Καταλύτης Ουίλκινσον
 |
Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
Ο καταλύτης Wilkinson είναι σύμπλοκο του ροδίου που ονομάζεται χλωροτρισ(τριφαινυλοφωσφινο)ρόδιο(Ι) και έχει το χημικό τύπο RhCl(PPh3)3 όπου το Ph συμβολίζει την ομάδα φαινύλιο, C6H5-. Ο υποκατάστατης Ph3P είναι η τριφαινυλοφωσφίνη. Ο φωσφόρος των φωσφινών έχει ένα ασύζευκτο ζεύγος ηλεκτρονίων και δια μέσου αυτού η Ph3P ενώνεται με το ρόδιο.
Χρήσεις
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Έχει διαπιστωθεί ότι το σύμπλοκο Wilkinson σε βενζολικό ή μικτό βενζολικό-αιθανολικό διάλυμα είναι άριστος καταλύτης για την ομογενή υδρογόνωση ακόρεστων ενώσεων, όπως π.χ. η υδρογόνωση αλκενίων :
Επίσης καταλύει την αποκαρβονυλίωση καρβονυλικών ενώσεων :
Μηχανισμός δράσης του καταλύτη Wilkinson στην υδρογόνωση αλκενίων
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Σε διάλυμα, το σύμπλοκο RhCl(PPh3)3 ανταλλάσσει αντιστρεπτά μια ομάδα Ph3P με ένα χαλαρά συγκρατούμενο μόριο διαλύτη (solvent, S), προς σχηματισμό του συμπλόκου PhCl(PPh3)2(S). Στη συνέχεια ο καταλύτης έρχεται σε επαφή με το αλκένιο και το Η2. Ο δεσμός Η-Η διασπάται και κάθε Η συνδέεται με το Rh ανεξάρτητα. Έτσι μετά την οξειδωτική προσθήκη (oxidative addition) προκύπτει διυδροσύμπλοκο. Μετά, το αλκένιο αντιδρά με το σύμπλοκο και προσκολλάται το ίδιο στο Rh. Τώρα και τα δύο αντιδρώντα συνδέονται με το μέταλλο και προετοιμάζεται η υδρογόνωση. Τα δύο Η μεταφέρονται στους δύο C του διπλού δεσμού όχι ταυτόχρονα αλλά ένα κάθε φορά, σε δύο ξεχωριστές αντιδράσεις. Στο επόμενο στάδιο, το πρώτο Η μετατοπίζεται (migratory insertion) από το μέταλλο στον ένα από τους C του διπλού δεσμού. Ο άλλος C προσκολλάται στο μέταλλο με έναν πραγματικό σ-δεσμό, σχηματίζοντας ένα αλκυλο μέταλλο. Τώρα, στο τελικό στάδιο, το δεύτερο Η μετατοπίζεται από το μέταλλο στον C : αυτή τη φορά στον άνθρακα που συνδέεται ακόμη με το μέταλλο - το δεύτερο από τους δύο αρχικούς C του αλκενίου. Η υδρογόνωση είναι πλήρης και παράγεται το κορεσμένο προϊόν με αναγωγική απόσπαση (reductive elimination) ενώ αναγεννάται και ο καταλύτης.