Μηχανή (αρχαίο δράμα)

Αναπαράσταση του από μηχανής θεού με χρήση εκκυκλήματος, Τεχνολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

Η μηχανή ήταν ένας γερανός που χρησιμοποιήθηκε στο αρχαίο ελληνικό θέατρο, ιδιαίτερα τον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ. Κατασκευασμένη από ξύλινα δοκάρια και συστήματα τροχαλιών, η συσκευή χρησιμοποιήθηκε για να ανυψώνει έναν ηθοποιό στον αέρα, συνήθως για να υποδηλώσει πτήση. Αυτή η σκηνική μηχανή χρησιμοποιήθηκε ιδιαίτερα για να φέρνει θεούς στη σκηνή από ψηλά, εξού και ο λατινικός όρος deus ex machina (από μηχανής θεός). Η χρήση της μηχανής από τον Ευριπίδη στη Μήδεια (431 π.Χ.) είναι αξιοσημείωτη, επειδή έγινε για έναν μη θεϊκό χαρακτήρα. Συχνά τη χρησιμοποιούσε και ο Αισχύλος, για να επιτρέπει στους ηθοποιούς που ενσάρκωναν θεούς να πετούν στον αέρα.

Χρήση στην αρχαία Ρώμη

Οι σκηνικές μηχανές χρησιμοποιήθηκαν και στην αρχαία Ρώμη, π.χ. κατά τις εξαιρετικά δραματικές παραστάσεις σε κηδείες. Για την κηδεία του Ιουλίου Καίσαρα, ο Αππιανός αναφέρει έναν μηχανισμό που χρησιμοποιήθηκε για να παρουσιάσει στο πλήθος της κηδείας ένα αιματοβαμμένο κέρινο ομοίωμα του νεκρού δικτάτορα. Ο μηχανισμός χρησιμοποιήθηκε για να περιστρέφει το σώμα προς όλες τις κατευθύνσεις. Ο Τζέφρι Σούμι θεωρεί ότι η χρήση του μηχανισμού «υποδήλωνε τη θεϊκή φύση του Καίσαρα». Αυτό είναι πολύ απίθανο, επειδή ο Αππιανός δεν περιγράφει τον μηχανισμό ως γνήσια συσκευή "από μηχανής θεού" . Επιπλέον, η αποθέωση του Καίσαρα δεν είχε καθιερωθεί μέχρι το 42 π.Χ. και ο Καίσαρας λατρευόταν ανεπίσημα ως θεός (divus) μόνο κατά τη διάρκεια της ζωής του. Πρώτος και καλύτερος, ο Μάρκος Αντώνιος προσπάθησε να ξεσηκώσει τις μάζες με στόχο να ενισχύσει την εκτίμηση του Καίσαρα καθώς και τη δική του πολιτική εξουσία.

Θρησκευτική σημασία

Στη χριστιανική λειτουργία ο μηχανισμός έχει ταυτιστεί και με τον σταυρό. Ο Ιγνάτιος Αντιοχείας αποκαλεί τον σταυρό «σκηνική μηχανή» του Ιησού Χριστού.