Μετάβαση στο περιεχόμενο

Αρμίνιος

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Αρμίνιος (Χέρμαν)
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση19 π.Χ
Μεγάλη Γερμανία
Θάνατος21 μ.Χ (40 ετών)
Μεγάλη Γερμανία
Αιτία θανάτουδολοφονία
Συνθήκες θανάτουανθρωποκτονία
Χώρα πολιτογράφησηςΡωμαϊκή Αυτοκρατορία
Φυλή των Χερούσκων
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταπολέμαρχος, φύλαρχος
Γνωστός γιαανακοπή του Ρωμαικού επεκτατισμού στην Ευρώπη
Οικογένεια
ΣύζυγοςΤουσνέλντα[1]
ΤέκναΤουμελίκος[2][3]
ΓονείςSegimer[4][1][5]
ΑδέλφιαFlavus
Στρατιωτική σταδιοδρομία
Βαθμός/στρατόςpraefectus cohortis/Ρωμαϊκός στρατός
Πόλεμοι/μάχεςΜάχη του Τευτοβούργιου δρυμού, Great Illyrian Revolt και Battle of Idistaviso
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμααρχηγός φυλής
Commons page Σχετικά πολυμέσα

Ο Αρμίνιος (λατινικά: Arminius, γερμανικά: Hermann) ήταν οπλαρχηγός της Γερμανικής φυλής των Χερούσκων, έμεινε γνωστός από την Μάχη του Τευτοβούργιου Δρυμού (9 μ.Χ.) στην οποία μια συμμαχία Γερμανικών φυλών συνέτριψε τις Ρωμαϊκές Λεγεώνες τις οποίες διοικούσε ο Πόπλιος Κουινκτίλιος Βάρος. Με την νίκη αυτή η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δεν μπόρεσε να κάνει επαρχία της την Μεγάλη Γερμανία, οι σύγχρονοι ιστορικοί την θεωρούν ως την κορυφαία ήττα της αυτοκρατορικής Ρώμης.[6][7] Με την αποτροπή του εκρωμαϊσμού των λαών ανατολικά του Ρήνου θεωρείται από τους ιστορικούς σαν μια από τις κορυφαίες μάχες στην Ιστορία του κόσμου.[8][9][10][11][12] Την εποχή που γεννήθηκε σαν πρίγκιπας των Χερούσκων ήταν μέλος της φιλικής φατρίας απέναντι στους Ρωμαίους, έμαθε την Λατινική γλώσσα, υπηρέτησε τον Ρωμαϊκό στρατό και προήχθη στην τάξη του Ιππέως. Αφού διακρίθηκε στην μάχη με τους Ιλλυριούς απεστάλη στην Γερμανία για να βοηθήσει τους Ρωμαίους στην κατάκτηση των τοπικών φυλών. Την ίδια εποχή συνεργάστηκε κρυφά με τους Γερμανούς με αποτέλεσμα την Γερμανική εξέγερση που έφτασε στο αποκορύφωμα της με την καταστροφή τριών Λεγεώνων στην Μάχη του Τευτοβούργιου Δρυμού. Ο Ρωμαίος στρατηγός Γερμανικός απεστάλη να τους αντιμετωπίσει ως αντίποινο, κατάφερε να νικήσει τον Αρμίνιο αλλά η νίκη ήταν χωρίς αντίκρισμα χωρίς να ανατρέψει τις τεράστιες Γερμανικές επιτυχίες του 9 μ.Χ. Μετά την επίθεση του βασιλέως των Μαρκομάννων και την νίκη του ο Αρμίνιος προσπάθησε να γίνει βασιλιάς αλλά δεν πρόλαβε και δολοφονήθηκε (21 μ.Χ.). Ο Αρμίνιος έμεινε διάσημος στην μνήμη των Γερμανών ως εθνικός ήρωας για χιλιετίες μέχρι τα σύγχρονα χρόνια.[13] Ο Ρωμαίος ιστορικός Τάκιτος τον υμνεί ως ελευθερωτή των Γερμανικών φυλών και για την μαχητικότητα του απέναντι στους Ρωμαίους την εποχή που βρίσκονταν στο αποκορύφωμα τους.[13] Στην Γερμανική ενοποίηση του 19ου αιώνα ο Αρμίνιος χαιρετίστηκε από τους Γερμανούς εθνικιστές ως σύμβολο Γερμανικής ενότητας και ελευθερίας.[14] Όταν ξέσπασε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος η αξία του μειώθηκε σημαντικά χάρη στα αντι-εθνικιστικά κινήματα, η επέτειος των 2.000 ετών από την Μάχη του Τευτοβούργιου Δρυμού δεν εορτάστηκε με την απαιτούμενη μεγαλοπρέπεια.[14]

Η ετυμολογία του ονόματος του είναι άγνωστη, η σύγχυση δημιουργείται με σύγχρονους μελετητές που τον αναφέρουν ως Αρμένιο.[15] Ο Βελλήιος Πατέρκουλος τον καταγράφει ως "Αρμίνιο, γιο του Σιγιμέρου, πρίγκιπα του έθνους" ο οποίος "απέκτησε το αξίωμα του Ιππέα".[16] Το όνομα του είναι πιθανότατα Ετρουσκικής προέλευσης καθώς εμφανίζεται με επιγραφές που βρέθηκαν στην Βολτέρρα.[17] Σύμφωνα με μια άλλη θεωρία το όνομα του προήλθε χάρη στις υπηρεσίες που είχε προσφέρει στους Ρωμαίους στην Αρμενία.[15] Την Γερμανική μετάφραση του ονόματος του είχε προσπαθήσει να ερμηνεύσει πρώτος ο Μαρτίνος Λούθηρος.[18] Η μετάφραση του ονόματος του στην Παλαιά άνω γερμανική γλώσσα προκύπτει από το "Αρμί" και "Μαν" δηλαδή "άνθρωπος του πολέμου".[19][20]

Ο Αρμίνιος (ή Χέρμαν) γεννήθηκε το 19 π.Χ. στη Μεγάλη Γερμανία, σε μια περιοχή που οι Ρωμαίοι ονόμαζαν γη των Βαρβάρων (σημερινή Βορειοδυτική Γερμανία). Ήταν πρίγκιπας των Χερούσκων, αλλά απήχθη από τους Ρωμαίους όταν ήταν μικρός, μαζί με τον μικρότερο αδερφό του Φλάβιο.[21] Αυτοί του άλλαξαν το όνομα, από Χέρμαν σε Αρμίνιος, και τον μεγάλωσαν ως Ρωμαίο. Ο Αρμίνιος έμαθε την Λατινική γλώσσα, κατατάχθηκε στον Ρωμαϊκό στρατό μαζί με τον αρχηγό του Φλάβιο (1/6 μ.Χ.), έλαβε στρατιωτική εκπαίδευση, την Ρωμαϊκή υπηκοότητα, τον τίτλο του Ιππέα και τον βαθμό του Ιππία.[21][22]

Ο Αρμίνιος ανέλαβε την διοίκηση ενός τάγματος Χερούσκων (4 μ.Χ.) με την οποία αντιμετώπισε επιτυχώς τους Πάννονες στα Βαλκάνια κατόπιν επέστρεψε στην Γερμανία (7/8 μ.Χ.). Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία είχε επικυρώσει την κυριαρχία της ανατολικά του Ρήνου μεταξύ των ποταμών Λίπε και Μάιν, είχε στόχο να την επεκτείνει ανατολικότερα στους ποταμούς Βέζερ και Έλβα. Την ηγεσία των Ρωμαίων ανέλαβε ο υψηλόβαθμος Ρωμαίος διοικητής Πόπλιος Κουινκτίλιος Βάρος τον οποίο είχε διορίσει κυβερνήτη της περιοχής ο Οκταβιανός Αύγουστος. Ο Αρμίνιος είχε στόχο να ενώσει όλες τις Γερμανικές φυλές εναντίον του Ρωμαίων, το έργο του ήταν πολύ δύσκολο επειδή οι φυλές ήταν μεταξύ τους ανεξάρτητες και έκαναν συνεχείς πολέμους μεταξύ τους. Την περίοδο 6/9 μ.Χ. οι Ρωμαίοι αναγκάστηκαν να μετακινήσουν τις 8 από τις 11 Λεγεώνες που υπήρχαν ανατολικά του Ρήνου με στόχο να καταπνίξουν μια εξέγερση που είχε ξεσπάσει στα Βαλκάνια.[23] Ο Πόπλιος Κουινκτίλιος Βάρος είχε μόνο 3 Λεγεώνες να αντιμετωπίσει τους Γερμανούς με 18.000 άντρες, άλλες 3 Λεγεώνες υπό την ηγεσία του Λεύκιου Νόνιου Ασπρένα βρέθηκαν στο Μάιντς.[24] Ο Αρμίνιος είδε την κίνηση αυτή σαν μια άριστη ευκαιρία να ενώσει τους Γερμανούς και να συντρίψει τους Ρωμαίους.[25]

Η Μάχη του Τευτοβούργιου Δρυμού

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η περιοχή στην οποία προσδιορίζεται ότι διεξήχθη η Μάχη του Τευτοβούργιου Δρυμού

Στην περιοχή βρίσκονταν τρεις λεγεώνες υπό τον Βάρο και βοηθητικές μονάδες ντόπιων υπό τον Αρμίνιο. Αφού ολοκλήρωσαν τις επιχειρήσεις και επέστρεφαν στο χειμερινό καταυλισμό τους μαζί με αποσκευές και οικογένειες στρατιωτών, ο Βάρος πληροφορήθηκε πως ο Αρμίνιος (που βρισκόταν μαζί του) συνωμοτούσε με Γερμανούς φυλάρχους εναντίον του. Επιθυμώντας να προλάβει οποιαδήποτε εξέγερση εν τη γενέσει της, άλλαξε το δρομολόγιό του και κατευθύνθηκε προς τις επίφοβες περιοχές. Έτσι αναγκάσθηκε να περάσει από εδάφη που του ήταν τελείως άγνωστα, με αποτέλεσμα να πέσει στην παγίδα που είχε στήσει ο Αρμίνιος. Καθώς οι Ρωμαίοι δυσκολεύονταν να διασχίσουν τα ελώδη δάση του Τευτοβούργιου Δρυμού, ο Αρμίνιος υποκρίθηκε ότι φεύγει για να φέρει βοήθεια. Αντί όμως βοήθειας, επέστρεψε με ένα στρατό από συνασπισμένες φυλές όπως οι Χάττες. Στη σύγκρουση που ακολούθησε, υπολογίζεται ότι συμμετείχαν περίπου 20.000 - 25.000 από τη μεριά των Ρωμαίων (3 λεγεώνες, 6 κοόρτεις από υποτελείς φυλές, 3 ίλες ιππικού) και 15.000 από τη μεριά του Αρμινίου.[14]

Γνωρίζοντας εκ των έσω τις ρωμαϊκές στρατιωτικές τακτικές και την τοπογραφία του εδάφους, ο Αρμίνιος κατάφερε να χρησιμοποιήσει τις δυνάμεις του με τέτοιο τρόπο ώστε να επιφέρει συντριπτικά πλήγματα στον αριθμητικά υπέρτερο και καλύτερα εκπαιδευμένο αντίπαλο. Επί τρεις ημέρες οι Ρωμαίοι έπεφταν θύματα αλλεπάλληλων ενεδρών και επιθέσεων, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν σχεδόν όλοι, ενώ πολλοί άνδρες από τις βοηθητικές κοόρτεις αυτομολούσαν προς τους συμπατριώτες τους. H περιοχή στην οποία διεξήχθη η μάχη αναγνωρίζεται σύμφωνα με τους σύγχρονους ιστορικούς ότι βρισκόταν περίπου 20 χιλιόμετρα βόρεια από το σημερινό Οσναμπρύκ. Ο Βάρος αναγκάσθηκε προς το τέλος της μάχης να αυτοκτονήσει για να μην πιαστεί αιχμάλωτος, όπως και αρκετοί ακόμα αξιωματικοί.[26] Ο Τάκιτος έγραψε ότι κάποιοι Ρωμαίοι δεν πέθαναν στη μάχη, αλλά θυσιάστηκαν στα πλαίσια θρησκευτικών τελετών των νικητών ή κρατήθηκαν ως σκλάβοι - χαρακτηριστικό είναι ότι ενώ επιχειρούσε στον Άνω Ρήνο το 50, ο διοικητής Λεύκιος Πομπόνιος βρήκε άνδρες του Βάρου υποδουλωμένους για σαράντα χρόνια. Ο Λεύκιος Νόνιος Ασπρένας προσπάθησε να οργανώσει την Ρωμαϊκή άμυνα και ο Τιβέριος Καίσαρας Αύγουστος έφτασε με έναν νέο στρατό ο οποίος είχε στόχο να εμποδίσει τον Αρμίνιο να προχωρήσει περισσότερο και να εισβάλει στην Γαλατία.[27]

Μετά τη μάχη η περιοχή απελευθερώθηκε και οι Ρωμαίοι αποχώρησαν. Ο Αρμίνιος έγινε φύλαρχος των Χερούσκων και θέλησε να ενώσει πολλές συγγενικές γερμανικές φυλές σε ένα βασίλειο, με τον ίδιο ως βασιλιά όμως δεν τα κατάφερε. Ο Αρμίνιος παντρεύτηκε με την πριγκίπισσα Θουνέλντα, κόρη ενός φιλορωμαίου Χερούσκου ευγενή. Τα επόμενα χρόνια οι Ρωμαίοι επιτίθενται στην περιοχή, για εκδικητικούς λόγους. Ο Αρμίνιος αναλαμβάνει την ηγεσία των φυλών. Όμως αυτή τη φορά οι Ρωμαίοι κερδίζουν στις περισσότερες μάχες και σκοτώνουν μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Σε μία από αυτές τις επιδρομές, ο Ρωμαίος στρατηγός Γερμανικός, αιχμαλωτίζει τη Θουνέλντα και την παίρνει ως λάφυρο. Ο Αρμίνιος εκτελέστηκε το 21 μ.Χ., εξαιτίας φιλονικιών μεταξύ των φυλών.

Ρωμαικό γλυπτό ενός νέου άνδρα τον οποίο ταυτίζουν πολλοί με τον Αρμίνιο

Η νίκη του Αρμίνιου στη Μάχη του Τευτοβούργιου Δρυμού είχε μεγάλο αντίκτυπο και στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και στη Γερμανία. Πολλοί θεωρούν ότι πρόκειται για τη μεγαλύτερη ήττα των Ρωμαίων στην ιστορία, ενώ σίγουρα μέσω αυτής ανακόπηκε η ραγδαία επέκταση των Ρωμαίων στην Ευρώπη.

Η νίκη του Αρμίνιου, προκάλεσε μεγάλο σοκ στη Ρώμη. Χαρακτηριστικό είναι ότι μετά την είδηση του αποδεκατισμού των τριών λεγεώνων, ο τότε αυτοκράτορας, Οκτιαβιανός Αύγουστος Καίσαρ, κοπάναγε το κεφάλι του στους τοίχους και φώναζε συνεχώς τη φράση "Quintili Vare, legiones redde!" (Βάρε, δώσε μου πίσω τις λεγεώνες μου!)." Σύμφωνα με τον ιστορικό, Τάκιτο, ο Αρμίνιος θεωρούνταν μεγάλος ηγέτης από τους Ρωμαίους και τον αναγνώριζαν ως απελευθερωτή του λαού του. Επίσης ο Αρμίνιος, ήταν η αιτία που οι Ρωμαίοι αποφάσισαν ότι τα όρια της Αυτοκρατορίας θα έφταναν μέχρι τον Ρήνο, δικαιολογώντας το λέγοντας ότι η περιοχή είναι φτωχή και δεν προσφέρει τίποτα. Βέβαια οι επιθέσεις των Ρωμαίων συνεχίστηκαν (και συνήθως είχαν και επιτυχία), αλλά όχι για επεκτατικούς λόγους.

Παλαιοί Γερμανικοί Θρύλοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Αρμίνιος με τη γυναίκα του, Θουσνέλντα

Έγιναν προσπάθειες για να αποδειχτεί ότι η ιστορία του Αρμινίου και η νίκη του μπορεί να έχουν επιζήσει στα παλιά Νορβηγικά σάγκα, με τη μορφή του δρακοκτόνου Ζίγκφριντ, στο σκανδιναβικό Έπος των Βόλσουνγκ και στο γερμανικό έπος Το τραγούδι των Νιμπελούνγκεν. Μία ισλανδική αναφορά, θέλει τον Ζίγκφριντ "να σκοτώνει τον δράκο" στο Gnitaheidr (σήμερα το προάστιο Kνέτερχάιντ της πόλης Μπαντ Σαλζούφλεν), που βρίσκεται σε μια στρατηγική τοποθεσία στον ποταμό Βέρε, που θα μπορούσε κάλλιστα να ήταν το σημείο αναχώρησης των λεγεώνων του Βάρου στο δρόμο τους για την καταστροφή τους στον Τευτοβούργιο Δρυμό.[28][29] Ο κορυφαίος Σκανδιναβός μελετητής του 19ου αιώνα Γκούντμπραντουρ Βιγκφούσον ταυτοποίησε τον Ζίγκφριντ με τον Αρμίνιο.[30] Την ίδια άποψη είχε επίσης όταν ξέσπασε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ο Ναζιστής Ακαδημαϊκός Ότο Χέφλερ.[31]

Γερμανικός πατριωτισμός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κατά τη διάρκεια της ενοποίησης της Γερμανίας τον 19ο αιώνα, ο Αρμίνιος χαρακτηρίστηκε ως σύμβολο της γερμανικής ενότητας και ελευθερίας. Στη Γερμανία, το όνομα Αρμίνιος ερμηνεύτηκε ότι αντικατοπτρίζει το όνομα Χέρμαν από τον Μαρτίνο Λούθηρο, ο οποίος θεωρούσε τον Αρμίνιο σύμβολο του γερμανικού λαού και τον αγώνα του ενάντια στη Ρώμη. Ο Χέρμαν των Χερούσκων, έγινε έμβλημα της αναβίωσης του γερμανικού πατριωτισμού που τροφοδοτήθηκε από τους Ναπολεόντους Πολέμους τον 19ο αιώνα. Το 1838, ξεκίνησε η κατασκευή ενός τεράστιου αγάλματος του Αρμινίου, γνωστό ως "Hermannsdenkmal", σε έναν λόφο κοντά στο Ντέτμολντ, στον Τευτοβούργιο Δρυμό. Τελικά ολοκληρώθηκε και αφιερώθηκε το 1875, στα πρώτα χρόνια της Δεύτερης Γερμανικής Αυτοκρατορίας, μετά τη γερμανική νίκη επί της Γαλλίας στον Γαλλο-Πρωσικό πόλεμο του 1870-1871. Το μνημείο υπήρξε σημαντικό τουριστικό αξιοθέατο από τότε. Δυστυχώς, ο Αρμίνιος χρησιμοποιήθηκε και από τους Ναζί, ως σύμβολο γερμανικού εθνικισμού, κατά τη διάρκεια του Τρίτου Ράιχ.

Ως σύμβολο κατά της καταπίεσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην Ανατολική Γερμανία, ο Αρμίνιος εμφανίστηκε ως μια επαναστατική φιγούρα, που οδήγησε τις γερμανικές φυλές σε έναν αγώνα ενάντια στη Ρωμαϊκή κοινωνία, που χαρακτηριζόταν από την καταπίεση και την υποδούλωση των άλλων λαών και ήταν γεμάτη σκλάβους (Sklavenhaltergesellschaft). Ο Αρμίνιος ερμηνεύτηκε ως σύμβολο του σοσιαλισμού, με τη Ρώμη να είναι σύμβολο των καταπιεστών και του καπιταλισμού.

  1. 1,0 1,1 1,2 «Герман» (Ρωσικά)
  2. «Arminius» (Ρωσικά)
  3. «Thumelicus» (Ρωσικά)
  4. 4,0 4,1 «Арминий» (Ρωσικά)
  5. 5,0 5,1 «Arminius» (Αγγλικά)
  6. Dr. Aaron Ralby (2013). "The Roman Legion: Refining Military Organization". Atlas of Military History. Parragon. σ. 241
  7. Murdoch 2012
  8. Tucker 2010, σ. 75
  9. Cawthorne 2012
  10. Davis 1999, σ. 68
  11. Creasy 2007, σ. 104
  12. https://www.spectator.co.uk/article/how-the-eagles-were-tamed/
  13. 13,0 13,1 Tacitus. The Annals.2.88
  14. 14,0 14,1 14,2 https://www.spiegel.de/international/germany/battle-of-the-teutoburg-forest-germany-recalls-myth-that-created-the-nation-a-644913.html
  15. 15,0 15,1 Murdoch, Adrian (2009). Rome's Greatest Defeat: Massacre in the Teutoburg Forest. The History Press. σ. 84
  16. C. Velleius Paterculus (1924). The Roman History. Loeb Classical Library. σ. 118
  17. Schulze, Wilhelm (1904). Zur Geschichte lateinischer Eigennamen. Weidmann. σ. 127
  18. Herbert W. Benario (April 2004). "Arminius into Hermann: History into Legend". Greece and Rome. 51 (1): 83–94
  19. Förstemann, Ernst Wilhelm (1900). Altdeutsches Namenbuch (in German). Nabu Press
  20. https://www.vorname.com/name,Hermann.html
  21. 21,0 21,1 "Arminius". Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica. 2014
  22. Durschmied 2013, σ. 1759
  23. https://web.archive.org/web/20150426044251/https://www.livius.org/le-lh/legio/v_alaudae.html
  24. Syme, σ. 60
  25. Velleius Paterculus, Compendium of Roman History 2, 109, 5; Cassius Dio, Roman History 55, 28, 6–7
  26. https://www.smithsonianmag.com/history/the-ambush-that-changed-history-72636736/
  27. Velleius Paterculus, Compendium of Roman History II, 120, 4; Cassius Dio, Roman History LVI, 22, 2a–2b
  28. unknown (1387), Nikulas Bergsson, Arnamagnæan Collection manuscript 194, 8yo
  29. Simek, R. (1990). "Altnordische Kosmographie: Studien und Quellen zu Weltbild und Weltbeschreibung in Norwegen und in Island vom 12. bis zum 14. Jahrhundert". Berlin/New York
  30. https://archive.org/details/grimmcentenarysi00gudb
  31. O. Höfler, "Siegfried Arminius und die Symbolik," Heidelberg (1961), 60–64
  • Cawthorne, Nigel (2012). Battles That Changed History: An Encyclopedia of World Conflict. Arcturus Publishing. σσ. 75–77.
  • Creasy, Edward (2007). The Fifteen Decisive War Battles of the World: From Marathon to Waterloo. Read Books.
  • Davis, Paul K. (1999). 100 Decisive Battles: From Ancient Times to the Present. Oxford University Press. σσ. 68–71.
  • Dörner, Andreas, Politischer Mythos und symbolische Politik. Der Hermannmythos: Zur Entstehung des Nationalbewußtseins der Deutschen (Reinbek: Rowohlt, 1996).
  • Doyé, Werner M (2002). "Arminius". In François, Etienne; Schulze, Hagen (eds.). Deutsche Erinnerungsorte (in German). Vol. 3. Munich: Verlag C.H. Beck. σσ. 587–602.
  • Durschmied, Erik (2013). The Weather Factor: How Nature Has Changed History. Hachette UK. σσ. 1751–1770.
  • von Essen, Gesa, Hermannsschlachten. Germanen- und Römerbilder in der Literatur des 18. und 19. Jahrhunderts (Göttingen: Wallstein, 1998).
  • Kuehnemund, Richard, Arminius or the Rise of a National Symbol in Literature: From Hutten to Grabbe (New York: AMS Press, 1966).
  • Münkler Herfried, and Hans Grünberger: "Arminius/ Hermann als nationales Symbol im Diskurs der deutschen Humanisten 1500–1570", In: Herfried Münkler, Hans Grünberger, and Kathrin Mayer, *Nationenbildung. Die Nationalisierung Europas im Diskurs humanistischer Intellektueller. Italien und Deutschland (Berlin: Akademie, 1998), σσ. 263–308.
  • Murdoch, Adrian (2012). Rome's Greatest Defeat: Massacre in the Teutoburg Forest. The History Press.
  • Tucker, Spencer (2010). Battles That Changed History: An Encyclopedia of World Conflict. ABC-CLIO.
  • Wagner-Egelhaaf, Martina (ed.), Hermanns Schlachten. Zur Literaturgeschichte eines nationalen Mythos (Bielefeld: Aisthesis, 2008).
  • Winkler, Martin M. (2016). Arminius the Liberator: Myth and Ideology. Oxford University Press.
  • Wolters, Reinhard Die Schlacht im Teutoburger Wald: Arminius, Varus und das roemische Germanien (München: Verlag C. H. Beck, 2008).