Κράτος

Το κράτος είναι οργανωμένη πολιτική οντότητα που κατέχει το μονοπώλιο της χρήσης νόμιμης εξουσίας σε μια καθορισμένη γεωγραφική περιοχή. Αυτά μπορεί να αντιστοιχούν σε εθνικά κράτη, υποεθνικά κράτη, ή πολυεθνικά κράτη. Ένα κράτος συνήθως περιλαμβάνει ένα σύνολο οργανισμών οι οποίοι έχουν τη δικαιοδοσία να φτιάχνουν και να επιβάλλουν τους κανόνες εκείνους οι οποίοι κυβερνούν τον πληθυσμό μίας κοινωνίας μέσα σε συγκεκριμένα γεωγραφικά όρια. Το κράτος έχει κυβέρνηση, νόμους και αναγνωρισμένη κυριαρχία. Κράτος στα αρχαία Ελληνικά σήμαινε "δύναμη".

Το κράτος ως μορφή κοινωνικής οργάνωσης δεν υπήρχε πάντα. Για δεκάδες χιλιάδες χρόνια, οι ανθρώπινες φυλές ήταν οργανωμένες σε μικρές ομαδοποιήσεις ή/και σε μεγαλύτερες κοινότητες χωρίς κρατική οντότητα. Το κράτος δημιουργήθηκε από τη στιγμή που ο άνθρωπος συγκροτεί τις πρώτες πρωτόγονες αγροτικές κοινωνίες, παράγει πλεόνασμα των αγαθών και δημιουργεί το εμπόριο για να πουλά αυτά τα αγαθά. Σύμφωνα με πολλούς μελετητές, βάσει αυτής της εξέλιξης, δημιουργούνται οι πρώτες κοινωνικές τάξεις (αυτή των παραγωγών του πλούτου και αυτή που με διάφορες μορφές βίας καρπώνεται το παραγώμενο πλεόνασμα) μαζί με τις ταξικές αδικίες και διακρίσεις (βλ. πάλη των τάξεων).

Το κράτος -κατά τον Ένγκελς- είναι προϊόν της κοινωνίας σε ορισμένη βαθμίδα εξέλιξης. Είναι η "...ομολογία ότι η κοινωνία αυτή μπερδεύτηκε σε μια αξεδιάλυτη αντίφαση με τον ίδιο τον εαυτό της, ότι διασπάστηκε σε ασυμφιλίωτες αντιθέσεις που είναι ανήμπορη να παραμερίσει. Και για να μη φθείρουν αυτές οι αντιθέσεις, οι τάξεις και τα αντιμαχόμενα οικονομικά συμφέροντα τον εαυτό τους και την κοινωνία σε έναν άκαρπο αγώνα, έγινε αναγκαία μια δύναμη που φαινομενικά στέκεται πάνω από την κοινωνία, για να μετριάζει τη σύγκρουση, για να την κρατάει μέσα στα όρια της «τάξης». Και η δύναμη αυτή που βγήκε από την κοινωνία, αλλά που τοποθετήθηκε πάνω από αυτήν, που όλο και περισσότερο αποξενώνεται από αυτήν, είναι το κράτος. Απέναντι στην παλιά οργάνωση των γενών το κράτος χαρακτηρίζεται πρώτα από τον χωρισμό των υπηκόων του κατά εδαφική περιοχή […] Αυτή η οργάνωση των πολιτών σύμφωνα με τον τόπο διαμονής είναι κοινή σε όλα τα κράτη. Για αυτό μας φαίνεται φυσική".

Ιστορική αναδρομή

Το κράτος ως ένα ανθρώπινο κοινωνικό δημιούργημα, γεννήθηκε, εξελίχθηκε, συνεχίζει να εξελίσσεται και θα περάσει και αυτό στο στάδιο της παρακμής και της οριστικής εξαφάνισης, μαζί με τις ταξικές/κοινωνικές ανισότητες. Τα χαρακτηριστικά του διαμορφώνονται ανάλογα με το τι κοινωνικό σύστημα επικρατεί σε κάθε ιστορική περίοδο. Στη μακραίωνη ύπαρξή του ως κοινωνικός θεσμός, γνώρισε και συνεχίζει να γνωρίζει πολλές μεταβολές. Έτσι κατά την περίοδο της αρχαιότητας και της ύπαρξης του δουλοκτητικού κοινωνικού συστήματος, το κράτος ήταν οργανωμένο στο πλαίσιο της πόλης/κράτους ή/και στο πλαίσιο μιας αυτοκρατορίας. Αργότερα, όταν η ανθρώπινη κοινωνία πέρασε στο φεουδαρχικό σύστημα, έχουμε το κράτος οργανωμένο στο πλαίσιο μικρών φεουδαρχικών βασιλείων.

Η ανάδυση του πρώϊμου καπιταλισμού (12ος αι. μ.Χ.), οδηγεί σταδιακά σε κρίση το φεουδαρχικό σύστημα, τον φεουδαρχικό τρόπο παραγωγής και κατ' επέκταση την κρατική οργάνωση αυτού του συστήματος. Τα φέουδα ως μορφή κρατικής οργάνωσης αποδυναμώνονται, προς όφελος της κεντρικής εξουσίας που την εκφράζει ο βασιλιάς. Η κρίση και η παρακμή της φεουδαρχίας συνοδευόμενη από την ανάδυση του καπιταλιστικού συστήματος κράτησε ίσαμε τον 16ο αι., οπότε παρατηρούμε και την κρατική οργάνωση να αποκτά σταδιακά τα σημερινά της χαρακτηριστικά. Τα χαρακτηριστικά του έθνους/κράτους που αρμόζουν στην κρατική οργάνωση την εποχή της ηγεμονίας του καπιταλισμού και της ταξικής καπιταλιστικής κοινωνίας.

Επιπλέον βιβλιογραφία

• Τζόζεφ Στρέγερ, Γιατί γεννήθηκε το Κράτος. Εξουσία, ιδεολογία και θεσμοί στην αυγή της νεότερης Ευρώπης, μτφρ. Θάνος Σαμαρτζής, εκδ. Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, 2012
• Συλλογικό έργο. Το κράτος : Θεωρίες και προσεγγίσεις, μετάφραση Γιώργος Αντωνίου, Αλέξανδρος Κουτσογιάννης, Σαββάλας, 2011

Δείτε επίσης

• Κατάλογος κρατών ανά τον κόσμο

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι

• Σοφά λόγια για το κράτος
• Αντώνης Μακρυδημήτρης, Σήμερα υπάρχουν στον κόσμο περισσότερα από 200 κράτη. Ωστόσο η πρόκληση της αναδιοργάνωσης και επανίδρυσης του δημόσιου διοικητικού τοπίου με όρους σύγχρονους και δημιουργικούς αποτελεί το κεντρικό ζητούμενο. Πόσο απαραίτητο είναι το κράτος στον 21ο αιώνα [1]