Σφαγή στην πλατεία Ταξίμ (1977)

Σφαγή στην πλατεία Ταξίμ
Μέρος της πολιτικής βίας στην Τουρκία (1976–1980)
Ημερομηνία	1 Μαΐου 1977 (1977-05-01)
Τοποθεσία	Πλατεία Ταξίμ, Κωνσταντινούπολη
Συντεταγμένες	41°02′13″N 28°59′09″E
Επίσης γνωστό ως	Ματωμένη Πρωτομαγιά
Τύπος	επίθεση εναντίον αριστερών διαδηλωτών
Στόχος	Αμάχοι, αριστεροί
Θάνατοι	34
Τραυματισμοί	136
Ύποπτοι	Αντι-ανταρτική ομάδα (Επιχείρηση Γκλάντιο)

Η σφαγή στην πλατεία Ταξίμ (τουρκικά: Kanlı 1 Mayıs‎‎, γνωστή και ως Ματωμένη Πρωτομαγιά) ήταν μια επίθεση εναντίον αριστερών διαδηλωτών την 1η Μαΐου 1977 (Παγκόσμια Ημέρα των Εργαζομένων) στην πλατεία Ταξίμ της Κωνσταντινούπολης. Οι αριθμοί των θυμάτων κυμαίνονται μεταξύ 34 και 42 νεκρών και 126 και 220 τραυματιών. Περισσότεροι από 500 διαδηλωτές συνελήφθησαν αργότερα από τις δυνάμεις ασφαλείας και σε 98 απαγγέλθηκαν κατηγορίες. Κανένας από τους δράστες δεν συνελήφθη, αν και σύντομα οι υποψίες έπεσαν στην Αντι-ανταρτική ομάδα και τις συνδεόμενες δεξιές ομάδες. Η σφαγή ήταν μέρος του κύματος πολιτικής βίας στην Τουρκία στα τέλη της δεκαετίας του 1970.

Ιστορικό

Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ο πρώτος εορτασμός της Εργατικής Πρωτομαγιάς διοργανώθηκε στα Σκόπια το 1909. Στην Κωνσταντινούπολη, η Εργατική Πρωτομαγιά γιορτάστηκε για πρώτη φορά το 1912. Δεν μπόρεσαν να οργανωθούν εορτασμοί μεταξύ 1928 και 1975. Την 1η Μαΐου 1976 ένα συλλαλητήριο με μαζική συμμετοχή διοργάνωσαν τα Συνδικάτα της Τουρκίας (ΔΙΣΚ) στην πλατεία Ταξίμ. Οι φήμες ότι η Εργατική Πρωτομαγιά του 1977 θα περιλάμβανε συγκρούσεις μεταξύ διαφορετικών αριστερών κομμάτων κυκλοφόρησαν από τον τουρκικό Τύπο πριν από τη συγκέντρωση, που διοργάνωσε για άλλη μια φορά ο ΔΙΣΚ.

Το γεγονός

Ο αριθμός των συμμετεχόντων στους εορτασμούς της Εργατικής Πρωτομαγιάς στην πλατεία Ταξίμ το 1977 υπολογίζεται συνήθως σε 500.000. Πολλοί συμμετέχοντες και συγκεκριμένα το μαοϊκό μπλοκ δεν είχαν καν μπει στην πλατεία όταν ακούστηκαν πυροβολισμοί. Οι περισσότεροι μάρτυρες δήλωσαν ότι προέρχονταν από το κτίριο της εταιρείας ύδρευσης και το ξενοδοχείο Σέρατον (μετονομασμένο το 1996 ως Intercontinental Hotel και σήμερα γνωστό ως ξενοδοχείο Μαρμαρά), το ψηλότερο κτίριο στην Κωνσταντινούπολη το 1977. Στη συνέχεια , οι δυνάμεις ασφαλείας μπήκαν με τεθωρακισμένα οχήματα κάνοντας πολύ θόρυβο με τις σειρήνες. Επίσης έριξαν στο πλήθος με νερό υπό πίεση. Οι άνθρωποι προσπάθησαν να διαφύγουν μέσω του Kazancı Yokuşu, της πλησιέστερης εξόδου από την πλατεία, αλλά ένα αστυνομικό όχημα απέκλεισε τη διαδρομή διαφυγής τους. Τα περισσότερα θύματα προκλήθηκαν από τον πανικό που δημιούργησε η επέμβαση της αστυνομίας.

Θύματα

Οι αριθμοί για τις απώλειες κυμαίνονται μεταξύ 34 και 42 νεκρών και 126 και 220 τραυματιών. Το επίσημο κατηγορητήριο κατά 98 συμμετεχόντων στους εορτασμούς παρουσίασε τα ονόματα 34 θυμάτων. Η Συνομοσπονδία Επαναστατικών Συνδικάτων (ΔΙΣΚ) ετοίμασε μια λίστα με 36 ονόματα. Ο Φαρετίν Ερντογάν, σύμβουλος τύπου για το ΔΙΣΚ, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτά τα ονόματα μαζί θα ανέβαζαν τον αριθμό των νεκρών σε 42. Την ημέρα του συμβάντος, ο ραδιοφωνικός σταθμός της Κωνσταντινούπολης ανακοίνωσε ότι 34 άνθρωποι σκοτώθηκαν και 126 τραυματίστηκαν. Σύμφωνα με τις εκθέσεις της νεκροψίας, μόνο τέσσερα θύματα είχαν σκοτωθεί από σφαίρες. Σε τρεις περιπτώσεις η αιτία θανάτου θα μπορούσε να είναι είτε από σφαίρα είτε τραυματισμοί στο κεφάλι και 27 θύματα είχαν καταπλακωθεί. Αρκετοί μάρτυρες δήλωσαν ότι η Μέραλ Οζκόλ είχε καταπατηθεί από τεθωρακισμένο όχημα.

Νομικά μέτρα

Κανένας από τους δράστες δεν συνελήφθη και δεν οδηγήθηκε στη δικαιοσύνη. Μετά το περιστατικό, περισσότεροι από 500 διαδηλωτές συνελήφθησαν και 98 απαγγέλθηκαν κατηγορίες. Από τους 17 κατηγορούμενους, που είχαν προφυλακιστεί, τρεις αφέθηκαν ελεύθεροι πριν από την πρώτη ακρόαση και εννέα αφέθηκαν ελεύθεροι στην πρώτη ακροαματική διαδικασία στις 7 Ιουλίου 1977. Οι υπόλοιποι κρατούμενοι αφέθηκαν ελεύθεροι αμέσως μετά. Η δίκη έληξε με αθώοντας όλους τους κατηγορούμενους στις 20 Οκτωβρίου 1989. Διάφορες πηγές ανέφεραν ότι από την οροφή της Εταιρείας Ύδρευσης, περίπου 20 ελεύθεροι σκοπευτές συνελήφθησαν από τη χωροφυλακή και παραδόθηκαν στην αστυνομία. Ωστόσο, κανένας από αυτούς δεν εμφανίστηκε στα αρχεία της αστυνομίας. Τα στοιχεία αυτά προέρχονται από τον εισαγγελέα που ερευνά τη σφαγή στην πλατεία Ταξίμ, Τσετίν Γιέτκιν. Είπε ότι ο υπολοχαγός Αμπντουλάχ Ερίμ έκανε τις συλλήψεις και παρέδωσε τους συλληφθέντες στους αστυνομικούς Μοχσίν Μποντούρ και Μετέ Αλτάν (οι οποίοι μετά τη στρατιωτική επέμβαση της 12ης Σεπτεμβρίου 1980 εργάζονταν στο πολιτικό τμήμα του Αστυνομικού Αρχηγείου της Κωνσταντινούπολης). Και οι δύο αξιωματικοί απέρριψαν τον ισχυρισμό ότι είχαν εμπλακεί.

Μετά από τρεις μήνες έρευνας, ο εισαγγελέας Τσετίν Γιέτκιν διορίστηκε σε άλλη θέση και παραιτήθηκε. Ο Γιέτκιν ισχυρίστηκε ότι ένας σάκος με εκρηκτικά είχε παραδοθεί στην αστυνομία, αλλά αργότερα εξαφανίστηκε. Ομοίως, ο δικηγόρος Ράσιμ Οζ ισχυρίστηκε ότι είχε γυρίσει μια ταινία του περιστατικού που έδειχνε πολλά πράγματα, συμπεριλαμβανομένων των ελεύθερων σκοπευτών στην οροφή της εταιρείας ύδρευσης. Το φιλμ είχε παραδώσει στην εισαγγελία, αλλά είχε «χαθεί» στην Αστυνομία της Κωνσταντινούπολης. Η ελπίδα νομικής προσφυγής τελικά εξαφανίστηκε λόγω της παραγραφής, μια εσκεμμένη κάλυψη από τους ενόχους, σύμφωνα με τον Οζ.

Υποψία συμμετοχής του αντι-αντάρτικου

Για τη σφαγή της πλατείας Ταξίμ και το γεγονός ότι κανένας από τους δράστες δεν συνελήφθη και δεν οδηγήθηκε στη δικαιοσύνη τροφοδότησε τους ισχυρισμούς ότι εμπλέκεται το τουρκικό τμήμα της Επιχείρησης Γκλάντιο, το αντι-αντάρτικο. Ένα από τα πρώτα πρόσωπα που έθεσαν τέτοιους ισχυρισμούς ήταν ο τότε αρχηγός της αντιπολίτευσης Μπουλέντ Ετζεβίτ. Σε μια συνάντηση του στη Σμύρνη, δήλωσε στις 7 Μαΐου: Ορισμένες οργανώσεις και δυνάμεις εντός του κράτους, αλλά εκτός του ελέγχου του δημοκρατικού κράτους δικαίου, πρέπει να τεθούν υπό έλεγχο χωρίς να χάσουμε χρόνο. Το αντι-αντάρτικο διεξάγει μια επίθεση και έχει βάλει δάχτυλο στο περιστατικό της 1ης Μαΐου. Αργότερα αρνήθηκε να σχολιάσει το περιστατικό, όπως και ο τότε πρωθυπουργός Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ. Αλλά σε μια εμπιστευτική επιστολή που έστειλε ο Ντεμιρέλ στον Ετζεβίτ, προειδοποίησε τον αντίπαλό του ότι θα μπορούσε να γίνει θύμα των ίδιων κύκλων, αν μιλούσε στην πλατεία Ταξίμ στις 3 Ιουνίου 1977. Η επιστολή που αποκαλύφθηκε από τον Ετζεβίτ προειδοποιούσε ότι μπορεί να πέσουν πυροβολισμοί από το ξενοδοχείο Sheraton από δυνάμεις που διεξήγαγαν μια τέτοια επίθεση για να ανατρέψουν τη σταθερότητα της Τουρκίας. Ο Ντεμιρέλ υποπτεύονταν ότι ήταν παράνομες κομμουνιστικές ή τρομοκρατικές οργανώσεις ή «ξένες επιχειρήσεις ή διεθνείς τρομοκρατικές οργανώσεις» που είχαν ενθαρρυνθεί από τα επεισόδια στην πλατεία Ταξίμ την 1η Μαΐου 1977.

Από την αρχή, η Κεντρική υπηρεσία πληροφοριών (CIA) ήταν ύποπτη για εμπλοκή στο περιστατικό. Μετά το περιστατικό, ο Αλί Κοτσαμάν, πρόεδρος του συνδικάτου Oleyis, δήλωσε ότι αστυνομικοί και Αμερικανοί βρίσκονταν στο ξενοδοχείο Sheraton που ήταν κλειστό για το κοινό εκείνη την ημέρα. Ο Μπουλέντ Ουλγέρ, τότε Γενικός Γραμματέας της Επαναστατικής Ομοσπονδίας Νεολαίας είπε στις 2 Μαΐου 1977: "Τα περισσότερα θύματα ήταν ανάμεσά μας. Περίπου 15 φίλοι μας πέθαναν. Αυτό ήταν ένα σχέδιο της CIA, αλλά όχι η αρχή ούτε το τέλος. Για να λυθούν αυτά τα περιστατικά, πρέπει κανείς να το δει από τη αυτή την οπτική γωνία».

Ο πρώην πρωθυπουργός της Τουρκίας Μπουλέντ Ετζεβίτ θυμήθηκε ότι είχε μάθει για την ύπαρξη των Αντι-ανταρτών, των τουρκικών στρατών «στα μετόπισθεν» για πρώτη φορά το 1974.

Ο τότε διοικητής του τουρκικού στρατού, στρατηγός Σεμίχ Σαντζάρ, φέρεται να τον είχε ενημερώσει ότι οι ΗΠΑ είχαν χρηματοδοτήσει τη μονάδα από τα αμέσως μεταπολεμικά χρόνια, καθώς και τον Εθνικό Οργανισμό Πληροφοριών (MIT). Ο Ετζεβίτ δήλωσε ότι υποψιαζόταν την ανάμειξη των Αντι-ανταρτών στη σφαγή της πλατείας Ταξίμ το 1977 στην Κωνσταντινούπολη. Τον επόμενο χρόνο, οι διαδηλωτές αντιμετωπίστηκαν με σφαίρες. Σύμφωνα με τον Ετζεβίτ, οι πυροβολισμοί διήρκεσαν για είκοσι λεπτά, ωστόσο πολλές χιλιάδες αστυνομικοί στη σκηνή δεν επενέβησαν. Αυτός ο τρόπος λειτουργίας θυμίζει τη σφαγή του Εζέιζα στις 20 Ιουνίου 1973 στο Μπουένος Άιρες, όταν η Αργεντινή Αντικομμουνιστική Συμμαχία, που ιδρύθηκε από τον Χοσέ Λόπεζ Ρέγκα (μέλος της μασονικής στοάς Propaganda Due), άνοιξε πυρ εναντίον των αριστερών περονιστών.

Σύμφωνα με άρθρο στο περιοδικό Kurtuluş, ο αναπληρωτής επικεφαλής της MIT Χιράμ Αμπάς ήταν παρών στη σφαγή της Πρωτομαγιάς. (Ο Ελβετός ιστορικός Ντάνιελ Γκένσερ ανάφερει ότι ο Αμπάς ήταν πράκτορας της CIA και ότι ο επικεφαλής του σταθμού της CIA στην Κωνσταντινούπολη, Ντουάν Κλάριτζ, μίλησε με θερμά λόγια για αυτόν.).

Το ξενοδοχείο Sheraton, από το οποίο έπεσαν οι πυροβολισμοί, ανήκε στην ITT Corporation , η οποία είχε ήδη συμμετάσχει στη χρηματοδότηση του πραξικοπήματος της 11ης Σεπτεμβρίου 1973 κατά του Σαλβαδόρ Αλιέντε στη Χιλή και είχε καλές σχέσεις με τη CIA. Ο Χιράμ Αμπάς είχε εκπαιδευτεί στις ΗΠΑ σε επιχειρήσεις μυστικής δράσης και ως πράκτορας της MIT κέρδισε για πρώτη φορά φήμη στη Βηρυτό, όπου συνεργάστηκε με τη ισραηλινή υπηρεσία Μοσάντ από το 1968 έως το 1971 και πραγματοποίησε επιθέσεις, «στοχεύοντας αριστερούς νέους στα παλαιστινιακά στρατόπεδα και έλαβε επιβράβευση για τα αποτελέσματα που πέτυχε».