Βασιλική του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Τα ερείπια της Βασιλικής του Αγίου Ιωάννη

Η Βασιλική του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου ήταν βυζαντινός χριστιανικός ναός σε ρυθμό βασιλικής, που ανεγέρθηκε με εντολή του Αυτοκράτορα Ιουστινιανού (6ος αιώνας) στο σημείο όπου, όπως πιστεύεται, βρισκόταν ο τάφος του Αγίου, επάνω από την Έφεσο. Βασίσθηκε πάνω στο πρότυπο του χαμένου σήμερα Ναού των Αγίων Αποστόλων («Αποστολείου») στην Κωνσταντινούπολη.[1]

Ο ναός κτίσθηκε στην πλαγιά του Λόφου του Αγιασολούκ, κάτω από το φρούριο της σημερινής πόλεως Σελτσούκ της Επαρχίας Σμύρνης, περίπου 3,5 χιλιόμετρα από την αρχαία μεγάλη πόλη της Εφέσου.[2]

Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Λίγα είναι γνωστά για τη βασιλική του Αγίου Ιωάννη, με τη μοναδική πηγή να είναι μια μικρή περιγραφή[3] από τον ιστορικό Προκόπιο στο έργο του Περί κτισμάτων, όπου αναφέρει:

...μια ορισμένη θέση πριν από την πόλη της Εφέσου, πάνω σε μια απότομη πλαγιά λόφου, γυμνή από χώμα και ανίκανη να παράξει σοδειά, ακόμα και αν κάποιος επιχειρούσε να την καλλιεργήσει, αλλά τελείως σκληρή και τραχιά. Πάνω σε αυτή την τοποθεσία οι εντόπιοι είχαν κτίσει μια εκκλησιά στους παλαιούς χρόνους στο όνομα του Αποστόλου Ιωάννη. Αυτός ο Απόστολος έχει επονομασθεί «ο Θεολόγος» επειδή περιέγραψε τη φύση του Θεού με τρόπο πέρα από τις ανθρώπινες ικανότητες. Ο ναός αυτός, που ήταν μικρός και σε κακή κατάσταση εξαιτίας της μεγάλης ηλικίας του, κατεδαφίσθηκε από τον Αυτοκράτορα Ιουστινιανό και αντικαταστάθηκε υπό αυτού με έναν ναό τόσο μεγάλο και ωραίο, ώστε με λίγα λόγια να ομοιάζει πολύ από κάθε άποψη και να αμιλλάται με το ιερό που είναι αφιερωμένο σε όλους τους Αποστόλους στην αυτοκρατορική πόλη...[4]

Η ανέγερση του νέου ναού άρχισε το 548 και είχε ολοκληρωθεί[3] έως το 565. Το έργο εποπτεύθηκε από τον τότε επίσκοπο Εφέσου Υπάτιο. Ως κορυφαίος εκκλησιαστικός θεωρητικός και συγγραφέας της εποχής του, ο Υπάτιος είναι πιθανό να κέρδισε την εύνοια του Ιουστινιανού και να ανακατασκεύασε έτσι και τον κατά την παράδοση ευρισκόμενο στην ίδια θέση τάφο του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Η αυτοκρατορική παρέμβαση ήταν πολύ χρήσιμη, καθώς τα μεγάλα έργα στη Μικρά Ασία ήταν σπάνια.[5]

Μετά την ολοκλήρωσή του, ο ναός θεωρείτο ως ένας από τους ιερότερους της εποχής του και τον είχαν σε μεγάλη υπόληψη, καθώς ο Προκόπιος τον αναφέρει και μεταγενέστερα, στην Απόκρυφη Ιστορία του:

...στο ιερό του Αποστόλου Ιωάννη, που ήταν το αγιότερο όλων εκεί και έχαιρε πολύ μεγάλης υπολήψεως...[6]

Παρά το γεγονός αυτό, μετά τον 9ο αιώνα δεν αναφέρεται πλέον, πιθανώς εξαιτίας της ανεγέρσεως νέου ναού αφιερωμένου στον ίδιο Άγιο.[7]

Περιγραφή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η κάτοψη του ναού

Υλικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η βασιλική κατασκευάσθηκε σχεδόν αποκλειστικά με τούβλα και λιθόπλινθους[3], ενώ οι στύλοι ήταν είτε μαρμάρινοι, είτε επενδεδυμένοι με μάρμαρο[5], ώστε να αντέχουν το βάρος των τρούλων.[3]

Κατασκευή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο αρχικός, πρωτοχριστιανικός ναός ήταν ουσιαστικά ένα είδος μικρού μαυσωλείου πάνω στον κατά την παράδοση τάφο του Αγίου, το οποίο χρησίμευε επίσης και ως ναός. Τον 4ο αιώνα κτίσθηκε μια βασιλική επάνω από αυτό, κατά τη βασιλεία του Μεγάλου Θεοδοσίου. Δύο αιώνες αργότερα, καθώς αυτή η πρώτη βασιλική είχε ερειπωθεί, άρχισε η ανοικοδόμηση του κατά πολύ μεγαλοπρεπέστερου Ιουστινιάνειου ναού.[8] Ο ναός είχε διαστάσεις 130,5 επί 65 μέτρα, που πρέπει να συγκριθούν με τις διαστάσεις της θεοδοσιανής βασιλικής, που ήταν 75 x 44,5 μέτρα.[8] Το βασικό σχέδιο ήταν αυτό μιας σταυροειδούς βασιλικής, με κάτοψη που σχημάτιζε ένα ελληνικό σταυρό.[3] Οι κάτοικοι της Εφέσου ήταν οι οικοδόμοι που έκτισαν μεγάλο μέρος του έργου.[8] Οι μαρμάρινες διακοσμήσεις σμιλεύθηκαν στην Κωνσταντινούπολη και ίσως και στην Έφεσο. Οι βάσεις, οι κολώνες και τα κιονόκρανα του κυρίως ναού κατασκευάσθηκαν στην Κωνσταντινούπολη και μεταφέρθηκαν από εκεί ή από τα λατομεία λευκού μαρμάρου της Προκοννήσου. Αντιθέτως, μεγάλο μέρος της ανατολικής πλευράς του ναού κατασκευάσθηκε από ντόπιους τεχνίτες ακολουθώντας το κωνσταντινουπολίτικο πρότυπο.[9] Ακόμα και μετά το τέλος της βασιλείας του Ιουστινιανού, προστέθηκαν διακοσμήσεις, ιδίως επί Ιουστίνου Β΄ και Τιβερίου Β΄.[5]

Το πλέον εντυπωσιακό χαρακτηριστικό της νέας βασιλικής ήταν η ογκώδης αψίδα-κόγχη, που ήταν προσαρμοσμένη στους ανατολικούς κίονες με ημικυλινδρική οροφή.[10]

Καθώς είχε γράψει ο Προκόπιος, το έδαφος γύρω από τον ναό ήταν τελείως άγονο. Ωστόσο ο Ιουστινιανός διέταξε την κατασκευή ενός aqueduct κοντά στην τοποθεσία του ναού, το οποίο στο πέρασμα των χρόνων βοήθησε πολύ την πόλη της Εφέσου και επέτρεψε στο μέρος γύρω από τον ναό να ευδοκιμήσει στους επόμενους αιώνες.[11]


Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ Dark, Ken & Ferudun Özgümüş: «New evidence for the Byzantine Church of the Holy Apostles from Fatih Camii, Istanbul», Oxford Journal of Archeology, τόμος 21, νο. 4, σσ. 393-413, δημοσιευμένο ηλεκτρονικά στις 17 Δεκεμβρίου 2002
  2. ↑ «St. John's Basilica». Ephesus/Selcuk/Turkey. EphesusSelcuk.com. 29 Ιανουαρίου 2011. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Οκτωβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2012. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Krautheimer, Richard: Early Christian and Byzantine Architecture, Yale University Press, 4η έκδοση εικονογραφημένη, 1992, ISBN 978-0-300-05294-7, σσ. 242-244
  4. ↑ «LacusCurtius • the Buildings of Procopius — Βιβλίο 5». 
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Foss, Clive: Ephesus after Antiquity: A late antique, Byzantine and Turkish City, Cambridge University Press, 1η έκδοση εικονογραφημένη, 1979, ISBN 978-0-521-22086-6, σσ. 44, 89-92
  6. ↑ «LacusCurtius • Procopius — Anecdota, Κεφάλαιο 3». 
  7. ↑ Baldovin, F. John, S.J.: «The Urban Character of Christian Worship: The Origins, Development, and Meaning of Stational Liturgy», Orientalia Christiana analecta, τόμ. 228, έκδ. Pont. Institutum Studiorum Orientalium, Ρώμη 1987, ISBN 88-7210-127-1, σελ. 178
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Zuzic, Marko: A Short History of St. John in Ephesus: The first and Greatest Metropolis of Asia The Cradle of the Hellenic Civilization A Nursery and Garden of Christianity The Second Province of God After Jerusalem with a precious Unique Common Christian-Moslem Shrine, American Society of Ephesus, 1η έκδ, σσ. 37-45
  9. ↑ Foss, Clive: Ephesus after Antiquity: A late antique, Byzantine and Turkish City, σσ. 89-91
  10. ↑ Plommer, H: «St. John’s Church, Ephesus», Anatolian Studies, τόμος 12 (1962), British Institute at Ankara, σελ. 121
  11. ↑ Foss, Clive: Ephesus after Antiquity: A late antique, Byzantine and Turkish City, σελ. 92

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Βασιλική_του_Αγίου_Ιωάννη_του_Θεολόγου&oldid=9327095"