Σαμπίρ

Η σαμπίρ ή «Μεσογειακή κοινή γλώσσα» ήταν κατά τη δεύτερη χιλιετία (από τον 11ο έως τον 19ο αιώνα) μια απλοποιημένη, ανάμικτη γλώσσα με αρκετά ιταλικά στοιχεία, ευρέως κατανοητή στα λιμάνια της Μεσογείου, η οποία αποτελούσε τη lingua franca μεταξύ όσων επιχειρούσαν στα λιμάνια αυτά. Η Σαμπίρ ανήκει στις μεικτές γλώσσες (Πίτζιν) και βασίζεται σε λατινογενείς γλώσσες, οι οποίες ομιλούνταν στην ευρύτερη περιοχή της λεκάνης της Μεσογείου. Το δε όνομα Σαμπίρ έλκει την καταγωγή του από το λατινικό ρήμα sapere («γνώσκω»).

Η Σαμπίρ ως γλώσσα διαμορφώθηκε με την πάροδο του χρόνου, συνδυάζοντας στοιχεία λεξιλογίου, συντακτικού και γραμματικής από ένα πλήθος γλωσσών, με κυριότερη την αναφορά στην ιταλική γλώσσα, τα οξιτανικά, και στην ύστερη περίοδο ανάπτυξής της τα ισπανικά και τα πορτογαλικά. Στη διαμόρφωσή της δανείστηκε επίσης πολλά στοιχεία από τα ελληνικά, τα τουρκικά, τα γαλλικά, αλλά και τις αραβικές και βερβερικές γλώσσες.

Η χρήση της ήταν εκτεταμένη όχι στα αστικά κέντρα, αλλά μεταξύ ναυτικών, εμπόρων, διπλωματών και άλλων επιχειρούντων μεταξύ των μεσογειακών λιμανιών.

Η «Μεσογειακή κοινή γλώσσα», ως προϊόν μείξης ετερόκλητων στοιχείων, είχε ως κύριο γνώρισμα την έλλειψη πολύπλοκων γραμματικών και συντακτικών κανόνων· στην ουσία ήταν μια γλώσσα απλοϊκή, χωρίς τύπους και κανόνες, η οποία -συνεπικουρούμενη από τη γλώσσα του σώματος- γεφύρωνε το γλωσσικό χάσμα μεταξύ των πολιτισμών της Μεσογείου.

Ο πρώτος γλωσσολόγος που την μελέτησε συστηματικά ήταν ο Γερμανός Ούγκο Σούχαρτ (Hugo Schuchardt), ο οποίος πρεσβεύει στη θεωρία του ότι οι Πορτογάλοι ναυτικοί, κατά τα εξερευνητικά τους ταξίδια στον Νέο Κόσμο, χρησιμοποίησαν αυτή τη γλώσσα, για να επικοινωνήσουν με τους ιθαγενείς. Έχοντας σε μεγάλο βαθμό πορτογαλικές λέξεις, η Σαμπίρ ακούστηκε από τους μετέπειτα Άγγλους και Γάλλους εξερευνητές ως «σπαστά πορτογαλικά»· στη συνέχεια αφομοιώθηκε από τις τοπικές γλώσσες και κατ' αυτόν τον τρόπο ο Σούχαρτ εξηγεί τις ομοιότητες μεταξύ των γλωσσών πίτζιν και κρεολών και των ευρωπαϊκών συγγενών τους.

Η Σαμπίρ ουδέποτε συστηματοποιήθηκε ως γλώσσα και οι γραπτές αναφορές σ' αυτήν είναι μάλλον περιστασιακές. Ένα τυπικό παράδειγμα αποτελεί ο μονόλογος του Μουφτή, από το έργο του Μολιέρου Ο αρχοντοχωριάτης.

Se ti saber : Ti responder : Se non saber : Tazir, tazir
— Αν γνωρίζεις : απαντάς : αν δεν γνωρίζεις : τσιμουδιά

Οι ομοιότητες με τις λατινογενείς γλώσσες είναι προφανείς, όσο προφανής είναι και η έλλειψη κλίσεων, τύπων και άλλων μερών του λόγου.

Βιβλιογραφία

Dakhlia, Jocelyne, Lingua Franca – Histoire d'une langue métisse en Méditerranée, Actes Sud, 2008, ISBN 2-7427-8077-7
John A. Holm, Pidgins and Creoles, Cambridge University Press, 1989, ISBN 0-521-35940-6, p. 607
Henry Romanos Kahane, The Lingua Franca in the Levant: Turkish Nautical Terms of Italian and Greek Origin, University of Illinois, 1958
Hugo Schuchardt, Pidgin and Creole languages : selected essays by Hugo Schuchardt (edited and translated by Glenn G. Gilbert), Cambridge University Press, 1980. ISBN 0-521-22789-5.