Μουνιχία

Ο λόφος της Καστέλλας, της αρχαίας Μουνιχίας

Κατά την αρχαιότητα Μουνιχία λεγόταν ο σημερινός λόφος της Καστέλας του Πειραιά και συγκεκριμένα η κορυφή και η ανατολική πλαγιά με τον προ αυτού όρμο, που αποτελούσε τον λεγόμενο λιμένα Μουνιχίας, το σημερινό Μικρολίμανο.

Ετυμολογία

Κατ΄ αρχήν από τις διάφορες επιγραφές που έχουν βρεθεί βεβαιώνεται ότι αρχικός τρόπος γραφής ήταν Μουνιχία και όχι Μουνυχία όπως αναγράφεται σε κάποια σύγχρονα κείμενα. Οι σύγχρονοι Έλληνες που ασχολήθηκαν με την ιστορία του Πειραιά, Ηλ. Αγγελόπουλος, Ι. Δραγάτσης και Α. Χιοτέλης συμφωνούν στην ετυμολογία που έδωσε ο Ελλάνικος στο έργο του "Ατθίς" ότι δηλαδή προέρχεται από τον ήρωα Μούνιχο που πρώτος φέρεται να κατέλαβε το λόφο αυτό, ο οποίος και ίδρυσε στη κορυφή του το αρχαίο Ιερό της Μουνιχίας Αρτέμιδας.
Στο σημείο αυτό πολλοί ξένοι ερευνητές ετυμολογούν τη λέξη ακριβώς απ΄ αυτή τη Μουνιχία Άρτεμη. Η άποψη όμως αυτή όπως παρατηρεί και ο Toutain είναι εξ ολοκλήρου λανθασμένη αφού η Μουνιχία είναι τοπικός προσδιορισμός που σημαίνει απλά η Άρτεμις που τιμάται στη Μουνιχία, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τη "Βραυρωνία Άρτεμη" που τιμόταν στη Βραυρώνα.
Επίσης στην ετυμολογία προτάθηκε και η άποψη ότι η λέξη προέρχεται από τη ρίζα "Μούνος" (αντί μόνος) με τη προσθήκη της κατάληξης -ίχος, όπου και γίνεται Μουνιχία. Την δε σύγχρονη άποψη ότι μπορεί να προέρχεται και από φοινικική λέξη που σημαίνει "ησυχία" ο Χ. Πανάγος τη χαρακτηρίζει αν μη τι άλλο τουλάχιστον απαράδεκτη.

Θέση της Μουνιχίας

Αν και πολλοί αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν την Μουνιχία(¹), εν τούτοις κατά τον προηγούμενο αιώνα υπήρχε μεγάλη διαφωνία ως προς τη θέση της. Και αυτό γιατί η ονομασία Μουνιχία απαντάται άλλοτε για τον καθορισμό ολόκληρου του λόφου, άλλοτε για το φρούριο επί του λόφου, άλλοτε για τον ανατολικό λιμένα του και το λόφο, ή μόνο για τον λιμένα, και άλλοτε για τη βραχώδη μορφολογία του στην άκρη του οποίου σήμερα βρίσκεται ο Ναυτικός Όμιλος Ελλάδος.
Ένα από τα σοβαρότερα λάθη των αρχαιολόγων και ιστορικών του προηγούμενου αιώνα ήταν η τοποθέτηση του λιμένα της Μουνιχίας στο σημερινό λιμένα Ζέας (Πασαλιμάνι) και ότι ο λιμένας Ζέας ήταν ο σημερινός κεντρικός λιμένας του Πειραιά. Συνέπεια αυτού ήταν να προσδιορίζεται ο λόφος της Μουνιχίας στο λόφο της Πειραϊκής χερσονήσου, στη σημερινή θέση Σταυρός. Έτσι κατέληγαν να ονομάζουν τον πραγματικό λιμένα Μουνιχίας ή Κουμουνδούρου σε Φάληρο(²) των αρχαίων. Σύντομα όμως η θεωρία αυτή παραμερίστηκε λόγω πολλών ιστορικών αναληθειών.

Πρώτος ο Ulrichs το 1843 με τις επιστημονικές του έρευνες διατύπωσε για πρώτη φορά τη γνώμη πως ο λόφος της Μουνιχίας είναι η σημερινή Καστέλλα και λιμένας Μουνιχίας το σημερινό Μικρολίμανο (πρώην Τουρκολίμανο, ή Φανάρι, ή Κουμουνδούρου). Το ότι η Μουνιχία είναι ο λόφος του Προφήτη Ηλία συνάγεται και από τις διηγήσεις του Ξενοφώντα και Διοδώρου στις μάχες του Θρασυβούλου που είχε κατορθώσει να οχυρωθεί στο φρούριο της Μουνιχίας με σκοπό την απελευθέρωση της Αθήνας. Εκτός όμως των παραπάνω τούτο εξάγεται και από τη θέση που βρέθηκε το "ορόσημο" και τη θέση του αρχαίου Διονυσιακού θεάτρου στη βορειοδυτική παρυφή του λόφου. Την ορθή αυτή γνώμη ακολούθησαν έκτοτε όλοι οι νεότεροι συγραφείς και ερευνητές(³) χωρίς καμμϊα επιφύλαξη (Πρακτικά Αρχαιολογικής Εταιρίας 1935).

• (¹) Αριστοτέλης, Αρποκρατίων, Δείναρχος, Διόδωρος Σικελιώτης, Δημοσθένης, Ελλάνικος, Ευριπίδης, Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Ισαίος, Καλλίμαχος, Ξενοφών, Στέφανος ο Βυζάντιος, Στράβων, κ.ά.
• (²) Πολλοί αρχαιολόγοι τοπογράφοι μέχρι το 1910 ονόμαζαν το λόφο του Προφήτη Ηλία ως "Φαληρικό" λόφο.
• (³) Πειστικές απόψεις για το λανθασμένο της γνώμης ότι το Φάληρο ήταν στο Μικρολίμανο (Τουρκολίμανο) συνέγραψε ο Γ. Ζαννέτος στο περιοδικό "Εμπόριο" (Απρίλιος - Μάιος 1910)

Δείτε επίσης

• Μουνίχια