Ο ασπασμός της Θεοτόκου και της Ελισάβετ

Ο ασπασμός της Θεοτόκου και της Ελισάβετ είναι εικονογραφικό θέμα της χριστιανικής ζωγραφικής κατά το οποίο η Θεοτόκος και η Ελισάβετ ευρισκόμενες μπροστά στην είσοδο του οίκου Ζαχαρίου αγκαλιάζονται μεταξύ τους.

Προέλευση θέματος

Στην Καινή Διαθήκη και στον Ευαγγελιστή Λουκά αναφέρεται πως η Θεοτόκος εισήλθεν εις τον οίκον Ζαχαρίου και ησπάσατο την Ελισάβετ , όμως στην ζωγραφική αναπαριστάνεται εκτός του οίκου Ζαχαρίου και κατ΄επίδραση του Πρωτευαγγελίου.

Παραλλαγές -διάδοση εικονογραφικού θέματος

Σε κάποιες παραστάσεις απεικονίζονται μαζί με τις δύο γυναίκες και ο μνηστήρας της Θεοτόκου Ιωσήφ και ο Ζαχαρίας πατέρας του Ιωαννη Προδρόμου. Το εικονογραφικό θέμα εντοπίζεται ήδη στην παλαιοχριστιανική περίοδο, όπως στην σαρκοφάγο της Ραβέννας και στον θρόνο του επισκόπου Μαξιμιανού. Στο ψηφιδωτό του καθεδρικού ναού του Parenzo τον 6ο αι. μ.Χ έχουμε όχι σκηνή εναγκαλισμού μεταξύ των δύο γυναικών, αλλά με τις δύο γυναίκες σε στάση διερώτησης με τα χέρια προς τα κάτω. Η κοιλιά της Ελισάβετ φαίνεται ελαφρώς εξωγκωμένη. Αλλού εντοπίζεται στις τοιχογραφίες του ναού της Θεοτόκου στο Castelseprio, σε τοιχογραφίες της Καππαδοκίας, στους Αγίους Αναργύρους της Καστοριάς (11ος αι.), στον Άγιο Μάρκο της Βενετίας. Σε μικρογραφία των Ομιλιών του Ιακώβου του Κοκκινοβάφου, στο Κουρμπίνοβο, σε μωσαϊκό του Μονρεάλε στη Σικελία, σε τοιχογραφίες των Παλαιολόγειων χρόνων (Γκρατσάνιτσα). Από τον 15ο αι. βρίσκουμε δείγματα του εικονογραφικού θέματος στην Δύση: εκεί γονυπέτής η Ελισάβετ αγκαλιάζεται με τη Θεοτόκο, έτσι έχουμε έργο του Ντομένικο Γκιρλαντάιο στη Santa Maria Novella στη Φλωρεντία, γύρω στα 1491. Άλλοτε εικονίζονται και οι δυο γυναίκες γονυπετείς ή και οι δυο όρθιες. Σε ορισμένες δυτικές απεικονίσεις συναντάμε κυρίως από τον 14ο αι.στις εξωγκωμένες κοιλιές των δύο γυναικών τα δύο έμβρυα,ο Χριστός και ο Πρόδρομος. Ο Ιωάννης κάποιες φορές βρίσκεται σε στάση γονυκλισίας προς τον Χριστό. Έργα τέτοια είναι του Κόνραντ Βιτς (15ος αι.) στο Μουσείο του Βερολίνου, το retable του μουσείου της Πράγας (σχολή Βοημιας, 15ος αι.) και του Marx Reichlich

Marx Reichlich. Ασπασμός Θεοτόκου και Ελισάβετ, 16ος αι. Πινακοθήκη του Μονάχου Σε ορισμένες δυτικές απεικονίσεις συναντάμε κυρίως από τον 14ο αι.στις εξωγκωμένες κοιλιές των δύο γυναικών τα δύο έμβρυα,ο Χριστός και ο Πρόδρομος. Ο Ιωάννης κάποιες φορές βρίσκεται σε στάση γονυκλισίας προς τον Χριστό.

Το θέμα αυτό έχει βυζαντινή προέλευση καθώς το εντοπίζουμε στο Ψαλτήριο του Χλούδωφ στη Μόσχα. Τον 13ο αι. στο σερβικό Τετραευάγγελον της Βιβλιοθήκης Βελιγραδίου.

Πηγές

• Κωνσταντίνος Καλοκύρης, Η Θεοτόκος εις την εικονογραφίαν ανατολής και δύσεως, εκδ.Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Θεσσαλονίκη, 1972