Αρχαία κωμωδία
Με τον όρο αρχαία κωμωδία εννοείται ο ένας από τους δύο βασικούς πυλώνες που στήριξαν το οικοδόμημα του αττικού δράματος. Από την αρχαία κωμωδία διασώθηκαν μόνο 11 του Αριστοφάνη, ένα ολοκληρωμένο του Μενάνδρου, που τιτλοφορείται Ο Δύσκολος. Επίσης, εκτός από πολλά αποσπάσματα έργων από διάφορους ποιητές έχει διασωθεί και η κωμωδία του Μενάνδρου Η Σαμία αλλά όχι σε ακέραια μορφή. Τα κομμάτια που της έλειπαν όμως, αντικαταστάθηκαν με καινούρια ύστερα από μελέτες και έτσι έχουμε πλέον μιαν ολοκληρωμένη μορφή της.
Εποχές της Αττικής Κωμωδίας
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Αρχαία κωμωδία (486 - περ. 400 π.Χ.)
- Μέση κωμωδία (περ. 400 - περ. 320 π.Χ.)
- Νέα κωμωδία (περ. 320 - περ. 120 π.Χ.)
Το σημαντικότερο έτος της Αττικής Κωμωδίας ήταν το 486 π.Χ., γιατί το έτος εκείνο παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στο πρόγραμμα των Μεγάλων Διονυσίων (θεατρικοί αγώνες) έργα των κωμικών.
Πρώιμα στάδια
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Άγνωστα παραμένουν ακόμη και στην εποχή του Αριστοτέλη η προέλευση και τα πρώτα στάδια της αττικής κωμωδίας. Σύμφωνα όμως με την παράδοση ο ευρέτης αυτού του θεατρικού είδους φέρεται ο αρχαίος Έλληνας Μεγαρεύς ποιητής Σουσαρίων που άκμασε το 570 π.Χ..
Η σύγχρονη έρευνα τείνει να δεχτεί ότι η ανάπτυξη του είδους στη μορφή της αρχαίας κωμωδίας που γνωρίζουμε από τις πηγές προϋποθέτει την ενσωμάτωση ποικίλων καταβολών. Κάποιου είδους χορικό άσμα (ενδεχομένως τα φαλλικά, όπως πίστευε ο Αριστοτέλης), με την αυστηρή μορφική του συγκρότηση και συμμετρία που παρατηρείται στον αγώνα και την επιρρηματική συζυγία της παράβασης, υπήρξε ενδεχομένως η βάση γύρω από την οποία έγινε η συνένωση διαφορετικών παραδοσιακών στοιχείων. Ως καθοριστικό στοιχείο ανιχνεύεται το πρότυπο του διαλόγου χορού-υποκριτή στην τραγωδία, καθώς στην τραγωδία αποδίδει η παράδοση τη συγκεκριμένη καινοτομία αυτή, ενώ και η θεσμοθέτηση τραγικών αγώνων υπήρξε προγενέστερη των κωμικών.
Ανάμεσα στα παραδοσιακά στοιχεία που ανιχνεύουμε με κάποια βεβαιότητα στην κωμωδία περιλαμβάνονται η παράδοση χορών μεταμφιεσμένων σε ζώα, οι δραματικές παραστάσεις κωμικών μίμων με διογκωμένα σώματα, η τελετουργική αισχρολογία που συνδέεται με λατρείες της γονιμότητας και η διονυσιακή λατρεία[1]. Άγνωστο είναι αν η αττική κωμωδία δέχτηκε κάποια επιρροή από την κωμική φάρσα του Συρακούσιου Επίχαρμου, αν και το έργο του τελευταίου παρουσιάζει μεν ομοιότητες με την κωμωδία, αλλά και αξιοσημείωτες διαφορές.
Το σημείο ακμής
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η κωμωδία του Αριστοφάνη αντιπροσωπεύει, μαζί με τις χαμένες σήμερα κωμωδίες του Κρατίνου και του Εύπολη, την ακμή της αρχαίας κωμωδίας. Λίγες είναι οι πληροφορίες που έχουμε για τους ποιητές και την εξέλιξη του είδους μέχρι την εποχή των ποιητών αυτών. Η κωμωδία του Αριστοφάνη σατιρίζει τη σύγχρονή του πραγματικότητα. Ο κωμικός μύθος, που αποκτά συγκροτημένη μορφή ήδη στην κωμωδία του Κράτη, συγκροτείται από στοιχεία που προέρχονται από αυτήν, ενώ συχνές είναι και οι άμεσες σκωπτικές αναφορές σε πρόσωπα και πράγματα του πολιτικού, πνευματικού και καλλιτεχνικού δημόσιου βίου. Το σχήμα της δράσης ακολουθεί μια τυπική παραμυθική δομή, με σταθερά σημεία μια μετακίνηση τον ήρωα με σκοπό την εκτέλεση ενός σχεδίου που θα του επιτρέψει να αντιμετωπίσει ένα πρόβλημα που τον απασχολεί, τη συνάντησή του με κάποιον βοηθό ή συνεργάτη, τη σύγκρουσή τον με έναν ή περισσότερους αντιπάλους και τον τελικό του θρίαμβο. To άσεμνο κυριαρχεί στη γλώσσα και τη σκηνική εικόνα. Ο ιαμβικός ψόγος, στοιχείο που παρουσιάζεται ενισχυμένο από την εποχή του Κρατίνου, παρέμεινε κυρίαρχο γνώρισμα του είδους ως τις απαρχές του 4ου αι. Στόχος του κυρίως δημαγωγοί όπως ο Κλέων, αλλά και σοφιστές, καθώς και άλλα πρόσωπα που προκαλούσαν τη δυσπιστία των λαϊκών στρωμάτων για την εξεζητημένη συμπεριφορά τους. Ανάμεσα σε αυτούς ξεχωρίζει ο Σωκράτης και τραγικοί ποιητές όπως ο Αγάθων, και ο Ευριπίδης, ο τελευταίος κυρίως για τις δραματουργικές καινοτομίες του αλλά και για τον ιδεολογικό του προβληματισμό.
Πλοκή και οργάνωση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η πλοκή του μύθου και η οργάνωση των μερών της κωμωδίας δεν παρουσιάζουν την αυστηρή συνοχή της τραγωδίας, είναι ωστόσο δυνατή η διάκριση ορισμένων τυπικών μερών που έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: πρόλογος, πάροδος χορού, αγών, παράβαση, επεισοδιακές σκηνές, έξοδος.
Ο αγών ιδιαίτερα αποτελεί συστατικό στοιχείο της δομής κάθε κωμωδίας. Η τυπική δομή ενός αριστοφανικού αγώνα έχει συνήθως ως εξής:
- α) οι δύο αντίπαλοι ξεκινούν να αντιδικούν.
- β) ο χορός τραγουδά μια ωδή για να παρουσιάσει επισήμως τους διάδικους.
- γ) με δύο στίχους, ο χορός παροτρύνει τον πρώτο ομιλητή να αρχίσει την αγόρευσή του (κατακελευσμός).
- δ) ο πρώτος ομιλητής παίρνει τον λόγο, αλλά κάθε τόσο τον διακόπτει ο αντίπαλός του (ή κάποιο τρίτο πρόσωπο) με διάφορα, κωμικά συνήθως, σχόλια (επίρρημα).
- ε) ο πρώτος ομιλητής κλείνει την αγόρευσή του με μια στροφή στον ίδιο ρυθμό με την κύρια αγόρευσή του, αλλά σε διαφορετικό μέτρο και έκταση στίχων (πνίγος).
- στ) ο χορός τραγουδά μια λυρική αντωδή, σχολιάζοντας την επιτυχία του πρώτου ομιλητή.
- ζ) έπειτα απευθύνει προτροπή στον δεύτερο διάδικο (αντικατακελευσμός).
- η) ο δεύτερος διάδικος προχωρά στην αγόρευσή του (αντεπίρρημα).
- θ) κατόπιν κλείνει την αγόρευσή του (αντιπνίγος).
- ι) τέλος, δίνεται η ετυμηγορία του αγώνα (σφραγίς) από τον διαιτητή, που συνήθως είναι ο χορός[2].
Σημειώσεις - παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Βιβλιογραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Brander Matthews. 1912. The Development of the Drama. Charles Scribner's Sons, New York
- Τσακμάκης Α., «Αρχαία και Μέση Κωμωδία», στο: Αλεξίου Ε., κ.ά., Γράμματα Ι: Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία, τόμος Α: Αρχαϊκή και Κλασική Περίοδος, εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2001.