Θεόδωρος Σανταβαρηνός

Θεόδωρος Σανταβαρηνός
	Ο Σανταβαρηνός συκοφαντεί στον αυτοκράτορα Βασίλειο τον γιο του, Λέοντα, ότι δήθεν κρύβει στιλέτο στην μπότα του. Μικρογραφία από την «Σύνοψι Ιστοριών» του Ιωάννη Σκυλίτζη, 12ος αιώνας, Εθνική Βιβλιοθήκη της Ισπανίας, Μαδρίτη.
Γενικές πληροφορίες
Χώρα πολιτογράφησης	Βυζαντινή Αυτοκρατορία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	νέα ελληνική γλώσσα
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	χριστιανός ιερέας; αρχιεπίσκοπος; ηγούμενος; Αποκρισάριος
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	μητροπολίτης
	Σχετικά πολυμέσα
	δεδομένα

Ο Θεόδωρος Σανταβαρηνός (ή Σανδαβαρηνός^[1]) υπήρξε μοναχός στη Μονή Στουδίου, ο οποίος κατάφερε να κερδίσει την εύνοια του Πατριάρχη Φώτιου και να γίνει έτσι ηγούμενος της μονής και κατόπιν Αρχιεπισκοπος Ευχαΐτων.

Όντας ένας από τους εξέχοντες αντιπάλους του αυτοκράτορα Λέοντος ΣΤ', ο Θεόδωρος Σανταβαρηνός τιμωρήθηκε αυστηρά μετά τη δεύτερη απομάκρυνση του Φωτίου: μαστιγώθηκε, τυφλώθηκε και εξορίστηκε στη Μικρά Ασία. Στις σωζόμενες πληροφορίες για αυτόν, κατηγορείται συνήθως για μαγεία και αποκρυφισμό.

Βιογραφικά στοιχεία

Καταγόταν από την πόλη Σαντάβαρι της Φρυγίας, εξ ου και το προσωνύμιό του^[α]. Σύμφωνα με τον Νικηφόρο Γρηγορά, καταγόταν από την Αίγυπτο^[2], όπου έμαθε τις διδασκαλίες των μάγων και μελέτησε τη νεκρομαντεία και την τέχνη της κλήσης πνευμάτων, κατά την οποία εμφανίζονταν δαίμονες από την κόλαση στο φως της ημέρας αντί για τις ψυχές των προσκαλούμενων νεκρών^[3].

Στο Χρονικό του Ψευδο-Συμεών αναφέρεται ότι ο Θεόδωρος ήταν γιος Μανιχαίου και ήταν και ο ίδιος Μανιχαίος^[4], ο οποίος κάποτε καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά λόγω της νιότης του δεν εκτελέστηκε και στάλθηκε για αναμόρφωση στη Μονή Στουδίου. Εκεί κατάφερε να γίνει προστατευόμενος του μελλοντικού πατριάρχη Φωτίου (κατ'άλλους θεωρείται συγγενής του^[5]), ο οποίος κατά την πρώτη του πατριαρχία τον έκανε ηγούμενο της μονής. Ως ηγούμενος, σύμφωνα με τον Ψευδο-Συμεών, ο Σανταβαρηνός κατόρθωσε με την κακία του να εκδιώξει τους περισσότερους μοναχούς από το μοναστήρι. Εκείνη την εποχή, ο αυτοκράτορας Βασίλειος Α΄ θρήνησε τον πρόωρο θάνατο του αγαπημένου του γιου Κωνσταντίνου, και ο Σανταβαρηνός κατάφερε μέσω της μαγείας να καλέσει την εικόνα του νεκρού ενώπιον του αυτοκράτορα^[3]^[6]. Θεωρείται πως αυτό έδωσε στον Σανταβαρηνό τη δυνατότητα να ασκεί μια επίδραση στον αυτοκράτορα^[7].

Θεωρούμενος ευσεβής χριστιανός που είχε το χάρισμα να κάνει θαύματα και προφητείες^[4], ο Σανταβαρηνός εξελέγη Αρχιεπίσκοπος Ευχαΐτων κατά τη δεύτερη πατριαρχία του Φωτίου^[6], περί το 880^[8]. Έπεσε όμως στη δυσμένεια του διαδόχου πρίγκιπα Λέοντα, τον οποίο μισούσε και συκοφάντησε μπροστά στον πατέρα του^[9], με αποτέλεσμα ο Βασίλειος να φυλακίσει τον Λέοντα^[10]. Αφού πέθανε ο γέρος αυτοκράτορας και ο Λέων ο Σοφός ανέβηκε στο θρόνο, εκδικήθηκε τον Σανταβαρηνό, ο οποίος, αρνούμενος να καταθέσει κατά του προστάτη του, Φώτιου, μαστιγώθηκε, τυφλώθηκε και εξορίστηκε στην Αθήνα^[11]^[12]. Πολλά χρόνια αργότερα του επέτρεψαν να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη, όπου πέθανε μεταξύ των ετών 913 και 920.

Μητροπολίτης Πατρών;

Σε παλαιότερες έρευνες γινόταν γενικά αποδεκτό ότι ο Φώτιος χειροτόνησε τον Σανταβαρηνό μητροπολίτη Πατρών κατά την εξορία του, και ενώ υπήρχε άλλος ενεργός μητροπολίτης στην πόλη. Μάλιστα, καθώς δεν μπορούσε να καταλάβει τον θρόνο αυτό, οι υποστηρικτές του Φωτίου τον περιέπαιζαν ως «Μητροπολίτη Αφαντοπόλεως^[β]». Με αυτή την ιδιότητα, αναφέρεται ότι ο Σανταβαρηνός ταξίδεψε στη Ρώμη το 878 ως απεσταλμένος του Φωτίου στον Πάπα Ιωάννη Η΄. Σύμφωνα με τον Θωμόπουλο είχε ζητήσει την πλούσια πατραϊκή μητρόπολη αποσκοπώντας σε μεγάλα οικονομικά οφέλη. Αναφέρεται επίσης σε κατάλογο Μητροπολιτών Πάτρας που είχε συνταχθεί από τον Σταυράκη Αριστάρχη Βέη και είχε εκδοθεί το 1903 από τον Ερνστ Γκέρλαντ.

Ωστόσο, όπως πειστικά έχει αποδείξει ο Βενάνς Γκρουμέλ, η υπόθεση αυτή βασίζεται σε παρερμηνεία σχετικού χωρίου του έργου Vita Ignatii (BHG 817, 572C). Έτσι, σήμερα θεωρείται ότι εκείνος είναι ένας διαφορετικός Θεόδωρος, επίσης υποστηρικτής του Φωτίου, αλλά πάντως όχι ο Σανταβαρηνός^[1].

Υποσημειώσεις και παραπομπές

Υποσημειώσεις

↑ «Θεόδωρος ὁ ἐκ χωρίου τοῦ Σανταβάρεως ἐξορμώμενος, καὶ διὰ τοῦτο Σανταβαρινὸς παρωνύμως ὑπό τινων ἐπονομαζόμενος^[1]».
↑ «Θεόδωρον ἐκεῖνον, ὃν ἐν ἐξορίᾳ καθήμενος αὐτὸς μὲν εἰς τὰς Πάτρας ἐχειροτόνησε μητροπολίτην. Ἀφαντοπόλεως δὲ τοῦτον ἀστείως οἱ παρ' ἐκείνῳ κατωνόμαζον^[13]».

Παραπομπές

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 De Gruyter.
↑ Παρασκευοπούλου 2013, σελ. 87.
↑ ^3,0 ^3,1 Ουσπένσκι 1948, Част I. Глава 8. Семейные отношения в доме царя Василия. Лев VI. Низложение патриарха Фотия.
↑ ^4,0 ^4,1 Συμεών Μαγίστρου Χρονογραφία, σελ. 32.
↑ «Θεσσαλονίκη – Κωνσταντινούπολη, με αφορμή τον Βίο της αγίας Θεοφανώς της αυτοκράτειρας». Κ' Διεθνές Επιστημονικό Συμπόσιο Χριστιανική Θεσσαλονίκη: 5. 2006. http://users.auth.gr/users/1/9/061391/public_html/b_5.pdf. Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2023.
↑ ^6,0 ^6,1 Δημητρώφ 2008, с. 22.
↑ Παρασκευοπούλου 2013, σελ. 93.
↑ Γυφτοπούλου, Σοφία (21 Ιανουαρίου 2003). «Ευχαΐτων Μητρόπολις». Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού - Κωνσταντινούπολη. Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2023.
↑ Συμεών Μαγίστρου Χρονογραφία, σελ. 33.
↑ Παρασκευοπούλου 2013, σελ. 84.
↑ Φειδάς, Βλάσιος. Εκκλησιαστική ιστορία, τόμος Β'. σελίδες 97–175.
↑ Συμεών Μαγίστρου Χρονογραφία, σελ. 35.
↑ «Theodoros 174». Prosopography of the Byzantine Empire. King's College London. Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2023.

Πηγές

Lilie, Ralph-Johannes; Claudia Ludwig, Beate Zielke, Thomas Pratsch (2013). «Theodoros Santabarenos: Θεόδωρος». Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit Online (Berlin, Boston: De Gruyter). https://www.degruyter.com/database/PMBZ/entry/PMBZ29774/html. Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2023.
Ουσπένσκι, Φιοντόρ (1948), История Византийской империи. Т.III, Μόσχα, https://azbyka.ru/otechnik/Fedor_Uspenskij/istorija-vizantijskoj-imperii-tom3-uspenskij/
Δημητρώφ, Γιάνκο (2008), «Обвиненията в магия срещу политически и религиозни противници във Византийската историография от Х – ХІІ в», Societas Classica vol III (2): 19 – 29, http://journals.uni-vt.bg/sc/eng/vol3/iss2/3
Παρασκευοπούλου, Ηλιάνα (2013). Το Αγιολογικό Και Ομιλητικό Έργο Του Νικηφόρου Γρηγορά. Βυζαντινά Κείμενα Και Μελέτες 59. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών. ISBN 9789607856487. Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2023.
«Συμεών Μαγίστρου και Λογοθέτου Χρονογραφία» (PDF). Πανεπιστήµιο Αιγαίου, Τµήµα Πολιτισµικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας. Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2023.
Στέφανος Θωμόπουλος Ιστορία της πόλεως των Πατρών, Τόμος Α΄, έκδοση τέταρτη, Αχαικές εκδόσεις 1998, ISBN 960-7960-10-6
Β. Στεφανίδης, Εκλησιαστική ιστορία απ΄αρχής μέχρι σήμερον, Αθήνα 1948
Βίος του πατριάρχου Ιγνατίου Νικήτα Παφλαγόνος, Τεργέστη, 1899.

[2] «Θεόδωρος ὁ ἐκ χωρίου τοῦ Σανταβάρεως ἐξορμώμενος, καὶ διὰ τοῦτο Σανταβαρινὸς παρωνύμως ὑπό τινων ἐπονομαζόμενος^[1]».

[15] «Θεόδωρον ἐκεῖνον, ὃν ἐν ἐξορίᾳ καθήμενος αὐτὸς μὲν εἰς τὰς Πάτρας ἐχειροτόνησε μητροπολίτην. Ἀφαντοπόλεως δὲ τοῦτον ἀστείως οἱ παρ' ἐκείνῳ κατωνόμαζον^[13]».

[FOOTNOTEDe_Gruyter-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 De Gruyter.

[FOOTNOTEΠαρασκευοπούλου2013[https://www.academia.edu/38192346/%CE%A4%CE%BF_%CE%91%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%9F%CE%BC%CE%B9%CE%BB%CE%B7%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CE%88%CF%81%CE%B3%CE%BF_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%9D%CE%B9%CE%BA%CE%B7%CF%86%CF%8C%CF%81%CE%BF%CF%85_%CE%93%CF%81%CE%B7%CE%B3%CE%BF%CF%81%CE%AC_87]-3] Παρασκευοπούλου 2013, σελ. 87.

[FOOTNOTEΟυσπένσκι1948[https://azbyka.ru/otechnik/Fedor_Uspenskij/istorija-vizantijskoj-imperii-tom3-uspenskij/1_8_Част_I._Глава_8._Семейные_отношения_в_доме_царя_Василия._Лев_VI._Низложение_патриарха_Фотия]-4] 3,0 ^3,1 Ουσπένσκι 1948, Част I. Глава 8. Семейные отношения в доме царя Василия. Лев VI. Низложение патриарха Фотия.

[FOOTNOTEΣυμεών_Μαγίστρου_Χρονογραφία[http://khazarzar.skeptik.net/pgm/PG_Migne/Symeon%20Magistrus_PG%20109/Chronographia.pdf_32]-5] 4,0 ^4,1 Συμεών Μαγίστρου Χρονογραφία, σελ. 32.

[6] «Θεσσαλονίκη – Κωνσταντινούπολη, με αφορμή τον Βίο της αγίας Θεοφανώς της αυτοκράτειρας». Κ' Διεθνές Επιστημονικό Συμπόσιο Χριστιανική Θεσσαλονίκη: 5. 2006. http://users.auth.gr/users/1/9/061391/public_html/b_5.pdf. Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2023.

[FOOTNOTEΔημητρώφ2008с._22-7] 6,0 ^6,1 Δημητρώφ 2008, с. 22.

[FOOTNOTEΠαρασκευοπούλου2013[https://www.academia.edu/38192346/%CE%A4%CE%BF_%CE%91%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%9F%CE%BC%CE%B9%CE%BB%CE%B7%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CE%88%CF%81%CE%B3%CE%BF_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%9D%CE%B9%CE%BA%CE%B7%CF%86%CF%8C%CF%81%CE%BF%CF%85_%CE%93%CF%81%CE%B7%CE%B3%CE%BF%CF%81%CE%AC_93]-8] Παρασκευοπούλου 2013, σελ. 93.

[9] Γυφτοπούλου, Σοφία (21 Ιανουαρίου 2003). «Ευχαΐτων Μητρόπολις». Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού - Κωνσταντινούπολη. Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2023.

[FOOTNOTEΣυμεών_Μαγίστρου_Χρονογραφία[http://khazarzar.skeptik.net/pgm/PG_Migne/Symeon%20Magistrus_PG%20109/Chronographia.pdf_33]-10] Συμεών Μαγίστρου Χρονογραφία, σελ. 33.

[FOOTNOTEΠαρασκευοπούλου2013[https://www.academia.edu/38192346/%CE%A4%CE%BF_%CE%91%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%9F%CE%BC%CE%B9%CE%BB%CE%B7%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CE%88%CF%81%CE%B3%CE%BF_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%9D%CE%B9%CE%BA%CE%B7%CF%86%CF%8C%CF%81%CE%BF%CF%85_%CE%93%CF%81%CE%B7%CE%B3%CE%BF%CF%81%CE%AC_84]-11] Παρασκευοπούλου 2013, σελ. 84.

[12] Φειδάς, Βλάσιος. Εκκλησιαστική ιστορία, τόμος Β'. σελίδες 97–175.

[FOOTNOTEΣυμεών_Μαγίστρου_Χρονογραφία[http://khazarzar.skeptik.net/pgm/PG_Migne/Symeon%20Magistrus_PG%20109/Chronographia.pdf_35]-13] Συμεών Μαγίστρου Χρονογραφία, σελ. 35.

[14] «Theodoros 174». Prosopography of the Byzantine Empire. King's College London. Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2023.

[1]

[α]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[β]

[13]