Κάπνισμα στην Ελλάδα

Βασιλικό διάταγμα του 1856, το οποίο εισάγει την πρώτη απαγόρευση του καπνίσματος στη σύγχρονη Ελλάδα. Η απαγόρευση ισχύει μόνο εντός των κρατικών κτιρίων και στηρίζεται στην ανάγκη πρόληψης ατυχημάτων.

Στην Ελλάδα εντοπίζονται τα υψηλότερα ποσοστά κατανάλωσης καπνού (άνω του 40%) στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2010. Το 2014, η Ελλάδα είχε το υψηλότερο ποσοστό καπνίσματος στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Σύμφωνα με έρευνα που δημοσίευσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Παγκόσμια Ημέρα κατά του καπνίσματος το 2017, το 37% των Ελλήνων είναι καπνιστές και μόνο το 44% των Ελλήνων δεν έχει καπνίσει ποτέ τσιγάρο, ποσοστό που είναι το μικρότερο όλων των χωρών της ΕΕ. Μετά την Ελλάδα, η Γαλλία και η Βουλγαρία έχουν τον επόμενο μεγαλύτερο αριθμό καπνιστών (36%). Στο 7%, η Σουηδία είχε το χαμηλότερο ποσοστό καπνιστών. Το 2019 το ποσοστό ενήλικων καπνιστών στην Ελλάδα είχε μειωθεί σε 27.5%, εκπροσωπώντας μια συνεχή μείωση αυτού του ποσοστού τα τελευταία χρόνια.

Απαγόρευση καπνίσματος (2010)

Ναύτης που καπνίζει, Νικηφόρος Λύτρας (1832–1904)

Η ηθοποιός Ελένη Παπαδάκη στο έργο του Έντουαρντ Σέλντον «Το ρομάντσο», 1931

Δεδομένου ότι η παλαιότερη νομοθεσία δεν ήταν αποτελεσματική, ψηφίστηκε ένας νέος, αυστηρότερος νόμος. Μπήκε σε ισχύ την 1η Σεπτεμβρίου 2010 και ο νόμος αυτός απαγόρευε το κάπνισμα και την κατανάλωση προϊόντων καπνού με άλλα μέσα, σε όλους τους χώρους εργασίας, τους σταθμούς μεταφοράς, τα ταξί και τα επιβατηγά πλοία (το κάπνισμα είχε απαγορευτεί ήδη σε τρένα, λεωφορεία και αεροπλάνα), καθώς και σε όλους τους κλειστούς δημόσιους χώρους, συμπεριλαμβανομένων των εστιατορίων, των νυχτερινών κέντρων κλπ., χωρίς καμία εξαίρεση. Τα καζίνο και τα μπαρ με έκταση πάνω από 300 τ.μ. είχαν οκτώ μήνες προθεσμία για να εφαρμόσουν το νόμο. Το κάπνισμα απαγορεύτηκε επίσης στους κόλπους και στους εσωτερικούς χώρους με αφαιρούμενα καλύμματα οροφής ή σκηνές καθώς και σε εξωτερικούς χώρους καθισμάτων που περιβάλλονταν από σκηνή και δεν είναι ανοιχτοί από τουλάχιστον δύο πλευρές. Τα πρόστιμα είναι ιδιαίτερα βαριά για τους καπνιστές που δεν συμμορφώνονται (τα πρόστιμα κυμαίνονται από 50€ έως 500€) καθώς και για χώρους εργασίας ή επιχειρήσεις, δηλαδή εστιατόρια, νυχτερινά κέντρα, κλπ. (τα πρόστιμα κυμαίνονται από 500€ έως 10.000€). Για τις εταιρείες που παραβιάζουν το νόμο για πέμπτη συνεχόμενη φορά, ο νόμος υποχρεώνει το κλείσιμο της εταιρείας. Όπως και με τον προηγούμενο νόμο, αυτός ο νέος νόμος δεν εφαρμόζεται πραγματικά και το κάπνισμα στην πραγματικότητα επιτρέπεται στους περισσότερους δημόσιους χώρους της Ελλάδας. Η σήμανση που υποδεικνύει τη νομοθεσία για την απαγόρευση του καπνίσματος αγνοείται από τους περισσότερους κατοίκους. Η μόνη εξαίρεση από το νόμο είναι τα αεροδρόμια. Εκεί, το κάπνισμα επιτρέπεται μόνο σε ειδικούς χωριστούς θαλάμους καπνίσματος εξοπλισμένους με ξεχωριστά συστήματα εξαερισμού και φίλτρα αέρα. Προς το παρόν μόνο ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών έχει εγκαταστήσει τέτοιους θαλάμους: ένα στον χώρο αφίξεων για χώρες εκτός Σένγκεν πριν από τον έλεγχο διαβατηρίου και μία στον χώρο ανάκτησης αποσκευών εντός Σένγκεν, και οι δύο θάλαμοι καπνίσματος είναι προσβάσιμοι μόνο στους επιβάτες που φθάνουν. Σε όλα τα άλλα ελληνικά αεροδρόμια δεν έχουν εγκατασταθεί τέτοιοι θάλαμοι καπνίσματος και απαγορεύεται πλήρως το κάπνισμα μέσα στα κτίρια του τερματικού σταθμού.

Μια ιστοσελίδα, η οποία πλέον έχει κλείσει, και η γραμμή 1142 για την ενημέρωση καθώς και για την αναφορά παραβάσεων του νέου νόμου από τους πολίτες, μαζί με μια εκτεταμένη εκστρατεία στα μέσα ενημέρωσης δημιουργήθηκαν για την προώθηση της απαγόρευσης του καπνίσματος στην Ελλάδα.

Επιπτώσεις της απαγόρευσης του καπνίσματος

Ακόμη και έντεκα χρόνια μετά τη δεύτερη φάση της απαγόρευσης που υποτίθεται ότι τέθηκε σε ισχύ τον Ιούλιο του 2011, υπάρχουν λίγα στοιχεία που να κατευθύνουν στο συμπέρασμα ότι έχουν αλλάξει οι αντιλήψεις για το κάπνισμα. Με βάση ένα φυλλάδιο που διανεμήθηκε τον Ιανουάριο του 2018 από το Υπουργείο Υγείας, αναφέρεται ότι ισχύουν αυστηρά πρόστιμα για όσους καπνίζουν παράνομα. Ο διαχειριστής κάθε χώρου που παραβιάζει την απαγόρευση κατά του καπνίσματος, οι πωλητές προϊόντων καπνού σε ανήλικους και όσοι παραβιάζουν τους νόμους περί διαφήμισης για προϊόντα καπνού μπορεί να λάβουν πρόστιμο αξίας 500 με 10.000€. Στην τέταρτη παράβαση του νόμου από το κατάστημα, η άδεια λειτουργίας του αναστέλλεται για δέκα ημέρες, ενώ μετά την πέμπτη παράβαση ανακαλείται οριστικά. Επιπλέον, ο νόμος ορίζει ότι σε έναν οδηγό μπορεί να του επιβληθεί πρόστιμο έως 1.500€ για κάπνισμα όπου ένας ή παραπάνω επιβάτες είναι ανήλικος (κάτω των 12 ετών), ανεξάρτητα από το ποιος κάπνιζε. Αυτό το ποσό μπορεί να διπλασιαστεί αν πρόκειται για όχημα του δημόσιου τομέα, π.χ. λεωφορεία. Επίσης μπορεί να ανασταλεί η άδεια του οδηγού για ένα μήνα μετά από κάθε παραβίαση.

Ωστόσο, αυτοί οι νόμοι δεν εφαρμόζονται, επειδή σχεδόν ποτέ δεν αναφέρονται οι παραβάσεις. Είναι προφανές ότι τα πανεπιστημιακά κτίρια, τα καφέ, τα μπαρ, ακόμη και τα νοσοκομειακά γραφεία, είναι χώροι όπου σημειώνεται κάπνισμα. Σύμφωνα με τον Δήμο Αθηναίων, δεν γίνονται τακτικοί έλεγχοι, λόγω ορίων στον αριθμό προσωπικού τους. Ο δήμος έχει λάβει ελάχιστες καταγγελίες, επειδή οι άνθρωποι είναι απογοητευμένοι και δεν πιστεύουν ότι ο νόμος θα εφαρμοστεί. Θα διερευνούσαν το θέμα περαιτέρω μόνο εάν υπήρχαν περισσότερες καταγγελίες ή είχαν προκύψει απειλές για μηνύσεις από την παραβίαση του νόμου.

Κυβερνητική πρωτοβουλία κατά του καπνίσματος, σε συνεργασία με το Χάρβαρντ

Η κυβέρνηση υπέγραψε συμφωνία με το πανεπιστήμιο Χάρβαρντ για να βοηθήσει στην ανάπτυξη της κυβερνητικής αντικαπνιστικής πολιτικής και να συμβάλλει στην ανάπτυξη των εκστρατειών κατά του καπνίσματος. Η Σχολή Δημόσιας Υγείας του Χάρβαρντ θα βοηθήσει την Ελλάδα να διεξάγει έρευνες, να διοργανώσει συνέδρια και να εκπαιδεύσει όλους τους αξιωματούχους που θα συμμετέχουν στην επιβολή της απαγόρευσης. Η Ελληνική Δράση μέσω της Έρευνας Κατά του Καπνού, έχει πραγματοποιήσει κλινική έρευνα σχετικά με τις επιπτώσεις του καπνίσματος, ειδικά στις έγκυες γυναίκες, τις επιπτώσεις του παθητικού καπνίσματος και την εκτίμηση του κατά πόσον η δημιουργία βυθισμάτων και μηχανισμών αερισμού ή το άνοιγμα παραθύρων και πορτών εξαλείφει μέχρι στιγμής την έκθεση στον παθητικό καπνίσματος. Η πρωτοβουλία σχεδιάζει επίσης να ευαισθητοποιήσει τα παιδιά, ήδη από το δημοτικό σχολείο και να δημιουργήσει ένα περιβάλλον χωρίς κάπνισμα σε όλους τους σχολικούς χώρους σε ολόκληρη τη χώρα.