Κατεπανάτο Μεγάλης Αρμενίας και Ιβηρίας

Το Κατεπανάτο ή και Δουκάτο της Μεγάλης Αρμενίας και Ιβηρίας ήταν διοικητική διαίρεση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας στα εδάφη της σημερινής Αρμενίας και Γεωργίας. Δημιουργήθηκε το 1045 με την ένωση του Θέματος Ιβηρίας και της Μεγάλης Αρμενίας που μόλις είχε κατακτηθεί. Η δημιουργία του ήταν το αποτέλεσμα του πολέμου ανάμεσα στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία και το αρμενικό βασίλειο των Βαγρατιδών όπου βασίλευε ο Κακικίος Β'. Οι Βυζαντινοί νίκησαν και προσάρτησαν το βασίλειο στην αυτοκρατορία.

Στην αρχή οι νέα διοικητική περιφέρεια απολάμβανε απαλλαγή απο πολλούς φόρους αλλά στην συνέχεια η φορολογία άλλαξε αναγκάζοντας πολλούς Αρμένιους να αυτομολήσουν στην μουσουλμανική πλευρά. Το κατεπανάτο αντιμετώπιζε συνεχώς επιθέσεις από τα τουρκικά φύλα της περιοχής. Σταδιακά χάθηκε η Άρτζε(en) που λεηλατήθηκε και το 1048 επακολούθησε η , με αμφίρροπη κατάληξη, Μάχη του Καπετρού(en). Μέχρι το 1055 οι βυζαντινοί αντιμετώπιζαν αποτελεσματικά τις εισβολές των τουρκομάνων, από τότε οι τούρκοι εμίριδες λεηλατούσαν και καταλάμβαναν συνεχώς εδάφη . Από το 1059-1064 αναφέρονται δύο ξεχωριστοί διοικητές, αυτός της Ιβηρίας και αυτός του Ανίου, άγνωστο εάν είχε χωριστεί το κατεπανάτο σε δύο νέα. Το 1064-65 με την πτώση του Ανίου διαλύθηκε η διοικητική διαίρεση και αντικαταστάθηκε με το νέο Κατεπανάτο Καρσίου και Ιβηρίας.

Έδρα της διοικητικής μονάδας ήταν το Ανίον έως το 1064 που καταλήφθηκε από τους Σελτζούκους του Αλπ Αρσλάν. Κατεπάνω αναφέρονται οι:

• Μιχαήλ Ιασσίτης, μάγιστρος και πρώτος Δούξ.
• Κατακαλών Κεκαυμένος, ο δεύτερος δουξ, "Δούξ Ιβηρίας και Ανίας".
• Ιωάννης Μοναστηριώτης με τον τίτλο "ο της Ηβηρίας" .
• Παγκράτιος Βηκχατζής, Δούξ
• Γρηγόριος Πακουριανός, Δούξ του Ανίου.
• Θεόδωρος, Δούξ της Ιβηρίας.

Πηγές

• Χρατς Μ. Μπαρτικιάν, Ο κουράτωρ Μανζικέρτ και της Έσω Ινηρίαςκαι η ανατολική πολιτική του Βασιλείου Β΄
• Γεώργιος Α. Λεβενιώτης, Η πολιτική κατάρρευση του Βυζαντίου στην ανατολή, Θεσσαλονίκη 2007.