Δημοκρατία του Αγίου Τίτου

Δημοκρατία του Αγίου Τίτου ονομάστηκε η αυτόνομη και ανεξάρτητη δημοκρατία που ανακήρυξαν στην Κρήτη το 1363 Κρήτες και Βενετοί τιμαριούχοι, όταν κατέλυσαν τη βενετική κυριαρχία. Η επανάσταση αυτή τερματίστηκε το επόμενο έτος 1364, όταν οι Ενετοί κατέλαβαν το Χάνδακα (Ηράκλειο).

Τον 13ο αιώνα με το επίσημο όνομα «Δημοκρατία Αγίου Τίτου» ανακηρύχθηκε η Κρήτη ανεξάρτητη Χώρα.

Συγκεκριμένα από εκείνη την εποχή μέχρι τον 18ο αιώνα η Κρήτη διατελούσε υπό τη κυριαρχία των Ενετών, την δε διοίκησή της, ασκούσε η Ενετική Δημοκρατία μέσω αρμοστή που έφερε τον τίτλο Δούκας του Βασιλείου της Κρήτης, με έδρα τον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο). Για τη μεγαλύτερη ασφάλεια η Ενετία είχε κτίσει πολλά φρούρια (κάστρα) σε διάφορες περιοχές στις οποίες και είχε εγκαταστήσει πολλούς αποίκους ως τιμαριούχους. Στη περίοδο αυτή της Ενετοκρατίας βεβαίως και δεν έπαυσαν οι επαναστάσεις κατά των Ενετών που δεν ήταν και λίγες. Μία από τις σημαντικότερες ήταν και εκείνη του 1363 η οποία είχε το χαρακτηριστικό ότι οργανώθηκε και διεξάχθηκε υπό των Ενετών εποίκων με τη συνεργασία και του ελληνικού στοιχείου.

Αιτία της επανάστασης εκείνης ήταν ένα πλήθος από δυσαρέσκειες πρώτα των Ευγενών Ενετών αποίκων της Κρήτης κατά της μητροπολιτικής κυβέρνησης οι οποίοι δεν αναγνωρίζονταν ισότιμοι με εκείνων της Βενετίας αποκλειομένων έτσι επί των ανωτάτων αξιωμάτων όπως π.χ. του Δούκα, των δουκικών συμβούλων, καστελάνων κ.λπ., αλλά και κυρίως από αυθαιρεσίες των εκάστοτε αρμοστών, που εκδηλώθηκε ιδιαίτερα με αφορμή μια νεότερη φορολογία 3.000 υπέρπυρων για τον καθαρισμό και την εκβάθυνση του λιμένα του Χάνδακα, που για κείνη την εποχή κρίθηκε πολύ υψηλή αλλά και ύποπτη προκειμένου να χρησιμοποιηθεί στον ενετοτουρκικό πόλεμο.
Έτσι οι έποικοι Ενετοί (οι οικογένειες Gradonico και Venier) υπό την ηγεσία του Οίκου των Γραδενίγων, βοηθούμενοι κυρίως από τον φιλόδοξο Κρητικό Ιωάννη Καλλέργη, ισχυρό προύχοντα της Κρήτης, που συγκρότησε ένοπλες ομάδες Κρητών, στις 8 Αυγούστου του 1363 στην εκκλησία του Αγίου Τίτου πήραν την απόφαση ν΄ αντισταθούν και την επομένη 9 Αυγούστου κατέλαβαν το Δουκικό μέγαρο, συνέλαβαν, καθαίρεσαν και φυλάκισαν τον αρμοστή Λεονάρδο Δάνδολο με τους δύο συμβούλους του, κατέλαβαν όλα τα φρούρια, και κήρυξαν τη Κρήτη ως ανεξάρτητη δημοκρατία.

Αμέσως μετά συνήλθε 35μελής επιτροπή, ως είδος συνταγματικής συνέλευσης η οποία εξέλεξε ως Δούκα τον Μάρκο Γραδόνικο (τον πρεσβύτερο) με τον τίτλο του Διοικητή και Ρέκτορα, με τέσσερις συμβούλους καθώς και Μέγα Συμβούλιο με τη συμμετοχή και Κρητών, ενώ στη συνέχεια κατάρτισε τον καταστατικό χάρτη της νέας Πολιτείας. Σύμφωνα μ΄ εκείνο το Χάρτη η Κρήτη ανακηρύχθηκε:
"Πολιτεία αυτοκρατής, αδέσποτος, υπό σεπτήν προστασίαν Αγίου θαυματουργού Τίτου, αποστόλου και πάτρωνος της νήσου ταύτης".
Συγχρόνως καθιερώθηκε ως επίσημη γλώσσα: "η ιερωτάτη των ιθαγενών γραικική", ενώ καταργήθηκε η σημαία της ενετικής Δημοκρατίας και συστάθηκε ενδεκαμελές εκτελεστικό Σώμα υπό τη προεδρία μέλους της οικογένειας Γραδενίγου στον οποίο και τελικά ανατέθηκε η Κυβέρνηση.

Η Δημοκρατία του Αγίου Τίτου διατηρήθηκε μόλις 16 μήνες. Όταν η Γαληνότατη Δημοκρατία πληροφορήθηκε την αποστασία του Βασιλείου (Δουκάτου) της Κρήτης απέστειλε ενισχυμένο στόλο και στρατό όπου και κατέστειλε γρήγορα την επανάσταση επαναφέροντας το πρότερο καθεστώς.

Πηγές

• "Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου", τόμος 1ος, σ.297.
• Αρχείο Παπουτσάκης, «Ενετοκρατία στην Κρήτη (1211 – 1669)», περίληψη του αντίστοιχου κεφαλαίου στο : Κρήτη :Ιστορία και Πολιτισμός, του Συνδέσμου Τοπικών Ενώσεων Δήμων και Κοινοτήτων Κρήτης(1988), της Χρύσας Α. Μαλτέζου (προσαρμογή περίληψης Βασίλης Παπουτσάκης), [1]

Βιβλιογραφία

• Αρκετές πηγές αναφέρονται στο αρχείο Post Byzantine Law on the Web (Dr. I.N. Arnaoutoglou), στο "Law in Venetian Crete (by Dr. É. Chatzakis)" [2] Αρχειοθετήθηκε 2020-10-12 στο Wayback Machine.
• Σοφία Αντωνιάδη, «Ο χρονογράφος Zancaruolo και η κρητική επανάταση του 1363», Κρητικά Χρονικά 15-16 (1961-1962), 353-362.
• Σ. Θεοτόκης, «Η Κρητική αποστασία του 1363», Ημερολόγιον της Μεγάλης Ελλάδος 1928, 249-268.
• Σ. Θεοτόκης, «Ο Πετράρχης και η Κρητική αποστασία του 1363», Ημερολόγιο της Μεγάλης Ελλάδος 1929, 295-306.
• Σ. Θεοτόκης, «Η δήθεν αφορμή η προκαλέσασα την αποστασίαν της Κρήτης το 1363», Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών 8 (1931), 206-213.
• McKee, Sally (December 1994). «The Revolt of St Tito in fourteenth‐century Venetian Crete: A reassessment». Mediterranean Historical Review 9 (2): 173–204. doi:10.1080/09518969408569670. 
• F. Nani – Mocenigo, Delle ribellioni di Candia 1205-1365, Appunti, Venezia 1902.
• Α. Ξηρουχάκης, «Η εν Κρήτη επανάστασις του 1363-66 και το διοικητικόν σύστημα της Βενετίας απέναντι των κοινωνικών τάξεων και της εκκλησίας κατά την μακράν περίοδον της εν τη νήσω κυριαρχίας αυτής (1211-1669)», Εκκλησιαστικός Φάρος 29 (1930), 190-205, 481-495, και 30(1931), 161-174, 398-410, 505-519.
• Α. Τρατάκης, «Η Δημοκρατία του Αγίου Τίτου», Χανιώτικα Νέα 18-2-1972.