Ανασκαφές στο Σπηλιόβουνο

Το Σπηλιόβουνο βρίσκεται στην επαρχία Ερίσου, στο βόρειο τμήμα της Κεφαλονιάς. Είναι κατάφυτο ύψωμα στα νοτιοδυτικά του σημερινού οικισμού Φισκάρδο, ο οποίος αναπτύσσεται στις υπώρειες του και ταυτίζεται με τον αρχαίο Πάνορμο.

Τα έτη 1913 και 1915 η Αρχαιολογική Εταιρεία ερεύνησε δύο κτίσματα στη θέση Σπηλιόβουνο. Το πρώτο θα μπορούσε να σχετιστεί με ιερό Νυμφών που πιθανότατα εντοπίζεται στην περιοχή, το δεύτερο αποτελούσε ταφικό κτίσμα ρωμαϊκών χρόνων.

Η ιστορία των ανασκαφών[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ήδη το 19ο αιώνα υπάρχουν αναφορές στα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που βρίσκονται στη θέση «Θρονί της Βασίλισσας Φισκάρδας», τόσο από τον Othon Riemann όσο και από τον Joseph Partsch. Μεταξύ των ερευνών της Αρχαιολογικής Εταιρείας στην Κεφαλονιά, που χρηματοδοτήθηκαν από τον Ολλανδό φιλάρχαιο Adriaan Goekoop, ο Γραμματέας Παναγιώτης Καββαδίας διεξήγαγε δύο μικρές έρευνες το 1913 και το 1915 αντίστοιχα στην περιοχή του Σπηλιόβουνου. Το 1913 ερεύνησε κτηριακά κατάλοιπα, των οποίων η πιθανή θέση θα συζητηθεί στην επόμενη ενότητα, ενώ το 1915 στράφηκε στην προαναφερθείσα θέση Θρονί. Η σπουδαιότητα των δύο θέσεων κατέστη σαφής από τη δεκαετία του 1990 και εντεύθεν, μέσω των αποτελεσμάτων των ερευνητικών δραστηριοτήτων του δανο-ελληνικού προγράμματος επιφανειακής έρευνας της Κεφαλονιάς και της αρμόδιας ΕΚΠΑ (πρώην ΣΤ΄/σημερινή ΛΕ΄).

Κτίσμα που ερευνήθηκε το 1913[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ερευνήθηκε θέση όπου βρίσκεται σπήλαιο και μπροστά σε αυτό «διώροφος οικία» των «ιστορικών ελληνικών χρόνων», της οποίας το ισόγειο περιείχε πίθους και πολλά αγγεία –μερικά των οποίων έφεραν το όνομα του κτήτορος–, στο δε όροφο υπήρχαν λείψανα τοιχογραφίας. Για τη χρονολόγηση του κτηρίου δεν είναι διαθέσιμο οποιοδήποτε στοιχείο. Σημειώνεται ερευνημένη θέση (Site 346) στις υπώρειες νοτιοδυτικά του Φισκάρδου, όπου πολύ κοντά σε φυσική σπηλιά βρίσκονται λείψανα μεγάλου αρχαίου κτηρίου με τοιχοποιία από μεγάλους κατεργασμένους λίθους διαφόρων διαστάσεων. Σύμφωνα με τη αρχαιολόγο Μελπομένη Ανδρεάτου, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι η σπηλιά και το οικοδόμημα μπορούν να ταυτιστούν με ένα ιερό Νυμφών εκτός της πόλης, το οποίο μαρτυρείται από τις αρχαίες πηγές. Πιθανώς, αυτός ήταν ο χώρος που ερεύνησε ο Καββαδίας, αν και το πρόβλημα του κτηρίου που περιγράφει παραμένει. Σημειώνεται ότι η θέση βρίσκεται πλησίον του νεκροταφείου του ρωμαϊκού Πανόρμου (Φισκάρδο), όπου το 2008 ανασκάφηκε διώροφο ταφικό κτίσμα του 2ου αιώνα μ.Χ. (θέση Απόλυτος), πράγμα που, σε συνδυασμό και με την ερμηνεία του κτίσματος στο Θρονί ως ταφικού, θέτει εκ νέου σε συζήτηση τη χρήση του κτηρίου που αναφέρεται στην έκθεση του 1913.

Κτίσμα στο «Θρονί»[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι αρχαιότητες του Σπηλιόβουνου που εντοπίστηκαν το 1915, και των οποίων τα βασικά στοιχεία δίδονται από τον Καββαδία, ταυτίζονται με τα κτηριακά κατάλοιπα στη θέση «Θρονί της Βασίλισσας Φισκάρδας», περίπου 500 μ. δυτικά του λιμανιού. Πρόκειται για μικρό μνημείο με κατεύθυνση ΝΑ-ΒΔ, μερικώς λαξευμένο στο βράχο, του οποίου η ανωδομή χάθηκε. Κλίμακα τριών βαθμίδων στα νοτιοδυτικά οδηγεί σε ένα προθάλαμο. Το κύριο δωμάτιο είναι εφοδιασμένο με λαξευμένα θρανία στις μακρές πλευρές, ενώ στην εξωτερική παρειά της εισόδου υπάρχει κόγχη. Το κτίσμα φαίνεται ότι βρισκόταν στο κράσπεδο δρόμου. Σχετικά με την ερμηνεία του οικοδομήματος διατυπώθηκαν αδρομερώς δύο απόψεις: ήδη ο Riemann πρότεινε τη χρήση του ως τάφου, ενώ ο Partsch εκείνη του λατρευτικού χώρου, την οποία προέκρινε ο Καββαδίας αλλά και πιο πρόσφατα το δανο-ελληνικό πρόγραμμα επιφανειακής έρευνας, χωρίς όμως συγκεκριμένη χρονολόγησή του. Τα τελευταία χρόνια, πάντως, ανασκαφές της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας αποκάλυψαν εκτεταμένο ρωμαϊκό νεκροταφείο, ακόμη και εντός του οικισμού, όπου απαντώνται συχνά μικρά ταφικά κτίσματα, ήτοι μαυσωλεία. Υπό αυτή την έννοια, παρόμοια χρήση του χώρου ως μαυσωλείου ή collegium funeraticum, αποτελούμενου από προθάλαμο, κυρίως θάλαμο με θρανία και κόγχη όπου ήταν αρχικά τοποθετημένη η τεφροδόχος ή προτομή του νεκρού φαίνεται εύλογη, καθώς πρόκειται για ταφικό κτηριακό τύπο που απαντάται συχνά σε ρωμαϊκά νεκροταφεία της ιταλικής χερσονήσου αλλά και της Ελλάδας, όπως, για παράδειγμα, στη Νικόπολη της Ηπείρου με την οποία ο Πάνορμος διατηρούσε στενότατες σχέσεις.

Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Γ. Μιστριώτης, Έκθεσις των πεπραγμένων της Εταιρείας κατά το 1913, ΠΑΕ 1913, 75-76.
Π. Καββαδίας, Έκθεσις των πεπραγμένων της Εταιρείας κατά το έτος 1915, ΠΑΕ 1915, 37.
K. Randsborg (επιμ.), Kephallénia. Archaeology & History. The Ancient Greek Cities I, ActaArch Supplementa 12 (København 2002), 58 αρ. 346, εικ. SC 43.
M. Andreatou, Fiskardo in the Roman and Late Roman Periods, Pharos 19, 1, 2013, 80-81, εικ. 1, 13.

Το κτίσμα στο Θρονί[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

K. Randsborg (επιμ.), Kephallénia. Archaeology & History. The Ancient Greek Cities I, ActaArch Supplementa 12 (København 2002), 59 αρ. 351, 83, εικ. SC 44.
M. Andreatou, Fiskardo in the Roman and Late Roman Periods, Pharos 19, 1, 2013, 90, εικ. 1, 35-36.
O. Riemann, Recherches archeologiques sur les iles ioniennes II (Paris 1879), 51.
Ι. Παρτς, Κεφαλληνία και Ιθάκη. Γεωγραφική μονογραφία, μτφρ. Λ. Γ. Παπανδρέου (Αθήνα 1892) 159.
K. Randsborg (επιμ.), Kephallénia. Archaeology & History. The Ancient Greek Cities II, ActaArch Supplementa 12 (København 2002), 57 αρ. L64.
Α. Χωρέμη-Σπετσιέρη, Τα νησιά του Ιονίου Πελάγους κατά τους ιστορικούς χρόνους, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, αρ. 269 (Αθήνα 2011), 31-34 [σχετικά με τον οικισμό Πανόρμου].
Α. Σωτηρίου – Μ. Ανδρεάτου – Αθ. Δελλής, Φισκάρδο – Πάνορμος, σε: Μ. Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη (επιμ.), Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού, Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς. 2000-2010: από το ανασκαφικό έργο των Εφορειών Αρχαιοτήτων (Αθήνα 2012), 375-376.
M. Andreatou, Fiskardo in the Roman and Late Roman Periods, Pharos 19, 1, 2013, 69-94.

Αναφορές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

http://ww2.archetai.gr/index.php?p=exchavations&poi=156&type=0&title=Σπηλιόβουνο^{[νεκρός σύνδεσμος]}