Μετάβαση στο περιεχόμενο

Ένωση Σωματείων Εικαστικών Τεχνών

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Η Ένωση Σωματείων Εικαστικών Τεχνών (ΕΣΕΤ) ήταν ένα συνδικαλιστικό όργανο που ιδρύθηκε από ορισμένα καλλιτεχνικά σωματεία του Μεσοπολέμου και δραστηριοποιήθηκε την περίοδο 1937-1940.

Η προεργασία συγκρότησης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η διάσπαση του Συνδέσμου Ελλήνων Καλλιτεχνών (ΣΕΚ), που ήταν ο μόνος συλλογικός φορέας των εικαστικών καλλιτεχνών στην Ελλάδα, στις αρχές της δεκαετίας του ’30, με την ίδρυση του Σωματείου Ελλήνων Γλυπτών (το 1929) και την ανασύσταση της Ομάδας Τέχνη (το 1930), σηματοδότησε μια αλλαγή στη συντεχνιακή εκπροσώπηση των εικαστικών καλλιτεχνών. Ωστόσο, η διάσπαση σύντομα οδήγησε στην ανάγκη συνεννόησης των επιμέρους σωματείων. Οι σχετικές προσπάθειες για τη δημιουργία ενός συμβουλίου εκπροσώπων των σωματείων είχε δρομολογηθεί ήδη από το 1933[1]. Επιπλέον, το 1934 ιδρύθηκε η Ένωσις Ελεύθεροι Καλλιτέχναι, το μόνο σωματείο του Μεσοπολέμου που είχε θέσει μεταξύ των ιδρυτικών του στόχων τη συγκρότηση μιας «συνομοσπονδίας» των καλλιτεχνικών σωματείων, και προς την κατεύθυνση αυτή κινήθηκε συστηματικά προσεγγίζοντας τα παλαιότερα (δηλαδή το Σύνδεσμο Ελλήνων Καλλιτεχνών, την Ομάδα Τέχνη και το Σωματείο Ελλήνων Γλυπτών)[2].

Η ουσιαστική αφορμή που ανάγκασε τα ανταγωνιστικά μεταξύ τους σωματεία να έρθουν αρχικά σε συνεννόηση και, εντέλει, να ξεκινήσουν τις διαδικασίες για μια συστηματικότερη συνεργασία που θα οδηγούσε κατόπιν στην ίδρυση της Ένωσης Σωματείων Εικαστικών Τεχνών (ΕΣΕΤ) ήταν η διαδικασία προετοιμασίας της ελληνικής συμμετοχής στη Μπιενάλε της Βενετίας του 1936. Στον απόηχο των συγκρούσεων μεταξύ συνδικαλιστικών εκπροσώπων των εικαστικών δημιουργών και της κρατικής επιτροπής για τη Μπιενάλε, συγκροτήθηκε τον Φεβρουάριο του 1936 ένα άτυπο συμβούλιο αντιπροσώπων των τεσσάρων σωματείων με τη συμμετοχή των Δημήτριου Δήμα και Νικόλαου Γεωργαντή (εκ μέρους του ΣΕΚ), Θωμά Θωμόπουλου και Δημήτρη Περάκη (εκ μέρους του Σωματείου Ελλήνων Γλυπτών), Αντώνη Σώχου και Σπύρου Βασιλείου (εκ μέρους της Ομάδας Τέχνη), Μίκη Ματσάκη και Αλέξανδρου Κορογιαννάκη (εκ μέρους των Ελευθέρων Καλλιτεχνών)[3]. Σύντομα, το άτυπο αυτό συμβούλιο συμφώνησε και εισηγήθηκε τη συγκρότηση δευτεροβάθμιου συνδικαλιστικού οργάνου, που αρχικά είχε λάβει την ονομασία Ένωση Καλλιτεχνικών Σωματείων, ενώ οι σχετικές συζητήσεις στις γενικές συνελεύσεις των επιμέρους σωματείων είχαν ολοκληρωθεί τον Ιούνιο του 1936, οπότε εγκρίθηκε το καταστατικό της ΕΣΕΤ[4].

Το ιδρυτικό κείμενο και το καταστατικό της ΕΣΕΤ υπογράφτηκε στις 13 Ιανουαρίου του 1937. Στην Ένωση εκπροσωπούνταν όλα τα καλλιτεχνικά σωματεία που είχαν ιδρυθεί έως τότε, δηλαδή ο ΣΕΚ, το Σωματείο Γλυπτών, η Ομάδα Τέχνη, οι Ελεύθεροι Καλλιτέχνες καθώς και ο Σύνδεσμος Σκιτσογράφων. Σύντομα, το συμβούλιο της ΕΣΕΤ καλούνταν να αντιμετωπίσει κάθε συλλογικό ζήτημα που αφορούσε στα εικαστικά ζητήματα και ανέλαβε τον πρωταγωνιστικό ρόλο στις διαβουλεύσεις μεταξύ Κράτους και καλλιτεχνών, σε μια περίοδο που το δικτατορικό καθεστώς του Μεταξά ξεκινούσε την εφαρμογή του πληθωρικού του προγράμματος για ενίσχυση των τεχνών[5]. Άλλωστε, η ενίσχυση του ρόλου των σωματείων/επαγγελματικών ενώσεων αποτελούσε ζητούμενο και για το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, που υιοθετώντας το παράδειγμα της φασιστικής Ιταλίας πίστευε πως με αυτόν τον τρόπο θα ήλεγχε καλύτερα την κοινωνία[6].

Δραστηριότητα και υπονόμευση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Άποψη του περιπτέρου με την έκθεση νεοελληνικής τέχνης, στο πλαίσιο της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης το 1937 (περιοδικό Νεοελληνικά Γράμματα, 18 Σεπτεμβρίου 1937)

Τα πρώτα χρόνια, η ΕΣΕΤ είχε κατορθώσει να επιβληθεί ως το κυρίαρχο όργανο των εικαστικών καλλιτεχνών στην ολοένα και εντονότερη διασύνδεσή τους με τον κρατικό μηχανισμό, σε μια εποχή που το ίδιο το Κράτος επιχείρησε να επέμβει καθοριστικά στα καλλιτεχνικά ζητήματα. Μέλη του συμβουλίου της ΕΣΕΤ ανέλαβαν τη διοργάνωση της έκθεσης Καλών Τεχνών στο πλαίσιο της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης το 1937, η ΕΣΕΤ διοργάνωσε την έκθεση Τσεχοσλοβάκικης Χαρακτικής στην Αθήνα το 1938, ενώ μέλη της κρατούσαν σημαντικές θέσεις στις επιτροπές διοργάνωσης των κρατικών Πανελλήνιων Εκθέσεων του 1938 και του 1939.

Όμως, η πολιτική του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, που είχε συντελέσει στην ίδρυση της ΕΣΕΤ, προκάλεσε επίσης την εμφάνιση μιας σειράς νεότερων καλλιτεχνικών ενώσεων που επεδίωξαν την ανεξάρτητη προς την ΕΣΕΤ δράση. Η πιο σημαντική από αυτές τις ενώσεις ήταν η Εταιρεία Ελλήνων Καλλιτεχνών. Η υπονόμευση της ΕΣΕΤ από τα καλλιτεχνικά σωματεία που ιδρύθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του ’30, είχε σαν αποτέλεσμα να χάσει τον κυρίαρχο ρόλο της, καθώς οι φυγόκεντρες τάσεις των σωματείων που την απάρτιζαν, ενισχύθηκαν. Πολύ σύντομα, στα τέλη της δεκαετίας του ’30, η Ένωση ήταν κενό γράμμα[7].

Παρ’ όλα αυτά, η σύσταση και η δράση της ΕΣΕΤ υπήρξε σημαντικό μάθημα για την κοινότητα των Ελλήνων εικαστικών καλλιτεχνών. Η γνώση ότι ένα συλλογικό όργανο θα μπορούσε να εκπροσωπεί τον εικαστικό κόσμο απέναντι στο Κράτος, έχοντας διευρυμένο ρόλο έναντι των μικρότερων καλλιτεχνικών σωματείων, οδήγησε τα τελευταία, το 1944, στην αυτοδιάλυση και την ίδρυση ενός νέου ενιαίου, φορέα, του Καλλιτεχνικού Επαγγελματικού Επιμελητηρίου, που υπάρχει μέχρι σήμερα, με την ονομασία Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος.

  1. Ανώνυμος, «Εκλογή καλλιτεχνικών επιτροπών», εφημ. Ελεύθερον Βήμα, 18 Ιανουαρίου 1933.
  2. Μοσχονάς 2010, σελ. 480-483.
  3. Βλ. Ματθιόπουλος 1996, σελ. 538-544, όπου αναδημοσιεύεται το ολόκληρο υπόμνημα των καλλιτεχνικών σωματείων αναφορικά με τη Μπιενάλε.
  4. Μοσχονάς 2010, σελ. 488-495.
  5. Μοσχονάς 2010, σελ. 495-498.
  6. Για τη σύνδεση των καθεστώτων Μεταξά-Μουσολίνι βλ. Ματθιόπουλος 1996, σελ. 718-722.
  7. Μοσχονάς 2010, σελ. 498-500.
  • Ευγένιος Δ. Ματθιόπουλος, Η συμμετοχή της Ελλάδας στην Μπιεννάλε της Βενετίας, 1934-1940, διδακτορική διατριβή, Ρέθυμνο 1996
  • Ευγένιος Δ. Ματθιόπουλος, «Από τον “Σύλλογο των Ωραίων Τεχνών” στους “Νέους Έλληνες Ρεαλιστές”: Καλλιτεχνικές Ομάδες και Οργανώσεις στην Ελλάδα (1882-1974)», στο: Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα (επιμέλεια), Εθνική Πινακοθήκη 100 Χρόνια. Τέσσερις Αιώνες Ελληνικής Ζωγραφικής, Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, Αθήνα 1999
  • Σπύρος Μοσχονάς, Καλλιτεχνικά σωματεία και ομάδες τέχνης στο α’ μισό του εικοστού αιώνα, διδακτορική διατριβή, Αθήνα 2010