Βητακισμός
Ο βητακισμός αποτελεί φθογγική μεταβολή κατά την οποία το ηχηρό διχειλικό κλειστό φώνημα και αλλόφωνο /b/ συγχέεται με έτερα παρεμφερή φωνήματα όπως τα ηχηρά τριβόμενα διχειλικό /β/ ή χειλοδοντικό /v/.[1] Είναι αρκετά συχνό φαινόμενο στη διαχρονία των ομιλούμενων γλωσσών και έχει λάβει χώρα σε γλώσσες όπως τα ελληνικά, τα εβραϊκά και τις ιβηρορομανικές και οξιτανορομανικές γλώσσες είτε με σύγκλιση προς το ισχυρότερο αρθρωτικά φώνημα (το κλειστό) είτε με εξασθένιση προς προσεγγιστικά ή τριβόμενα φωνήματα.
Παραδείγματα βητακισμού[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ελληνική γλώσσα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στην αρχαία ελληνική γλώσσα το γράμμα <β> συμβόλιζε το ηχηρό διχειλικό κλειστό φώνημα /b/. Εντούτοις, από τους πρώτους αιώνες μ.Χ. ξεκίνησε η μετατροπή του αρχικά σε διχειλικό τριβόμενο κι έπειτα σε χειλοδοντικό τριβόμενο. Είναι μια διαδικασία παράλληλη με την μετατροπή των έτερων κλειστών /d, g/ σε τριβόμενα /ð ɣ/.
Ιβηρικές γλώσσες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τα γραφήματα <b> και <v> που σε πολλές ρομανικές γλώσσες αντιστοιχούν στο διχειλικό κλειστό και το χειλοδοντικό τριβόμενο προέρχονται από τα λατινικά διχειλικό κλειστό και ημίφωνο /w/.[2] Εντούτοις, η πορεία αυτή δεν είχε ομοιογενή εξέλιξη στο σύνολο των ρομανικών γλωσσών με δείγματα βητακισμού να εντοπίζονται σε λατινικές επιγραφές της εποχής της αυτοκρατορίας (π.χ. SECUNDUM BOCIS αντί για VOCIS). Στα μεσαιωνικά ισπανικά το λατινικό ημίφωνο μετατράπηκε σε τριβόμενο ηχηρό /β/ (που αντιστοιχούσε στα γραφήματα <u, v> π.χ. uiuir /βiβiɾ/ και διέθετε μια προσεγγιστική πραγμάτωση) για να οδηγηθεί στη σύγχυση με το κλειστό φώνημα με την απλοποίηση του διχειλικού συμφωνητικού συστήματος σε ένα φώνημα. Σε αυτή την περίπτωση τα ισπανικά ποτέ δεν έφτασαν να διαθέτουν ένα χειλοδοντικό φώνημα παρά μονάχα δύο αλλόφωνα (κλειστό και προσεγγιστικό) του αποκλειστικού φωνήματος κλειστού ή προσεγγιστικού.[3][4]
Παρόμοια εξέλιξη επηρέασε ορισμένες διαλέκτους των καταλανικών και τις βόρειες διαλέκτους των πορτογαλικών. Στην πρώτη περίπτωση το φαινόμενο της σύγχυσης του χειλοδοντικού τριβόμενου (που υπήρξε διαχρονικά στα καταλανικά) περιορίζεται στις κεντρικές διαλέκτους με έτερες (π.χ. νότια βαλενθιανικά και μαγιορκινά) να διατηρούν έτερα φωνήματα αν και όλο και περισσότεροι ομιλητές τα συγχέουν. Ως αιτίες της εξάπλωσης του φαινομένου έχουν προταθεί τόσο η φωνητική συγγένεια των προσεγγιστικών πραγματώσεων των ενδοφωνηεντικών /b/ (< λατινικά -p-) όσο και η επιρροή άλλων γλωσσών όπως τα βασκικά.[5] Γενικότερα τα βασκικά, που ιστορικά διαθέτουν μόνο ένα φώνημα σε αυτές τις θέσεις άρθρωσης, θεωρούνται ότι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην εξάπλωση του φαινομένου σε αμφότερες πλευρές των Πυρηναίων, έχοντας επηρεάσει τόσο τις ιβηρικές ρομανικές γλώσσες όσο και οξιτανικές διαλέκτους όπως τα γασκωνικά.[6] Στα βόρεια ιδιώματα της Πορτογαλίας, υφίσταται ένα προσεγγιστικό αλλόφωνο του φωνήματος /b/ που ωστόσο συνδυάζεται με την διατήρηση του χειλοδοντικού τριβόμενου.
Άλλες ρομανικές γλώσσες που παρουσιάζουν το ίδιο φαινόμενο είναι νότιες ρομανικές γλώσσες της Ιταλίας όπως τα σικελικά και η ναπολιτανική διάλεκτος, που κατέληξαν στο χειλοδοντικό τριβόμενο σε μονές ακολουθίες (BUCCAM>vokka) ή στο διχειλικό κλειστό σε μακρά σύμφωνα (ADVENTARE>abbentá).[7]
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Núñez Méndez, E. (2016): «A Diachronic Approach to the Confusion of b and v» στο Núñez Méndez: Spanish Diachronic Applications in Hispanic Linguistics. Cambridge Scholars. p. 154.
- ↑ Núñez Méndez, E. (2016): «A Diachronic Approach to the Confusion of b and v» στο Núñez Méndez: Spanish Diachronic Applications in Hispanic Linguistics. Cambridge Scholars. p. 128.
- ↑ Hualde, J. I. (2014): Los sonidos del español. Cambridge University Press.
- ↑ Eddinton, D. (2011): «What are the contextual phonetic variants of /β ð ɣ/ in colloquial Spanish?» en Probus 23: 1–19.
- ↑ Josep Moran (1994): «Notes sobre la confluència de V i B en català» en Josep Moran: Treballs de lingüística històrica catalana. Edicions de l'Abadia de Monstserrat.
- ↑ Núñez Méndez, E. (2016): «A Diachronic Approach to the Confusion of b and v» στο Núñez Méndez. p. 133.
- ↑ Lepschy και Lepschy (19882[1977]]): The Italian Language Today. Routledge. σ. 56.