Μητροκωμία

Η μητροκωμία ήταν μια μορφή γεωργικού συνεταιρισμού που αναπτύχθηκε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Τις μητροκωμίες αποτελούσαν ομάδες μικροϊδιοκτητών αγροτών (κωμητών) που συγκροτούνταν σε κοινότητες για τη καλλιέργεια της γης στη περιοχή τους. Οι μητροκωμίες άρχισαν ν΄ ακμάζουν από τον 9ο αιώνα προς αντιμετώπιση των μεγάλων τότε ιδιοκτητών γης που είχαν μετατραπεί σε δυνάστες και που ήταν άρχοντες και στρατιωτικοί του Βυζαντίου, μάλιστα δε και ευαγή ιδρύματα μέχρι και μοναστήρια.

Έτσι οι μητροκωμίες απετέλεσαν αυτόνομες κοινότητες διοικούμενες εξ ιδίων αρχόντων των οποίων το όνομα μεταλλάσσεται κατά διάφορες εποχές της δράσης τους. Από δημοσιονομικής άποψης αυτές θεωρούνταν ως ένα αδιάσπαστο σύνολο που γράφονταν στους φορολογικούς καταλόγους με αντίστοιχη ευθύνη έναντι του κράτους για το συνολικό φόρο που βάρυνε αναλογικά τα καλλιεργούμενα κτήματά τους. Έτσι αν κάποιος εκ των κωμητών αποχωρούσε, ή άφηνε ακαλλιέργητη τη γη του, υποχρεώνονταν οι άλλοι στη καταβολή του "απόρου μεριδίου" που όμως μετά τη καταβολή του αναλογούντος φόρου επικυρωνόταν αυτοδίκαια σ΄ αυτούς. Συνέπεια αυτού ήταν με το πέρασμα του χρόνου η δημιουργία δικαιωμάτων προτίμησης υπέρ των κωμητών στη περίπτωση που μέλος της μητροκωμίας ήθελε να προβεί σε εκποίηση κτήματος που περιλαμβανόταν στη κοινότητα.

Στη συνέχεια επί Τουρκοκρατίας όταν άρχισαν ν΄ αναπτύσσονται τα λεγόμενα κεφαλοχώρια ιδίως από τους μικροϊδιοκτήτες των ορεινών περιοχών προκειμένου ν΄ αντιμετωπίσουν τους μεγαλοϊδιοκτήτες των πεδινών περιοχών και των ιδιοκτητών των τσιφλικιών εμφανίζονται τα ίδια ακριβώς χαρακτηριστικά των μητροκομιών του Βυζαντίου. Αλλά και στη νησιώτική Ελλάδα (Κυκλάδες και Κρήτη) κατά την Ενετοκρατία ίδιας μορφής χαρακτηριστικών ομάδων καλλιεργητών παρατηρούνται περισσότερο όμως για μεταξύ τους αλληλοβοήθεια παρά γι΄ αντιμετώπιση μεγαλοϊδιοκτητών, που δεν υπήρχαν. Έτσι κάτω από την ενετική διοίκηση και προστασία των αυτόνομων Δουκάτων αναπτύχθηκαν σιγά - σιγά κοινότητες μικροκαλλιεργητών που με την απελευθέρωση βρέθηκαν ως μικρές διοικητικές πλέον κοινότητες (χωριά). Σημειώνεται πάντως ότι στις Κυκλάδες τέτοιες παραθαλάσσιες αγροτοκοινότητες από το 1650 και αργότερα δεινοπάθησαν κυρίως από τους πειρατές με συνέπεια ν΄ αποτραβηχτούν στη συνέχεια σε ενδότερα μέρη των νησιών.

Πηγές

• Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου τ.13ος, σ.513