Προβολή πηγαίου κώδικα για τη σελίδα Μήλος

{{coord|36.6792|24.4186|type:isle|format=dms|display=title}}
{{νησί
|όνομα            = Μήλος
|εικόνα           = Milos-2.jpg
|λεζάντα          = Η παραλία Πλάθιενα και η μικρή Ακραδιά
|χάρτης           = GR Milos.PNG
|σύμπλεγμα        = [[Κυκλάδες]]
|αρχιπέλαγος      = [[Αιγαίο Πέλαγος]]
|έκταση           = 150,6
|υψηλότερη_κορυφή = Προφήτης Ηλίας
|υψόμετρο         = 751 
|χώρες            = {{GRE}}
|όνομαδιαίρεσης1  = Περιφέρεια
|διαίρεση1        = [[Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου|Νοτίου Αιγαίου]]
|όνομαδιαίρεσης2  = Νομός
|διαίρεση2        = [[Νομός Κυκλάδων|Κυκλάδων]]
|όνομαδιαίρεσης3  = Πρωτεύουσα
|διαίρεση3        = [[Πλάκα Μήλου|Πλάκα]]
|πληθυσμός        = 5.302<ref name=απογραφή>{{cite web |url = https://kede.gr/wp-content/uploads/2023/04/APOF_APOT_MON_DHM_KOIN.pdf |title = Αποτελέσματα της Απογραφής Πληθυσμού-Κατοικιών έτους 2021 που αφορούν στο Μόνιμο Πληθυσμό της Χώρας. |publisher = Ελληνική Στατιστική Αρχή |ημερομηνία=  |accessdate= 2024-02-26 }}</ref>
|ημ.απογραφής     = 2021
|ιστότοπος        = [http://www.milos.gr/ milos.gr]
}}
Η '''Μήλος''' είναι [[ηφαίστειο|ηφαιστειακό]] [[Ελλάδα|ελληνικό]] νησί στο [[Αιγαίο Πέλαγος]], βόρεια του [[Κρητικό πέλαγος|Κρητικού πελάγους]]. Είναι το νοτιοδυτικότερο νησί των Κυκλάδων.

Λέγεται ότι το όνομά του προέρχεται από τη λέξη «βήλος» που εξελίχθηκε σε «μήλος» και σήμαινε «πρόβατο». Κατοικείται από τους προϊστορικούς χρόνους και έχει δώσει σημαντικό μεταλλευτικό πλούτο: [[οψιδιανός|οψιδιανό]] στους προϊστορικούς χρόνους, [[καολίνης|καολίνη]] και [[ποζολάνη|ποζολανών]] στους ιστορικούς χρόνους μέχρι τώρα και πρόσφατα [[μπεντονίτης|μπεντονίτη]], [[περλίτης|περλίτη]]. Πρωτεύουσα του νησιού είναι η [[Πλάκα Μήλου|Πλάκα]].

Η Μήλος έχει σχήμα πετάλου, υπάρχουν πολλές παραλίες και πολλά καταλύματα (ξενοδοχεία - ενοικιαζόμενα δωμάτια) που καθιστούν τη Μήλο τουριστικό πόλο. Το γνωστό άγαλμα της [[Η Αφροδίτη της Μήλου|Αφροδίτης της Μήλου]], το οποίο σήμερα βρίσκεται στο [[μουσείο του Λούβρου]] ([[Παρίσι]]) βρέθηκε στη Μήλο το 1820 ενώ το αντίγραφο βρίσκεται στο [[αρχαιολογικό μουσείο της Μήλου]] στην Πλάκα.

== Γεωγραφία ==
[[Αρχείο:Milos.jpg|left|thumb|Η Μήλος, η [[Κίμωλος]] (βόρεια), η [[Πολύαιγος]] (ανατολικά) και η Αντίμηλος (δυτικά)]]

Η Μήλος βρίσκεται στη νοτιοδυτική άκρη των [[Κυκλάδες|Κυκλάδων]] και είναι το 5ο σε μέγεθος νησί των Κυκλάδων, 120 χλμ (75 μίλια) ανατολικά των ακτών της Λακωνίας. Από Ανατολικά προς Δυτικά έχει πλάτος 23 χλμ, από Βορρά σε Νότο 13 χλμ, και η επιφάνειά της εκτιμάται στα 151 [[Τετραγωνικό χιλιόμετρο|τ.χλμ.]] Έχει σχήμα πετάλου, σχηματίζοντας μεγάλο κόλπο. Το ψηλότερο βουνό είναι ο Προφήτης Ηλίας (751 μ.) και ακολουθεί το Χονδρό Βουνό (636 μ.) στο δυτικό μέρος του νησιού. Αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα φυσικά λιμάνια της Ελλάδας.

Το δυτικό μισό του νησιού το πιο άγριο και γοητευτικό κομμάτι του νησιού. Εδώ δεν υπάρχουν χωριά, παρά μόνο ελάχιστοι οικισμοί και κάποια παλιά ορυχεία ( το μόνο που λειτουργεί είναι το ορυχείο ποζολάνη στην ξυλοκερατιά). Σχεδόν όλη η δυτική Μήλος ανήκει στο [[Δίκτυο Natura 2000]]. Η νοτιοδυτική πλευρά της Μήλου είναι βιότοπος της μεσογειακής φώκιας ενώ το υπόλοιπο δυτικό μέρος του νησιού, είναι βιότοπος της κόκκινης [[Οχιά της Μήλου|οχιάς της Μήλου]] (Macrovipera schweizeri) και της σαύρας (Podacris milensis). Στην περιοχή Natura ανήκει η Αχιβαδόλιμνη η οποία κάποτε ήταν γεμάτη αχιβάδες εξ ού και το όνομά της, ενώ είναι ο μεγαλύτερος φυσικός υγρότοπος των Κυκλάδων, σημαντικός σταθμός μεταναστευτικών πτηνών. Επίσης, υπάρχει το δάσος οριζοντιόκλαδων κυπαρισσιών, σπάνιος βιότοπος με αιωνόβια δέντρα. Στη δυτική Μήλο υπάρχει πλήθος από φυτά, βότανα και αγριολούλουδα και προστατευόμενα πουλιά όπως ο [[Μαυροπετρίτης]], ένα σπάνιο μεταναστευτικό είδος γερακιού. Οι παραλίες στην περιοχή είναι απομονωμένες ωστόσο, η εμπειρία είναι μοναδική και είναι σίγουρο ότι παρ' όλη την απόσταση που θα διανύσει όποιος τις επισκεφτεί θα αποζημιωθεί με την ομορφιά τους.

Είναι ένα ενεργό ηφαιστειογενές νησί και η ιδιαιτερότητα του αυτή την καθιστά μοναδική στα τοπία με τα διαφορετικά είδους πετρώματα που αποτελούν αντικείμενο μελέτης επιστημόνων από όλο το πλανήτη.
Τα πιο μεγάλα κοντινά νησιά είναι η [[Κίμωλος]] 1,6 χλμ βορειοανατολικά, η [[Αντίμηλος]] 20 χλμ βορειοδυτικά και ο [[Πολύαιγος]], 2 χλμ ανατολικά.

== Γεωλογία ==
{{main|Μήλος (ηφαίστειο)}}
Η Μήλος δημιουργήθηκε από ηφαιστειακή δραστηριότητα που έλαβε χώρα στο παρελθόν και αποτελεί ένα στρωματοηφαίστειο χωρίς εκρήξεις τους ιστορικούς χρόνους. Οι ηφαιστειακοί βράχοι καλύπτουν τη μεγαλύτερη έκταση του νησιού.<ref name=Oregon>[http://volcano.oregonstate.edu/oldroot/volcanoes/volc_images/europe_west_asia/milos.html Milos, Greece] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120722023624/http://volcano.oregonstate.edu/oldroot/volcanoes/volc_images/europe_west_asia/milos.html |date=2012-07-22 }} Oregon State. Ανακτήθηκε την 18 Μαΐου 2012</ref> Η ηφαιστειακή δραστηριότητα ξεκίνησε πριν 2-3 εκατομμύρια χρόνια και σταμάτησε πριν 90.000 χρόνια. Στο νησί υπάρχουν δύο σβηστά ηφαίστεια, το ηφαίστειο της Φυριπλάκας και το ηφαίστειο του Τράχηλα βόρεια-βορειοδυτικά. Επίσης στο νησί υπάρχουν πολλοί [[ηφαιστειακός δόμος|ηφαιστειακοί δόμοι]], όπως είναι το κάστρο της Χώρας, και η ψηλότερη κορυφή του νησιού, ο Προφήτης Ηλίας. Αποτελούνται από [[λάβα]] που στερεοποιήθηκε πριν χυθεί. Είναι κυρίως από [[ανδεσίτης|ανδεσίτη]]. Οι ηφαιστειακοί βράχοι στο [[Σαρακήνικο Μήλου|Σαρακήνικο]] έχουν λευκό χρώμα και δημιουργήθηκαν με την εναπόθεση επαναλαμβανόμενων στρώσεων υλικού. Μέσα τους έχουν βρεθεί απολιθώματα.<ref name=Milosgeol/>

Ένα άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Μήλου είναι η παρουσία ενεργών [[σολφατάρα|σολφατάρων]] και [[φουμαρόλη|φουμαρόλων]] με θερμοκρασία που φτάνει μέχρι και τους 100 βαθμούς Κελσίου σε αυτές στην Αγία Κυριακή, το Παλαιοχώρι, τις Πυρωμένες και τον Αδάμαντα. Από αυτές εξέρχονται αέρια που διαφεύγουν από το εσωτερικό της Γης (ατμίδες). Σε αυτές τις περιοχές είναι έντονη η παρουσία του [[θείο]]υ. Υπάρχουν και υποθαλάσσιες ατμίδες, όπου το αέριο φτάνει στην επιφάνεια ως φυσαλίδες. Επίσης, στη Μήλο υπάρχουν και θερμές πηγές, με θερμοκρασία μέχρι 55&nbsp;°C.<ref name=Milosgeol/>

Στο νησί λειτουργούσαν ορυχεία θείου, ενώ είναι γόνιμο πεδίο για τη κατασκευή υδροθερμικών εγκαταστάσεων, αφού έχει βρεθεί ατμός σε βάθος 1.100 μέτρων οι κάτοικοι του νησιού όμως εναντιώθηκαν στη κατασκευή μιας τέτοιας μονάδας.<ref name=Oregon/>

Εκτός από ηφαιστειογενή υλικά, στο νησί υπάρχουν [[ίζημα|ιζηματογενή]] και μεταμορφωσιγενή πετρώματα.<ref name=Milosgeol>[http://www.milos-island.gr/geology/geology.gr.html Νήσος Μήλος, Κυκλάδες, Γεωλογία] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120611113207/http://www.milos-island.gr/geology/geology.gr.html |date=2012-06-11 }} Milos-island.gr. Ανακτήθηκε την 18 Μαΐου 2012</ref>

=== Ορυκτός πλούτος - Γεωθερμία - Γεωτουρισμός ===
[[Αρχείο:Voudia Processing Plant.jpg|thumb|right|Οι εγκαταστάσεις της «Imerys» στα Βούδια Μήλου]]
Η Μήλος διαθέτει σημαντικό ορυκτό πλούτο, κυρίως [[βιομηχανικά ορυκτά]]. [[μπεντονίτης]], [[περλίτης]], [[ποζολάνη]] και μικρές ποσότητες [[καολίνης|καολίνη]] και πυριτικού εξορύσσονται στη Μήλο και εξάγονται σε όλο τον κόσμο<ref>{{Cite web|url = http://www.ypeka.gr/Default.aspx?tabid=294&language=el-GR|title = «ΥΠΕΚΑ, Γενική Γραμματεία Ενέργειας και Ορυκτού Πλούτου».|accessdate = 2014-11-17|archiveurl = https://web.archive.org/web/20141006023743/http://www.ypeka.gr/Default.aspx?tabid=294&language=el-GR|archivedate = 2014-10-06|url-status = dead}}</ref>. Στο παρελθόν στη Μήλο εξορυσσόταν [[βαρυτίνη]] (μέχρι το 2000), [[θείο]] (μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα), μυλόπετρες (μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα), [[μαγγάνιο]] και [[γύψος]]. Στα αρχαία χρόνια, η ''«Μήλια γη»'', μια ουσία που αποτελούταν κατά κύριο λόγο από καολίνη, χρησιμοποιούνταν ως χρωστική από τους καλλιτέχνες για την παραγωγή του [[λευκό|λευκού χρώματος]], με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον ζωγράφο [[Απελλής|Απελλή]] ο οποίος χρησιμοποιούσε τη ''μήλια γη'' ως ένα από τα τέσσερα βασικά του χρώματα.<ref>Θωμάς Κατσαρός, ''Χρωστικές ύλες - Σύσταση και προέλευση.'' Από το συλλογικό έργο ''Αρχαϊκά Χρώματα'', Αθήνα (Ιούλιος 2012): Μουσείο Ακρόπολης, σ. 18. ISBN 978-618-80078-4-0.</ref> Η Μήλος ήταν πηγή [[οψιανός|οψιανού (οψιδιανού)]] ο οποίος χρησίμευε για κατασκευή λίθινων εργαλείων κατά τη νεολιθική εποχή σε όλη την περιοχή γύρω από το [[Αιγαίο Πέλαγος|Αιγαίο]] αλλά και γενικά στη λεκάνη της [[Μεσόγειος|Μεσογείου]].

Επίσης, στο νησιωτικό σύμπλεγμα Μήλου-Κιμώλου-Πολυαίγου έχει εντοπιστεί το πρώτο γεωθερμικό πεδίο υψηλής θερμοκρασίας στη χώρα, το οποίο μπορεί να παραγάγει ηλεκτρική ενέργεια. Το εκμεταλλεύσιμο γεωθερμοηλεκτρικό δυναμικό της Μήλου είναι της τάξεως των 120 MWe. Η εκτίμηση αυτή, οδήγησε στην κατασκευή της πρώτης πιλοτικής μονάδας παραγωγής ισχύος 2MW. Η μονάδα αυτή, που ετέθη σε λειτουργία στις 4/12/1986, αρχικά λειτούργησε κανονικά και κάλυψε εξ ολοκλήρου την ηλεκτρική κατανάλωση του νησιού επί διετία. Δυστυχώς, η απειρία στην παραγωγή αυτής της μορφής ενέργειας τη δεκαετία του '80, οδήγησε σε λάθη που είχαν δυσανάλογα μεγάλη, αρνητική δημοσιότητα, σε σχέση με τις πραγματικές συνέπειες. Αυτό δημιούργησε τοπικές αντιδράσεις, που οφείλονταν στην έντονη οσμή υδρόθειου στην περιοχή εκμετάλλευσης. Κάτω από την πίεση των αντιδράσεων αυτών η προσπάθεια ανάπτυξης της γεωθερμίας στη Μήλο σταμάτησε το 1989<ref>{{Cite web|url = http://www.oryktosploutos.net/2014/12/blog-post_25.html|title = Η πύλη για τον Ελληνικό Ορυκτό Πλούτο: Το ιστορικό της γεωθερμίας στη Μήλο-Κίμωλο}}</ref><ref>{{Cite web|url = http://www.oryktosploutos.net/2014/12/blog-post_31.html#.VKmimfl_vLc|title = Γεωθερμική έρευνα στα Βουνάλια Μήλου για ηλεκτροπαραγωγή και αφαλάτωση}}</ref>.

Η Μήλος είναι επίσης μια περιοχή με εξαιρετικές δυνατότητες [[Γεωτουρισμός|Γεωτουρισμού]] και Μεταλλευτικής Περιήγησης. Στη νήσο Μήλο απογράφησαν 250 και πλέον γεωσημεία και γεώτοποι, σημαντικοί μάρτυρες διεργασιών που έλαβαν χώρα σε προηγούμενους χρόνους και που συνεχίζουν να εξελίσσονται στην επιφάνεια της Γης.Οι συγκεκριμένοι Γεώτοποι και γεωθέσεις μαζί με τα ιστορικά, πολιτιστικά, αρχαιολογικά, οικολογικά στοιχεία της περιοχής καθώς και τοπία φυσικού κάλλους, συνθέτουν 12 Γεωδιαδρομές<ref>{{Cite web|url=http://elladitsamas.blogspot.gr/2008/12/blog-post_01.html|title=Η Μήλος είναι κυρίως η γεωλογική της ιστορία…|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.oryktosploutos.net/2017/02/blog-post_10.html#.WKCbJPmLTIU|title=Οι γεωδιαδρομές της Μήλου|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>.

== Οικισμοί ==
[[Αρχείο:Milos-10.jpg|thumb|Αδάμας]]
[[Αρχείο:Thalassitra on the Castle, Plaka.jpg|thumb|Η Θαλασσίτρα στο Κάστρο]]
Η Μήλος είχε πληθυσμό 5.302 άτομα<ref name=απογραφή/> στην απογραφή του 2021.
Το κύριο λιμάνι της Μήλου είναι ο [[Αδάμαντας Μήλου|Αδάμας]], με πληθυσμό 1.391 άτομα (2001). Μικρότερο λιμάνι (κυρίως για τη συγκοινωνία Μήλου-Κιμώλου) είναι τα [[Πολλώνια]]. Η πρωτεύουσα του νησιού είναι η Μήλος (που αποτελείται από δύο οικισμούς: την Πλάκα και τις Πλάκες), η οποία μαζί με τον Τριοβάσαλο, τον Πέρα Τριοβάσαλο και την Τρυπητή βρίσκονται σε ύψωμα, πάνω από τον Αδάμαντα.

Άλλος οικισμός και παλαιά πρωτεύουσα του νησιού είναι η Ζεφυρία. Μικρότεροι αλλά γραφικοί οικισμοί είναι το Κλήμα, τα Μανδράκια και ο μοναδικής ομορφιάς [[Φυροπόταμος]].

Δημοτικά Διαμερίσματα: Μήλου, Αδάμαντος, Πέραν Τριοβασάλου, Τριοβασάλου, Τρυπητής.

Οι οικισμοί της Μήλου που καταγράφονται ως κατοικημένοι (απογραφή 2001) είναι οι (πλήρης κατάλογος): ο Εμπουρειός, η Ξυλοκερατιά, το Ραλάκι, το Φουρκοβούνι, ο [[Φυροπόταμος Μήλου|Φυροπόταμος]], τα Ψαθάδικα, ο [[Αδάμαντας Μήλου|Αδάμας]], ο Πέραν Τριοβάσαλος, ο Κατσαρώνας, η Κόμια, ο [[Τριοβασάλος Μήλου|Τριοβάσαλος]], οι Άγιοι Ανάργυροι, ο Άγιος Γεράσιμος, τα [[Πολλώνια]], τα Βούδια, τα Μανδράκια, ο Μύτακας, η Πάχαινα, η Φυλακωπή, η Τρυπητή, η Ζεφυρία, η Κάναβα, το Κλήμα, η Σχινωπή, ο Προβατάς, το Παλαιοχώρι.

Χωρίς κατοίκους αναφέρονται τα [[Γλαρονήσια Μήλου|Γλαρονήσια]] και τα Θειωρυχεία.

Η αρχαία πόλη της Μήλου βρίσκονται πιο κοντά στην είσοδο του λιμανιού από τον Αδάμαντα, χτισμένη στην πλαγιά ανάμεσα στα χωριά Τρυπητή και Κλήμα. Εκεί βρίσκεται το αρχαίο ρωμαϊκό θέατρο και ερείπια από τα τείχη και από άλλα κτίσματα. Ένα από αυτά, με ένα σπουδαίο μωσαϊκό ανακαλύφθηκε κατά τις ανασκαφές της Βρετανικής σχολής της [[Αθήνα]]ς το [[1896]]. Πολλά σημαντικά γλυπτά έχουν ανακαλυφθεί σε αυτό το σημείο. Ανάμεσά τους η [[Αφροδίτη της Μήλου]], που βρίσκεται στο [[Μουσείο του Λούβρου]], ο [[Ασκληπιός]], που βρίσκεται στο [[Βρετανικό Μουσείο]] και ένας αρχαϊκός [[Απόλλωνας]] που βρίσκεται στο [[Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο]] της Αθήνας.

==Ιστορία==
[[Αρχείο:I Milos - Buondelmonti Cristoforo - 1420.jpg|thumb|Χάρτης της Μήλου, [[Κριστόφορο Μπουοντελμόντι]], 1420]]
[[Αρχείο:Milosview.JPG|thumb|Όψη της Πλάκας και της Τρυπητής]]

===Παραγωγή Οψιανού===

Ο [[Οψιανός]] ένα υαλώδες ηφαιστειακό πέτρωμα είναι γνωστό στη Μήλο εδώ και 15.000 χρόνια.<ref>N. Laskaris, A. Sampson, F. Mavridis, I. Liritzis, (September 2011) "Late Pleistocene/Early Holocene seafaring in the Aegean: new obsidian hydration dates with the SIMS-SS method" Journal of Archaeological Science, Volume 38, Issue 9, pp.2475–2479</ref> Το φυσικό γυαλί από τη Μήλο μεταφέρθηκε σε μακρινές αποστάσεις και χρησιμοποιήθηκε στην κατασκευή λίθινων εργαλείων πριν ξεκινήσουν οι αγροτικές καλλιεργείς, δεν υπάρχει κανένα χωριό στην [[Εγγύς Ανατολή]] χωρίς οψιανό.<ref>C. Renferew</ref> Η εξόρυξη του οψιανού δεν είχε σαν απαραίτητη προϋπόθεση την εγκατάσταση πληθυσμού στο νησί, όσοι έφταναν έδεναν τις βάρκες στον όρμο και έκοβαν το μέταλλο από τα λατομεία.<ref name="David Abulafia 2011">David Abulafia (2011). The Great Sea: A Human History of the Mediterranean. Penguin Books.</ref> Η τοποθεσία της Μήλου ανάμεσα στην ηπειρωτική Ελλάδα και την [[Κρήτη]] είχε σαν αποτέλεσμα να γίνει μεγάλο κέντρο του [[Αιγαιακοί πολιτισμοί|Αιγαιακού πολιτισμού]], έχασε την αξία της μόνο όταν ο [[μπρούντζος]] έγινε το βασικό υλικό για την κατασκευή όπλων.<ref>Chalk and Jonassohn, 65</ref> Κατά τη [[Νεολιθική Ελλάδα|Νεολιθική εποχή]] υπήρχαν προσωρινές εγκαταστάσεις για την εξόρυξη και την επεξεργασία του οψιδιανού και ίσως και για την αλιεία, ενώ πρέπει να ήταν γνωστή και η ναυσιπλοΐα, αφού ήδη από την 6η χιλιετία π.Χ. οψιανός της Μήλου υπήρχε από την [[Κνωσός|Κνωσό]] της Κρήτης έως τη Νέα Νικομήδεια στη [[Μακεδονία]]. Τα ορυχεία οψιανού βρίσκονταν κυρίως στις θέσεις Νύχια και Δεμενεγάκι.

===Προϊστορικοί πολιτισμοί===

Η ανθρώπινη παρουσία στη Μήλο χρονολογείται στη [[Μεσολιθική Ελλάδα|Μεσολιθική εποχή]], την 8η χιλιετία π.Χ., oι πρώτοι κάτοικοι του νησιού ήταν πιθανότατα [[Φοίνικες (αρχαίος λαός)|Φοίνικες]] ή [[Κάρες]].
Ο πρώτος οικισμός δημιουργήθηκε στη [[Φυλακωπή]] στην [[Εποχή του Ορείχαλκου]] όταν η εξόρυξη οψιδιανού βρέθηκε σε παρακμή, οι πρώτοι κάτοικοι ήταν αλιείς [[Τόνος (ψάρι)|τόνου.]]<ref name="David Abulafia 2011"/> Οι ανασκαφές στη βορειοανατολική ακτή από τη [[Βρετανική Σχολή Αθηνών]] (1896) βρήκαν έναν τοίχο Μινωικής έμπνευσης που ονομάστηκε ''"Δωμάτιο του πυλώνα"'' με θραύσματα από τοιχογραφίες. Η περίφημη τοιχογραφία των ιπτάμενων ψαριών βρέθηκε στα ερείπια του δωματίου του πυλώνα, παρουσιάζει τη χαριτωμένη κίνηση ενός ψαριού με έναν λεπτό χρωματισμό.<ref>https://web.archive.org/web/20151022133000/http://www.ou.edu/finearts/art/ahi4913/aegeanhtml/cyptg.html</ref> Το σχέδιο είναι παρόμοιο με [[Νωπογραφία|νωπογραφίες]] Κρητικού καλλιτέχνη, μεγάλο τμήμα της περιοχής έχει διαβρωθεί από τη θάλασσα.<ref>CAH pg. 448</ref> 
Την ίδια περίοδο εμφανίστηκαν στη Μήλο νόμιμοι οικισμοί στη Φυλακωπή, στον Πηλό, στις Καλόγριες και τον Άγιο Παντελεήμονα, που έγιναν γνωστοί κυρίως από τα νεκροταφεία. Οι τάφοι είναι κιβωτιόσχημοι τραπεζοειδείς με κάθετες πλάκες στις πλευρές, στους οποίους ο νεκρός θαβόταν σε συνεσταλμένη στάση. Μοναδικά στο είδος τους αντικείμενα που βρέθηκαν στους τάφους, δίνουν πληροφορίες για την αρχιτεκτονική του οικισμού: ένα πώρινο ομοίωμα ορθογώνιου κτηρίου με σαμαρωτή στέγη και ένα σκεύος από στεατίτη, που απεικονίζει 7 κυκλικούς χώρους γύρω από μια αυλή με σκεπαστή είσοδο. Πρόκειται για κτιριακό σύμπλεγμα με θρησκευτικό ίσως χαρακτήρα.

===Μινωίτες και Μυκηναίοι===

[[Αρχείο:Triton_Theseus_Louvre_MNC746.jpg|thumb|right|250px|Παράσταση από τερακότα της Μήλου με απεικόνιση του Τρίτωνα και του Θησέα.]]
Οι αρχαιότητες στο νησί καλύπτουν τρεις μεγάλες περιόδους: ο [[Κυκλαδικός πολιτισμός]], ο [[Μινωικός πολιτισμός]] και ο [[Μυκηναϊκός πολιτισμός]]. Η κεραμεική καλύπτει πολλές περιόδους και αποδεικνύει ότι το νησί είχε κατοικηθεί για πολύ χρόνο, παρά το ότι ο οικισμός ήταν μικρός οι επιδράσεις από άλλα νησιά ήταν εμφανείς. 
Την [[Εποχή του Ορείχαλκου]] η Μινωική κεραμική είχε επεκταθεί σημαντικά στις [[Κυκλάδες]], ιδιαίτερα στο [[Ακρωτήρι Θήρας]] με παρόμοιο τρόπο όπως στη Φυλακωπή, ενώ υπάρχει και η θεωρία ότι οι Κυκλαδίτες υιοθέτησαν τότε τη Μινωική τέχνη σαν μόδα. Η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης (15ος αιώνας π.Χ.) εξαφάνισε τα Μινωικά ίχνη, ενώ από τότε αυξήθηκε σημαντικά στα νησιά ο Μυκηναϊκός πολιτισμός. 
Η Μήλος γνώρισε μεγάλη ακμή κατά τη Μυκηναϊκή εποχή με κύριο οικισμό τη Φυλακωπή, ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του κυκλαδικού πολιτισμού. Η Φυλακωπή ιδρύθηκε γύρω στο 2300 π.Χ. στη βορειοανατολική ακτή της Μήλου, σε καίρια θέση για την επικοινωνία με την ηπειρωτική Ελλάδα και την Κρήτη, είχε διάρκεια ζωής καθ' όλη την εποχή του Χαλκού, έως το 1100 π.Χ., οπότε καταστράφηκε από σεισμό ή από επιδρομή. Ο οικισμός παρουσίασε τέσσερις φάσεις ζωής, γνωστές ως Φυλακωπή Ι (2300-2000 π.Χ.), Φυλακωπή II (2000-1600 π.Χ.), Φυλακωπή ΙΙΙ (1600-1400 π.Χ. περίπου) και Φυλακωπή IV (1400-1100 π.Χ.)

Στη Φυλακωπή χρονολογείται αργότερα μια τεράστια κατασκευή παρόμοια με αυτές που βρέθηκαν στην [[Τίρυνθα]], την [[Πύλος|Πύλο]] και τις [[Μυκήνες]]. Πολλοί υποθέτουν ότι οι Μυκηναίοι κατέκτησαν το νησί και τοποθέτησαν κυβερνήτη. Τα στοιχεία ωστόσο δεν είναι ξεκάθαρα, με τον ίδιο τρόπο όπως με τους Μινωίτες μπορούμε να υποθέσουμε ότι πρόκειται για φαινόμενα μιμητισμού. Τη δεκαετία του 1970 βρέθηκε ένα ιερό (με διάφορες νησιώτικες μορφές όπως η ''"Κυρία της Φυλακωπής"''), το οποίο έχει δώσει πολύτιμα στοιχεία για τα έθιμα και τα τελετουργικά των κατοίκων. Το ιερό τελικά το εγκατέλειψαν χωρίς να το χρησιμοποιήσουν ξανά.
Ο προϊστορικός οικισμός της Φυλακωπής είναι ανοιχτός για το κοινό και τα τελευταία χρόνια έχει διαμορφωθεί κατάλληλα, με πλούσιο ενημερωτικό υλικό και σχεδιαγράμματα που κάνουν εύκολη και ενδιαφέρουσα την περιήγηση στον χώρο. Τα περισσότερα αρχαιολογικά ευρήματα του προϊστορικού οικισμού κοσμούν τις προθήκες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών και του Αρχαιολογικού Μουσείου Μήλου.

===Δωρική εγκατάσταση===

Οι πρώτοι [[Δωριείς]] εγκαταστάθηκαν στις αρχές της 1ης χιλιετίας π.Χ. Ανήκαν στην ίδια εθνική ομάδα με αυτούς της [[Αρχαία Σπάρτη|Αρχαίας Σπάρτης]], αλλά παρέμειναν ανεξάρτητοι και δημιούργησαν έναν οικισμό στις ανατολικές ακτές του νησιού, μόλις βορειοδυτικά του σημερινού χωριού Τρυπητή. Από τον 6ο αιώνα π.Χ. μέχρι την πολιορκία του 416 π.Χ. η Μήλος έκοβε το δικό της νόμισμα, το οποίο ήταν τόσο ελαφρύ, που δεν ξεπερνούσε τα 14 γραμμάρια· ήταν το μόνο νησί του Αιγαίου που χρησιμοποιούσε αυτό το πρότυπο.<ref>Brain Sparkes, in Renfrew & Wagstaff (1982), p 230: "Melian coins of the late sixth and fifth centuries are of silver [...] and based on the Milesian weight standard."</ref><ref>Gardner (1918): "Already, in the sixth century, Melos struck coins on a different standard from that of most of the other islands of the Aegean, the stater weighing about 224 grains (grm. 14.50). Certain coins of the Santorin find (p. 122) are not of Aeginetan but of this Phoenician weight."</ref>
<ref>According to the website of Robert J. O'Hara (http://rjohara.net/coins/history)</ref><ref>Brain Sparkes, in Renfrew & Wagstaff (1982), p 47</ref> Πολλά νομίσματα χρησιμοποιούσαν την εικόνα ενός μήλου - η ονομασία του φρούτου είναι ταυτόσημη με το όνομα του νησιού.<ref>Hill (1899), p. 176</ref> Τα νομίσματα έφεραν το όνομα των κατοίκων: ''"ΜΑΛΙΟΝ"'' (ΜΗΛΙΩΝ) ή παραλλαγές του.<ref>Brain Sparkes, in Renfrew & Wagstaff (1982), p 230</ref> Τον 6ο αιώνα π.Χ. οι Μήλιοι γνώριζαν τη γραφή: είχαν έναν αρχαϊκό τύπο μίας Ελληνικής γραφής, που δείχνει πολλές επιδράσεις από τη [[Θήρα]] και την [[Κρήτη]]· η γραφή αυτή διακόπηκε μετά την πολιορκία του 416 π.Χ.<ref>Brain Sparkes, in Renfrew & Wagstaff (1982)</ref>
Οι Μήλιοι έλαβαν μέρος στη [[ναυμαχία της Σαλαμίνας]] το 480 π.Χ. και ήταν από τους λίγους νησιώτες, που δεν έδωσαν «γην και ύδωρ» στους Πέρσες.

{|class="wikitable"
|-
!||[[Α]]||[[Β]]||[[Γ]]||[[Δ]]||[[Ε]]||[[Ϝ]]||[[Ζ]]
![[Η]]||''[[Heta (letter)|Η]]''||[[Θ]]||[[Ι]]||[[Κ]]||[[Λ]]||[[Μ]]||[[Ν]]
![[Ξ]]||[[Ο]]||[[Π]]||[[Ϻ]]||[[Ϙ]]||[[Ρ]]||[[Σ]]||[[Τ]]||[[Υ]]
![[Φ]]||[[Χ]]||[[Ψ]]||[[Ω]]
|-
![[Λακωνία]]<br/>(Σπάρτη)
| {{GrGl|Alpha 09}}
| {{GrGl|Beta 15}}
| {{GrGl|Gamma 02}}
| {{GrGl|Delta 03}}
| {{GrGl|Epsilon 04}}
| {{GrGl|Digamma oblique}}{{GrGl|Digamma normal}}
| {{GrGl|Zeta archaic}}
| –
| {{GrGl|Eta archaic}}
| {{GrGl|Theta archaic straight}}
| {{GrGl|Iota normal}}
| {{GrGl|Kappa normal}}
| {{GrGl|Lambda normal}}
| {{GrGl|Mu 02}}
| {{GrGl|Nu archaic}}
|style="background-color:#FFB0B0;"| {{GrGl|Chi normal}}
| {{GrGl|Omicron normal}}
| {{GrGl|Pi rounded}}
| –
| 
| {{GrGl|Rho 01}}{{GrGl|Rho 03}}
| {{GrGl|Sigma Z-shaped}}{{GrGl|Iota 04}}
| {{GrGl|Tau normal}}
| {{GrGl|Upsilon Twig-shaped}}
| {{GrGl|Phi normal}}
|style="background-color:#FFB0B0;"| {{GrGl|Psi straight}}{{GrGl|Chi 05}}
|style="background-color:#FFB0B0;"| (φσ)
| –
|-
![[Αττική]]<br/>(Αθήνα)
| {{GrGl|Alpha 06}}
| {{GrGl|Beta 15}}
| {{GrGl|Gamma 02}}{{GrGl|Gamma 09}}
| {{GrGl|Delta normal}}
| {{GrGl|Epsilon 04}}
| {{GrGl|Digamma oblique}}
| {{GrGl|Zeta archaic}}
| –
| {{GrGl|Eta archaic}}
| {{GrGl|Theta archaic straight}}
| {{GrGl|Iota normal}}
| {{GrGl|Kappa normal}}
| {{GrGl|Lambda Athenian}}
| {{GrGl|Mu 06}}
| {{GrGl|Nu archaic}}
|style="background-color:#D0D0FF;"| (χσ)
| {{GrGl|Omicron normal}}
| {{GrGl|Pi archaic}}
| –
| {{GrGl|Koppa normal}}
| {{GrGl|Rho 01}}
| {{GrGl|Sigma Z-shaped}}
| {{GrGl|Tau normal}}
| {{GrGl|Upsilon Twig-shaped}}
| {{GrGl|Phi normal}}
|style="background-color:#D0D0FF;"| {{GrGl|Chi normal}}
|style="background-color:#D0D0FF;"| (φσ)
| –
|-
!Μήλος
| {{GrGl|Alpha 04}}
|style="background-color:#B0B0B0;"| {{GrGl|Beta 05}}
| {{GrGl|Gamma 07}}<br/>{{GrGl|Gamma 03}}
| {{GrGl|Delta normal}}
| {{GrGl|Epsilon 04}}
| –
| {{GrGl|Zeta archaic}}
|style="background-color:#FFFF90;"| {{GrGl|Eta normal}}
| {{GrGl|Eta normal}}
| {{GrGl|Theta archaic straight}}
| {{GrGl|Iota Z-shaped}}
| {{GrGl|Kappa 04}}
| {{GrGl|Lambda 09}}
| {{GrGl|Mu 04}}
| {{GrGl|Nu archaic}}
|style="background-color:#E0FFE0;"|(κϻ)
| {{GrGl|Gamma C-shaped}}<br/>{{GrGl|Omicron normal}}
| {{GrGl|Pi archaic}}
|style="background-color:#B0B0B0;"| {{GrGl|Mu 03}}
| {{GrGl|Koppa normal}}
| {{GrGl|Rho 01}}
| –
| {{GrGl|Tau normal}}
| {{GrGl|Upsilon V-shaped}}
|style="background-color:#E0FFE0;"| (π''h'')
|style="background-color:#E0FFE0;"| (κ''h'')
|style="background-color:#E0FFE0;"| (πϻ)
|style="background-color:#FFFF90;"| {{GrGl|Omicron normal}}
|-
|}

===Πολιορκία του 416 π.Χ.===

[[Αρχείο:5th_century_BC_Melian_stater.jpg|thumb|right|250px|Στατήρας της Μήλου (5ος αιώνας π.χ.)]]
Όταν ξέσπασε ο [[Πελοποννησιακός Πόλεμος]] (431-404 π.Χ.) ανάμεσα στην [[Αθήνα]] και τη [[Σπάρτη]], οι Μήλιοι -πέρα από κάποιες δωρεές στους Σπαρτιάτες- διατήρησαν κάποια ουδετερότητα, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες πόλεις της Δωρικής εθνότητας.<ref>Geoffrey Ernest Maurice de Ste Croix (1954). "The Character of the Athenian Empire". An essay originally published in Historia 3, republished in Low (2008): "Epigraphic evidence allows us to go further still: it puts the original Athenian attack on Melos in quite a different light. The inscription found near Sparta [...] records two separate donations by Melos to the Spartan war-funds, one of twenty Aeginetan minae [...] The other figure has perished. The donors are described, it will be noticed, as toi Malioi, 'the Melians'. [...] This shows that the Melian subscription was an official one. [...] there is good reason to think these gifts to Sparta were made in the spring of 427."</ref><ref>The evidence is an inscription (IG V 1, 1) which reads: "The Melians gave to the Lacedaimonians twenty mnas of silver." See Loomis (1992), p 13</ref> Το 426 π.Χ. οι Αθηναίοι έκαναν την πρώτη επιδρομή στην ύπαιθρο του νησιού και ζήτησαν από τους Μήλιους φόρο υποτέλειας, αλλά εκείνοι αρνήθηκαν.<ref>Brian Sparkes, in Renfrew & Wagstaff (1982), p. 49</ref> Το καλοκαίρι του 416 π.Χ. οι Αθηναίοι επιτέθηκαν ξανά στη Μήλο με 3.400 άνδρες και τους απείλησαν ότι θα τους καταστρέψουν τελείως, αν αρνηθούν να συμμαχήσουν μαζί τους. Οι Μήλιοι αρνήθηκαν για άλλη μία φορά και οι Αθηναίοι ξεκίνησαν την πολιορκία το καλοκαίρι του 415 π.Χ.: μετά την πτώση του νησιού, εκτέλεσαν όλους τους ενήλικους άνδρες και πούλησαν τα γυναικόπαιδα ως σκλάβους.<ref>Thucydides. History of the Peloponnesian War, 116

The key word in the account by Thucydides is hebôntas (ἡβῶντας), which generally describes people who have passed puberty and in this context refers to the men as Thucydides described a different fate for the women and children. Some translators such as Rex Warner translated this as "men of military age". Another possible translation is "men in their prime". Thucydides made no specific mention of what happened to the elderly males.</ref>
Οι Αθηναίοι μετέφεραν στο νησί περίπου 500 δικούς τους οικιστές.<ref>Thucydides. History of the Peloponnesian War, 5.84-116</ref>

Με την τελική ήττα της Αθήνας (405 π.Χ.), ο Σπαρτιάτης στρατηγός [[Λύσανδρος]] έδιωξε τους Αθηναίους οικιστές από τη Μήλο και μετέφερε τους απογόνους των παλιών κατοίκων.<ref>Xenophon. Hellenica, 2.2.9: "Meantime Lysander, upon reaching Aegina, restored the state to the Aeginetans, gathering together as many of them as he could, and he did the same thing for the Melians also and for all the others who had been deprived of their native states."</ref><ref>Plutarch. Life of Lysander, 14.3: "But there were other measures of Lysander upon which all the Greeks looked with pleasure, when, for instance, the Aeginetans, after a long time, received back their own city, and when the Melians and Scionaeans were restored to their homes by him, after the Athenians had been driven out and had delivered back the cities."</ref> Η Σπάρτη έκανε τη Μήλο μέλος της Ομοσπονδίας της και τοποθέτησε μία υποτελή της κυβέρνηση· διοικητής έγινε ένας [[Αρμοστής]].<ref>Renfrew & Wagstaff (1982), p. 51</ref> Ο Έλληνας ιστορικός [[Θουκυδίδης]] στο 5ο βιβλίο της ιστορίας του, στο τμήμα ''"Μήλιοι Διάλογοι"'', γράφει με δραματικό τόνο τις διαπραγματεύσεις μεταξύ Αθηναίων και Μηλίων πριν την κατάκτηση της Μήλου. Το τμήμα [[Διάλογος Αθηναίων-Μηλίων]] αποτελεί κλασσική περίπτωση μελέτης πολιτικού ρεαλισμού, που εξηγεί πώς τα ιδιωτικά συμφέροντα υπερτερούν απέναντι στις ηθικές ανησυχίες. Η σκλαβιά των Μηλίων στους Αθηναίους διέκοψε τις σχέσεις τους με τον Ελληνικό πολιτισμό.<ref>Brian Sparkes, in Renfrew & Wagstaff (1982)</ref> Το παλαιό τους νόμισμα αντικαταστάθηκε με το κλασσικό Ροδιακό [[Τετράδραχμο]] βάρους 15,3 γραμμαρίων και σταμάτησε να γράφει τη λέξη ΜΑΛΙΟΝ· τα υπόλοιπα ανάγλυφα σταμάτησαν το ίδιο να υπάρχουν.

===Μακεδονική κατάκτηση===

Ο [[Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας]] νίκησε στη [[Μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.)|Μάχη της Χαιρώνειας]] (338 π.Χ.) και έγινε Κύριος σε ολόκληρη την Ελλάδα και τις Κυκλάδες. Την ίδια περίοδο η Μήλος και η γειτονική [[Κίμωλος]] βρέθηκαν σε σύγκρουση για τον έλεγχο μερικών μικρών νησιών στον κόλπο τους: την [[Πολύαιγος Κιμώλου|Πολύαιγο]], την Οτηρία ή [[Άγιος Ευστάθιος Κιμώλου]] και το Πυργί ή [[Άγιος Γεώργιος Κιμώλου]]. Οι διαφορές αυτές σε παλαιότερους χρόνους θα μπορούσαν να λυθούν μόνο με πόλεμο· η διαμάχη μεταφέρθηκε σε δικαστήριο στο [[Άργος]], που αποφάσισε τελικά υπέρ της Κιμώλου.<ref>Brain Sparkes, in Renfrew & Wagstaff (1982), p 50</ref>
 
===Ρωμαϊκή κατάκτηση===

Ο τελευταίος βασιλιάς [[Φίλιππος Ε΄ της Μακεδονίας]] δέχτηκε σκληρές πιέσεις από την [[Αρχαία Ρώμη]] να παραιτηθεί (197 π.Χ.). Η Μήλος και ολόκληρη η υπόλοιπη Ελλάδα πέρασε στη [[Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία]] και στη συνέχεια στη [[Βυζαντινή Αυτοκρατορία]]. Στους πρώτους Χριστιανικούς χρόνους το νησί είχε αρκετούς Εβραίους κατοίκους και έτσι ο Χριστιανισμός διαδόθηκε αρκετά γρήγορα. Στις αρχές του 9ου αιώνα όλα τα νησιά των Κυκλάδων, ανάμεσα στα οποία και η Μήλος, δέχτηκαν σκληρές επιδρομές από τους [[Άραβες]]. Η θέση της Μήλου εκείνη την εποχή είναι αδιευκρίνιστη· σύμφωνα με ένα Βυζαντινό Χρυσόβουλο (1198) φαίνεται, ότι είχε μεγάλη αξία για τον Αυτοκράτορα.<ref>Renfrew & Wagstaff (1982), p. 58</ref>

===Το Δουκάτο του Αρχιπελάγους===
{{Κύριο|Δουκάτο της Νάξου}}
{{Κύριο|Οίκος των Σανούδων}}
{{Κύριο|Οίκος των Κρίσπων}}

====Η Λατινική κατάκτηση====

[[Αρχείο:Coat of Arms of the House of Sanudo.svg|thumb|right|200px|Το οικόσημο των Σανούδων.]]
Η [[Βυζαντινή Αυτοκρατορία]] διαλύθηκε από τους Φράγκους, ιδιαίτερα τους Βενετούς, που συμμετείχαν στη [[Δ΄ Σταυροφορία]] (1204). Στη θέση της δημιουργήθηκε η [[Λατινική Αυτοκρατορία]] με πρωτεύουσα την [[Κωνσταντινούπολη]]. Η Μήλος δεν συμμετείχε με τα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων στην [[Partitio Terrarum Imperii Romaniae]], με την οποία έγινε η τελική διανομή ανάμεσα στους νικητές. Τα νησιά των Κυκλάδων εποφθαλμιούσαν οι Βενετοί, που τα γνώριζαν πολλά χρόνια και η απουσία των νησιών στη διανομή, βοήθησε τους Βενετούς να τα καταλάβουν εύκολα. Ο [[Μάρκος Α΄ Σανούδος]], ανιψιός του Δόγη της Βενετίας [[Ενρίκο Ντάντολο]], αποβιβάστηκε με τον υπέργηρο θείο του και κατέλαβε τη [[Νάξος|Νάξο]], το μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων και ίδρυσε το [[Δουκάτο της Νάξου]] ή ''Δουκάτο του Αρχιπελάγους'' (1207). Με έδρα τη Νάξο κατέκτησε εύκολα τον ίδιο χρόνο και τα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων, ανάμεσα στα οποία και τη Μήλο και έγιναν όλα τμήμα του δουκάτου του.<ref>Jean Longnon, p. 91, P. Hetherington, p.xix. et J.K. Fotheringham, p. 56-59.</ref> Ο Μάρκος Σανούδος αποκήρυξε την υποτέλειά του στη [[Δημοκρατία της Βενετίας]] και δήλωσε αντίθετα την υποτέλειά του στον Λατίνο Αυτοκράτορα.<ref>Renfrew & Wagstaff (1982), p. 58-69</ref>

====Η Οικογένεια των Σανούδων====

Ο [[Οίκος των Σανούδων]] κυβέρνησε το δουκάτο εννέα γενεές και τους διαδέχθηκε ο [[Οίκος των Κρίσπων]]. Οι Λατινικές οικογένειες που κυβερνούσαν τα νησιά ήταν Καθολικοί, αλλά η μεγάλη πλειοψηφία του τοπικού πληθυσμού ήταν Ορθόδοξοι· οι δυο θρησκευτικές ομάδες ενώθηκαν μεταξύ τους σύντομα διαγράφοντας τις διαφορές τους. Ο δούκας αντικατέστησε τους Ορθόδοξους επισκόπους των νησιών με Καθολικούς: ο πρώτος Καθολικός επίσκοπος της Μήλου διορίστηκε το 1253.<ref>http://www.gcatholic.org/dioceses/former/milo0.htm</ref> Ο Γουλιέλμος Α΄ Σανούδος έδωσε δώρο τη Μήλο στον μικρότερο γιο του [[Μάρκος Σανούδος, κύριος της Μήλου|Μάρκο Σανούδο]], τον οποίο διαδέχτηκε με τη σειρά της η κόρη του [[Φιορέντσα Α΄ Σανούδου, κυρία της Μήλου]]. Οι κυβερνήτες της Μήλου από τον Οίκο των Σανούδων ήταν:

*[[Μάρκος Α΄ Σανούδος]] (1207 - 1227), ως Δούκας του Αρχιπελάγους
*[[Άγγελος Α΄ Σανούδος]] (1227 - 1262), ως Δούκας του Αρχιπελάγους
*[[Μάρκος Β΄ Σανούδος]] (1262 - 1303), ως Δούκας του Αρχιπελάγους
*[[Γουλιέλμος Α΄ Σανούδος]] (1303 - 1323), ως Δούκας του Αρχιπελάγους
*[[Μάρκος Σανούδος, κύριος της Μήλου]] (1323 - 1376), ως Κύριος της Μήλου
*[[Φιορέντσα Α΄ Σανούδου, κυρία της Μήλου]] (1376 - 1397), ως Κυρία της Μήλου

====Η Οικογένεια των Κρίσπων====

[[Αρχείο:Francesco_I_Crispo_Coat_of_Arms.svg|thumb|right|200px|Το οικόσημο των Κρίσπων.]]
Ο ευγενής [[Φραγκίσκος Α΄ Κρίσπος]] απεστάλη στη Νάξο για να ελέγξει την κακοδιαχείριση του δουκάτου από τον [[Νικκολό νταλλε Κάρτσερι]]. Ο Φραγκίσκος οργάνωσε τη δολοφονία του Νικολό και τον διαδέχθηκε αμέσως με την υποστήριξη της Βενετίας (1383)· είναι ο ιδρυτής του Οίκου των Κρίσπων. Ο Φραγκίσκος Α΄, για να νομιμοποιήσει τα δικαιώματά του στη διαδοχή του δουκάτου, νυμφεύτηκε την ίδια τη Φιορέντσα Α΄ Σανούδου, κυρία της Μήλου.
Ο μεγαλύτερος γιος και διάδοχός τους [[Ιάκωβος Α΄ Κρίσπος]] παραχώρησε πολλά νησιά του Αρχιπελάγους σαν φέουδα στους μικρότερους αδελφούς του· τη Μήλο πήρε σαν Κύριός της ο δεύτερος αδελφός του [[Ιωάννης Β΄ Κρίσπος]]. Ο Ιάκωβος Α΄ πέθανε το 1418, ορίζοντας διάδοχο τον δεύτερο αδελφό του Ιωάννη Β΄ Κύριο της Μήλου αντί για την κόρη του· με τον τρόπο αυτό καθιέρωσε στο Δουκάτο του Αρχιπελάγους τον [[Σαλικός νόμος|Σαλικό νόμο]].<ref>Η Βενετία σχεδίαζε, μετά το θάνατο τού χωρίς άρρενα τέκνα Ιάκωβου Α΄, να επέμβει προσαρτώντας το δουκάτο, αλλά η διαθήκη τής χάλασε τα σχέδια. Σύζυγος του Ιωάννη ήταν η Βενετή Φραντσέσκα Μοροζίνι, κάτι που έβλεπαν με καλό μάτι οι Βενετοί, αφού δεν ήταν Γενουάτισσα</ref>. Η Μήλος δεν γνώρισε από τότε ανεξάρτητο Κύριο και κυβερνήθηκε απ' ευθείας από το κεντρικό δουκάτο με έδρα τη Νάξο.
Οι δούκες του Αρχιπελάγους και κυβερνήτες της Μήλου από τον Οίκο των Κρίσπων ήταν:

*[[Ιωάννης Β΄ Κρίσπος]] (1418 – 1433)
*[[Ιάκωβος Β΄ Κρίσπος]] (1433 - 1447) 
*[[Ιωάννης Ιάκωβος Κρίσπος]] (1447 - 1453)
*[[Γουλιέλμος Β΄ Κρίσπος]] (1453 - 1463)
*[[Φραγκίσκος Β΄ Κρίσπος]] (1463)
*[[Ιάκωβος Γ΄ Κρίσπος]] (1463 - 1480)
*[[Ιωάννης Γ΄ Κρίσπος]] (1480 - 1494)
*Βενετική διοίκηση (1494 - 1500)
*[[Φραγκίσκος Γ΄ Κρίσπος]] (1500 - 1511)
*Βενετική διοίκηση (1511 - 1517)
*[[Ιωάννης Δ΄ Κρίσπος]](1517 – 1564)
*[[Ιάκωβος Δ΄ Κρίσπος]] (1564 – 1566)

===Οθωμανική κατάκτηση===

Το Δουκάτο του Αρχιπελάγους πέρασε στην [[Οθωμανική Αυτοκρατορία]] και οι τελευταίοι Καθολικοί δούκες διέφυγαν για τη [[Βενετία]] (1566). Ο [[Οθωμανική Αυτοκρατορία|Οθωμανός]] σουλτάνος [[Σελίμ Β΄]] διόρισε κυβερνήτη των Κυκλάδων τον Πορτογάλο Ιουδαϊκής καταγωγής [[Ιωσήφ Νάζη]]· με τον θάνατό του (1579) οι Κυκλάδες έγιναν Οθωμανική επαρχία.<ref>https://www.greeka.com/cyclades/milos/milos-history.htm</ref> Ο πληθυσμός του νησιού στις αρχές του 18ου αιώνα ξεπέρασε τους 6.000 κατοίκους, στη συντριπτική τους πλειοψηφία Έλληνες και χριστιανοί.<ref>Renfrew, Colin; Wagstaff, Malcolm, eds. (1982). An Island Polity: The Archaeology of Exploitation in Melos</ref> Στην κυβέρνησή του βρισκόταν ένας Τούρκος δικαστής, γνωστός σαν Καδής και ένας Τούρκος κυβερνήτης, ο [[Βοεβόδας]], που ήταν υπεύθυνος για τη συλλογή φόρων και την εφαρμογή των αποφάσεων του Καδή. Οι υποθέσεις του νησιού ανατέθηκαν σταδιακά σε τρεις εκλεγμένους δικαστές, αλλά οι αποφάσεις τους θα μπορούσαν να ακυρωθούν από τον Καδή. Το νησί είχε δύο επισκόπους, έναν Ορθόδοξο και έναν Καθολικό, αλλά ο Έλληνας επίσκοπος ήταν πιο πλούσιος και με μεγαλύτερα έσοδα. Οι νησιώτες ωστόσο, αν και είχαν μεγάλη αυτονομία, υπέφεραν από την υψηλή φορολογία των Οθωμανών κυριάρχων τους.<ref>Tournefort (1717), p. 180-181</ref><ref>Thompson (1752), vol 1, p. 291-300</ref>
Η [[Ρωσική Αυτοκρατορία]] κατέλαβε το νησί τρία χρόνια (1771 - 1774) και στη συνέχεια το επέστρεψε στους Οθωμανούς.

===Ελληνική Ανεξαρτησία===
Από το 1830, με το [[Πρωτόκολλο της ανεξαρτησίας του ελληνικού κράτους|Πρωτόκολλο του Λονδίνου]], η Μήλος, μαζί με τα υπόλοιπα νησιά των [[Κυκλάδες|Κυκλάδων]], περιλήφθηκε στο νεοσύστατο Ελληνικό κράτος.
[[Αρχείο:arxaiologiko mouseio milos.JPG|thumb|Το Αρχαιολογικό Μουσείο Μήλου]]
Στις 9 Μαΐου 1941 επιβλήθηκε η γερμανική κατοχή στο νησί, κατ' εξαίρεση σε σχέση με τα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων, που είχαν ενταχθεί στην Ιταλική ζώνη κατοχής. 
Την Κυριακή 21 Φεβρουαρίου 1943 αγγλικά αεροπλάνα βύθισαν το φορτηγό πλοίο «Άρτεμις», που ήταν φορτωμένο με καύσιμα. Στο πλοίο βρήκαν τραγικό θάνατο Έλληνες και Γερμανοί. Τα βαρέλια ξεβράστηκαν στην παραλία της Χιβαδολίμνης και κάποιοι Μηλιοί πήγαν να πάρουν το περιεχόμενό τους, νομίζοντας πως περιείχαν λάδι. Οι Γερμανοί τους συνέλαβαν και από αυτούς επέλεξαν 14, τους οποίους οδήγησαν στο εκτελεστικό απόσπασμα στις 26 Φεβρουαρίου, με διαταγή του διοικητή Kawelmacher.
Οι Γερμανοί είχαν κάνει πολλά οχυρωματικά έργα: στον Τράχηλα, στο Κάστρο, στην Αρετή, στον Προβατά, στον Τόπακα, στον Κόρφο, στην Μπομπάρδα και στα Νύχια. Σήμερα σώζονται τα υπολείμματα αυτών των έργων. Το καταφύγιο των Πλακών, λόγω της εξαίρετης λιθοδομής του είναι καλά διατηρημένο. Το μεγάλο καταφύγιο του Αδάμαντα για χρόνια είχε μετατραπεί σε [[Υδραγωγείο]] μιας και ήταν δυσπρόσιτο για τους επισκέπτες. Τα τελευταία χρόνια έχει αναστηλωθεί και είναι ανοιχτό για το κοινό.
Κατά τον 20ό αιώνα, η Μήλος αποτέλεσε κατά διαστήματα και τόπο [[εξορία]]ς αριστερών. Μάλιστα κατά τη [[Καθεστώς της 4ης Αυγούστου|μεταξική δικτατορία]] εξορίστηκαν πολλοί αντιφρονούντες δημοκρατικοί, όπως ο [[Αλέξανδρος Σβώλος]],ο [[Αλέξανδρος Παπάγος]] και ο [[Στέφανος Σαράφης|Στ Σαράφης]].

== Πολιτισμός ==
=== Μουσεία ===
[[Αρχείο:Venus de Milo Louvre Ma399.jpg|thumb|150px|Η Αφροδίτη της Μήλου, Λούβρο, Παρίσι|εναλλ.=]]
[[Αρχείο:Αρχαίο Θέατρο Μήλου.jpg|μικρογραφία|Αρχαίο Θέατρο Μήλου]]
[[Αρχείο:Milos ancient theatre.JPG|thumb|Τμήμα από τις κερκίδες και την ορχήστρα του αρχαίου θεάτρου στη Μήλο]]
Στην Πλάκα υπάρχουν το [[Αρχαιολογικό Μουσείο Μήλου|Αρχαιολογικό Μουσείο]] <ref>{{Cite web|url = http://www.milos.gr/el/%CE%B1%CE%BE%CE%B9%CE%BF%CE%B8%CE%AD%CE%B1%CF%84%CE%B1/%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B5%CE%AF%CE%B1/%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B5%CE%AF%CE%BF|title = Αρχαιολογικό Μουσείο|date = |accessdate = 2015-05-23|website = |publisher = |last = |first = |archiveurl = https://web.archive.org/web/20150602050136/http://www.milos.gr/el/%CE%B1%CE%BE%CE%B9%CE%BF%CE%B8%CE%AD%CE%B1%CF%84%CE%B1/%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B5%CE%AF%CE%B1/%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B5%CE%AF%CE%BF|archivedate = 2015-06-02|url-status = dead}}</ref> και το Λαογραφικό Μουσείο, ενώ στην περιοχή του Αδάμαντα βρίσκονται το [[Μεταλλευτικό Μουσείο Μήλου|Μεταλλευτικό Μουσείο]], το Εκκλησιαστικό Μουσείο και το Ναυτικό Μουσείο.

=== Η Αφροδίτη της Μήλου ===
{{Κύριο|Η Αφροδίτη της Μήλου}}
Περίφημο άγαλμα της [[Ελληνιστική περίοδος|Ελληνιστικής εποχής]], το οποίο βρέθηκε στη Μήλο το 1820. Το άγαλμα βρήκε κάποιος γεωργός με το όνομα Γεώργιος Κεντρωτάς, ο οποίος, μη γνωρίζοντας την αρχαιολογική του αξία, το έκανε φράχτη στο χωράφι του. Όταν αντιλήφθηκε η Γαλλική αρχαιολογική υπηρεσία την αξία του ευρήματος, το αγόρασε αμέσως από τον αγρότη για 400 γρόσια. Πολλοί αρχαιοκάπηλοι, αλλά και κάτοικοι του νησιού, προσπάθησαν να το κλέψουν χωρίς επιτυχία. Το άγαλμα, το οποίο χρονολογείται από το τέλος της ελληνιστικής μέχρι τις αρχές της ρωμαϊκής εποχής, μεταφέρθηκε στη Γαλλία σαν δώρο στον βασιλιά Λουδοβίκο ΙΗ και εκείνος το δώρισε στο [[Μουσείο του Λούβρου]], στο Παρίσι, όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα. Κατά τη βίαιη μεταφορά χάθηκαν τα δύο χέρια του αγάλματος. Στο αρχαιολογικό μουσείο της Μήλου, βρίσκεται «αυθεντικό αντίγραφο» του αγάλματος, φτιαγμένο στα εργαστήρια του μουσείου Λούβρου. Πριν λίγα χρόνια, έγινε έρευνα στο λιμάνι και βρέθηκαν 2 ανδρικά χέρια που ανήκαν σε άλλο άγνωστο άγαλμα. [Προσωπικές μαρτυρίες κατοίκων]

=== Το αρχαίο θέατρο της Μήλου ===
Ένα άλλο σημαντικό έργο τέχνης είναι και το αρχαίο θέατρο, το οποίο θεωρήθηκε αρχικά ρωμαϊκό κατασκεύασμα του 1ου αιώνα μ.Χ. Εντοπίστηκε το 1735 από τον [[Ιησουίτες|Ιησουίτη]] Nicolas Sarrabat, σε μία εντυπωσιακή θέση επάνω από τον παραθαλάσσιο οικισμό του Κλήματος. Αρχικά βρέθηκαν μόνο οι εννέα πρώτες σειρές εδωλίων. Σήμερα όμως έχει βρεθεί και το προγενέστερο ελληνιστικό τμήμα του (3ος αι. π.Χ.). Ο γερμανός αρχαιολόγος και αρχιτέκτονας [[Καρλ Χάλλερ φον Χάλλερσταϊν|Καρλ Χάλλερ]] έφτασε στη Μήλο τον Αύγουστο του 1816, ύστερα από εντολή του διαδόχου του βαυαρικού θρόνου [[Λουδοβίκος Α΄ της Βαυαρίας|Λουδοβίκου Α΄]] και διενήργησε δύο ανασκαφές με σημαντικά ευρήματα. Ο χώρος του αρχαίου θεάτρου, ύστερα από διάφορα κρούσματα κλοπών και καταστροφών, αγοράστηκε από τον Λουδοβίκο Α΄, ο οποίος, ως βασιλιάς της Βαυαρίας, επισκέφτηκε το νησί το 1836 μαζί με τον γιο του [[Όθων Α΄ της Ελλάδας|Όθωνα]]. Σήμερα σώζονται τα θεμέλια της σκηνής, η ορχήστρα και 7 σειρές μαρμάρινων εδωλίων, που μπορούν να χωρέσουν περίπου 700 θεατές. Σίγουρα όμως η χωρητικότητα του θεάτρου ήταν πολύ μεγαλύτερη, μιας και τα εδώλια του κοίλου συνεχιζόταν αρκετά ψηλότερα. Μετά τις ανασκαφές του 1994, αφού καθαρίστηκε ο χώρος της ορχήστρας, βρέθηκαν πολλά μαρμάρινα τμήματα της σκηνής διακοσμημένα με ανθέμια, καθώς και ένα ακέφαλο άγαλμα του τύπου της «Μικρής Ηρακλειώτισσας». Τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει στο αρχαίο θέατρο της Μήλου πρόγραμμα συντήρησης και αναστήλωσης (ενταγμένο στο ΕΣΠΑ), με σκοπό την προστασία, ανάδειξη και βελτίωση της πρόσβασης στο σπουδαίο αυτό μνημείο του παρελθόντος.

=== Οι κατακόμβες της Μήλου ===
[[Αρχείο:Κατακόμβες Μήλου.jpg|μικρογραφία|220x220px|Κατακόμβες Μήλου|εναλλ.=]]
[[Αρχείο:Catacombs milos.jpg|thumb|Επιγραφή στο τάφο|εναλλ.=|250x250εσ]]
{{κύριο|Κατακόμβες της Μήλου}}
Οι κατακόμβες είναι σκαμμένες σε ηφαιστειακό έδαφος και αποτελούν ένα από τα αξιοθέατα του νησιού.
Είναι το μεγάλο κοινοτικό νεκροταφείο των πρώτων χριστιανικών χρόνων στη Μήλο.
Οι κατακόμβες ανακαλύφθηκαν από αρχαιοκάπηλους και έγιναν γνωστές μετά τη σύλλησή τους, το 1840. Είναι τρεις και μαζί με πέντε διαδρόμους και έναν νεκρικό θάλαμο αποτελούν ένα δαιδαλώδες σύστημα συνολικού σημερινού μήκους 185 μ. Είχαν εισόδους στο εξωτερικό περιβάλλον, αλλά σήμερα λειτουργεί μόνο μία, αυτή της δεύτερης κατακόμβης ή των «Πρεσβυτέρων», απ' όπου μπορεί να εισέλθει ο επισκέπτης.

Στο εσωτερικό των κατακομβών, δεξιά και αριστερά επάνω στους τοίχους, υπάρχουν τα «αρκοσόλια» (σκαμμένες αψίδες) όπου μέσα σ' αυτά, καθώς και στο πάτωμα, ανοιγόταν οι τάφοι. Σήμερα σώζονται 126 αρκοσόλια (Πετροχείλου, 1972) και υπολογίζεται ότι έχουν ταφεί μερικές χιλιάδες νεκρών. Σε κάθε τάφο υπήρχε λυχνάρι, ενώ σήμερα έχουν τοποθετηθεί ηλεκτρικοί λαμπτήρες, που φωτίζουν το χώρο διακριτικά και δημιουργούν την ατμόσφαιρα εκείνων των χρόνων.

Στους τάφους των πιο διακεκριμένων προσώπων ζωγράφιζαν χριστιανικά σύμβολα ή χάραζαν επιγραφές.
Τέτοια είδαν και μελέτησαν οι Ross (1843) και Σωτηρίου (1927), αλλά με την πάροδο των χρόνων τα περισσότερα καταστράφηκαν. Μεταξύ των επιγραφών που έχουν εντοπιστεί είναι η επιγραφή «ΕΝ ΚΩ» και αναπαραστάσεις ψαριών, οι οποίες αποτελούσαν σύμβολα χριστιανοσύνης.<ref>{{Cite web|url=https://www.mixanitouxronou.gr/i-entiposiakes-katakomves-tis-milou-opou-thaftikan-8-chiliades-christiani-echoun-mikos-184-metra-ke-tis-echtisan-i-douli-ton-orichion-pou-itan-christiani/|title=Οι εντυπωσιακές κατακόμβες της Μήλου, όπου θάφτηκαν 8 χιλιάδες χριστιανοί. Έχουν μήκος 184 μέτρα και τις έχτισαν οι δούλοι των ορυχείων που ήταν χριστιανοί - ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ|website=www.mixanitouxronou.gr|accessdate=2020-08-19}}</ref>

Μια τέτοια επιγραφή μπορεί να δει ο σημερινός επισκέπτης στη δεύτερη κατακόμβη, στο 6ο αρκοσόλιο δεξιά. Είναι η επιγραφή των «Πρεσβυτέρων», απ' όπου και το όνομά της. Ακόμη στην ίδια κατακόμβη, στη μέση περίπου, υπάρχει ένας τάφος σκαμμένος στο βράχο υπό μορφή σαρκοφάγου.

Πιστεύεται ότι είχε ταφεί σε αυτόν ένας από τους πρώτους μάρτυρες της χριστιανοσύνης και ακόμη ότι οι πρώτοι χριστιανοί τον χρησιμοποιούσαν ως Αγία Τράπεζα στις λειτουργίες τους, όπως αποδεικνύεται από το κομμάτι του πετρώματος, που έχει αφεθεί στη θέση του στο μέσο περίπου της στοάς Β΄. Από τις βάσεις που βρέθηκαν στα τέσσερα άκρα κατά την έρευνα του 1928, υποθέτουμε ότι επάνω από την Τράπεζα, υπήρχε αρχικά «κιβώριο».

Η δραστηριότητα των πρώτων χριστιανών στις κατακόμβες σταματά λίγο μετά τη θεσμοθέτηση της ανεξιθρησκίας ([[Διάταγμα των Μεδιολάνων]]), ή μέχρι να καταστραφεί και να εγκαταλειφθεί η αρχαία πόλη του Κλήματος από σεισμούς τον 5ο ή 6ο αιώνα μ.X.

== Σύρματα ==
[[Αρχείο:Milo Klima Syrma.jpg|thumb|Σύρματα στο Κλίμα]]
''Σύρματα'' ονομάζονται στη Μήλο οι θέσεις φύλαξης μικρών σκαφών (για βάρκες), σκαμμένες στους [[Τόφφος|ηφαιστειακούς τόφφους]], κυρίως στους οικισμούς: Κλίμα, Μανδράκια και στον Φυροπόταμο, δίπλα στη θάλασσα. Την ονομασία τους οφείλουν στην κίνηση των ψαράδων (τα έσερναν- έσυραν) από τον εσωτερικό χώρο, όπου τα προστάτευαν από τις χειμερινές καιρικές συνθήκες, όταν ήθελαν να τα ξαναρίξουν στη θάλασσα. Είναι υπόσκαφα παραθαλάσσια σπιτάκια, πολύχρωμα και γραφικά, σκαμμένα στα ηφαιστειακά βράχια και  αποτελούν χαρακτηριστικό γνώρισμα της κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής. 
[[Αρχείο:Syrmaklima.jpg|μικρογραφία|Υπόσκαφα σύρματα στο Κλήμα]]

== Ιαματικές πηγές ==
Στην έντονη μεταηφαιστειακή υδροθερμική δράση στο έδαφος της Μήλου οφείλεται η ύπαρξη πολλών θερμών πηγών, με πολύτιμα συστατικά για θεραπεία πολλών παθήσεων. Τα [[Ιαματικές πηγές|ιαματικά λουτρά]] του νησιού ήταν γνωστά από την αρχαιότητα. Ο [[Ιπποκράτης]] το αναφέρει στο Ε΄ βιβλίο του ''Περί Επιδημιών''. Αναφορά σε αυτά κάνει πολύ αργότερα, το 1717, και ο Γάλλος καθηγητής της Βοτανικής Pitton de Tournefort στα ''Περιηγητικά'' του κείμενα. Σήμερα, λίγες πηγές χρησιμοποιούνται και αυτές είναι ελάχιστα αξιοποιημένες. Οι πιο γνωστές είναι τα χλωριονατριούχα λουτρά του Λάκκου, που βρίσκονται σε μία φυσική σπηλιά κοντά στο λιμάνι του Αδάμαντα. Εκεί έχουν σκαλιστεί θάλαμοι με μπανιέρες, από όπου αναβλύζει το νερό. Εκτός από το χλωριούχο νάτριο, το νερό περιέχει πυριτικό οξύ και ιόντα νιτρωδών ενώσεων με σίδηρο. Η θερμοκρασία των νερών φτάνει στους 39-41 βαθμούς, ανάλογα με τη στάθμη της θάλασσας και τον καιρό. Η πηγή αυτή είναι κατάλληλη για δερματικά νοσήματα, αρθριτικά, ραχιτισμό, ισχιαλγία, αδενοπάθεια, χρόνια ρινίτιδα κ.ά.
Μία ακόμα αξιόλογη ιαματική πηγή είναι τα λουτρά του Κάναβα. Τα νερά βγαίνουν στην αμμουδιά και χύνονται στη θάλασσα, νοτιοδυτικά του εργοστασίου της Δ.Ε.Η.. Εκεί, το καυτό νερό είναι γεμάτο άλατα, που ιριδίζουν στο φως της ημέρας. Από την ίδια πηγή προέρχονται και οι ατμίδες, που βγαίνουν λίγα μέτρα πιο πέρα μέσα στη θάλασσα ζεσταίνοντάς τη. Τα νερά αυτά λέγεται ότι θεραπεύουν αρθριτικά. Τέλος, υπάρχουν τα λουτρά του Μακρινού στον Αδάμαντα, η Πικροπηγή στα Μαντράκια, τα λουτρά του Προβατά, θερμές πηγές στο Παλιοχώρι και τα λουτρά της Αλυκής.

== Παραλίες της Μήλου ==
[[Αρχείο:ΚΑΠΡΟΣ3.jpg|μικρογραφία|Κάπρος]]
Η Μήλος έχει πολλές παραλίες εξαιρετικής ομορφιάς. Κάθε παραλία που πρόκειται να επισκεφτεί κάποιος κατά τη διαμονή του στο νησί, θα δει πως είναι εντελώς διαφορετική από την άλλη και αυτός είναι ο λόγος που την κάνει να ξεχωρίζει, όχι μόνο στις Κυκλάδες, αλλά σε ολόκληρη την Ελλάδα, λόγω των ιδιαίτερων πετρωμάτων που την περικλείουν. Πολλές είναι προσβάσιμες από την ξηρά, ενώ άλλες είναι προσιτές μόνο από τη θάλασσα. Παρακάτω αναφέρονται 90 παραλίες, 17 στη βόρεια, 12 στην ανατολική, 21 στη νότια, 15 στη δυτική πλευρά και 25 μέσα στον κόλπο. Αν και ο κατάλογος αυτός περιέχει τις περισσότερες παραλίες, δεν είναι πλήρης.

=== Βόρεια πλευρά ===
[[Αρχείο:Φυροπόταμος.JPG|thumb|Φυροπόταμος]]
[[Αρχείο:Mandrakia.jpg|thumb|Μαντράκια]]
[[Αρχείο:Σαρακήνικο.JPG|μικρογραφία|[[Σαρακήνικο Μήλου|Σαρακήνικο]]]]
16 παραλίες από Δυτικά προς Ανατολικά:
* Πλάθιενα
* Τράχηλας
* [[Φυροπόταμος]] 
* Τουρκοθάλασσα
* Συκιά(Αφάλατωση)
* Μαντράκια
* [[Σαρακήνικο Μήλου|Σαρακήνικο]]
* Μύτακας
* Αλογόμαντρα
* Άγιος Κωνσταντίνος
* Πάχαινα
* Κάπρος
* Παπάφραγκας
* Φυλακωπή
* Καλόγερος
* Πελεκούδα
* [[Πολλώνια]]

=== Ανατολική πλευρά ===
12 παραλίες 
* Πολυχρόνη
* Θειορυχεία [[Αρχείο:Θειορυχεία Μήλου.jpg|εναλλ.=|μικρογραφία|320x320εσ|Θειρυχεία (Θειάφες)]]
* Καστανάς
* Τρία Πηγάδια
* Βούδια
* Κολυμπισιώνας
* Αγκάλη
* Ρέμα
* Παλιόρεμα
* Παλιά Θειωρυχεία
* Καμπάνες

=== Νότια Πλευρά ===
[[Αρχείο:Firiplaka beach.jpg|μικρογραφία|Η παραλία της Φυριπλάκας]]
[[Αρχείο:Sailing yachts near the caves at Kleftiko on Milos Island, Greece.jpg|μικρογραφία|[[Κλέφτικο Μήλου|Κλέφτικο]].]]
21 παραλίες (από Ανατολικά προς Δυτικά):
* Ψαροβολάδα
*Αγία Κυριακή
*Φύρλιγκος
* Σπαθί
* Τουρκάκι
* Παλιοχώρι
* Τούρλος
* Γέρακας
* Κάλαμος
* Τσιγκράδο
* Φυριπλάκα
* Προβατάς
* Άγιος Σώστης
* Κήπος
* Τσιγκούλια
* Ψαθί
* Ακρωτηράκι
* Κάτεργο
* Γέροντας
* Κλέφτικο

=== Δυτική Πλευρά ===
15 παραλίες (από Νότια προς Βόρεια):
* Ακρωτήρι Ψαλίδα
* Βαίσης
* Συκιά
* Άγιος Ιωάννης (1)
* Άγιος Ιωάννης (2)
* Άγιος Ιωάννης (3)
* Αμμουδαράκι
* Τριάδες (1)
* Τριάδες (2)
* Τριάδες (3)
* Βουρλίδια
* Αγκάθια
* Καλόγριες
* Άσπρα Γιαλούδια
* Βάνι

=== Μέσα στον κόλπο ===
25 παραλίες
* Εμπουριός
* Φατούρενα
* Αχιβαδόλιμνη
* Παπικινού
* Λαγκάδα
* Ριβάρι
* Άγιος Νικόλαος
* Πατρικιά (1)
* Πατρικιά (2)
* Πατρικιά (3)
* Κάναβα
* Αλυκή
* Άγιος Δημήτριος
* Καντάρος
* Κατσιμούτσης
* Νεροδάφνη
* Σχινωπή
* Μπομπάρδα
* Αδάμας
* Νεοχώρι
* Κόλφος
* Φουρκοβούνι
* Αρετή
* Κλήμα
* Αμπουρδεκτάκι

== Δήμος Μήλου ==
{{Δήμος (Ελλάδα)
|Δήμος=Δήμος Μήλου
|Έμβλημα=
|Χάρτης= 2011 Dimos Milou.png
|Λεζάντα χάρτη=
|Πρωτεύουσα= [[Πλάκα Μήλου|Πλάκα]]
|Τοπικές έδρες= 
|Έκταση (τ.χμ.)=160,1
|Πληθυσμός=4.977
|Απογραφή= 2011
|Ιστότοπος=
|Δήμαρχος=Εμμανουήλ Μικελής <small>(2019-σήμερα)</small>
|Περιφερειακή ενότητα= [[Περιφερειακή Ενότητα Μήλου|Μήλου]]
|Περιφέρεια= [[περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου|Νοτίου Αιγαίου]]
|Αποκεντρωμένη διοίκηση= [[Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου]]
|Νομός=[[Νομός Κυκλάδων|Κυκλάδων]]
|Διαμέρισμα=[[Νησιά Αιγαίου Πελάγους|Νησιά Αιγαίου]]
}}	
Ο '''δήμος Μήλου''' περιλαμβάνει το νησί της Μήλου καθώς και τις γύρω νησίδες. Με την εφαρμογή της νέας διοικητικής διαίρεσης της χώρας κατά το [[Πρόγραμμα Καλλικράτης]], ουδεμία μεταβολή επήλθε στον Δήμο, σύμφωνα με το άρθρο 1,§ 2.29.Γ. αυτού.

=== Οικισμοί και νησίδες ===
Αναλυτικά οι οικισμοί και οι νησίδες που αποτελούν τον δήμο Μήλου είναι οι εξής:
: ''' [[Δημοτικό διαμέρισμα Μήλου|Δ.δ. Μήλου]] ''' [ 919 ]
::* η [[Πλάκα Μήλου|Μήλος]] (Πλάκα) [ 792 ]
::* το [[Ακράθι Μήλου|Ακράθι]] (νησίδα) [ 0 ]
::* οι [[Ανάνες Μήλου|Ανάνες]] (νησίδα) [ 0 ]
::* η [[Αντίμηλος Μήλου|Αντίμηλος]] (νησίδα) [ 0 ]
::* η [[Αρετή Μήλου|Αρετή]] [ 0 ]
::* το [[Αρκάδιο Μήλου|Αρκάδιο]] (νησίδα) [ 0 ]
::* ο [[Εμπουρειός Μήλου|Εμπουρειός]] (Εμπορειός) [ 52 ]
::* η [[Ξυλοκερατιά Μήλου|Ξυλοκερατιά]] [ 6 ]
::* το [[Παξιμάδι Μήλου|Παξιμάδι]] (νησίδα) [ 0 ]
::* το [[Πηλονήσιο Μήλου|Πηλονήσιο]] (νησίδα) [ 0 ]
::* το [[Πρασονήσι Μήλου|Πρασονήσι]] (νησίδα) [ 0 ]
::* το [[Ραλάκι Χάλακος Μήλου|Ραλάκι Χάλακος]] [ 11 ]
::* το [[Φουρκοβούνι Μήλου|Φουρκοβούνι]] [ 2 ]
::* ο [[Φυροπόταμος Μήλου|Φυροπόταμος]] [ 12 ]
::* τα [[Ψαθάδικα Μήλου|Ψαθάδικα]] [ 44 ]
: ''' Δ.δ. Αδάμαντος ''' -- ο [[Αδάμαντας Μήλου|Αδάμαντας]] [ 1.391 ]
: ''' [[Δημοτικό διαμέρισμα Πέραν Τριοβασάλου Μήλου|Δ.δ. Πέραν Τριοβασάλου]] ''' [ 644 ]
::* ο [[Πέρα Τριοβασάλος Μήλου|Πέρα Τριοβασάλος]] [ 583 ]
::* ο [[Κατσαρώνας Μήλου|Κατσαρώνας]] [ 37 ]
::* τα [[Κόμια Μήλου|Κόμια]] [ 24 ]
: ''' [[Δημοτικό διαμέρισμα Τριοβασάλου Μήλου|Δ.δ. Τριοβασάλου]] ''' [ 1.029 ]
::* ο [[Τριοβασάλος Μήλου|Τριοβασάλος]] [ 705 ]
::* οι [[Άγιοι Ανάργυροι Μήλου|Άγιοι Ανάργυροι]] [ 4 ]
::* ο [[Άγιος Γεράσιμος Μήλου|Άγιος Γεράσιμος]] [ 17 ]
::* τα [[Πολλώνια]] [ 257 ]
::* τα [[Βούδια Μήλου|Βούδια]] [ 2 ]
::* τα [[Γλαρονήσια Μήλου|Γλαρονήσια]] [ 0 ]
::* τα [[Μανδράκια Μήλου|Μανδράκια]] [ 2 ]
::* ο [[Μύτικας Μήλου|Μύτικας]] [ 20 ]
::* η [[Πάχαινα Μήλου|Πάχαινα]] [ 18 ]
::* η [[Φυλακωπή Μήλου|Φυλακωπή]] [ 4 ]
: ''' [[Δημοτικό διαμέρισμα Τρυπητής Μήλου|Δ.δ. Τρυπητής]] ''' [ 788 ]
::* η [[Τρυπητή Μήλου|Τρυπητή]] [ 485 ]
::* η [[Ζεφυρία Μήλου|Ζεφυρία]] [ 224 ]
::* το [[Θειωρυχείο Μήλου|Θειωρυχείο]] (τ. τα Θειωρυχεία Μήλου) [ 0 ]
::* η [[Κάναβα Μήλου|Κάναβα]] [ 65 ]
::* το [[Κλήμα Μήλου|Κλήμα]] [ 12 ]
::* η [[Σχινωπή Μήλου|Σχινωπή]] [ 2 ]

=== Πρόεδροι της Κοινότητας ===
...
*1979-1986 Νίνος Πέρρος

:Πηγή: [https://www.eetaa.gr/index.php?tag=dhmekl_details&id=783 ΕΕΤΑΑ]

===Δήμαρχοι ===
*1987-1990 Ηλίας Μωραΐτης
*1991-1998 Κωνσταντίνος Ψαρομηλίγκος
*1999-2002 Δημήτριος Ψαθάς
*2003-2010 Γεώργιος Τσαΐνης
*2011-2019 Γεράσιμος Δαμουλάκης
*2019- σήμερα: Εμμανουήλ Μικελής

:Πηγή: [https://www.eetaa.gr/index.php?tag=dhmekl_details&id=6440 ΕΕΤΑΑ]

== Παραπομπές ==
<references />

== Βιβλιογραφία ==
* Χατζιδάκις Ιωσήφ, ''Η ιστορία της νήσου Μήλου'', Έκδοσις Ενώσεως Μηλίων εν Αθήναις, Αθήνα 1927
* Μπαμπούνης Χάρης, ''Η Μήλος από την αρχαιότητα'', Ένωσις Φίλων Αδάμαντος, 1993
* Μπελιβανάκης Γρηγόρης, ''Ιστορία της Μήλου'', Έκδοση εφημερίδας «Μήλος», Αθήνα 2001
* Χαλκουτσάκης Γιάννης, ''Η ιστορία της Αφροδίτης της Μήλου'', Αθήνα 1988
* Βάος Ζαφείριος, ''Ναοί και ναΰδρια της Μήλου'', Αθήνα 1964
* Μπελιβανάκης Γρηγόρης, ''Οι κατακόμβες της Μήλου'', Αθήνα 1994
* Γερούση Ευγενία, ''Τα Χριστιανικά μνημεία της Μήλου'', Υπουργείο Πολιτισμού, Αθήνα 1999
* Λεντάκης Ανδρέας, ''Η καταστροφή της Μήλου τον 18ο αι.'', Αθήνα 1974
* Λεντάκης Ανδρέας, ''Το αρχοντολόϊ της Μήλου και τα οικόσημά του'', Αθήνα 1983
* Χαλκουτσάκης Γιάννης, ''Η Μήλος στην κατοχή'', Μορφωτικός και Κοινωνικός Σύλλογος Μήλου, 1995
* Περιβαλλοντική ομάδα Γυμνασίου Μήλου, ''ΜΗΛΟΣ, μνημεία και μνήμες'', Μήλος 2003
* «Μήλος: Μήλος η αγαπημένη». Ειδικό αφιέρωμα περιοδικού Γεωτρόπιο τεύχος 69, σ.70-78 (Αυγ. 2001).
*Σίμος Συμεωνίδης, «Η ανακάλυψη των κατακομβών της Μήλου από έγγραφα των Γενικών Αρχείων του Κράτους», Σιφνιακά, τομ. 19 (2011), σελ.155-164

== Εξωτερικοί σύνδεσμοι ==
{{Βικιλεξικό|Μήλος}}
{{commons category|Milos}}
{{βικιταξίδια}}
* [http://www.milos.gr/ Ο ιστότοπος του Δήμου Μήλου].
* {{Αρχείο ΕΡΤ|τίτλος= ''Κυκλάδες διά μέσου των αιώνων: Μήλος''|αριθμός = 6673}}
* {{Αρχείο ΕΡΤ|τίτλος= ''Μήλος, το νησί της ομορφιάς και του θρησκευτικού δέους''|αριθμός = 75944}}
* {{Αρχείο ΕΡΤ|τίτλος= ''Μήλος...χωρίς την Αφροδίτη''|αριθμός = 72638}}
* [http://elladitsamas.blogspot.gr/2017/02/blog-post_11.html Η Μήλος και ο Γεωτουρισμός] 
* [https://www.mixanitouxronou.gr/i-entiposiakes-katakomves-tis-milou-opou-thaftikan-8-chiliades-christiani-echoun-mikos-184-metra-ke-tis-echtisan-i-douli-ton-orichion-pou-itan-christiani/ Οι εντυπωσιακές κατακόμβες της Μήλου]

{{Δήμος Μήλου}}
{{Κυκλάδες}}
{{Νησιά Δήμου Μήλου}}
{{Καλλικράτης-Αιγαίο Νότιο}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Γεωγραφία|Ευρώπη|Ελλάδα}}

[[Κατηγορία:Μήλος|*]]
[[Κατηγορία:Ηφαιστειογενή νησιά]]