Σεντ Κίλντα

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Σεντ Κίλντα
St Kilda
Το εγκαταλελειμμένο χωριό στο Χίρτα.
Γεωγραφία
ΤοποθεσίαΑτλαντικός Ωκεανός
ΑρχιπέλαγοςΕβρίδες
Εξωτερικές Εβρίδες
Έκταση8,54 km²
Υψόμετρο430 μ
Υψηλότερη κορυφήConachair
Χώρα
ΠεριφέρειαΕξωτερικές Εβρίδες
ΠρωτεύουσαAm Baile
Δημογραφικά
ΠληθυσμόςΑκατοίκητο από το 1930
Commons page Σχετικά πολυμέσα

Το Σεντ Κίλντα (σκωτικά γαελικά: Hiort) είναι απομονωμένο νησιωτικό σύμπλεγμα που βρίσκεται 64 χιλιόμετρα βορειοδυτικά του Νορθ Γιουίστ, στον Βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό. Το μεγαλύτερο νησί του Συμπλέγματος είναι το Χίρτα και είναι το δυτικότερο νησί των Εβριδών της Σκωτίας· υπάρχουν τρεις μικρότερες νησίδες το Ντουν, το Σοεϊ και το Μπόρερεϊ, τα οποία χρησιμοποιούνται ως βοσκότοποι.

Ετυμολογία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο κεντρικός δρόμος του χωριού το 1886

Η προέλευση του ονόματος Σεντ Κίλντα είναι άγνωστη καθώς δεν υπάρχει κανείς άγιος γνωστός με αυτό το όνομα.[1] Το όνομα πρωτοεμφανίστηκε σε έναν ολλανδικό χάρτη του 1666 και μπορεί να προέρχεται από την Αρχαία σκανδιναβική φράση sunt kelda ("γλυκό νερό πηγαδιού") ή από τη λανθασμένη υπόθεση του Ολλανδού χαρτογράφου ότι ένα πηγάδι του νησιού, γνωστό ως Tobar Childa ήταν αφιερωμένο σε κάποιον άγιο.[2] Ο Σκοτσέζος περιηγητής Μάρτιν Μάρτιν που επισκέφτηκε το Χίρτα το 1689 αναφέρει «Το όνομα προέρχεται από κάποιον Kilder που ζούσε εδώ· και από αυτόν το μεγάλο πηγάδι Toubir-Kilda έχει πάρει επίσης το όνομα του».[3][4]

Χάρτης της Σκωτίας από το 1580 που αναφέρει το Χίρτα ως Hyrth

Η προέλευση της ονομασίας της νήσου Χίρτα, η οποία είναι πολύ παλαιότερη από αυτή του Σεντ Κίλντα, είναι επίσης άγνωστη. Σύμφωνα με το βιβλίο του Μάρτιν A Late Voyage to St Kilda (1698) «Το Χίρτα προέρχεται από το Ιρλανδικό Ier, που σε αυτή τη γλώσσα σημαίνει δύση»[3] Σύμφωνα με άλλες εκδοχές το τοπωνύμιο προέρχεται από τη Σκωτική Γαελική λέξη h-Iar-Tìr («δυτική γη». Μια Ισλανδική Σάγκα του 13ου αιώνα, η οποία περιγράφει ένα ταξίδι στην Ιρλανδία αναφέρει μια επίσκεψη στη νήσο Hirtir, η οποία έχει σχήμα ελαφιού (Hirtir σημαίνει ελάφι στα αρχαία σκανδιναβικά)[5]. Σύμφωνα με τον Νηλ Μακένζι, έναν ιερέα που έζησε στο νησί από το 1829 έως το 1844 υπάρχουν δύο εκδοχές για την προέλευση του ονόματος της Χίρτα, η μία είναι το Γαελικό Ì Àrd (ψηλό νησί) και η άλλη το αρχαίο Σκανδιναβικό Hirt (Βοσκός) [6].


Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Cleit, πέτρινη καλύβα

Προϊστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Υπήρχε συνεχής ανθρώπινη παρουσία στο Σεντ Κίλντα για δύο χιλιετίες ή παραπάνω, από την Εποχή του χαλκού έως τα μέσα του 20ου αιώνα.[7] Πρόσφατες αρχαιολογικές έρευνες έφεραν στο φως κεραμικά αγγεία, παρόμοια με αυτά που βρέθηκαν σε άλλες τοποθεσίες στις Εβρίδες. Επίσης βρέθηκαν κεφαλές από αξίνες, εργαλεία στίλβωσης καθώς και πέτρινα μαχαίρια σε ορυχείο στα βόρεια του χωριού [8]. Απόδειξη ότι στο νησί υπήρχε αρχαιότερος, Νεολιθικός οικισμός. Γύρω από τον κόλπο, στις όχθες του οποίου ήταν χτισμένος ο μοναδικός οικισμός του νησιού υπάρχουν τα Cleitan, πέτρινες καλύβες, χαρακτηριστικό αρχιτεκτονικό γνώρισμα του Χίρτα και τον γύρω νησιών, οι οποίες είναι πιθανότατα νεολιθικής προέλευσης. [9]

14ος με 17ος αιώνας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η πρώτη γραπτή αναφορά στο Σεντ Κιλντα χρονολογείται από το 1202, όταν ένας Ισλανδός κληρικός έγραψε ότι βρήκε καταφύγιο «στο νησί που λέγεται Hirtir».[10] Υπάρχουν αναφορές ότι στο νησί έχουν βρεθεί μεταλλικές πόρπες, ένα σιδερένιο ξίφος και νομίσματα από τη Δανία που σε συνδυασμό με τα σκανδιναβικά τοπωνύμια υποδηλώνουν ότι υπήρχε έντονη παρουσία Βίκινγκ στο Σεντ Κιλντα, όμως όλες οι χειροπιαστές αποδείξεις έχουν χαθεί. [11] Η πρώτη αναφορά στην Αγγλική γλώσσα προέρχεται από τον Σκοτσέζο Ιστορικό Ιωάννη του Φόρντουν.[12] Ιστορικά το σύμπλεγμα βρισκόταν υπό την κυριότητα της φατρίας ΜακΛέοντ του Χάρις, των οποίων ο οικονόμος ήταν υπεύθυνος για τη συλλογή φόρων από το Χίρτα. Λόγο της απομόνωσης και της σχέσης των κατοίκων με τη φύση, η φιλοσοφία των κατοίκων πλησίαζε περισσότερο τον δρυιδισμό παρά τον Χριστιανισμό, έως την άφιξη κάποιου ηγούμενου ΜακΝτόναλντ το 1822. Μέχρι τότε υπήρχαν συνολικά 5 δρυιδιστικοί βωμοί, συμπεριλαμβανομένου ενός πέτρινου, κυκλικού θρησκευτικού μνημείου στη νήσο Μπόρερεϊ. [13] Πειρατές από το Κόλονσεϊ λεηλάτησαν το Χίρτα το 1615 και έκλεψαν 30 πρόβατα και μεγάλη ποσότητα κριθαριού[14]. Από τότε τα νησιά έγιναν γνωστά για την αφθονία τους. Κατά την επίσκεψη του Μάρτιν το 1697 είχαν πληθυσμό 180 ατόμων.

Θρησκεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το σχολείο που χτίστηκε το 1884 σαν προέκταση της εκκλησίας του χωριού

Τον 18ο αιώνα περαστικά πλοία έφεραν μαζί τους χολέρα και ευλογιά. [15] Οι νεκροί από αυτές τις ασθένειες ήταν τόσοι πολλοί που δεν υπήρχαν αρκετοί άντρες να επανδρώσουν τις αλιευτικές βάρκες του χωριού και οικογένειες από το Χάρις αναγκάστηκαν να έρθουν στα νησιά για να τους αντικαταστήσουν. Το 1758 ο πληθυσμός αυξήθηκε στα 88 άτομα και μέχρι το τέλος του αιώνα έφτασε τα 100. Αυτός ο αριθμός έμεινε σταθερός έως το 1851, όταν 36 κάτοικοι μετανάστευσαν στην Αυστραλία, μια απώλεια από την οποία τα νησιά δεν ανέκαμψαν ποτέ.

Το εσωτερικό της εκκλησίας

Ένας ιεραπόστολος με το όνομα Αλεξάντερ Μπάκαν επισκέφτηκε τη Χίρτα το 1705. Παρόλο που έμεινε για αρκετά χρόνια οι προσπάθειες του να εγκαθιδρύσει οργανωμένη θρησκεία απέτυχαν. Αυτό άλλαξε όταν ο ηγούμενος Τζον ΜακΝτόναλντ, γνωστός ως ο απόστολος του βορρά έφτασε στο νησί το 1822. Αφοσιώθηκε στην ιεραποστολή του με ζήλο, κηρύσσοντας 13 μακρά κηρύγματα κατά τις 11 μέρες που έμεινε στο νησί. Στη συνέχεια επέστρεψε αρκετές φορές και δώρισε στους κατοίκους χρήματα που μάζεψε μέσω δωρεών. Οι νησιώτες τον δέχτηκαν με ενθουσιασμό και έκλαψαν την τελευταία φορά που έφυγε το 1830. Ο διάδοχος του ήταν ο Ηγούμενος Νηλ Μακένζι, επίσκοπος της εκκλησίας της Σκωτίας, ο οποίος βελτίωσε τις συνθήκες της ζωής των κατοίκων. Αναδιοργάνωσε τη γεωργία στα νησιά και έχτισε καινούρια εκκλησία και πρεσβυτέριο. Ο Μακένζι και η σύζυγος του ίδρυσαν το πρώτο σχολείο στο Χίρτα και δίδαξαν γραφή, ανάγνωση και αριθμητική στους κατοίκους του, καθώς και κατηχητικό σχολείο.[16]

Τρόπος ζωής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι ιθαγενείς πλήρωναν τους φόρους τους κυνηγώντας θαλασσοπούλια που έκαναν τις φωλιές τους στις βραχώδεις ακτές των νησιών

Το κυριότερο χαρακτηριστικό της ζωής στο Σεντ Κίλντα ήταν η απομόνωση. Όταν ο Μάρτιν Μάρτιν επισκέφτηκε το 1697 ο μόνος τρόπος να προσεγγίσει κάποιος τα νησιά ήταν με βάρκα, ένα ταξίδι που απαιτούσε πολλές μέρες και νύχτες κωπηλασίας στον ανοιχτό ωκεανό και ήταν αδύνατο να πραγματοποιηθεί το φθινόπωρο και τον χειμώνα. Σφοδρές καταιγίδες συμβαίνουν συχνά, ανάμεσα στον Σεπτέμβριο και το Μάρτιο, με ανέμους που ξεπερνούν τα 230 χλμ ανά ώρα και κύματα ύψους 16 μέτρων.[17]

Απομονωμένοι λόγο της απόστασης και της κακοκαιρίας, οι ιθαγενείς κάτοικοι δεν είχαν σχεδόν καθόλου γνώσεις για την ενδοχώρα και τη διεθνή πολιτική. Μετά τη Μάχη του Κάλλοντεν το 1746 άρχισαν να κυκλοφορούν φήμες ότι ο πρίγκιπας Κάρολος Εδουάρδος Στιούαρτ και μερικοί υψηλόβαθμοι Ιακωβίτες ξέφυγαν στο Σεντ Κίλντα. Ξεκίνησε εκστρατεία ανεύρεσης του και Βρετανοί στρατιώτες μεταφέρθηκαν με πλοία στις ακτές του Χίρτα. Αυτό που βρήκαν ήταν ένα εγκαταλελειμμένο χωριό, καθώς οι κάτοικοι φοβούμενοι για πειρατές είχαν κρυφτεί σε σπηλιές. Όταν οι στρατιώτες έπεισαν τους ιθαγενείς να βγουν από τις σπηλιές ανακάλυψαν ότι οι απομονωμένοι νησιώτες δεν ήξεραν τίποτα για τον πρίγκιπα και δεν είχαν ούτε ακουστά τον Βασιλιά Γεώργιο Β'.[18]

Ακόμα και στα τέλη του 19ου αιώνα, οι νησιώτες μπορούσαν να επικοινωνήσουν με τον υπόλοιπο κόσμο μόνο μέσω μιας φωτιάς στην κορυφή του conachair, του ψηλότερου σημείου της Χίρτα, που αν το επέτρεπε ο καιρός ήταν ορατή στα νησιά Χάρρι και Λιούις και στο Νορθ Γιούιστ, η μέσω μιας ταχυδρομικής βάρκας. Αυτή ήταν μια εφεύρεση του δημοσιογράφου Τζον Σαντς που επισκέφτηκε τα νησιά το 1877. Κατά τη διάρκεια της διαμονής του ένα ναυάγιο άφησε εννέα αυστριακούς ναύτες παγιδευμένους στο νησί, ήταν Φεβρουάριος και οι προμήθειες είχαν αρχίσει να τελειώνουν. Ο Σαντς έδεσε ένα μήνυμα σε ένα σωσίβιο που μάζεψε από το ναυάγιο και το ελευθέρωσε στη θάλασσα[19]. Εννέα μέρες αργότερα ξεβράστηκε στις Ορκάδες και οι ναύτες διεσώθησαν. Οι κάτοικοι του Σεντ Κίλντα, βασισμένοι σε αυτή την ιδέα κατασκεύασαν μια ξύλινη βάρκα στην οποία έραψαν έναν ασκό από δέρμα προβάτου μέσα στον οποίο τοποθετούσαν μηνύματα μέσα σε μπουκάλια. Όταν ο άνεμος φυσούσε βορειοδυτικά ελευθέρωναν τη βάρκα στη θάλασσα, τα μηνύματα έφταναν αργότερα στη δυτική ακτή της Σκωτίας, ενώ μερικά έφταναν μέχρι και τη Νορβηγία. [20][21]

Ελευθερώνοντας το ταχυδρομικό πλοιάριο του Σεντ Κίλντα

Οι νησιώτες έτρεφαν πρόβατα και αγελάδες και μπορούσαν να καλλιεργήσουν πατάτες και κριθάρι σε μία περιορισμένη στεγνή έκταση στον κόλπο του χωριού. Σημαντικό κομμάτι της διατροφής των κατοίκων ήταν το πρόβειο γάλα, με το οποίο έφτιαχναν και τυρί[22]. Γενικά απέφευγαν το ψάρεμα λόγω της ταραγμένης θάλασσας και του άστατου καιρού. Η βάση της διατροφής τους ήταν τα θαλασσοπούλια που υπάρχουν σε αφθονία στα νησιά. Πτηνά όπως η Φρατέρκουλα πιάνονταν σε παγίδες και καταναλώνονταν φρέσκα ή παστά όπως και τα αυγά τους. Μια έρευνα του 1764 έδειξε ότι οι 90 κάτοικοι κατανάλωναν καθημερινά «18 άγρια θαλασσοπούλια και 36 αυγά».[23]

Η ζωή στα νησιά είχε και τα μειονεκτήματα της. Όταν ο Σκοτσέζος πολιτικός Χένρι Μπράχαμ επισκέφτηκε το Σεντ Κίλντα το 1799 έγραψε «Ο αέρας είναι μολυσμένος με μια ανυπόφορη μυρωδιά – ένας συνδυασμός από σάπιο ψάρι και από βρωμιά όλων των ειδών των δύσοσμων θαλασσοπουλιών».[24] Αρχαιολόγοι ανακάλυψαν οστά από θαλασσοπούλια, πρόβατα, αγελάδες και όστρακα καθώς και λίθινα εργαλεία στην περιοχή Taigh an t-Sithiche. Τα ευρήματα έχουν ηλικία ανάμεσα στα 1,700 με 2,500 χρόνια, κάτι που υποδεικνύει ότι η διατροφή των κατοίκων του Σεντ Κίλντα δεν έχει αλλάξει καθόλου για χιλιετίες. Μάλιστα οι ιθαγενείς χρησιμοποιούσαν ακόμα εργαλεία παρόμοια με αυτά που βρέθηκαν στην ανασκαφή.[25]

Το κυνήγι θαλασσοπουλιών απαιτούσε εξαιρετικές ικανότητες αναρρίχησης σε απόκρημνους βράχους που βρέχονταν από τα κύματα. Μια παράδοση του νησιού ήταν η «πέτρα της ερωμένης».Ένα άνοιγμα στους βράχους ακριβώς πάνω από ένα γκρεμό. Ο Μάρτιν Μάρτιν αναφέρει:

Η πέτρα της ερωμένης

«Νότια από το χωριό, βρίσκεται ο διάσημος βράχος, γνωστός με το όνομα «πέτρα της ερωμένης· μοιάζει ακριβώς με πόρτα· και η μπροστινή όψη του βράχου, ο οποίος έχει ύψος 20 με 30 όργια (37 με 55 μέτρα), είναι ορατή μέχρι και από ένα μίλι μακριά. Κάθε εργένης είναι υποχρεωμένος από ένα αρχαίο έθιμο να αποδείξει την αγάπη του προς την ερωμένη του. Έτσι πρέπει να ισορροπήσει στο αριστερό του πόδι με τη μισή του σόλα πάνω από το κενό και να σηκώσει το δεξί του πόδι, σε αυτή τη στάση λυγίζει το γόνατο και βάζει τα δύο χέρια του μπροστά από το δεξί του πόδι. Όποιος το καταφέρνει αυτό αποκτάει μεγάλη φήμη και είναι άξιος για την ωραιότερη ερωμένη του κόσμου· πιστεύουν ακράδαντα ότι αυτό το κατόρθωμα έχει πάντα τα επιθυμητά αποτελέσματα. Ένας από τους κατοίκους του νησιού με προέτρεψε να επιχειρήσω αυτό το ανδραγάθημα προτού αποφασίσω να φύγω από αυτό το μέρος. Εγώ του απάντησα ότι αν το προσπαθήσω θα έχει ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα, να χάσω και τη ζωή μου και την ερωμένη μου την ίδια στιγμή.» [3]

Φρατέρκουλα του Ατλαντικού (Fratercula arctica). Θαλασσοπούλι που αποτελούσε τη βάση της διατροφής των κατοίκων του Σεντ Κίλντα

Σημαντική πτυχή της ζωής στο Σεντ Κίλντα ήταν το parliament. Μια καθημερινή συνάντηση όλων των ενήλικων αντρών, που πραγματοποιούταν στους δρόμους του χωριού το πρωί μετά την προσευχή. Σε αυτή τη συνάντηση έπαιρναν αποφάσεις για καθημερινά θέματα, δεν υπήρχε αρχηγός και όλοι είχαν το δικαίωμα να μιλήσουν. Συχνά ξεσπούσαν διαμάχες αλλά ποτέ σε τόσο μεγάλο βαθμό ώστε να διχάσουν μόνιμα την κοινότητα.[26]

Παρ'όλες τις στερήσεις τους οι κάτοικοι του Σεντ Κίλντα ήταν τυχεροί, γιατί οι απομόνωση τους τους γλίτωσε από συμφορές όπως ο πόλεμος και η δουλεία. Ο Μάρτιν το 1967 έγραψε ότι οι νησιώτες είναι «πιο ευτυχισμένοι από την υπόλοιπη ανθρωπότητα, καθώς είναι οι μόνοι άνθρωποι στον κόσμο που μπορούν να γευτούν τη γλύκα της πραγματικής ελευθερίας.»[3] Η υγεία και η ποιότητα ζωής τους ήταν πολύ καλύτερη απ' ό,τι στις υπόλοιπες Εβρίδες.[27] Οι κοινωνία τους δεν ήταν ουτοπική, οι κάτοικοι φύλατταν τις περιουσίες τους με ξύλινες κλειδαριές και επέβαλαν πρόστιμο στους κλέφτες.[28] Όμως ποτέ κανένας κάτοικος της Σεντ Κίλντα δεν πολέμησε σε πόλεμο και ποτέ δεν διεπράχθη σοβαρό έγκλημα στα νησιά.[29]

Τουρισμός τον 19ο αιώνα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τον 19ο αιώνα τα πρώτα ατμόπλοια άρχισαν τα επισκέπτονται να νησιά, επιτρέποντας στους κατοίκους να κερδίσουν χρήματα πουλώντας μάλλινα υφάσματα και αυγά θαλασσοπουλιών. Αυτά τα πλοία έφεραν μαζί τους προηγουμένως άγνωστες ασθένειες, όπως ο τέτανος, που είχαν ποσοστό θνησιμότητας μέχρι και 80%. Το cnatan na gall (βήχας του πλοίου), μια ασθένεια που εξαπλώθηκε μετά την άφιξη ενός πλοίου στο Χίρτα έγινε χαρακτηριστικό της ζωής στα νησιά.[19][24]

Στις αρχές του 20ου αιώνα όλα τα παιδιά του χωριού άρχισαν να λαμβάνουν επίσημη εκπαίδευση και το 1906 χτίστηκε σχολείο σαν επέκταση του κτηρίου της εκκλησίας. Τα παιδιά πλέων μάθαιναν να μιλάνε αγγλικά μαζί με τη μητρική τους γλώσσα, τα Γαελικά. Τη δεκαετία του 1880 αλιευτικά σκάφη άρχισαν να επισκέπτονται συχνά επεκτείνοντας το εμπόριο. Παρά τις ελλείψεις τροφίμων και την επιδημία γρίπης του 1913 ο πληθυσμός έμεινε σταθερός ανάμεσα στα 75 με 80 άτομα. Κανείς δεν περίμενε ότι μέσα σε μερικά χρόνια η παρουσία των ανθρώπων στα νησιά θα τελείωνε μετά από χιλιετίες μόνιμης κατοίκησης.[30][31][32]

Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το όπλο στραμμένο προς τη νησίδα Ντουν

Μόλις ξεκίνησε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος το Βασιλικό Ναυτικό ανέγερσε τηλεπικοινωνιακό σταθμό στο Χίρτα με μόνιμο προσωπικό που επικοινωνούσε καθημερινά με την ενδοχώρα. Σαν απάντηση, ένα γερμανικό υποβρύχιο SM U-90[33] έφτασε στον κόλπο του χωριού και μετά από προειδοποίηση άρχισε να τον βομβαρδίζει. Ρίχθηκαν 72 βολίδες και ο σταθμός του ασυρμάτου καταστράφηκε. Η εκκλησία, το πρεσβυτέριο και μια αποθήκη υπέστησαν ζημιές αλλά κανείς δεν έχασε τη ζωή του.[34] Ένας μάρτυρας αναφέρει «Δεν ήταν κακό υποβρύχιο, θα μπορούσε να καταστρέψει όλα τα σπίτια του χωριού επειδή ήταν όλα σε μία σειρά. Μόνο ήθελε να ανατινάξει τη στρατιωτική περιουσία. Ένα αρνί σκοτώθηκε και όλες η αγελάδες κρύφτηκαν στην άλλη μεριά του νησιού όταν άκουσαν τους βομβαρδισμούς.»[35] Ένα αυτόματο πυροβόλο όπλο 4-inch Mark III QF gun στήθηκε σε ένα ακρωτήριο με θέα στον κόλπο του χωριού, αλλά δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ εναντίων του εχθρού.

Η καθημερινή επαφή με τον έξω κόσμο και η ανάπτυξη οικονομίας με βάση το χρήμα έκανε τη ζωή των κατοίκων του Σεντ Κίλντα πιο εύκολη αλλά τους ίδιους λιγότερο αυτάρκεις, ένας σημαντικός παράγοντας που οδήγησε στην εγκατάλειψη του νησιού μια δεκαετία αργότερα.

Εκκένωση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η νησίδα Μπόρερεϊ, όπως φαίνεται από το ύψομα Conachair

Πολυάριθμοι παράγοντες οδήγησαν στην εγκατάλειψη του Σεντ Κίλντα. Οι κάτοικοι των νησιών ζούσαν απομονωμένοι για αιώνες, έως ότου ο τουρισμός και η παρουσία στρατιωτών κατά τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο οδήγησε του νησιώτες να αναζητήσουν εναλλακτικές στις στερήσεις από τις οποίες υπέφεραν. Οι αλλαγές που πραγματοποιήθηκαν στα νησιά από τους επισκέπτες κατά τον 19ο αιώνα απομάκρυναν τους κατοίκους από τον τρόπο ζωής που επέτρεπε στους προγόνους τους να επιβιώσουν στις αντίξοες συνθήκες του περιβάλλοντος τους.[36]. Παρόλο που το 1902 κατασκευάστηκε μια μικρή προβλήτα, τα νησιά παρέμειναν στο έλεος του καιρού.

Μετά τον πόλεμο οι περισσότεροι νεαροί άντρες εγκατέλειψαν το νησί και ο πληθυσμός έπεσε από 73 το 1920 στους 37 το 1928. Τέσσερις άντρες πέθαναν από γρίπη το 1926, και οι καλλιέργειες των τελευταίων ετών απέτυχαν. Έρευνες του Πανεπιστημίου του Αμπερντήν έδειξαν ότι το έδαφος του νησιού είχε μολυνθεί με χαλκό και άλλους ρύπους, που προέρχονταν από τη χρήση νεκρών πουλιών και καμμένης τύρφης σαν λίπασμα στα χωράφια. Το τελειωτικό χτύπημα συνέβη όταν μια νεαρή γυναίκα, η Μαίρη Γκίλις, αρρώστησε με σκωληκοειδίτιδα και μεταφέρθηκε στην ενδοχώρα για θεραπεία, λίγους μήνες αφού γέννησε ένα κορίτσι που πέθανε στη γέννα. Αργότερα πέθανε στο νοσοκομείο. Όλες οι αγελάδες και τα πρόβατα των νησιών μεταφέρθηκαν με ένα τουριστικό πλοιάριο στην ενδοχώρα και αργότερα πουλήθηκαν. Ωστόσο, οι κάτοικοι έπνιξαν όλους τους σκύλους του χωριού στον κόλπο, επειδή ήταν αδύνατο να τους πάρουν μαζί τους.[37] Στις 29 Αυγούστου το 1930 ένα πλοίο με το όνομα Harebell μετέφερε τους 36 εναπομείναντες κατοίκους στη Χερσόνησο Μόρβερν της σκωτσέζικης ενδοχώρας. Μια απόφαση που πήραν οι ίδιοι συλλογικά. Η τελευταία ιθαγενής κάτοικος του Σεντ Κίλντα, η Ρέιτσελ Τζόνσον, πέθανε στις 16 Απριλίου του 2016 σε ηλικία 93 ετών. Είχε εγκαταλείψει το νησί σε ηλικία 8 ετών.

Αργότερα το Χίρτα χρησιμοποιήθηκε ως στρατιωτική βάση.

Αρχιτεκτονική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Προϊστορικά κτήρια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ερείπια στο Χίρτα

Τα Αρχαιότερα κτήρια του Σεντ Κίλντα είναι και τα πιο αινιγματικά. Ερείπια από πέτρινες μάντρες βρίσκονται στα βόρεια του χωριού καθώς και μεγάλοι πέτρινοι δακτύλιοι. Έχουν χρονολογηθεί από το 1850 π.Χ. και ο σκοπός τους παραμένει άγνωστος. Στην περιοχή Gleann Mòr (βορειοδυτικά του χωριού) υπάρχουν 20 ερειπωμένα κτίρια σε σχήμα κέρατου που αποτελούνται από μια μόνο αίθουσα εμβαδού περίπου εννέα τετραγωνικών μέτρων. Τίποτα παρόμοιο δεν έχει βρεθεί στη Βρετανία ούτε αλλού στην Ευρώπη, και η αρχική τους χρήση είναι άγνωστη. [38]

Περισσότερο γνωστά είναι τα εκατοντάδες Cleitean, που βρίσκονται παντού στο νησιωτικό σύμπλεγμα. Είναι θολοειδής δομές, με τοίχους κατασκευασμένους από επίπεδους ογκόλιθους και οροφή από χλόη. Ο αέρας μπορεί να περνάει ανάμεσα από τους τοίχους, αλλά η βροχή μένει έξω. Χρησιμοποιούνταν για την αποθήκευση τύρφης, διχτυών, σιτηρών, παστού κρέατος, κοπριάς και σανού, καθώς και για τη στέγαση των προβάτων κατά τον χειμώνα. Βρίσκονταν σε συνεχή χρήση από την προϊστορία μέχρι την εκκένωση των νησιών το 1930. Περισσότερα από 1200 cleitan, ερειπωμένα και μη, παραμένουν στο Χίρτα και άλλα 170 στα γειτονικά νησιά. [39][40]

Μεσαιωνικό χωριό[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα ερείπια του χωριού

Ένα μεσαιωνικό χωριό υπήρχε δίπλα στο πηγάδι Tobar Childa, 350 μέτρα από την ακτή, στους πρόποδες του λόφου Conachair. Το αρχαιότερο κτήριο είναι ένα υπόγειο πέρασμα με δύο δωμάτια που λέγεται Taigh an t-Sithiche (σπίτι των νεράιδων), το οποίο χρονολογείται ανάμεσα στο 500 π.Χ. με 300 μ.Χ.· οι κάτοικοι πίστευαν ότι ήταν κρησφύγετο, αλλά μια πιο πρόσφατη θεωρία υποδεικνύει ότι ήταν Κτίριο αποθήκευσης πάγου.[41] Εκεί κοντά βρίσκεται και το «σπίτι του ταύρου», ένα ορθογώνιο κτίσμα, χωρίς οροφή όπου φυλάσσονταν ο ταύρος του χωριού κατά τους χειμερινούς μήνες. Το πηγάδι Tobar Childa πηγάζει από δύο πηγές που βρίσκονται ακριβώς έξω από το Τοίχος, που χτίστηκε για να εμποδίζει τα πρόβατα και τις αγελάδες να περάσουν στα καλλιεργημένα χωράφια.[42] Υπήρχαν συνολικά 25 με 30 σπίτια, χτισμένα με τη παραδοσιακή αρχιτεκτονική των Εβρίδων. Οι οροφές ήταν κατασκευασμένες από άχυρο ή από χλόη. Ο σκοπός της χλόης ήταν να μονώνει τα κτήρια από τη βροχή. Μερικά από τα παλαιότερα σπίτι έμοιαζαν περισσότερο με πράσινους λόφους παρά με ανθρώπινες κατοικίες. [43]

Μεταμεσαιωνικά κτήρια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το τοίχος του χωριού κτίστηκε 1834, όταν το μεσαιωνικό χωριό εγκαταλείφθηκε και ένα καινούριο είχε αρχίσει να κατασκευάζεται ανάμεσα στο πηγάδι και τη θάλασσα, 200 μέτρα πιο κάτω. Αυτό συνέβη μετά την επίσκεψη του Σερ Τόμας Ντάικ, μέλους του Βρετανικού κοινοβουλίου, από το Ντέβον. Συγκλονισμένος από τις πρωτόγονες συνθήκες υπό τις οποίες ζούσαν οι κάτοικοι, δώρισε χρήματα για την κατασκευή τριάντα καινούριων κατοικιών. Αυτά τα σπίτια είχαν πέτρινους χοντρούς τοίχους και οροφή από χλόη. Κάθε οικία είχε ένα παράθυρο και ένα άνοιγμα στην οροφή για την έξοδο του καπνού, από τη φωτιά που έκαιγε τύρφη στην εστία του σπιτιού. Συνήθως το εσωτερικό τους ήταν μαυρισμένο από την καπνιά. Το πάτωμα ήταν στρωμένο με άχυρο και κατά τους χειμερινούς μήνες, οι αγελάδες των χορικών έμπαιναν μέσα στα σπίτια για να προστατευτούν από το κρύο.[44] Τον Οκτώβριο του 1860 πολλά από αυτά τα καινούρια οικοδομήματα καταστράφηκαν από μια δυνατή θύελλα, και μετά τις επισκευές ήταν κατάλληλα να χρησιμοποιηθούν μόνο σαν στάβλοι. Τα 16 κτήρια με οροφή από κασσίτερο που φαίνονται στις περισσότερες φωτογραφίες του χωριού χτίστηκαν το 1862.[45] Το 1877 κατασκευάστηκε μία μικρή προβλήτα, η οποία καταστράφηκε τρία χρόνια μετά από καταιγίδα.

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά ερείπια στο Χίρτα είναι το «σπίτι της λαίδης Γκραντζ». Η Λαίδη Γκραντζ ήταν η γυναίκα του Λόρδου Γκραντζ, Σκοτσέζου δικηγόρου με συμπάθειες στον Ιακωβιτισμό. Μετά από 25 χρόνια γάμου και εννέα παιδιά, η οικογένεια Γκραντζ χωρίστηκε. Επειδή η Λαίδη Γκραντζ έγραφε γράμματα σε αγνώστους και ισχυριζόταν την ενοχή του για προδοσία ενάντια στην κυβέρνηση του Οίκου του Αννοβέρου, ο άντρας της την απήγαγε το 1732. Για έξι μήνες τη φυλάκισε στο Εδιμβούργο. Αργότερα τη μετέφερε στο Σεντ Κίλντα, το οποίο η ίδια περιγράφει ως «ένα άσχημο, άθλιο, βρωμερό και φτωχό νησί». Ύστερα από μια αποτυχημένη προσπάθεια διάσωσης της, μεταφέρθηκε με εντολή του συζύγου της στη Νήσο Σκάι, όπου και πέθανε. Το σπίτι στο οποίο έμενε υπάρχει ακόμα σε ένα λιβάδι κοντά στο χωριό.[46][47][48][49]

Κάποτε υπήρχαν τρεις εκκλησίες στο Χίρτα. Η μεγαλύτερη ήταν η Εκκλησία του Χριστού, που βρίσκονταν στο κέντρο του χωριού, δίπλα από το νεκροταφείο. Ένα κτήριο με αχυρένια στέγη που δεν ήταν αρκετά ευρύχωρο για να χωρέσει όλους τους κατοίκους του χωριού, κατά τις λειτουργίες οι περισσότεροι πιστοί μαζεύονταν στο προαύλιο. Η Εκκλησία του Αγίου Μπρένταν βρισκόταν ένα χιλιόμετρο μακριά, στον λόφο Ruival και η Εκκλησία του Αγίου Κολούμπα υπήρχε στο δυτικό άκρο του δρόμου του χωριού. Μια καινούρια ευρύχωρη εκκλησία ανεγέρθη στα ανατολικά του χωριού το 1830 και ένα πρεσβυτέριο τριάντα χρόνια αργότερα.[50][51]

Κτήρια στα άλλα νησιά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η νήσος Ντουν

Dùn Σημαίνει φρούριο. Στο νησί υπάρχει ένα ερειπωμένο τοίχος. Το μόνο κατοικήσιμο μέρος είναι το Sean Taigh, ένα σπήλαιο που χρησιμοποιούταν σαν καταφύγιο από τους κατοίκους του Σεντ Κιλντα όταν έβοσκαν τα πρόβατα.

Στη νησίδα Σόεϊ υπάρχει μια πρωτόγονη καλύβα, γνωστή ως Taigh Dugan (Σπίτι του Ντάγκαν). Δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια τρύπα στο έδαφος με δύο τοίχους στα πλάγια. Σύμφωνα με τον μύθο, δύο αδέρφια από το Λιούις ήρθαν στο Σεντ Κίλντα για να κλέψουν τα πρόβατα του. Οι κάτοικοι τους συνέλαβαν και τους καταδίκασαν σε εξορία, ο Ντάγκαν στάλθηκε στο Σόεϊ, όπου και πέθανε, ενώ ο αδερφός του, ο Φέαρχαν, εξορίστηκε στη βραχονησίδα Stac an Àrmainn. Εκεί βρήκε τη ζωή τόσο ανυπόφορη που έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε.

Στο Μπόρερεϊ βρίσκεται το Cleitean MacPhàidein, το χωριό από cleitean, το οποίο χρησιμοποιούταν από τους νησιώτες όταν έρχονταν για να κυνηγήσουν θαλασσοπούλια. Επίσης, μετά από μια επιδημία ευλογιάς στο Χίρτα το 1724 τρεις άντρες και οκτώ αγόρια στάλθηκαν στο Μπόρερεϊ για να μην μολύνουν τους υπόλοιπους κατοίκους, εκεί έμειναν σε cleitean μέχρι τον Μάιο του επόμενου έτους. [52]

Γεωγραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το αρχιπέλαγος του Σεντ Κίλντα

Τα νησιά αποτελείται από Εκρηξιγενής σχηματισμού από γάββρο και σχιστόλιθο, σχηματίστηκε κατά τον καινοζωικό αιώνα και έχει υποστεί έντονη διάβρωση από τα στοιχεία. Το σύμπλεγμα είναι τα απομεινάρια ενός μη ενεργού ηφαιστείου που αναδύθηκε από τον πυθμένα της θάλασσας.[53]

Με έκταση 6.7 χλμ², το Χίρτα είναι το μεγαλύτερο νησί του συμπλέγματος και αποτελεί το 78% της χερσαίας έκτασης του αρχιπελάγους. Επόμενο σε μέγεθος είναι το Σόεϊ (Νησί των προβάτων) με έκταση 0,99 χλμ² και το Μπόρερεϊ (Οχυρωμένο νησί) έκτασης 0,86 χλμ²[54] Το Σόεϊ βρίσκεται 500 μέτρα βορειοδυτικά του Χίρτα, ενώ το Μπόρερεϊ 6 χιλιόμετρα στα βορειοανατολικά. Μικρότερες βραχονησίδες του συμπλέγματος περιλαμβάνουν το Stac an Àrmainn (Βραχονησίδα του Πολεμιστή), το Stac Lì (γκρίζα βραχονησίδα) και το Stac Leibhinis (βραχονησίδα του ρεύματος).[5][55]

Η νησίδα Ντουν (φρούριο), που προστατεύει τον κόλπο του χωριού από τους νοτιοδυτικούς ανέμους, ήταν κάποτε ενωμένη με το Χίρτα με μια φυσική αψίδα. Η αψίδα έσπασε όταν συγκρούστηκε με ένα γαλιόνι που προσπαθούσε να ξεφύγει μετά την ήττα της Ισπανικής Αρμάδας, ή σύμφωνα με άλλες πηγές, κατέρρευσε μετά από μια σφοδρή καταιγίδα. [56][57]

Το Χίρτα και το Ντουν

Το υψηλότερο σημείο του αρχιπελάγους, το Conachair (ο φάρος) ύψους 430 μέτρων, βρίσκεται στο Χίρτα, βόρεια του χωριού. Νοτιότερα υπάρχει το Oiseval (Ανατολικό όρος), με ύψος 290 μέτρα και το Mullach Mòr (ψηλή κορυφή) με ύψος 361 μέτρα. Το Ruival (Κόκκινο όρος) με ύψος 137 μέτρα και το Mullach Bi (Κορυφή κολόνα) με ύψος 358 είναι οι ψηλότερες κορυφές στο δυτικό τμήμα του νησιού. Το υψηλότερο σημείο του Μπόρερεϊ έχει ύψος 384 μέτρα, ενώ του Σόεϊ 378 μέτρα. Το Stac an Àrmainn και το Stac Lì έχουν ύψος 196 μέτρα και 172 μέτρα αντίστοιχα, κάτι που τις κάνει τις ψηλότερες βραχονησίδες στη Βρετανία.[58]

Παρόλο που απέχει 64 χιλιόμετρα από την πλησιέστερη ξηρά, το Σεντ Κιλντα είναι ορατό μέχρι και από τη Νήσο Σκάι, σε απόσταση 129 χιλιομέτρων.[59] Το κλίμα είναι ωκεάνιο, με υψηλή βροχόπτωση και υγρασία. Η μέση θερμοκρασία είναι 5.6 °C τον Ιανουάριο και 11.8 °C τον Ιούλιο. Οι επικρατούντες άνεμοι είναι νότιοι και νοτιοδυτικοί. Είναι ιδιαίτερα δυνατοί τον χειμώνα, με μέση ταχύτητα 13 χιλιόμετρα ανά ώρα περίπου το 85% του έτους, ενώ το 30% του έτους ξεπερνούν τα 24 χιλιόμετρα ανά ώρα. Σφοδροί άνεμοι με ταχύτητα 185 χιλιόμετρα ανά ώρα φυσούν κατά το 2% του έτους, ενώ ριπές με ταχύτητα μέχρι και 209 χιλιόμετρα ανά ώρα έχουν καταγραφεί σε περιοχές δίπλα στη θάλασσα. Λόγω του ωκεάνιου κλίματος του αρχιπελάγους η χιονόπτωση είναι σπάνια, χιόνι πέφτει λιγότερες από δώδεκα μέρες τον χρόνο.

Πρόβατα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Soay κριάρι στο Χίρτα

Στη απρόσιτη νησίδα Σόεϊ ζει μια ιδιαίτερη φυλή από άγρια πρόβατα, τα οποία άνηκαν στον ιδιοκτήτη των νησιών και όχι στους νησιώτες. Αυτά τα πρόβατα είναι απόγονοι των πρώτων προβάτων που εξημερώθηκαν στην Ευρώπη κατά τη Νεολιθική εποχή. Είναι μικρόσωμα, με κοντή ουρά και καφέ τρίχωμα που γίνεται άσπρο στο χώρο της κοιλιάς τους. Περίπου 200 πρόβατα παραμένουν στο Σόεϊ, ενώ σύντομα μετά την εκκένωση ένας δεύτερος άγριος πληθυσμός άρχισε να αναπτύσσεται στο Χίρτα, ο οποίος τώρα αριθμεί 1700 ζώα. Πρόβατα από το Σόεϊ έχουν εξαχθεί σε ολόκληρο τον κόσμο όπου εκτιμούνται για την αντοχή τους, το μικρό τους μέγεθος και την ασυνήθιστη τους εμφάνιση.[60] Τα πρόβατα στο Χίρτα και το Σόεϊ τρέφονται με πεντάνευρο (Plantago major), το οποίο προτιμά περιοχές που βρέχονται με την άλμη της θάλασσας. Επίσης βόσκουν άγρια φέστουκα (Festuca rubra) και χαλαβόχορτο (Armeria maritima).

Άγρια ζωή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στο Σεντ Κίλντα αναπαράγονται πολλά σημαντικά είδη θαλάσσιων πτηνών. Εκεί υπάρχει μία από τις μεγαλύτερες αποικίες σούλας του Βορρά, με 30.000 ζευγάρια που αποτελούν το 24% του παγκόσμιου πληθυσμού. Υπάρχουν επίσης 49.000 ζευγάρια αναπαραγωγής ωκεανόδρομου του Λιτς (Oceanodroma leucorhoa), 90% του ευρωπαϊκού πληθυσμού, 136,000 ζευγάρια φρατέρκουλας του Ατλαντικού (Fratercula arctica) 30% του πληθυσμού του Ηνωμένου Βασιλείου και 67,000 ζευγάρια φούλμαρου του Βορρά (Fulmaris glacialis), 13% του πληθυσμού του Ηνωμένου Βασιλείου.[61] Η τελευταία μεγάλη άλκα (Pinguinus impennis) που εθεάθη στη Σκωτία σκοτώθηκε από κυνηγούς στη βραχονησίδα Stac an Àrmainn τον Ιούλιο του 1840.

Δύο είδη ζώων είναι ενδημικά στο Σεντ Κίλντα, ο τρυποφράχτης του Σεντ Κίλντα (Troglodytes troglodytes hirtensis), υποείδος του τρυποφράχτη, και το ποντίκι του Σεντ Κίλντα (Mus musculus muralis), υποείδος του ποντικού που εξαφανίστηκε μετά την αποχώρηση των κατοίκων. καθώς εξαρτώταν από την τροφή που έβρισκε στα σπίτια τους. Είχε κοινά χαρακτηριστικά με το υποείδος Mus musculus mykinessiensis που ζει στη νήσο Μίκινες στα Νησιά Φερόε.[62]

Στο Σεντ Κίλντα υπάρχει ένα ενδημικό είδος πικραλίδας (Taraxacum pankhurstianum) που ανακαλύφθηκε το 2012.[63]

Η απομόνωση του αρχιπελάγους είναι η αιτία για την έλλειψη βιοποικιλότητας που υπάρχει. Τα ποιο επιτυχημένα είδη στο νησί είναι οι μύγες και τα σκαθάρια, που αριθμούν περίπου 140 είδη το καθένα. Δεν υπάρχουν μέλισσες στο αρχιπέλαγος, έτσι οι μύγες είναι οι κύριοι επικονιαστές των φυτών. Επίσης υπάρχουν 100 είδη πεταλούδας.

Η χλωρίδα επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από την άλμη της θάλασσας, τους δυνατούς ανέμους και τα όξινα εδάφη τύρφης. Κανένα είδος δέντρου δεν φυτρώνει στο αρχιπέλαγος, όμως υπάρχουν 130 είδη ανθοφόρων φυτών, 162 είδη μυκήτων και 130 βρυόφυτα. Οι κέλπιες ευδοκιμούν στις θάλασσες του αρχιπελάγους και φιλοξενούν πολλά είδη θαλάσσιων ασπόνδυλων.[64]

Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Μίνγκουλι, Σκάρπ, Νησιά των Εβδρίδων που επίσης εγκαταλείφθηκαν από του κατοίκους τους

Σημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ Buchanan (1983) Pages 2–6.
  2. ↑ "The new residents of St Kilda archipelago". (29 August 2010). BBC News. Retrieved 29 August 2010.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Martin, Martin (1703).
  4. ↑ Το Tobar Childa και το Toubir-Kilda είναι το ίδιο μέρος.
  5. ↑ 5,0 5,1 Maclean (1977) page 33.
  6. ↑ Steel (1988) pages 26–27.
  7. ↑ St Kilda: Revised Nomination of St Kilda for inclusion in the World Heritage Site List Αρχειοθετήθηκε 2007-07-03 στο Wayback Machine. (January 2003) (pdf) National Trust for Scotland. Retrieved 21 March 2007.
  8. ↑ "Skaill knife" National Museums Scotland. Retrieved 27 February 2015.
  9. ↑ Fleming (2005) pages 37–56.
  10. ↑ Fleming (2005) page 27 quoting Taylor, A.B. (1968) "The Norsemen in St Kilda". Saga book of the Viking Society. 17. 116–43.
  11. ↑ Fleming (2005) page 63.
  12. ↑ Maclean (1972) page 34 quoting John of Fordun's Scotichronicon of c. 1380.
  13. ↑ Macauley, Rev Kenneth (1764) History of St Kilda. London
  14. ↑ Fleming (2005) page 28.
  15. ↑ Harvie-Brown, J.A. and Buckley, T. E. (1888) Facing P. XXIV.
  16. ↑ Maclean (1977) pages 115–6.
  17. ↑ «Power restored as 'weather bomb' storm subsides». BBC Scotland. 11 December 2014. http://www.bbc.co.uk/news/uk-scotland-30402293. Ανακτήθηκε στις 2 January 2017. 
  18. ↑ Steel (1988) page 32.
  19. ↑ 19,0 19,1 "Life in St. Kilda", an account by J. Sands in Chambers’s Journal of Popular Literature, Science and Art, 1877. Retrieved 1 April 2007.
  20. ↑ Maclean (1977) pages 136–8.
  21. ↑ "St Kilda mailboat" Glasgow Digital Library. Retrieved 4 March 2008.
  22. ↑ Johnson, Samuel (1775) A Journey to the Western Islands of Scotland. Republished, Chapman & Dodd, London, 1924. Page 121.
  23. ↑ BBC News - Census find sheds new light on St Kilda's history (29 December 2016) [1]. London. The BBC. Retrieved 29 December’ 2016.
  24. ↑ 24,0 24,1 Cooper, Derek (1979) Road to the Isles: Travellers in the Hebrides 1770–1914. London. Routledge & Kegan Paul.
  25. ↑ Maclean (1977) page 26.
  26. ↑ Steel (1988) pages 44–6
  27. ↑ See for example Steel (1988) page 71 quoting Macauley in 1756, MacCulloch in 1819 and Ross in 1887.
  28. ↑ Fleming (2005) pages 107 and 110.
  29. ↑ Steel (1988) pages 33–4.
  30. ↑ Steel (1988), pp. 150–5.
  31. ↑ Maclean (1977) p. 140.
  32. ↑ Fleming (2005) p. 165.
  33. ↑ in German
  34. ↑ Steel (1988) p. 167
  35. ↑ Neil Gilles, quoted in Steel (1988) p. 167
  36. ↑ The Evacuation Αρχειοθετήθηκε 2010-08-31 στο Wayback Machine. kilda.org.uk Accessed 2 December 2008
  37. ↑ «Eighty years ago St Kilda was evacuated. Today one of only two survivors remembers leaving the islands.». The Scotsman. 11 August 2010. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2017-08-29. https://web.archive.org/web/20170829162733/http://www.scotsman.com/lifestyle/eighty-years-ago-st-kilda-was-evacuated-today-one-of-only-two-survivors-remembers-leaving-the-islands-1-821248. Ανακτήθηκε στις 29 August 2017. 
  38. ↑ Quine (2000) page 91–2.
  39. ↑ Maclean (1977) pages 65–6.
  40. ↑ Quine (2000) page 32.
  41. ↑ Quine (2000) pages 52–3.
  42. ↑ Quine (2000) page 30.
  43. ↑ Maclean (1977) page 66.
  44. ↑ Steel (1988) pages 72–3.
  45. ↑ MacGregor (1969) page 129.
  46. ↑ Quine (2000) page 48.
  47. ↑ Steel (1988) pages 31–2.
  48. ↑ Keay & Keay (1994) page 358.
  49. ↑ "St Kilda: Fascinating Facts" Αρχειοθετήθηκε 2008-10-09 στο Wayback Machine. National Trust for Scotland. Retrieved 19 August 2007.
  50. ↑ Maclean (1977) page 31.
  51. ↑ Quine (2000) page 37.
  52. ↑ Maclean (1977) pages 48–9
  53. ↑ "Knowledge of the marine environment" Αρχειοθετήθηκε 2007-07-09 στο Wayback Machine. (PDF) Scottish Natural Heritage. Retrieved 2 January 2007.
  54. ↑ «World Heritage Sites Protected Areas Programme – St Kilda» (PDF). United Nations Environment Programme. Ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2008. [νεκρός σύνδεσμος]
  55. ↑ Quine (2000) pages 99, 109, 111, 125, 137, 145.
  56. ↑ Maclean (1977) page 18.
  57. ↑ Fleming (2005) page 64.
  58. ↑ "Dual World Heritage Status For Unique Scottish Islands" Αρχειοθετήθηκε 2 October 2006 στο Wayback Machine.. National Trust for Scotland. Retrieved 6 January 2007.
  59. ↑ Murray (1966) page 163.
  60. ↑ "Soays of America" Αρχειοθετήθηκε 2001-08-17 στο Wayback Machine. soaysofamerica.org Retrieved 24 December 2007.
  61. ↑ Benvie, Neil (2000) Scotland's Wildlife. London. Aurum Press.
  62. ↑ "The mammals on Mykines" Αρχειοθετήθηκε 2016-03-03 στο Wayback Machine. Heima.olivant.fo. Retrieved 22 May 2007.
  63. ↑ Royal Botanical Garden Edinburgh. «New Dandelion Found». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Σεπτεμβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 29 Ιουνίου 2012. 
  64. ↑ "Protected Areas and World Heritage—St Kilda". Αρχειοθετήθηκε 5 July 2007 at Archive.is United Nations Environment Programme: World Conservation Monitoring Centre. Retrieved 18 March 2007.

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Baxter, Colin and Crumley, Jim (1998) St Kilda: A portrait of Britain's remotest island landscape, Biggar, Colin Baxter Photography (ISBN 0-948661-03-8)
  • Buchanan, Margaret (1983) St Kilda: a Photographic Album, W. Blackwood, (ISBN 0-85158-162-5)
  • Coates, Richard (1990) The Place-names of St Kilda, Lampeter, Edwin Mellen Press
  • Fraser Darling, F., and Boyd, J.M. (1969) Natural History in the Highlands and Islands, London, Bloomsbury (ISBN 1-870630-98-X)
  • Fleming, Andrew (2005) St. Kilda and the Wider World: Tales of an Iconic Island, Windgather Press (ISBN 1-905119-00-3)
  • Harvie-Brown, J.A. and Buckley, T. E. (1888), A Vertebrate Fauna of the Outer Hebrides. Pub. David Douglas., Edinburgh.
  • Haswell-Smith, Hamish (2004). The Scottish Islands. Edinburgh: Canongate. ISBN 978-1-84195-454-7. 
  • Keay, J., and Keay, J. (1994) Collins Encyclopaedia of Scotland, London, HarperCollins (ISBN 0-00-255082-2)
  • Maclean, Charles (1977) Island on the Edge of the World: the Story of St. Kilda, Edinburgh, Canongate (ISBN 0-903937-41-7)
  • MacGregor, Alasdair Alpin (1969) The Farthest Hebrides, London, Michael Joseph Ltd. (ISBN 0-7181-0691-1)
  • Martin, Martin (1703) "A Voyage to St. Kilda" in A Description of The Western Islands of Scotland, Appin Regiment/Appin Historical Society. Retrieved 3 March 2007
  • Murray, W.H. (1966) The Hebrides, London, Heinemann
  • Quine, David (2000) St Kilda, Grantown-on-Spey, Colin Baxter Island Guides (ISBN 1-84107-008-4)
  • Steel, Tom (1988) The Life and Death of St. Kilda, London, Fontana (ISBN 0-00-637340-2)
  • Williamson, Kenneth; & Boyd, J. Morton. (1960). St Kilda Summer, London, Hutchinson

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Βικιθήκη έχει το κείμενο της Encyclopædia Britannica, 11η έκδοση (1911), για το λήμμα St Kilda (Scotland).


π • σ • ε Εβρίδες
Εσωτερικές Εβρίδες
Εξωτερικές Εβρίδες
Καθιερωμένοι όροι
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Σεντ_Κίλντα&oldid=10297226"