Χρήστης:Dimitristzonis/Αμμοδοχείο/Επανάσταση των Μακκαβαίων

ΑΥΤΗ Η ΣΕΛΙΔΑ ΘΑ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΥΠΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΓΙΑ ΑΡΚΕΤΟ ΚΑΙΡΟ. ΠΑΡΑΚΑΛΩ ΜΗΝ ΕΝΟΧΛΕΙΤΕ ΚΑΙ ΜΗΝ ΚΑΝΕΤΕ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΕΣ. ΑΥΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΜΕΡΟΣ ΕΝΟΣ ΤΕΛΙΚΟΥ ΑΡΘΡΟΥ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ.

Επανάσταση των Μακκαβαίων
Χρονολογία	167 π.Χ.-160 π.Χ.
Τόπος	Ιουδαία
Έκβαση	Στην αρχή οι Εβραίοι κέρδισαν τη θρησκευτική τους ελευθερία και στη συνέχεια τη μερική αυτονομία τους
Αντιμαχόμενοι
Σελευκίδες Εβραίοι
Ηγετικά πρόσωπα
Αντίοχος Δ' Επιφανής Λυσίας Απολλώνιος† Γοργίας Νικάνωρ Σέρων† Ματταθίας Ιούδας ο Μακκαβαίος† Ιωαννάθαν

Η Επανάσταση των Μακκαβαίων ήταν η εξέγερση των Εβραίων κατά του κράτους των Σελευκιδών. Οι τελευταίοι είχαν απαγορεύσει στους Εβραίους να εκτελούν τις θρησκευτικές τους ανάγκες κι έτσι οι τελευταίοι επαναστάτησαν με πρωτοστάτες τους Μακκαβαίους. Μετά από πορεία 7 ετών κατάφεραν πρώτα να κερδίσουν τη θρησκευτική ελευθερία τους και μετά τη μερική αυτονομία τους. Έτσι δημιούργησαν τη Δυναστεία των Ασμοναίων.

Πριν την επανάσταση

Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου (323 π.Χ.), οι Διάδοχοί του πολέμησαν μεταξύ τους για την απόλυτη αρχηγία της αυτοκρατορίας του. Έτσι μετά τη μάχη της Ιψού οι συγκρούσεις εστιάστηκαν ανάμεσα στους Σελευκίδες κι τους Πτολεμαίους. Κατά το 2ο αιώνα π.Χ. αυτές οι δύο δυνάμεις μάχονταν για την Παλαιστίνη. Ο βασιλιάς Αντίοχος Γ' ο Μέγας νικώντας τότε στη μάχη του Πανείου τους Πτολεμαίους του Σκόπα του Αιτωλού σαν αποτέλεσμα κέρδισε τα εδάφη της Παλαιστίνης. Τότε ο Σελευκίδης βασιλιάς στράφηκε στην αντιμετώπιση των Ρωμαίων όπου και ηττήθηκε στη Μάχη των Θερμοπυλών και τη Μάχη της Μαγνησίας. Ύστερα από αυτές τις ήττες οι Ρωμαίοι του επέβαλλαν τη Συνθήκη της Απάμειας το 188 π.Χ., που σύμφωνα με αυτή έπρεπε να να πληρώσει πολεμική αποζημίωση 15.000 τάλαντα. Έτσι έπρεπε να αυξήσει τους φόρους στους πολίτες του. Τον επόμενο χρόνο (187 π.Χ.) προσπαθώντας να λεηλατήσει ένα ναό στην Ελυμαΐδα σκοτώθηκε. Τον διαδέχτηκε ο γιος του Σέλευκος Δ' Φιλοπάτωρ, ο οποίος κληροδότησε το χρέος της αποζημίωσης προς τους Ρωμαίους. Έτσι έστειλε το γιο του το Δημήτριο στη Ρώμη ως όμηρο. Ακόμη, το 175 π.Χ. έστειλε τον αξιωματούχο του τον Ηλιόδωρο στην Ιουδαία για να πάρει χρήματα από το ναό της Ιερουσαλήμ. Ο Ηλιόδωρος όταν επέστρεψε δολοφόνησε τον Σέλευκο για να ανακηρυχθεί βασιλιάς. Την αναταραχή εκμεταλλεύτηκε ο αδερφός του Φιλοπάτωρος, ο Αντίοχος ο οποίος σκότωσε τον Ηλιόδωρο και βασίλεψε στην Αντιόχεια ως Αντίοχος Δ' Επιφανής. Κατά τη βασιλεία του αντιμετώπισε προβλήματα στην Ιουδαία λόγω των φόρων που δέχτηκε η περιοχή, απόρροια της αποζημίωσης που πλήρωνε ακόμα η Αντιόχεια. Ο ιερέας της Ιερουσαλήμ, ο Ονίας Γ' αρνήθηκε να δώσει βοήθεια στον Αντίοχο και ο τελευταίος τον αντικατέστησε με τον Ιάσωνα, ο οποίος υποσχόταν στον βασιλιά των Σελευκιδών ότι θα του έδινε τα χρήματα που ήθελε και ότι θα εξελλήνιζε την Ιερουσαλήμ. Πράγματι στην Ιουδαία κι όχι μόνο, ο εξελληνισμός των Εβραίων ήταν έντονος. Το 171 π.Χ. ο Πτολεμαίος Στ' Φιλομήτωρ σχεδίασε επίθεση κατά του θείου του, του Αντίοχου Δ'. Ο τελευταίος ζήτησε χρήματα από τον Ιάσωνα, αλλά δε δέχτηκε και τότε τον αντικατέστησε στη θέση του ιερέα με τον Μενέλαο. Τότε το 170 π.Χ. οι Σελευκίδες νίκησαν κατά κράτος του Πτολεμαίους του Φιλομήτωρα στη Μάχη του Πηλούσιου. Με την επιστροφή του στην Αντιόχεια, ο Αντίοχος Δ' πήρε θησαυρούς από το ναό της Ιερουσαλήμ, εξοργίζοντας τους Εβραίους. Το 168 π.Χ. ο Αντίοχος βρέθηκε προ των πυλών της κατάκτησης της Αλεξάνδρειας. Οι Ρωμαίοι μετά τη νίκη τους στην Πύδνα παρεμβαίνουν αναγκάζοντας τον Σελευκίδη να μην επιχειρήσει την κατάληψή της. Μάλιστα στην Ιουδαία διαδόθηκε η φήμη του θανάτου του Αντίοχου. Έτσι άρχισαν να γίνονται εξεγέρσεις. Ο Ιάσονας, ο πρώην ιερέας της Ιερουσαλήμ, με 1.000 άντρες ξαναπήρε τη θέση του ιερέα από το Μενέλαο. Οι Εβραίοι τότε χωρίστηκαν σε συντηρητικούς και μη. Ο Αντίοχος μαθαίνοντας τα νέα επέβαλλε την τάξη, καθώς κατέλαβε την Ιερουσαλήμ και έβαλε ξανά στη θέση του ιερέα τον Μενέλαο. Μάλιστα στο ναό της Ιερουσαλήμ κατασκευάστηκε άγαλμα του Δία. Το 167 π.Χ. ο Σελευκίδης απαγόρευσε όλες τις θρησκευτικές τελετές των Εβραίων. Πλέον οι Εβραίοι είχαν έρθει σε σημείο μαζικής επανάστασης.

Η πρώτη φάση της επανάστασης των Μακκαβαίων

Έτσι τον ίδιο χρόνο, στο χωριό Μοντιίν απεσταλμένοι του βασιλιά απαίτησαν από τους Εβραίους να κάνουν θυσία στο Δία. Οι κάτοικοι αρνήθηκαν και ένας από αυτούς, ο Ματταθίας με την οικογένειά του σκότωσε τους απεσταλμένους. Αμέσως διέφυγαν στα γύρω βουνά της περιοχής. Αυτή η μικρή δύναμη απέκτησε εθελοντές, με τον Ματταθία να ενώνει όλους τους Χασιδαίους. Λίγο πριν πεθάνει ανακήρυξε διάδοχό του το γιο του, τον Ιούδα τον Μακκαβαίο. Ονομάστηκε έτσι από τα αρχικά του συνθήματος στις ασπίδες των αντρών του «Μι Κομόχα Μπα-ελίμ Αντονάι» που σημαίνει «ποιος σαν κι εσένα Κύριε». Μερικοί όμως λένε ότι ονομάστηκε έτσι από τη λέξη «Μακκαμπί» που σημαίνει σφύρα.

Μάχη στα όρη Γκόφνα

Το 166 π.Χ. ο Αντίοχος έστειλε το στρατηγό Απολλώνιο με 2.000 άντρες να σταματήσει την εξέγερση. Ο Ιούδας διέθετε 600 άνδρες. Ο τελευταίος προχώρησε στα όρη Γκόφνα, μια δύσβατη περιοχή. Ο Απολλώνιος παρασύρθηκε και προχωρώντας στο στενό δέχτηκε την επίθεση του Ιούδα. Η νίκη του ήταν ολοκληρωτική. Τα όπλα του σελευκιδικού στρατού έγιναν λεία των Μακκαβαίων. Μετά την ήττα αυτή ο Αντίοχος έστειλε τον στρατηγό Σέρων.

Μάχη του Μπεθ Χόρον

Ο στρατηγός Σέρων, με 4.000 άνδρες κατευθύνθηκε από την πιο βατή διαδρομή προς την Ιερουσαλήμ, για να μην πέσει στο ίδιο σφάλμα στο οποίο υπέπεσε ο Απολλώνιος. Ο Ιούδας δεν έπρεπε να επιτρέψει στον Σέρωνα να μπει στην Ιερουσαλήμ. Γι' αυτό με 1.000 άνδρες κατευθύνθηκε στο Μπεθ Χόρον. Από εκεί έπρεπε να περάσει ο Σέρωνας. Αυτή η περιοχή όπως και τα όρη Γκόφνα ήταν δύσβατη. Όπως ο σελευκιδικός στρατός κατευθυνόταν στο στενό δέχτηκε την επίθεση του Ιούδα. Αιφνιδιασμένοι οι Σελευκίδες ηττήθηκαν. Μάλιστα και ο ίδιος ο Σέρων πέθανε στη μάχη. Δηλαδή ήταν μια επανάληψη της μάχης στα όρη Γκόφνα. Ο στρατός του Ιούδα δεχόταν ακόμη πιο πολλούς εθελοντές και ο Αντίοχος ανέθεσε την αρχηγία του στρατού του στον στρατηγό και φίλο του Λυσία.

Μάχη του Εμμαούς

Ο Λυσίας λοιπόν το 165 π.Χ. με στρατηγούς τον Πτολεμαίο, το Γοργία και το Νικάνωρα κατευθύνθηκε προς την Ιουδαία με 20.000 άνδρες. Για να μην αντιμετωπίσει πάλι τον Ιούδα σε δύσβατο μέρος, διέταξε τους Νικάνωρα και Γοργία να στρατοπεδεύσουν στην πεδιάδα του Εμμαούς. Ο Ιούδας στρατοπέδευσε κι αυτός εκεί. Εκείνο το βράδυ, οι Σελευκίδες μοίρασαν τις δυνάμεις τους και ο Γοργίας προσπάθησε να επιτεθεί στο στρατόπεδο των Μακκαβαίων. Οι τελευταίοι όμως κατάλαβαν το σχέδιο του Σελευκίδη στρατηγού και απομακρύνθηκαν. Μόλις ξημέρωσε, ο Ιούδας μοίρασε τις δυνάμεις του στα τέσσερα και επιτέθηκε στο αντίπαλο στρατόπεδο με τρεις από αυτές τις δυνάμεις από τα νοτιοδυτικά. Η τέταρτη δύναμη κατευθύνθηκε βορειότερα ώστε να πλαγιοκοπήσει τις δυνάμεις των Σελευκιδών όταν αυτοί θα αντιμετώπιζαν τις άλλες τρεις δυνάμεις των Μακκαβαίων. Το σχέδιο των Μακκαβαίων έπιασε και κέρδισαν μια ακόμη μεγάλη νίκη. Οι Νικάνωρας και Γοργίας τράπηκαν σε φυγή και ο Λυσίας αυτή τη φορά αποφάσισε χωρίς βοήθεια άλλου στρατηγού να αντιμετωπίσει τον Ιούδα.

Μάχη του Μπεθ Ζουρ

Μετά την νέα ήττα στο Εμμαούς ο Λυσίας ανασύνταξε τον στρατό του στην Χεβρώνα, στα νότια της Ιερουσαλήμ. Έχοντας και 4.000 ιππείς κινήθηκε στα σύνορα της Ιουδαίας. Αφού κινήθηκε προς τα βόρεια, έφτασε σε απόσταση αναπνοής στην Ιερουσαλήμ και συγκεκριμένα στο όχυρο του Μπεθ Ζουρ, το οποίο το κατέκτησε χωρίς κάποια ιδιαίτερη δυσκολία. Ο Ιούδας όμως ήταν προετοιμασμένος κι περίμενε ακόμη μια φορά σε στενό πέρασμα από το οποίο έπρεπε να περάσει ο στρατος του Λυσία. Εκεί έγινε η μάχη του Μπεθ Ζουρ για την οποία ο ιστορικός Ιώσηππος ανέφερε πως ο Ιούδας αιφνιδίασε την εμπροσθοφυλακή του Λυσία με τον Μακκαβαίο στρατηγό να κερδίζει ακόμη μια νίκη. Οι νεκροί του στρατού του Λυσία έφταναν τους 5.000 συνολικά.

Οι διαπραγματεύσεις και η αδυναμία των Σελευκιδών να καταπνίξουν την επανάσταση

Ύστερα και αυτή τη νίκη του Ιούδα, ο Λυσίας αποφάσισε να προχωρήσει σε διαπραγματεύσεις με τον τον Μακκαβαίο ήγετη ώστε να λήξουν οι εχθροπραξίες. Στη συνέχεια ο Αντίοχος Δ' έδωσε την εντολή στον αρχιερέα Μενέλαο να δώσει αμνηστία σε όλους τους επαναστάτες και να δώσει επίσης πίσω στους Εβραίους την θρησκευτική τους ελευθερία. Έτσι κλείνει ο πρώτος κύκλος της επανάστασης με τους Σελευκίδες να αδυνατούν να καταπνίξουν την εξέγερση των Εβραίων και το γόητρο τους να είναι βαθιά τρωμένο. Ο Ιούδας τότε εισήλθε θριαμβευτικά στην Ιερουσαλήμ και αφαίρεσε όλα τα ελληνικά λατρευτικά σύμβολα. Έτσι ξεκίνησε να εορτάζεται η γιορτή των Εβραίων το Χάνουκα λόγω της επανέναρξης της λειτουργίας του ναού της Ιερουσαλήμ. Έτσι σιγά σιγά οι Μακκαβαίοι αρχισαν να πιστεύουν πως εκτός κι από την θρησκευτική τους ελευθερία θα μπορούσαν να κερδίσουν και την εθνική τους. Στη συνέχεια ο Ιούδας επιτέθηκε κι σε άλλους γειτονικούς λαούς όπου απέκτησε μικρά εδαφικά κέρδη, αλλά σημαντικά για την εικόνα του ως ηγέτη των Εβραίων. Έτσι μετά από όλα αυτά η δεύτερη φάση της επανάστασης ήταν πολύ κοντά.

Η δεύτερη φάση της επανάστασης των Μακκαβαίων

Το 164 π.Χ. πέθανε ο Αντίοχος Δ' και την εξουσία του, την πήρε ο γιος του ο Αντίοχος Ε' Ευπάτωρ, αλλά ο Λυσίας ήταν ο επίτροπος του κι ο αντιβασιλέας. Αμέσως ο Ιούδας κατάλαβε ότι θα δημιουργόντουσαν προβληματα με την διαδοχή κι έτσι αποφάσισε να δώσει την χαριστική βολή που θα έδινε την εθνική ανεξαρτησία στους Εβραίους.

Μάχη του Μπεθ Ζαχάρια

Ο Μακκαβαίος στρατηγός τότε επιτέθηκε στην σελευκιδική φρουρά που βρισκόταν στην Άκρα της Ιερουσαλήμ κι άρχισε να την πολιορκεί. Ο Λυσίας τότε, συγκέντρωσε μεγάλες δυνάμεις-σύμφωνα με τον Ιώσηππο συγκέντρωσε 50.000 πεζούς, 5.000 ιππείς και 8 ελέφαντες-και κατευθύνθηκε στην Ιερουσαλήμ. Μόλις το έμαθε ο Ιούδας έλυσε την πολιορκία και με 20.000 άνδρες κατευθύνθηκε προς τα νότια και συναντήθηκε με τον στρατό του Λυσία στην Μπεθ Ζαχάρια. Ο Σελευκίδης στρατηγός δεν έπεσε στην παγίδα να περάσει απο στενό πέρασμα χωρις κάλυψη με τους τοξότες, τους πελταστές και τους ακοντιστές να προστατεύουν την παράταξη. Έτσι η τακτική του Ιούδα δεν μπορούσε να εφαρμοστεί και με αυτον τον τρόπο έπρεπε να αντιμετωπιστουν οι δυο στρατοι σε μάχη εκ παρατάξεως. Ο Λυσίας είχε παρατάξει τον στρατό του με τον εξής τροπο: οι φαλάγγες πλήρως ανεπτυγμένες με το ιππικό και το ελαφρύ πεζικό να καλύπτουν τα νώτα της παράταξης και τους ελέφαντες σε ρόλο κρούσης. Στην συγκεκριμένη μάχη ο Ιούδας ηττήθηκε κατά κράτος από τον Λυσία χάνοντας επίσης τον αδερφό του Ελεάζαρ.

Μάχη της Αδάσα

Μετά από αυτην την βαριά ήττα οι Μακκαβαίοι πήγαν στα όρη Γκόφνα, απο κει δηλαδή που ξεκίνησε η επανάσταση. Ο Λυσίας τότε εισήλθε στην Ιερουσαλήμ, αποκατέστησε την φρουρά της Άκρας και έδιωξε όλους τους Μακκαβαίους. Όμως τότε αρχίσαν να ξεσπούν διάμαχες για την διαδοχή του Αντίγονου με τον Λυσία να αναγκάζεται να επιστρέψει πίσω στην Αντιόχεια. Επίσης την θέση του αρχιερέα της Ιερουσαλήμ την πήρε ο Άλκιμος, ο οποίος ήταν μετριοπαθής ελληνιστής και έτσι η κατάσταση για τους Εβραίους καλυτέρευσε. Όμως ο Ιούδας παρά την εκλογή του νέου αρχιερέα δεν πήρε κανένα αξίωμα, με αποτέλεσμα να στερηθεί την ηγεσία. Την ίδια στιγμή βασιλιάς γινόταν ο ξάδερφος του Δημήτριου Ε', ο Δημήτριος Α' Σωτήρ. Εντωμεταξύ ο Ιούδας κατέφυγε στα όρη Γκόφνα οργανώνοντας καινούριο στρατό δίχως την υποστήριξη που είχε παλαιότερα. Έτσι με 3.000 χιλιάδες άντρες κατάφερε και νίκησε στην Αδάσα τον Νικάνωρ, όπου ο τελευταίος σκοτώθηκε με τον Ιούδα εκείνη την περίοδο να παίρνει από την Ρώμη την αναγνώριση της Ιουδαίας ως αυτόνομη.

Μάχη της Ελάσα

Έτσι το έτος 160 π.Χ. ο Δημήτριος έστειλε τον Βακχίδη με εναν ικανοποιητικό αριθμό ανδρών για να αντιμετωπίσει τον Ιούδα, αλλα και να εδραιώσει την θέση των ελληνιστών Εβραίων στην εξουσία. Έτσι οι δύο στρατοί συναντήθηκαν στην περιοχή της Ελάσα. Σύμφωνα με πηγές το μεγαλύτερο μέρος των στρατιωτών του Ιούδα λιποτάκτησε καν πριν αρχίσει η μάχη. Αυτοί όμως οι εκατοντάδες άντρες που είχαν μείνει επιτέθηκαν κατά των ιππέων του Βακχίδη. Στην αρχή το ιππικό-που βρισκόταν στην δεξιά πτέρυγα-υποχώρησε με το ιππικό της αριστερής πτέρυγας να έρχεται για βοήθεια. Στην συνέχεια της μάχης ο Ιούδας πέθανε μαζί με τους περισσότερους άνδρες του κι την νίκη να την παίρνει ο Βακχίδης. Διάδοχος του Ιούδα ορίστηκε ο αδερφός του, Ιωνάθαν ο οποίος συνέχισε τον αγώνα για ανεξαρτησία.

Τα αποτελέσματα της εξέγερσης

Πηγές

• Στρατοί & Τακτικές, Σεπτέμβριος 2010, τεύχος 6