Βουπρηστίδες
| Buprestidae | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Διάφορα είδη της οικογένειας των Βουπρηστιδών
| ||||||||||||
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||||||
|
Οι Βουπρηστίδες (Buprestidae) είναι οικογένεια εντόμων από την τάξη των Κολεοπτέρων (Coleoptera). Παγκοσμίως αναφέρονται περίπου 15.000 είδη[1] κατανεμημένα σε 450 γένη. Τα περισσότερα είδη τα συναντούμε στις χώρες με τροπικό κλίμα. Στην Ευρώπη αναφέρονται περίπου 36 γένη σε έξι υποοικογένειες.[2] Τα περισσότερα από αυτά γένη υπάρχουν και στην Ελλάδα (συνολικά περίπου 200 είδη).
Μορφολογικά χαρακτηριστικά του ακμαίου
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το σώμα μπορεί να έχει κυλινδρική έως κωνική μορφή ή μοιάζει με ανάποδο σκάφος. Έχει μήκος δύο μέχρι 80 χιλιοστόμετρα. Στην Ελλάδα τα πιο μεγάλα είδη ανήκουν στο γένος Chalcophora, τα πιο μικρά κατατάσσονται στο γένος Trachys. Το αγγλικό όνομα των Buprestidae είναι «jewel beetles» γιατί αφθονούν είδη με χρώματα που λάμπουν σαν κοσμήματα (Εικ. 1). Σε άλλες γλώσσες ονομάζονται παρόμοια. Είδη με γυαλιστερά χρώματα βρίσκουμε στην Ελλάδα ιδιαίτερα στα γένη Eurythyrea και Scintillatrix. Αντίθετα η Acmaeodera ή η Chalcophora δείχνουν μάλλον ουδέτερα χρώματα.
Ακολουθώντας μια παλιά ταξινόμηση, που σήμερα δεν χρησιμοποιείται πια, θα συναντήσουμε μερικά από τα χαρακτηριστικά που στο σύνολό τους ορίζουν τις Βουπρεστίδες. Σε πρώτο πλάνο τα κολεόπτερα αυτά ανήκουν στα Pentamera (Πεντάμερα) δηλαδή στα κολεόπτερα με πενταμερείς ταρσούς σε όλα τα πόδια. Μετά ανήκουν στις Serricornes (από λατ. cornus = κέρας, κεραία και λατ. serra = πριόνι), δηλαδή στα κολεόπτερα με πριονωτές κεραίες. Προσθέτουμε πως οι κεραίες, τουλάχιστον των ευρωπαϊκών ειδών, είναι πριονωτές μέχρι νηματοειδείς και μάλλον κοντές. Στο γένος Xenorhipis τα αρσενικά έχουν κτενοειδείς κεραίες (Απεικόνιση στο ταξινομοπλαίσιο).
Ακολουθεί η πιο στενή κατηγορία Sternoxia (Στερνόξια) δηλαδή τα κολεόπτερα με οξύ στέρνο.[3] Στα κολεόπτερα αυτά το πρόστερνο έχει μια μυτερή προέκταση προς τα πίσω (στη δεξιά πλευρά της Εικ. 2, πράσινο). Προσθέτουμε, πως η προέκταση αυτή ξεπερνάει την μπροστινή ακμή του μεσοστέρνου (στη δεξιά πλευρά της Εικ. 2 μπλε), και κάθεται ακίνητη σε ένα αυλάκι του μεσοστέρνου, ενώ στην επίσης μεγάλη οικογένεια των Elateridae μπορεί να κινείται απότομα. Μια τέτοια εκρηκτική κίνηση κάνει το έντομο να πετάξει. Αυτή η ικανότητα λείπει στην οικογένεια των Buprestidae.
Στα χαρακτηριστικά που εκφράζονται στα ονόματα των παλιών κατηγοριών ταξινόμησης προσθέτουμε άλλα χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Τα ισχία των μπροστινών ποδιών είναι σφαιρικά και σχετικά μικρά. Οι αρθρικές κοιλότητες όπου προσφύονται τα μπροστινά ισχία, είναι ανοικτές προς τα πίσω. Τα οπίσθια ισχία (στη δεξιά πλευρά τις Εικ. 2 πορτοκάλι) επεκτείνονται κατά μήκος της οπίσθιας ακμής του μεταστέρνου (στη δεξιά πλευρά της Εικ. 2, κίτρινο). Στη στάση ηρεμίας οι οπίσθιες κνήμες κάθονται κατά μέρος σε ένα αυλάκι, που επεκτείνεται κατά μήκος του πισινού ισχίου. Για το λόγο αυτό το ισχίο καλύπτει ένα μέρος της κνήμης, εάν το έντομο τραβάει το πόδι κοντά στο κορμί.
Ο αριθμός των κοιλιακών στερνιτών είναι μόνο πέντε και οι δυο πρώτες συγχωνεύονται στη μέση της ραφής μεταξύ τους (Εικ.4).
Προνύμφες
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στα αγγλικά οι προνύμφες των Buprestidae ονομάζονται «flat-headed borers», διότι το «κεφάλι» που στην πραγματικότητα είναι ο προθώρακας, είναι πλατύ (Εικ. 4 και 5). Οι προνύμφες ορύσσουν στοές στο ξύλο ή τρέφονται από ποώδη φυτά ή σκάβουν στο χώμα και τρέφονται από ρίζες.
Βιολογία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]_In_Nature.PNG)
| |
| Εικ.1 Chrysochroa fulgidissima | |
| |
| Εικ.2: Chrysobothris affinis κάτω πλευρά δεξιά πλευρά κατά μέρος χρωματισμένη πράσινο: προέκταση του προστέρνου | |
| |
| Εικ.3: Chrysobothris affinis από κάτω | |
| Εικ. 4 και 5: Προνύμφες των Buprestidae σύμφωνα με τον Reitter[4] | |
|
|
| Εικ.4: Chrysobothris | Εικ.5: Buprestis |
Το ακμαίο και η προνύμφη είναι φυτοφάγα, οι περισσότερες προνύμφες ξυλοφάγες. Το ακμαίο τις περισσότερες φορές δεν προκαλεί σημαντικές ζημιές. Αντίθετα οι προνύμφες μερικών ειδών καταστρέφουν ή αποδυναμώνουν δέντρα, που καλλιεργούνται από τον άνθρωπο. Ορύσσουν στοές στους κλάδους και στον κορμό του δέντρου ή στις ρίζες του (Capnodis). Το χρονικό διάστημα του βιολογικού κύκλου διαφέρει σημαντικά μεταξύ των διαφορών ειδών. Στην Trachys διαρκεί μόνο λίγες εβδομάδες, στην Coraebus μερικά χρόνια.
Μερικά είδη διαθέτουν ένα αισθητήριο όργανο για την αντίληψη της Θερμοκρασίας.
Ζωογεωγραφικές παρατηρήσεις
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Περίπου 25 είδη των Buprestidae ζουν γύρω από τη Μεσόγειο, δηλαδή είναι ολομεσογειακά είδη. Περισσότερα από τον διπλάσιο αριθμό ειδών είναι ποντομεσογειακά είδη. Η περιοχή διανομής αυτών σχετίζεται με την περιοχή, που κατά την εποχή των Παγετώνων επιτρεπόταν η επιβίωση ζώων και εξαπλώνεται προς τη βόρεια ανατολική . Τα ολομεσογειακά είδη και τα ποντομεσογειακά είδη τα συναντούμε κυρίως στη νότια περιοχή της Ελλάδας. Αποτελούν το μεγαλύτερο μερίδιο των ειδών που συναντούμε στην Ελλάδα.
Βέβαια υπάρχουν και αρκετά είδη με κέντρο κατανομής μακριά από την Ελλάδα. Μπορούσαν να εισβάλλουν στο Ελληνικό χώρο και πολλές φορές φτάνουν τα σύνορα της περιοχής διανομής τους. Έτσι στοιχεία της κασπιανής πανίδας ή της σιβηρικής πανίδας συναντούμε στη Βόρεια Ελλάδα. Από τη Δύση ήρθαν μόνο λίγα είδη, αλλά η παρουσία ειδών από την Ανατολή, που συναντούμε μόνο σε ανατολικά νησιά, περιλαμβάνει περίπου δέκα είδη. Η πιθανότητα πως κάποια είδη προχώρησαν από την Αφρική στην Ελλάδα είναι μάλλον μηδενική.
Από την σκοπιά προστασίας ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα ενδημικά είδη. Αυτά τα συναντούμε κυρίως στην Κρήτη. Αναφέρονται Julodis pubescens yveni, Ptosima undecimmaculata metallescens, τρία είδη ή υποείδη της Acmaeodera, δυο είδη ή υποείδη της Acmaeoderella, Perotis margotana, Latipalpis margotana, Sphenopter ariadne, Palmar cretica, οκτώ είδη ή υποείδη της Anthaxia, και το υπολείδος Agrilus alexeevi relegatus. Και στη Στερεά Ελλάδα υπάρχουν ενδημίτες.
Άλλη ομάδα κοινού ενδιαφέροντος είναι τα υπολειμματικά είδη. Αυτά κάποτε είχαν μεγάλη περιοχή διαμονής, αλλά τώρα ανευρίσκονται μόνο σε πολύ λίγες και μεταξύ τους απομονωμένες σχετικά μικρές περιοχές. Το πιο γνωστό είδος είναι η Buprestis splendens, μια πολύ ωραία Buprestis. Σύμφωνα με την Οδηγία των Οικοτόπων (92/43/ΕΟΚ) της Ευρωπαϊκής Κοινότητας είναι προστατευόμενο είδος.[5]
Οικότοπος των ειδών στην Ελλάδα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τα περισσότερα είδη των Buprestidae, που συναντούμε στην Ελλάδα, ζουν σε περιοχές με μακία βλάστηση ή/και φρύγανα. Αυτά κατά μεγάλο μέρος συμπίπτουν με τα ολομεσογειακά και τα ποντομεσογειακά είδη. Ακολουθούν σε αριθμό τα είδη, που ζουν στο πευκόδασος. Άλλα όμως είναι τα είδη των πευκοδασών κοντά στην παραλία και άλλα τα είδη στα πευκοδάση των βουνών. Στα πιο κρύα δάση θα συναντήσουμε περίπου 10 είδη με ξενιστές τα έλατα. Το πιο ενδιαφέρον είδος σχετικά με το βιότοπο είναι η Agrilus viscivorus. Τη συναντούμε στο Viscum album, που είναι παράσιτο φυτό της Abies cephalonica.
Τα γένη που συναντούμε στην Ελλάδα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Η υποοικογένεια Julodinae περιλαμβάνει μόνο το γένος Julodis με δύο είδη
- Η υποοικογένεια Polycestinae περιλαμβάνει τέσσερα γένη,
- Ptosima με μόνο ένα είδος
- Polyctesis με μόνο ένα είδος
- Strigopteroides με δύο είδη
- Thurntaxisia με μόνο ένα είδος
- Η υποοικογένεια Acmaeoderinae περιλαμβάνει πολλά είδη σε μόνο δύο γένη
- Acmaeodera με 17 είδη
- Acmaeoderella με 18 είδη
- Η υποοικογένεια Chalcophorinae περιλαμβάνει έξι γένη
- Chalcophora με 3 είδη
- Chalcophorella με 2 είδη
- Capnodis με 6 είδη
- Cyphosoma με 2 είδη
- Perotis με 3 είδη
- Latipalpis με 2 είδη
- Η υποοικογένεια Sphenopterinae περιλαμβάνει μόνο το γένος Sphenoptera με 22 είδη
- Η υποοικογένεια Buprestinae περιλαμβάνει τα περισσότερα γένη
- Dicerca με 5 είδη
- Poecilonota με μόνο ένα είδος
- Scintillatrix με 5 είδη
- Palmar με 3 είδη
- Buprestis με 8 είδη
- Eurythyrea με 3 είδη
- Kisanthobia με μόνο ένα είδος
- Melanophila με 2 είδη
- Trachypteris με μόνο ένα είδος
- Phaenops με 4 είδη
- Anthaxia με 58 είδη
- Η υποοικογένεια Chrysobothrinae περιλαμβάνει μόνο το γένος Chrysobothris με 5 είδη
- Η υποοικογένεια Agrilinae περιλαμβάνει τα γένη
- Η υποοικογένεια Cylindromorphinae είναι μικρή και περιέχει μόνο δύο είδη
- Cylindormorphus με μόνο ένα είδος
- Paracylindromorphus με μόνο ένα είδος
- Η υποοικογένεια Trachiinae περιλαμβάνει τα μικρότερα έντομα των Buprestidae με δύο γένη
- Aphanisticus με 5 είδη
- Trachys με 9 είδη
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- H. Freude, K. W. Harde, G. A. Lohse: Die Käfer Mitteleuropas, Bd. 6. Spektrum Akademischer Verlag in Elsevier 1966, ISBN 3-8274-0683-8
- H.Mühle, P.Brandl, M. Niehuis: Catalogus Faunae Graeciae; Coleoptera:Buprestidae Printed in Germany by Georg Rößle Augsburg 2000
Αναφορές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Entomology Third Edition Springer ISBN 1-4020-3182-3
- ↑ «Fauna Europaea, Διανομή και ταξινόμηση των Buprestidae». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Οκτωβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2009.
- ↑ James Duncan: Beetles, British and Foreign David Bogue, London
- ↑ Edm.Reitter: Fauna Germanica, die Käfer des Deutschen Reiches III.τόμος K.G.Lutz' Verlag, Stuttgart 1911
- ↑ Οδηγία 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 21ης Μαΐου 1992 για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων
