Μηδενισμός

Ο μηδενισμός ή νιχιλισμός είναι φιλοσοφική κατεύθυνση που πρεσβεύει την ολοκληρωτική άρνηση κάθε θεωρητικής ή πρακτικής αξίας. Ο μηδενισμός απορρίπτει και αποδοκιμάζει το περιβάλλον του, το καταδικάζει απόλυτα, διαμαρτύρεται ή και επαναστατεί εναντίον του. Τον όρο εισήγαγε ο Ιβάν Τουργκένιεφ για να χαρακτηρίσει τον Μπαζάρωφ, βασικό ήρωα του μυθιστορήματός του Πατέρες και υιοί (1862).

Μπορεί να διακριθεί στα παρακάτω είδη:

• Γνωσιολογικός ή θεωρητικός μηδενισμός, ο οποίος δεν παραδέχεται καμιά αλήθεια και ισοδυναμεί με τον απόλυτο σκεπτικισμό.
• Ηθικός μηδενισμός, που απορρίπτει τις ηθικές αξίες και ισοδυναμεί με τον αμοραλισμό.
• Μεταφυσικός μηδενισμός, που αρνείται την ύπαρξη νοήματος στη ζωή, την ύπαρξη του Θεού, λογικής τάξης στον κόσμο κτλπ.
• Κοινωνικός μηδενισμός, που απορρίπτει όλους τους κοινωνικούς και πολιτικούς θεσμούς, συγγενεύοντας έτσι με τη φιλοσοφία του Μαξ Στίρνερ.
• Ιστορικός μηδενισμός (στη φιλοσοφία της Ιστορίας), που υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει τελικός σκοπός ή νόημα στην ιστορική εξέλιξη και αν υπάρχει τελικός σκοπός, αυτός είναι η καταστροφή και το αδιέξοδο.

Ο μηδενισμός κατείχε σημαντική θέση στη φιλοσοφία του Φρειδερίκου Νίτσε, ο οποίος ήταν φορέας ενός δυναμικού μηδενιστικού πνεύματος, στοχεύοντας στη δημιουργία του ιδανικού του Υπερανθρώπου. Στη σύγχρονη φιλοσοφία, εκπρόσωπος του μηδενισμού υπήρξε ο Γάλλος υπαρξιστής Ζαν-Πωλ Σαρτρ, για τον οποίο η ανθρώπινη ύπαρξη είναι φορέας οντολογικής ύπαρξης του μηδενός.

Πηγές

• Λεξικό των -ισμών, Αντώνης Διαμαντίδης, Γνώση, Αθήνα, 2003
• Φιλοσοφικό λεξικό, Σωκράτης Γκίκας, Φελέκη, Αθήνα, 1982
• Λεξικό Φιλοσοφικών Όρων, Αγησίλαος Ντόκας, Αστήρ, Αθήνα, 1981