Χαρακτική

Χαρακτική είναι η τέχνη της εγχάραξης μιας σκληρής επίπεδης, κυλινδρικής ή άλλου είδους επιφάνειας με σκοπό τη δημιουργία διακοσμητικών σχεδίων σ' αυτή την επιφάνεια. Οι αρχαίοι σφραγιδόλιθοι και οι αρχαίες επιγραφές σε στήλες αποτελούν τα πρώτα χαρακτικά έργα της ανθρωπότητας.

Είδη χαρακτικής

Σήμερα, συνήθως με τον όρο χαρακτική αναφερόμαστε στην εγχάραξη σχεδίων και συμβόλων σε μια επιφάνεια, η οποία κατόπιν θα χρησιμεύσει ως πλάκα για την παραγωγή αντιτύπων σε χαρτί. Το έργο (αντίτυπο σε χαρτί ή άλλο μέσο) που δημιουργείται κατ' αυτόν τον τρόπο αποκαλείται χαρακτικό.

Ανάλογα με το υλικό της πλάκας, γίνεται λόγος για ξυλογραφία (χαρακτική στο ξύλο), για χαλκογραφία (χαρακτική στον χαλκό ή και άλλο μέταλλο), λιθογραφία (χαρακτική στην πέτρα), κ.λπ. Η γαλλικής προέλευσης λέξη γκραβούρα είναι ένας άλλος κοινός όρος για χαρακτικά έργα (συνήθως χαλκογραφίες).

Η τέχνη της χαρακτικής σε χαλκό (χαλκογραφία) από την Εγκυκλοπαίδεια του Ντιντερό (Diderot) του 1760.

Η ξυλογραφία αποτελεί την αρχαιότερη τεχνική χαρακτικής και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τους Κινέζους για την εκτύπωση σχεδίων σε υφάσματα και, από τον 6ο αι. μ.Χ., για την εκτύπωση σχεδίων στο χαρτί. Η ξυλογραφία χρησιμοποιήθηκε πολύ αργότερα (τον 14ο αι. μ.Χ.) στην Ευρώπη για την εκτύπωση θρησκευτικών εικόνων. Μετά την ανακάλυψη της τυπογραφίας με κινητά στοιχεία από τον Γουτεμβέργιο, η ξυλογραφία χρησιμοποιήθηκε για την ένθεση εικόνων σε βιβλία.

Τον 15ο αιώνα ανακαλύφθηκε η χαλκογραφία και τον 18ο αι. η λιθογραφία. Με τη λιθογραφία είναι δυνατή η ανατύπωση ολόκληρων ζωγραφικών έργων και η χρήση της εξαπλώθηκε κατά τον 20ό αι., καθώς αυξήθηκε η ζήτηση για ζωγραφικά έργα υπογεγραμμένα από διάσημους καλλιτέχνες. Ο κίνδυνος να εκφυλιστεί η τέχνη της χαρακτικής σε συστηματική εξαπάτηση του κοινού, οδήγησε τους Γάλλους χαράκτες να δώσουν το 1964, τον ακόλουθο ορισμό του χαρακτικού:

«Ως χαρακτικά θεωρούνται οι πρωτότυπες εστάμπες και λιθογραφίες που έχουν τυπωθεί από μια ή περισσότερες πλάκες, με οποιαδήποτε τεχνική, εκτός από τις μηχανικές και φωτομηχανικές μεθόδους, εφόσον το σχέδιο, η χάραξη και η εκτύπωση αποτελούν έργο του ίδιου καλλιτέχνη. Μόνο τα χαρακτικά που πληρούν αυτούς τους όρους έχουν το δικαίωμα να ονομάζονται πρωτότυπα.»

Η οξυγραφία είναι μέθοδος χαρακτικής, σύμφωνα με την οποία ένα ισχυρό οξύ κόβει τα μη προστατευμένα μέρη μιας επιφάνειας μετάλλων για να δημιουργήσει ένα σχέδιο στο μέταλλο. Μαζί με τη χάραξη είναι η σημαντικότερη τεχνική για τις παλαιές κύριες τυπωμένες ύλες και παραμένει ευρέως χρησιμοποιημένο σήμερα. Άλλες τεχνικές χαρακτικής είναι η τσιγκογραφία (εγχάραξη σε πλάκα ψευδαργύρου με την βοήθεια χημικών μέσων) και η φωτοτσιγκογραφία (φωτογραφική προσβολή πλάκας ψευδαργύρου· χρησιμοποιήθηκε πολύ για την αναπαραγωγή εικόνων σε έντυπα ευρείας κυκλοφορίας, π.χ. εφημερίδες).

Μέχρι την ανακάλυψη της φωτογραφίας και της εκτύπωσης offset, με την χαρακτική στο χέρι γίνονταν η δημιουργία πλακών για την αναπαραγωγή εικόνων σε βιβλία, γραμματόσημα, κ.λπ. Σήμερα, η χαρακτική στο χέρι έχει περιοριστεί στην παραγωγή εικαστικών έργων, την διακόσμηση καλλιτεχνικών βιβλίων, που συνήθως κυκλοφορούν σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων, καθώς και την παραγωγή μητρών για την εκτύπωση χαρτονομισμάτων.

Στην Ελλάδα, η σύγχρονη χαρακτική έκανε την εμφάνισή της στα μέσα του 19ου αι., αλλά έλαβε τον χαρακτήρα καλλιτεχνικής δημιουργίας αργότερα, στα χρόνια του Μεσοπολέμου, από τους πολύ γνωστούς χαράκτες Δημήτρη Γαλάνη και Γιάννη Κεφαλληνό.

Δείτε επίσης

• Ακουατίντα

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Χαρακτική — Περισσότερα για την σύγχρονη χαρακτική και την εμφάνισή της στην Ελλάδα τον 19ο αι.
• Χαρακτική — Έργα ελλήνων χαρακτών.
• Jewelpedia - Χαρακτική
• The Printed Image in the West: Engraving — Η ιστορία της χαρακτικής από το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης (στα αγγλικά).
• Ιστοσελίδα της Ένωσης Ελλήνων Χαρακτών — Σύγχρονη Ελληνική Χαρακτική

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

• Η γλώσσα της τέχνης, Χαρακτική, μέρος 1ο (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Η γλώσσα της τέχνης, Χαρακτική, μέρος 2ο (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)