Σφαγή της Ρούμπουλα
Η σφαγή της Ρούμπουλα ήταν η μαζική δολοφονία σχεδόν 25.000 Εβραίων που διαπράχθηκε από τους Γερμανούς και τους Λετονούς συνεργάτες τους τους τελευταίους μήνες του 1941 στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Στα τέλη του 1941, οι Γερμανοί άρχισαν να εκκαθαρίζουν τις τελευταίες εβραϊκές κοινότητες στο έδαφος της κατεχόμενης Λετονίας . Κατά τη διάρκεια δύο «δράσεων» που πραγματοποιήθηκαν στις 30 Νοεμβρίου και στις 8 Δεκεμβρίου 1941 τα SS και Γερμανοί αστυνομικοί , υποστηριζόμενοι από τους Λετονούς συνεργάτες τους, απέλασαν τουλάχιστον 24.000 γυναίκες, ηλικιωμένους και παιδιά από το γκέτο της Ρίγα , που στη συνέχεια πυροβολήθηκαν στο δάσος κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό Ρούμπουλα. Μαζί με τους Εβραίους της Ρίγας, δολοφονήθηκαν και πολλοί Γερμανοεβραίοι που εκδιώχθηκαν από το Βερολίνο, γεγονός που αύξησε τον αριθμό των θυμάτων της σφαγής σε περίπου 25.000. Η μαζική δολοφονία στη Ρούμπουλα ήταν το μεγαλύτερο έγκλημα που διέπραξαν τα Einsatzgruppen ως μέρος της « Τελικής Λύσης στο Εβραϊκό Ζήτημα » μαζί με τη σφαγή του Μπάμπι Γιαρ κοντά στο Κίεβο .[1]
Την άνοιξη του 1944, τα λείψανα των θυμάτων εκτάφηκαν και κάηκαν στο πλαίσιο μιας επιχείρησης για την εξαφάνιση των ιχνών του εγκλήματος. Εβραίοι κρατούμενοι από το στρατόπεδο συγκέντρωσης Kaiserwald που απασχολούνταν σε αυτό το έργο δολοφονήθηκαν αργότερα από τους Γερμανούς.
Το Ολοκαύτωμα στη Λετονία ξεκίνησε στις 22 Ιουνίου 1941, όταν ο γερμανικός στρατός εισέβαλε στη Σοβιετική Ένωση, συμπεριλαμβανομένων των Βαλτικών κρατών της Λιθουανίας, της Λετονίας και της Εσθονίας που είχαν πρόσφατα καταληφθεί από τις σοβιετικές δυνάμεις μετά από μια περίοδο ανεξαρτησίας μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο . Οι δολοφονίες Εβραίων, κομμουνιστών και άλλων ξεκίνησαν σχεδόν αμέσως, και διαπράχθηκαν από τα γερμανικά τάγματα θανάτου γνωστά ως Einsatzgruppen, καθώς και από τη Γερμανική Αστυνομία Ασφαλείας ( Sicherheitspolizei ή SiPo) και την Υπηρεσία Ασφαλείας των SS ( Sicherheitsdienst ή SD). Οι πρώτες δολοφονίες έγιναν τη νύχτα της 23ης Ιουνίου 1941, στην πόλη Grobiņa κοντά στη Liepāja, όπου μέλη της Sonderkommando 1a δολοφόνησαν έξι Εβραίους στο νεκροταφείο της εκκλησίας. Οι Ναζί κατακτητές βοηθήθηκαν επίσης από μια μονάδα ντόπιων Λετονών γνωστών ως Kommando Arājs, και τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό από τη λετονική βοηθητική αστυνομία . [2]
Συμμετοχή ντόπιων
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι Ναζί ήθελαν να φαίνεται ότι οι ντόπιοι Λετονοί ήταν υπεύθυνοι για τη δολοφονία των Εβραίων. Προσπάθησαν, χωρίς μεγάλη επιτυχία, να υποκινήσουν πογκρόμ εναντίον των Εβραίων διαδίδοντας φήμες ότι οι Εβραίοι ήταν υπεύθυνοι για εκτεταμένους εμπρησμούς και άλλα εγκλήματα. Αυτή η πολιτική υποκίνησης σε αυτό που οι Ναζί αποκαλούσαν «ενέργειες αυτοκάθαρσης» ήταν μια αποτυχία που αναγνωρίστηκε από τον Φραντς Βάλτερ Στάλεκερ ,ο οποίος ως επικεφαλής της Einsatzgruppe A, ήταν ο κύριος εμπειρογνώμονας των Ναζί στις δολοφονίες στα κράτη της Βαλτικής.[3]
Δημιουργία του γκέτο της Ρίγας
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Κύριο άρθρο: Γκέτο της Ρίγας
Ο στόχος της SD ήταν να κάνει τη Λετονία judenrein , δηλαδή «να εκκαθαριστεί από τον εβραϊκό πληθυσμό». Μέχρι τις 15 Οκτωβρίου 1941, οι Ναζί είχαν δολοφονήσει έως και 30.000 από τους περίπου 66.000 Εβραίους που δεν είχαν καταφέρει να εγκαταλείψουν τη χώρα πριν ολοκληρωθεί η γερμανική κατοχή. Ο Hinrich Lohse , ο οποίος ανέφερε στον Άλφρεντ Ρόζενμπεργκ και όχι στο αφεντικό της SD, Χάινριχ Χίμλερ, ότι δεν ήθελε τόσο να εξοντώσει τους Εβραίους αλλά μάλλον να κλέψει όλη τους την περιουσία, να τους περιορίσει σε γκέτο και να τους χρησιμοποιήσει ως σκλάβους εργάτες για τον πόλεμο της Γερμανίας. Αυτή η γραφειοκρατική σύγκρουση επιβράδυνε τον ρυθμό των δολοφονιών τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο του 1941. Ο Lohse, ως μέρος της «πολιτικής διοίκησης» θεωρήθηκε από την SD ότι αντιστέκεται στα σχέδιά της. Στις 15 Νοεμβρίου 1941, ο Lohse ζήτησε οδηγίες από τον Ρόζενμπεργκ σχετικά με το εάν όλοι οι Εβραίοι έπρεπε να δολοφονηθούν «ανεξαρτήτως οικονομικών σκοπών».[4] Μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου, ο Lohse είχε περιορίσει όλους τους Εβραίους της Ρίγας , καθώς και ορισμένους από τη γύρω περιοχή, σε ένα γκέτο εντός της πόλης, οι πύλες του οποίου απείχαν περίπου 10 χιλιόμετρα από τη Ρούμπουλα. Το γκέτο της Ρίγας ήταν δημιούργημα των ίδιων των Ναζί και δεν υπήρχε πριν από τον πόλεμο.[5]
Η σφαγή στις 30 Νοεμβρίου
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η επιχείρηση εξόντωσης ξεκίνησε στις 30 Νοεμβρίου, γύρω στις 5:00 π.μ. όταν Γερμανοί και Λετονοί, υποστηριζόμενοι από Εβραίους αξιωματικούς ασφαλείας, μπήκαν στο γκέτο και πηγαίνοντας από σπίτι σε σπίτι, άρχισαν να διώχνουν τους κατοίκους στους δρόμους. Στα ανατολικά σύνορα του γκέτο, κόπηκε ένα τμήμα του συρματοπλέγματος για να επιτραπεί στους ανθρώπους να φύγουν. Μέσα σε κλίμα απόλυτου χάους ξεκίνησε ο σχηματισμός ομάδων ατόμων. Οι Εβραίοι που αντιστέκονταν, καθώς και ηλικιωμένοι, άτομα με αναπηρία και άλλα άτομα που θα μπορούσαν να καθυστερήσουν την πορεία, πυροβολήθηκαν επί τόπου .[6] Μέλη της Kommando Arājs τράβηξαν 20 ασθενείς από το τοπικό νοσοκομείο μολυσματικών ασθενειών, και τους σκότωσαν με πυροβολισμούς στο κεφάλι .[7] Ο ακριβής αριθμός των Εβραίων που δολοφονήθηκαν στο γκέτο εκείνη την ημέρα είναι άγνωστος - μπορεί να έφτανε τα 500 άτομα .[8] Χρησιμοποιώντας δυναμίτη, οι Γερμανοί άνοιξαν έναν κρατήρα στο εβραϊκό νεκροταφείο, στον οποίο μεταφέρθηκαν αργότερα όλα τα πτώματα που συγκεντρώθηκαν από τους δρόμους και τα διαμερίσματα χρησιμοποιώντας καρότσια, έλκηθρα και βαγόνια.
Γύρω στις 6:00 π.μ. η πρώτη πορεία εκτοπισμένων οδηγήθηκε έξω από το γκέτο. Οι επόμενες ομάδες έφευγαν από τα προάστια της Maskava κατά μέσο όρο κάθε μισή ώρα. Η τελευταία έφυγε από το γκέτο γύρω στο μεσημέρι .[9] Στο δρόμο, Γερμανοί και Λετονοί δολοφόνησαν ανελέητα όλους τους Εβραίους που προσπαθούσαν να ξεφύγουν ή καθυστερούσαν την πορεία .[10] Την ίδια ώρα, η πρώτη ομάδα παιδιών και ηλικιωμένων βγήκε από το γκέτο με τα μέσα μαζικής μεταφοράς και πυροβολήθηκε στη Ρούμπουλα γύρω στις 8:15. Η πρώτη ομάδα δολοφονήθηκε γύρω στις 9:00 π.μ. Στη συνέχεια, οι εκτελέσεις στο δάσος κοντά στη Ρούμπουλα συνεχίστηκαν όλη την ημέρα μέχρι τις 5 μ.μ. Την πορεία της σφαγής παρατήρησαν, μεταξύ άλλων, οι Jeckeln, Lohse, Stahlecker και ο Γενικός Επίτροπος της Λετονίας -Otto Heinrich Drechsler . Ο Arājs και ο αναπληρωτής του, Herberts Cukurs , συμμετείχαν ενεργά στη σφαγή .[11]
Το έγκλημα προετοιμάστηκε σχολαστικά. Όταν έστριβαν το δρόμο προς το δάσος, οι Εβραίοι έπρεπε να περάσουν ανάμεσα σε δύο σειρές φρουρών που απέχουν περίπου 300 μέτρα μεταξύ τους. Αυτές οι γραμμές περιλάμβαναν Λετονούς συνεργάτες και Γερμανούς αστυνομικούς. Λίγο πιο πίσω από τις σειρές στέκονταν αστυνομικοί από τον 2ο και τον 3ο λόχο του 22ου εφεδρικού τάγματος της αστυνομίας. Πίσω τους τοποθετήθηκαν επιπλέον θέσεις πολυβόλων. Αυτός ο κλοιός είχε σκοπό να εμποδίσει τους Εβραίους να διαφύγουν και ταυτόχρονα να εμποδίσει τους ξένους να παρατηρήσουν την εκτέλεση .[12] Στο τελευταίο τμήμα πριν από το δάσος, αφαιρέθηκαν οι αποσκευές των θυμάτων και στο τέλος τα εξωτερικά ρούχα τους. Σε ειδικά ξύλινα κουτιά τοποθετήθηκαν νομίσματα, ρολόγια και αντικείμενα αξίας. Στη συνέχεια, σε ομάδες των 50 ατόμων, οι Εβραίοι οδηγήθηκαν σε έναν από τους τρεις ομαδικούς τάφους που χρησιμοποιήθηκαν εκείνη την ημέρα, όπου έπρεπε να γδυθούν.[12] Στη συνέχεια δολοφονήθηκαν χρησιμοποιώντας τη μέθοδο Sardinenpackung, που χρησιμοποιούσε προηγουμένως ο Γέκελν κατά τη διάρκεια των σφαγών στην Ουκρανία. Έτσι τα θύματα αναγκάζονταν να πάνε κάτω στον τάφο και να ξαπλώσουν μπρούμυτα στον πάτο, και τότε ένας από τους σωματοφύλακες του Γέκελν τους σκότωνε με έναν πυροβολισμό στο πίσω μέρος του κεφαλιού από ένα σοβιετικό υποπολυβόλο. Όταν ο τάφος γέμιζε με πτώματα, οι επόμενες ομάδες Εβραίων αναγκάζονταν να ξαπλώσουν στα πτώματα των θυμάτων που είχαν δολοφονηθεί νωρίτερα. Με αυτόν τον τρόπο οι τάφοι γέμισαν σταδιακά με ακόμη και στρώματα σωμάτων. Οι δολοφόνοι έκαναν ένα σύντομο διάλειμμα και αντικαταστάθηκαν από άλλους άνδρες των SS.[13] Μετά το τέλος της σφαγής, οι τάφοι καλύφθηκαν με χώμα από Σοβιετικούς αιχμαλώτους πολέμου.[14]
Εκείνη την ημέρα, περίπου 13.000 άνθρωποι πιθανότατα δολοφονήθηκαν στο δάσος κοντά στη Ρούμπουλα. Αυτό σημαίνει ότι καθένας από τους σωματοφύλακες του Γέκελν σκότωσε προσωπικά πάνω από 1.000 άτομα .[12] Ωστόσο, τα θύματα δεν ήταν αποκλειστικά Λετονοί Εβραίοι. Στις 29 Νοεμβρίου, ένα τρένο από το Βερολίνο έφτασε στη Ρίγα, το οποίο μετέφερε σχεδόν 1.000 Γερμανούς Εβραίους. Η μεταφορά αφέθηκε προσωρινά σε σιδηροδρομική γραμμή στο σταθμό Skirotawa .[15] Ο Χίμλερ διέταξε να αποκλειστούν οι Γερμανοί Εβραίοι και να μην δολοφονηθούν. Μίλησε επίσης για αυτό το θέμα με τον επικεφαλής του Κύριου Γραφείου Ασφαλείας του Ράιχ , τον SS-Obergruppenführer Ράινχαρντ Χάιντριχ, ο οποίος, μετά τη συνάντηση, ετοίμασε ένα σημείωμα που έγραφε «Μεταφορά Εβραίων από το Βερολίνο, χωρίς εκκαθάριση». Σε αντίθεση με τις εντολές των ανωτέρων του, ο Γέκελν διέταξε να πυροβοληθεί ολόκληρη η μεταφορά των Γερμανοεβραίων στην Ρούμπουλα. [16]Μόνο ένας Εβραίος του Βερολίνου γλίτωσε την άμεση εκτέλεση, ισχυριζόμενος ότι ήταν ανιψιός του Στρατάρχη Έρχαρντ Μιλχ .[17]
Η σφαγή της 8ης Δεκεμβρίου
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Γέκελν φαίνεται ότι ήθελε να συνεχίσει τις δολοφονίες την 1η Δεκεμβρίου, αλλά δεν το έκανε. Ο καθηγητής Andrew Ezergailis πρότεινε ότι ο Γέκελν μπορεί να ενοχλήθηκε από προβλήματα όπως η αντίσταση των Εβραίων στη Ρίγα. Εν πάση περιπτώσει, η δολοφονία δεν επαναλήφθηκε παρά τη Δευτέρα, 8 Δεκεμβρίου 1941. Σύμφωνα με τον καθηγητή Ezergailis, αυτή τη φορά δολοφονήθηκαν 300 Εβραίοι για να αναγκάσουν τους ανθρώπους να φύγουν από το γκέτο. (Μια άλλη πηγή αναφέρει ότι η βαρβαρότητα στο γκέτο ήταν χειρότερη στις 8 Δεκεμβρίου από ό,τι στις 30 Νοεμβρίου). Εκείνη τη Δευτέρα χιόνιζε και ο κόσμος μπορεί να πίστευε ότι τα χειρότερα είχαν περάσει. Ακόμα κι έτσι, οι ομάδες πορείας σχηματίστηκαν και βγήκαν έξω από την πόλη όπως και την Κυριακή 30 Νοεμβρίου, αλλά με κάποιες διαφορές. Τα πακέτα των 20 κιλών δεν μεταφέρθηκαν στον χώρο, όπως είχαν γίνει στις 30 Νοεμβρίου, αλλά έμειναν στο γκέτο, διότι τους είπαν πως οι αποσκευές τους θα μεταφέρονταν με φορτηγό στο πλασματικό σημείο αναχώρησης για επανεγκατάσταση.[18] Τουλάχιστον δύο αστυνομικοί που είχαν παίξει κάποιο ρόλο στη σφαγή της 30ης Νοεμβρίου αρνήθηκαν να συμμετάσχουν ξανά στις 8 Δεκεμβρίου. Αυτοί ήταν ο Γερμανός Zimmermann και ο Λετονός Vilnis. [19] Η ίδια η πορεία ήταν γρήγορη και βάναυση. Πολλοί άνθρωποι ποδοπατήθηκαν μέχρι θανάτου.[18]
Από τους 12.000 ανθρώπους που αναγκάστηκαν να φύγουν από το γκέτο στη Ρούμπουλα εκείνη την ημέρα, τρεις γνωστοί επιζώντες έδωσαν αργότερα τη μαρτυρία τους: η Φρίντα Μίκελσον, η Ελ Μαντάλε και ο Ματίς Λούτρινς. Η Michelson επέζησε προσποιούμενη ότι ήταν νεκρή καθώς τα θύματα της πέταξαν σωρούς από παπούτσια και την κάλυψαν.[20] Η Elle Madale ισχυρίστηκε ότι ήταν Λετονή[21]και ο Matis Lutrins, ένας μηχανικός, έπεισε ορισμένους Λετονούς οδηγούς φορτηγών να επιτρέψουν σε αυτόν και τη σύζυγό του (την οποία οι Γερμανοί αργότερα βρήκαν και δολοφόνησαν) να κρυφτούν κάτω από ένα φορτηγό με ρούχα από τα θύματα που μεταφέρονταν πίσω στη Ρίγα.[21]
Μεταξύ αυτών που σκοτώθηκαν στις 8 Δεκεμβρίου ήταν ο Σιμόν Ντούμπνοφ, ένας πολύ γνωστός Εβραίος συγγραφέας, ιστορικός και ακτιβιστής. Ο ίδιος είχε εγκαταλείψει το Βερολίνο το 1933 όταν οι Ναζί ανέλαβαν την εξουσία, αναζητώντας ασφάλεια στη Ρίγα.[22] Στις 8 Δεκεμβρίου 1941, πολύ άρρωστος για να οδηγηθεί στο δάσος, δολοφονήθηκε στο γκέτο[23]και θάφτηκε σε ομαδικό τάφο. Ο Κάουφμαν αναφέρει ότι μετά τις 30 Νοεμβρίου, ο Σιμόν Ντούμπνοφ πήγε να ζήσει με τις οικογένειες των Εβραίων αστυνομικών στην οδό Ludzas 56. Στις 8 Δεκεμβρίου, ο βάναυσος Λετονός επόπτης φρουράς Alberts Danskop ήρθε στο σπίτι και ρώτησε τον Ντούμπνοφ αν ήταν μέλος της οικογένειας των αστυνομικών. Αφού παραδέχτηκε πως δεν ήταν μέλος της οικογένειας τους ο Danskop τον ανάγκασε να βγει από το σπίτι για να απελαθεί μαζί με τους υπόλοιπους Εβραίους. Αναστάτωση ξέσπασε στο σπίτι και ένας από τους Εβραίους αστυνομικούς, τον οποίο ο Κάουφμαν αναφέρει ότι ήταν Γερμανός που είχε κερδίσει τον Σιδηρούν Σταυρό, έσπευσε να προσπαθήσει να σώσει τον Ντούμπνοφ αλλά ήταν πολύ αργά.[24]
Σύμφωνα με μια άλλη αφήγηση, ο δολοφόνος του Ντούμπνοφ ήταν ένας Γερμανός που ήταν πρώην μαθητής του. Μια φήμη, η οποία αργότερα εξελίχθηκε σε θρύλο, ανέφερε ότι ο Ντούμπνοφ είπε στους Εβραίους που ήταν παρόντες τις τελευταίες στιγμές της ζωής του: «Αν επιζήσετε, μην ξεχάσετε ποτέ τι συμβαίνει εδώ, δώστε στοιχεία, γράψτε και ξαναγράψτε , κρατήστε ζωντανή κάθε λέξη και κάθε χειρονομία, κάθε κλάμα και κάθε δάκρυ!». Το σίγουρο είναι ότι τα SS έκλεψαν τη βιβλιοθήκη και τα χαρτιά του ιστορικού και τα μετέφεραν πίσω στο Ράιχ.
Η σφαγή της 9ης Δεκεμβρίου
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Μερικοί Εβραίοι που δεν ήταν ικανοί για εργασία κατάφεραν να ξεφύγουν από τη μαζική σφαγή στις 30 Νοεμβρίου και στις 8 Δεκεμβρίου και να κρυφτούν στο νέο «μικρό γκέτο». Στις 9 Δεκεμβρίου 1941, οι Ναζί ξεκίνησαν μια τρίτη σφαγή, αυτή τη φορά στο μικρό γκέτο.[25]Έψαξαν στο γκέτο ενώ οι άνδρες ήταν έξω στη δουλειά. Όποιον έβρισκαν κρυμμένο τον οδηγούσαν στο δάσος Biķernieki, στη βορειοανατολική πλευρά της Ρίγας, όπου τον δολοφονούσαν και τον έθαβαν σε ομαδικούς τάφους. Περίπου 500 άνθρωποι δολοφονήθηκαν σε αυτή την επιχείρηση. Όπως και με τις δολοφονίες στη Ρούμπουλα, οι εκκενώσεις από το γκέτο σταμάτησαν στις 12 το μεσημέρι. [25]
Δικαιοσύνη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μερικοί από τους δολοφόνους της Ρούμπουλα οδηγήθηκαν στη δικαιοσύνη. Οι Hinrich Lohse και Friedrich Jahnke διώχθηκαν στα δικαστήρια της Δυτικής Γερμανίας και καταδικάστηκαν σε ποινές φυλάκισης. [26] Ο Viktors Arajs υπηρέτησε τέσσερα χρόνια σε βρετανικό στρατόπεδο αιχμαλώτων μετά τον πόλεμο, αλλά απέφυγε τον εντοπισμό για χρόνια στη Δυτική Γερμανία. Τελικά καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη το 1979 και πέθανε στην απομόνωση το 1988.[27]Ο Herberts Cukurs διέφυγε στη Νότια Αμερική, όπου δολοφονήθηκε από πράκτορες της Μοσάντ το 1965. Ο Eduard Strauch δικάστηκε στη δίκη των Einsatzgruppen και καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά πέθανε στη φυλακή αφού παραδόθηκε στις αρχές του Βελγίου οι οποίες δεν τον εκτέλεσαν λόγω ψυχικής νόσου. Ο Φρίντριχ Γέκελν απαγχονίστηκε δημόσια στη Ρίγα στις 3 Φεβρουαρίου 1946, μετά από δίκη ενώπιον των σοβιετικών αρχών. [28]
Mνήμη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στις 29 Νοεμβρίου 2002, ένα μνημείο, αποτελούμενο από αναμνηστικούς λίθους, γλυπτά και ενημερωτικά πάνελ, εγκαινιάστηκε στο δάσος στην τοποθεσία όπου έγινε η σφαγή. [29]. Το κέντρο του μνημείου είναι ένας ανοιχτός χώρος με τη μορφή του Άστρου του Δαβίδ .Ορισμένες από τις πέτρες φέρουν τα ονόματα των δρόμων στο πρώην γκέτο της Ρίγας .
Στο δρόμο που οδηγεί στο δάσος, ένας πέτρινος δείκτης δίπλα σε ένα μεγάλο μεταλλικό γλυπτό δηλώνει ότι χιλιάδες άνθρωποι οδηγήθηκαν στο θάνατο κατά μήκος αυτού του δρόμου και στην είσοδο του μνημείου, πέτρινες πλάκες είναι χαραγμένες σε τέσσερις γλώσσες - λετονικά, εβραϊκά , αγγλικά και γερμανικά – με πληροφορίες για τα γεγονότα στη Ρούμπουλα και την ιστορία του μνημείου.
Το μνημείο σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Sergey Rizh. Οι οικονομικές συνεισφορές για την κατασκευή του μνημείου έγιναν από ιδιώτες και οργανισμούς στη Γερμανία, το Ισραήλ, τη Λετονία και τις ΗΠΑ.
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Ezergailis, Andrew (1996). The Holocaust in Latvia: 1941 - 1944; the missing center (1. ed έκδοση). Riga: The Historical Inst. of Latvia. σελ. 239. ISBN 978-9984-9054-3-3.
- ↑ «Messages of murder: a study of the reports of the Einsatzgruppen of the security police and the security service, 1941-1943». Choice Reviews Online 30 (03): 30–1668-30-1668. 1992-11-01. doi:. ISSN 0009-4978. http://dx.doi.org/10.5860/choice.30-1668.
- ↑ Ezergailis, Andrew (1996). The Holocaust in Latvia: 1941 - 1944; the missing center (1. ed έκδοση). Riga: The Historical Inst. of Latvia. ISBN 978-9984-9054-3-3.
- ↑ Browning, Christopher R.· Matthäus, Jürgen (2007). The origins of the final solution: the evolution of Nazi Jewish policy, September 1939 - March 1942. The comprehensive history of the Holocaust. Lincoln: Univ. of Nebraska Press [u.a.] σελίδες 305–7, 406. ISBN 978-0-8032-5979-9.
- ↑ Έκθεση Stahlecker, το 987: "Στη Ρίγα το λεγόμενο "προάστιο Moskau" χαρακτηρίστηκε ως γκέτο. Αυτή είναι η χειρότερη συνοικία κατοικιών της Ρίγας, που ήδη τώρα κατοικείται κυρίως από Εβραίους. Η μεταφορά των Εβραίων στην περιοχή-γκέτο αποδείχθηκε μάλλον δύσκολη γιατί οι Λετονοί που κατοικούν σε αυτήν την περιοχή έπρεπε να εκκενωθούν και ο οικιστικός χώρος στη Ρίγα είναι πολύ γεμάτος, 24.000 από τους 28.000 Εβραίους που ζουν στη Ρίγα έχουν μεταφερθεί στο γκέτο μέχρι στιγμής. η ίδρυση και διοίκηση του Γκέτο καθώς και η ρύθμιση της προμήθειας τροφίμων για τους κρατούμενους του Γκέτο αφέθηκαν στην Πολιτική Διοίκηση· τα Γραφεία Εργασίας αφέθηκαν στην ευθύνη της Εβραϊκής εργασίας».
- ↑ Rhodes, Richard (12 Αυγούστου 2003). Masters of Death: The SS-Einsatzgruppen and the Invention of the Holocaust. σελ. 304. ISBN 978-0375708220.
- ↑ Rhodes, Richard (12 Αυγούστου 2003). Masters of Death: The SS-Einsatzgruppen and the Invention of the Holocaust. σελ. 307. ISBN 978-0375708220.
- ↑ «About Rumbula». web.archive.org. 5 Αυγούστου 2012. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2024.
- ↑ Angrick, Andrej. The 'Final Solution' in Riga: Exploitation and Annihilation, 1941-1944. New York: Berghahn Books. σελ. 143. ISBN 978-0857456014.
- ↑ Andrej, Angrick. The 'Final Solution' in Riga: Exploitation and Annihilation, 1941-1944. New York: Berghahn Books. σελ. 144. ISBN 9780857456014.
- ↑ Hale, Christopher· Habura, Miłosz (2012). Kaci Hitlera: brudny sekret Europy. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak. σελ. 244. ISBN 978-83-240-2217-5.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Rhodes, Richard (12 Αυγούστου 2003). Masters of Death: The SS-Einsatzgruppen and the Invention of the Holocaust. σελ. 305. ISBN 978-0375708220.
- ↑ Rhodes, Richard (2008). Mistrzowie śmierci: Einsatzgruppen. Bellona. σελίδες 306–307.
- ↑ Hale, Christopher (11 Απριλίου 2011). Hitler's Foreign Executioners: Europe's Dirty Secret. The History Press. σελ. 309. ISBN 978-0-7524-6393-3.
- ↑ Rhodes, Richard (2008). Mistrzowie śmierci: Einsatzgruppen. Bellona. σελίδες 303–304.
- ↑ Angrick, Andrej· Klein, Peter (2009). The 'Final Solution' in Riga: Exploitation and Annihilation, 1941-1944. Berghahn Books. σελ. 146. ISBN 978-1-84545-608-5.
- ↑ Angrick, Andrej· Klein, Peter (2009-11). The 'Final Solution' in Riga: Exploitation and Annihilation, 1941-1944. Berghahn Books. σελ. 147. ISBN 978-1-84545-608-5. Ελέγξτε τις τιμές ημερομηνίας στο:
|date=(βοήθεια) - ↑ 18,0 18,1 Michelson, Frida, I Survived Rumbuli . σελ. 85-8
- ↑ Ezergailis, Andrew (1996). The Holocaust in Latvia: 1941 - 1944; the missing center (1. ed έκδοση). Riga: The Historical Inst. of Latvia. σελ. 256. ISBN 978-9984-9054-3-3.
- ↑ Michelson, Frida, I Survived Rubuli . σελ. 89-93.
- ↑ 21,0 21,1 Ezergailis, Andrew (1996). The Holocaust in Latvia: 1941 - 1944; the missing center (1. ed έκδοση). Riga: The Historical Inst. of Latvia. σελίδες 257–61. ISBN 978-9984-9054-3-3.
- ↑ Eksteins, Walking Since Daybreak, σελ150
- ↑ Hilberg, Destruction of European Jews. p365
- ↑ Kaufmann, Max· Wiehn, Erhard R. (2010). Churbn Lettland: the destruction of the Jews of Latvia (1st. ed έκδοση). Konstanz: Hartung-Gorre. σελ. 150. ISBN 978-3-86628-315-2.
- ↑ 25,0 25,1 Kaufmann, Max· Wiehn, Erhard R. (2010). Churbn Lettland: the destruction of the Jews of Latvia (1st. ed έκδοση). Konstanz: Hartung-Gorre. σελ. 70. ISBN 978-3-86628-315-2.
- ↑ Bloxham, Genocide on Trial. p. 198.
- ↑ Bloxham, Genocide on Trial. pp. 197-9.
- ↑ «Riga Trial (January-February 1946)». www.jewishvirtuallibrary.org. Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2024.
- ↑ «Rumbula Remembered: 80 Years Since the Mass Executions». Museum of Jewish Heritage — A Living Memorial to the Holocaust (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2024.