Πνύκα

Το τριβάθμητο λίθινο "Βήμα" στη Πνύκα (Φάση ΙΙΙ)

Με το όνομα Πνύκα (αρχαία ελληνικά η Πνύξ, της Πνυκτός, κατά το νυξ, νυκτός) φέρεται η θέση - περιοχή όπου συνεκαλείτο η Εκκλησία του Δήμου, δηλαδή η Συνέλευση των Αθηναίων στην αρχαιότητα, από τον 6ο αιώνα μέχρι το τέλος του 4ο αιώνα π.Χ.. Βρίσκεται στο μέσον της κατά διεύθυνση Βορά Νότου λοφοσειράς έναντι και Δυτικά της Ακρόπολης και μεταξύ των ακραίων υψωμάτων, του λόφου Νυμφών (βόρειο άκρο) και λόφου Μουσών ή Φιλοπάππου (νότιο άκρο).

Από το αρχαίο "βήμα" του ιερού χώρου αυτού αγόρευσαν σπουδαίοι πολιτικοί, στρατηγοί και ρήτορες όπως ο Θεμιστοκλής, ο Περικλής, ο Δημοσθένης, ο Αισχίνης κ.ά.

Αρχαιολογική έρευνα

Η θέση του αρχαιολογικού αυτού χώρου έχει επιβεβαιωθεί από μαρμάρινη επιγραφή του 5ου αιώνα π.Χ. Ο δε μνημειακός χώρος παρουσιάζει τρεις φάσεις οικοδομικής ανάπτυξης που λατινο-αριθμούνται σε Ι, ΙΙ, και ΙΙΙ περιόδους - φάσεις.

Η Φάση Ι , (κατώτερο επίπεδο), ανάγεται ιστορικά στις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη (περίπου το 500 π.Χ.). Στη περίοδο αυτή το "Βήμα" βρισκόταν στα βόρεια του κοίλου και οι ακροατές φέρονταν να παρακολουθούν στραμένοι προς την Αρχαία Αγορά, τον Άρειο Πάγο και τα Προπύλαια.
H Φάση ΙΙ, (μεσαίο επίπεδο), ανάγεται γύρω στο 400 π.Χ. όπου το "Βήμα" προσδιορίζεται νοτιοδυτικά ενώ στα βόρεια του χώρου οικοδομήθηκε αναλληματικός τοίχος με δύο κλίμακες πρόσβασης (ανατολικά και δυτικά).
H Φάση ΙΙΙ, (ανώτερο επίπεδο), ανάγεται γύρω στο 350 π.Χ. όπου και οικοδομήθηκε νέος μνημειώδης αναλληματικός τοίχος με κλιμακωτή είσοδο στο κέντρο προσδίδοντας μεγαλύτερη έκταση του χώρου. Απέναντι ακριβώς από την είσοδο αυτή λαξεύτηκαν στον υφιστάμενο φυσικό βράχο το νέο τριβάθμητο λίθινο "Βήμα". Σ΄ αυτή την περίοδο ανάγονται και οι στοές που φέρονται λαξευμένες ανατολικά και δυτικά του "Βωμού" που ποτέ όμως δεν ολοκληρώθηκαν, με πιθανολογούμενη αιτία την κατασκευή του "Διατειχίσματος" περί το 325-307 π.Χ.

Ιερότητα χώρου

Όλος ο σημερινός αρχαιολογικός χώρος της Πνύκας, στην αρχαιότητα, αποτελούσε επίσης σπουδαίο ιερό χώρο, που ήταν αφιερωμένος στον "Πατέρα ανδρών τε θεών", τον Δία, που θεωρούνταν μέγας προστάτης του αθηναϊκού πολιτεύματος. Για τον σκοπό αυτόν υπήρχε και ο μεγάλος "Βωμός του Αγοραίου Διός". Επίσης ο ίδιος χώρος ήταν αφιερωμένος στον Δία τον Ύψιστον με απόδοση χαρακτήρα θεού θεραπευτή, όπως αποδεικνύουν τούτο οι λαξευμένες κόγχες καθώς και άλλα λαξεύματα στο φυσικό βράχο, όπου και η αναφορά: "Ιερό Διός Υψίστου".

Από το τέλος του 4ου αιώνα ο χώρος παρέμενε μόνο ιερός αφού οι συνελεύσεις των Αθηναίων μεταφέρθηκαν στο Διονυσιακό θέατρο.

Ηλιοσκόπιο του Μέτωνα

Στη Πνύκα βρίσκονται τα θεμέλια του Ηλιοσκόπιου του Μέτωνα. Το ηλιοσκόπιο ήταν τατραγωνικός πύργος (4 Χ 4 μέτρα) που χρησιμοιποιούσαν οι αρχαίοι αστρονόμοι για την παρατήρηση της θέσης του Ήλιου, της Σελήνης και των άλλων ουρανίων σωμάτων. Με αυτές τις παρατηρήσεις ο αστρονόμος Μέτων ανακάλυψε την περιοδικότητα των 19 ετών με την οποίσ επαναλαμβάνονται οι φάσεις της Σελήνης στο ίδιο σημείο του Ουρανού. Η Σελήνη έχει πολύπλοκη κίνηση ως αποτέλεσμα των δυνάμεων βαρύτητας που της ασκεί η Γη, ο Ήλιος. Ο Κάλλιππος, λίγο αργότερα, ανακάλυψε την περιοδικότητα των 76 ετών του Ηλίου της Γης και της Σελήνης που περιγράφει ακριβέστερα την κίνηση της Σελήνης στον ουρανό από την περιοδικότητα των 19 ετών. Η μια διαγώνιος του Ηλιοσκοπίου συμπίπτει με την κατεύθυνση Βορρά-Νότου και η άλλη με Ανατολή-Δύση. Η τελευταία διχοτομεί την Πνύκα, ώστε η ανατολή του Ηλίου να γίνεται κατά τις ισημερίας στη διχοτόμο της Πνύκας που είναι και διαγώνιος του Ηλιοσκοπείου.