Βραχύ ου
Το βραχύ ου (Ў ў πλάγια γραφή: Ў ў) είναι γράμμα του κυριλλικού αλφαβήτου. Η μόνη Σλαβική γλώσσα που χρησιμοποιεί το γράμμα είναι το λευκορωσικό κυριλλικό αλφάβητο. Μεταξύ των μη-σλαβικών γλωσσών που χρησιμοποιούν το κυριλλικό αλφάβητο, το ў χρησιμοποιείται στα Ντουνγκάν και τα Σιβηρικά Γιουπίκ. Χρησιμοποιήθηκε και στα ουζμπεκικά πριν από την υιοθέτηση του λατινικού αλφαβήτου, το 1992.
Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το γράμμα προέρχεται από το γράμμα ίζιτσα ⟨Ѵ ѵ⟩ με βραχύ (Іереѵ̆ская власть, пучина Егеѵ̆ская, κλπ.), το οποίο χρησιμοποιείται σε ορισμένα ουκρανικά βιβλία στο τέλος του 16ου και αρχές του 17ου αιώνα. Αργότερα, ο χαρακτήρας αυτός πιθανώς πέρασε στο Ρουμανικό Κυριλλικό αλφάβητο, απ'όπου το δανείστηκαν οι συγγραφείς του ουκρανικού βιβλίου ποίησης Ρουσάλκα Ντνιστροβάγια (Русалка днѣстровая) το 1837. Ο πρόλογος διαβάζει "έχουμε αποδεχτεί το σερβικό џ . . . και το βλάχικο [ρουμανικό] ў . . .".[1] Σε αυτό το βιβλίο, το ⟨ў⟩ χρησιμοποιείται κυρίως για την μετατροπή του ετυμολογικού [l] σε [w]. Η σύγχρονη ουκρανική ορθογραφία χρησιμοποιεί το ⟨в⟩ ([v]) σε αυτή τη θέση.
Για τα λευκορωσικά, ο συνδυασμός του κυριλλικού ου με βραχύ ⟨ў⟩ προτάθηκε από τον Π.Α. Μπεσόνοφ το 1870.[2] Πριν από αυτό, χρησιμοποιήθηκαν διάφορες παραλλαγές του λατινικού U, το οποίο εμφανιζόταν με πλάγια γράμματα σε έργα του Βίντσεντ Ντούνιν-Μαρτσίνκιεβιτς, με οξεία ⟨ú⟩ στο Da milykh mužyczkoú του Γιαν Τσέσοτ (μετάφραση: Προς τους αγαπητούς αγρότες, έκδοση 1846), το W με βραχύ ⟨w̆⟩ στον Επίμαχ-Σιπίλα 1889, ή απλά το γράμμα ⟨u⟩ το ίδιο (όπως και σε εκδόσεις του Κονσταντίν Καλινόφσκι, 1862-1863). Ένα U με χάτσεκ ⟨ǔ⟩ χρησιμοποιήθηκε επίσης.[3]
Μετά το 1870, τόσο η διάκριση για το φώνημα και το νέο σχήμα του γράμματος δεν χρησιμοποιούταν πολύ διαδεδομένα μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1900 λόγω τεχνικών προβλημάτων, κατά τον Μπουλίκα. Μεταξύ των πρώτων εκδόσεων που χρησιμοποίησαν το επίσημο νέο γράμμα ήταν οι λαογραφικές συλλογές που δημοσιεύθηκε από τον Μιχάλ Φεντερόβσκι και η πρώτη έκδοση του Ντούντκα Μπιεουαρούσκαγια του Φραντσίσακ Μπαχούσεβιτς (Λευκορωσικό φλάουτο, που δημοσιεύθηκε στην Κρακοβία, 1891). Για αρκετά είδη αποδόσεων (απλό ⟨u⟩, ή με προσθήκη διακριτικού, π.χ. χάτσεκ) η ανεπίσημη μορφή συνέχισε να χρησιμοποιείται, μερικές φορές μέσα σε μια ενιαία δημοσίευση (Μπαχούσεβιτς, 1891, Πατσόμπκα, 1915), επίσης, υποτίθεται λόγω τεχνικών προβλημάτων.
Χρήση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Λευκορωσικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το γράμμα ονομάζεται μη-συλλαβικό ή σύντομο ου (Λευκορωσικά: у нескладовае, ου νιεσκλαντόβαγιε ή у кароткае, ου καρότκαγιε) στα λευκορωσικά, επειδή μοιάζει με το у (ου), δεν σχηματίζει συλλαβές. Το ισοδύναμο του Λευκορωσικού λατινικού αλφαβήτου είναι ⟨ŭ⟩, αν και γράφεται και ως ⟨w⟩.
Σε μητρικές λευκορωσικές λέξεις, το ⟨ў⟩ αντιπροσωπεύει το [[w]],[4] όπως στο хлеў, προφέρεται [xlʲew] (chleŭ, "παράγκα") ή воўк [[vɔwk]] (voŭk, "λύκος").
Το γράμμα ⟨ў⟩ δεν μπορεί να εμφανιστεί πριν από φωνήεν. Όταν το απαιτεί η γραμματική, το ⟨ў⟩ αντικαθίσταται από το ⟨в⟩ [/v/]. Συγκρίνετε το хлеў ([xlʲew] chleŭ) με το за хлявом ([[za xlʲaˈvom]] za chlavóm, "πίσω από το υπόστεγο'). Επίσης, όταν μια λέξη που αρχίζει με ⟨у⟩ [/u/] ακολουθεί φωνήεν, έτσι ώστε να σχηματίζει δίφθογγος μέσω του συνδέσμου, το οποίο γράφεται συνήθως, αλλά όχι απαραίτητα, γράφεται ⟨ў⟩ αντ ' αυτού. Για παράδειγμα, στο у хляве δεν έχει το ου με βραχύ, ([[u xlʲaˈvʲe]] u chlavié, "στη παράγκα"), αλλά στο увайшлі яны ў хлеў ([[uvajʂˈlʲi jaˈnɨ w xlʲew]] uvajšlí janý ŭ chleŭ, "πήγαν στο υπόστεγο') το έχει.
Το γράμμα ⟨ў⟩ αναπαριστά το [/w/] σε ξένα δάνεια.
Σε άλλες γλώσσες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το γράμμα χρησιμοποιείται στα Ντουνγκάν και Σιβηρικά Γιουπίκ, δύο γλώσσες που ομιλούνται στη βόρεια και ανατολική Σιβηρία.
Σε άλλα κυριλλικά αλφάβητα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Χρησιμοποιείται στο ντουνγκανικό αλφάβητο από το 1953, αντιπροσωπεύοντας τον ήχο [ʊ].
- Στο αλφάβητο των Σιβήριων Γιουπίκ, αντιπροσωπεύει τον ήχο [β].
- Έχει χρησιμοποιηθεί στο κυριλλικό αλφάβητο για τη γλώσσα Νιβχ.
- Πριν από τη μετάβαση σε λατινικό αλφάβητο το 1923, χρησιμοποιήθηκε και στα οσσετικά (το λεγόμενο "αλφάβητο Σεγκρέν") - ειδικότερα στην πρώτη Οσσετική εφημερίδα "Ίρον γκαζέτ" (1906). Εκπροσωπούσε τον ήχο [w].
- Στα έτη 1961-1964 (μέχρι την δεκαετία του 1970 στην Καρατσάι-Τσερκεσία) χρησιμοποιήθηκε στο αλφάβητο για τα Καρατσάι-Μπαλκαρικά.
- Το 1989 σχεδιαζόταν η εισαγωγή του Ў στο ταταρικό αλφάβητο.
- Χρησιμοποιήθηκε στην κυριλλική μορφή του αλφαβήτου της γλώσσας Καρακαλπάκ, όπου εκπροσωπούσε τον ήχο [[w]].
- Χρησιμοποιήθηκε στην κυριλλική μορφή του ουζμπεκικού αλφαβήτου, όπου εκπροσωπούσε τον ήχο [[o]][5]; ενώ στο σημερινό λατινικό αλφάβητο το γράμμα Ў αντιστοιχεί με το o‘ (π.χ. Ўзбекистан = O'zbekistan, που σημαίνει Ουζμπεκιστάν).
Μνημείο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τον σεπτέμβριο του 2003, κατά τη διάρκεια της δέκατης χρονιάς των Ημερών Λευκορωσικού Αλφαβητισμού, οι αρχές του Πολάτσκ, της αρχαιότερης πόλης στη Λευκορωσία, έστησαν μνημείο για να τιμήσουν το μοναδικό γράμμα ⟨ў⟩. Η αρχική ιδέα για το μνημείο ήρθε από τον καθηγητή Παβάλ Σιέμτσανκα, μελετητής της κυριλλικής καλλιγραφίας και τύπου.
Σχετικά γράμματα και άλλοι παρόμοιοι χαρακτήρες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Ѵ ѵ : Κυριλλικό γράμμα ίζιτσα
- У у : Κυριλλικό γράμμα Ου
- Ŭ ŭ : λατινικό γράμμα ου με βραχύ
- Ł ł: λατινικό γράμμα L με γραμμή στη μέση
- W w : λατινικό γράμμα W
- Ӯ ӯ : Κυριλλικό γράμμα Ου με μακρύ
- Ԝ ԝ : Κυριλλικό γράμμα βε
- Й й : Κυριλλικό γράμμα βραχύ Ι
Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ “...приймилисмо сербскоє џ (виџу [wydzu]) и волоскоє ў (аў, [ɑʋ] Erazm.
- ↑ Булыка (Bulyka). У нескладовае // Энцыклапедыя літаратуры και мастацтва Беларусі. Т.4. σ.377.
- ↑ Ανά (Bulyka).
- ↑ E. g., ανά Беларуская мова: Вучэб. дапам. / Э. Д. Блінава, Н. В. Гаўрош, М. Ц. Кавалёва και інш.; Пад рэд. М. С. Яўневіча. — Мн. : Выш. школа, 1991.
- ↑ Πρότυπο:Книга