Δελφικά παραγγέλματα

Ναός του Απόλλωνος στους Δελφούς

Τα δελφικά παραγγέλματα είναι συλλογή από αποφθέγματα που ήταν χαραγμένα στον πρόσθιο τοίχο του πρόναου, επί των παραστάδων της πύλης του κυρίως ναού, στο υπέρθυρο του ναού και επί των στηλών περιμετρικά του Μαντείου των Δελφών. Ηταν οι υποθήκες που παρέδωσαν οι Ιερείς και οι Επτά Σοφοί στις επερχόμενες γενιές, ωφελήματα ανθρώποις ες βίον .

Τα παραγγέλματα αυτά ήταν λιτά αποφθέγματα 2 έως 5 λέξεων αλλά μεστά σοφίας, και τα περισσότερα ανήκαν στους 7 σοφούς της αρχαιότητας (Θαλής ο Μιλήσιος, Πιττακός ο Μυτιληναίος, Βίας ο Πριηνεύς, Σόλων ο Αθηναίος, Κλεόβουλος ο Ρόδιος, Περίανδρος ο Κορίνθιος, Χίλων ο Λακεδαιμόνιος) και ήσαν χαραγμένα στον πρόσθιο τοίχο του Πρόναου ή επί των παραστάδων της πύλης του μεγάλου ναού ή επί του υπέρθυρου ή επί των πολλών στηλών, που είχαν τοποθετηθεί στις πλευρές του ναού περιμετρικά.

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα

ΠΛΑΤΩΝ - Πρωταγόρας [343a -b]

[343a] τελέως πεπαιδευμένου ἐστὶν ἀνθρώπου. τούτων ἦν καὶ Θαλῆς ὁ Μιλήσιος καὶ Πιττακὸς ὁ Μυτιληναῖος καὶ Βίας ὁ Πριηνεὺς καὶ Σόλων ὁ ἡμέτερος καὶ Κλεόβουλος ὁ Λίνδιος καὶ Μύσων ὁ Χηνεύς, καὶ ἕβδομος ἐν τούτοις ἐλέγετο Λακεδαιμόνιος Χίλων. οὗτοι πάντες ζηλωταὶ καὶ ἐρασταὶ καὶ μαθηταὶ ἦσαν τῆς Λακεδαιμονίων παιδείας, καὶ καταμάθοι ἄν τις αὐτῶν τὴν σοφίαν τοιαύτην οὖσαν, ῥήματα βραχέα ἀξιομνημόνευτα ἑκάστῳ εἰρημένα· οὗτοι καὶ κοινῇ συνελθόντες [343b] ἀπαρχὴν τῆς σοφίας ἀνέθεσαν τῷ Ἀπόλλωνι εἰς τὸν νεὼν τὸν ἐν Δελφοῖς, γράψαντες ταῦτα ἃ δὴ πάντες ὑμνοῦσιν, «Γνῶθι σαυτόν» καὶ «Μηδὲν ἄγαν». τοῦ δὴ ἕνεκα ταῦτα λέγω; ὅτι οὗτος ὁ τρόπος ἦν τῶν παλαιῶν τῆς φιλοσοφίας, βραχυλογία τις Λακωνική· καὶ δὴ καὶ τοῦ Πιττακοῦ ἰδίᾳ περιεφέρετο τοῦτο τὸ ῥῆμα ἐγκωμιαζόμενον ὑπὸ τῶν σοφῶν, τὸ «Χαλεπὸν ἐσθλὸν ἔμμεναι». ὁ οὖν Σιμωνίδης,

[343a] Σ᾽ αυτούς ανήκει κι ο Θαλής ο Μιλήσιος κι ο Πιττακός ο Μυτιληναίος κι ο Βίας από την Πριήνη κι ο Σόλων ο συμπολίτης μας κι ο Κλεόβουλος από τη Λίνδο και ο Μύσων από τις Χηνές· έβδομο μαζί τους λογαριάζουν τον Χίλωνα τον Λακεδαιμόνιο. Όλοι αυτοί ήταν φανατικοί οπαδοί και εραστές και μαθητές της σπαρτιατικής παιδείας. Απόδειξη ότι κάτι τέτοιο ήταν η σοφία τους είναι οι σύντομες φράσεις, οι αξιομνημόνευτες, που έχει πει ο καθένας τους και που, αφού συγκεντρώθηκαν όλοι αυτοί, [343b] τις έκαναν κοινό αφιέρωμα στον Απόλλωνα, στον ναό του στους Δελφούς, σαν τον πρώτο καρπό της σοφίας τους, χαράζοντας τα επιγράμματα που λέει και ξαναλέει όλος ο κόσμος: «γνώρισε τον εαυτό σου» και «μακριά από τις υπερβολές». β) Ο Πιττακός και το γνωμικό του – Ο εριστικός τόνος της ωδής του Σιμωνίδη. Τώρα, για ποιόν λόγο τα λέω αυτά; Γιατί τον παλιό καιρό μ᾽ αυτό τον τρόπο φιλοσοφούσαν: με σύντομες φράσεις, σαν τους Λάκωνες. Έτσι και το ρητό αυτό του Πιττακού περνούσε από στόμα σε στόμα και το εκτιμούσαν ιδιαίτερα, και οι σοφοί το επαινούσαν, δηλαδή το «να ᾽ναι κανείς καλός είναι δύσκολο». Λοιπόν ο Σιμωνίδης,

Στο Γνῶθι σαυτὸν και Μηδὲν ἄγαν αναφερεται και ο Παυσανίας στο βιβλίο [10-24.1].

Επιγραφή του Άι-Χανούμ

Τμήμα από τη στήλη με τα Δελφικά Παραγγέλματα στο Αϊ-Χανούμ, Αφγανιστάν

Στα ερείπια της ελληνιστικής πόλεως του Άι-Χανούμ (αρχαίο ελληνοβακτηριακό βασίλειο που βρίσκεται στο σημερινό Αφγανιστάν), ανακαλύφθηκε ταφικό μνημείο Ηρώων, που ταυτίστηκε ως τάφος του Κινέα, ιδρυτής της ελληνικής αποικίας. Σε αυτό το μνημείο του 300-250 π.Χ. Μ.Χ., ανακαλύφθηκε μια επιγραφή που σχετίζεται με τα Δελφικά Παραγγέλματα, ιδίως προς το τέλος, από το 143 έως 147

παῖς ὢν κόσμιος γίνου, ἡβῶν ἐγκρατής, μέσος δίκαιος, πρεσβύτης εὔβουλος, τελευτῶν ἄλυπος.

Ως παιδί να είσαι ευγενικός Ως νέος, να είσαι εγκρατής Ως μεσήλικας να είσαι δίκαιος Ως μεγάλος να δίνεις σωστές συμβουλές Όταν πεθαίνεις, να μη λυπηθείς

Τα Παραγγέλματα τοποθετήθηκαν από έναν Έλληνα που ονομαζόταν Κλεάρχος, ο οποίος θα μπορούσε να ήταν ο Κλέαρχος ο Σολεύς , μαθητής του Αριστοτέλη, ο οποίος, σύμφωνα με την επιγραφή, αντέγραψε τα ακόλουθα αποσπάσματα από τους Δελφούς:

ἀνδρῶν τοι σοφὰ ταῦτα παλαιοτέρων ἀνάκει[τα]ι ῥήματα ἀριγνώτων Πυθοὶ ἐν ἠγαθέαι• ἔνθεν ταῦτ[α] Κλέαρχος ἐπιφραδέως ἀναγράψας εἵσατο τηλαυγῆ Κινέου ἐν τεμένει.

Ανδρών σοφά παλαιότερων έχουν ανατεθεί αποφθέγματα σπουδαίων στην ιερώτατη Πυθώ εδώ αυτά ο Κλέαρχος με προσοχή ανέγραψε να φαίνονται από μακρυά, στου Κινέα το τέμενος

Παραγγέλματα

147 Δελφικά παραγγέλματα
Αρ.	Αρχαία ελληνικά	Απόδοση στα νέα ελληνικά
001.	Ἕπου θεῷ	Ακολούθησε τον θεό
002.	Νόμῳ πείθου	Να πεισθείς στον νόμο
003.	Θεούς σέβου	Σεβάσου τους θεούς
004.	Γονεῖς αἰδοῦ	Σεβάσου τους γονείς σου
005.	Ἡττῶ ὑπέρ δικαίου	Να δεχτείς να ηττηθείς από το δίκαιο
006.	Γνῶθι μαθών	Αφού λάβεις γνώση, μάθε
007.	Ἀκούσας νόει	Αφού ακούσεις, κατανόησε
008.	Σαυτόν ἴσθι	Να είσαι ο εαυτός σου
009.	Γαμεῖν μέλλε	Σχεδίαζε να παντρευτείς
010.	Καιρόν γνῶθι	Μάθε τον σωστό χρόνο για την ευκαιρία σου
011.	Φρόνει θνητὰ	Σκέψου ως θνητός
012.	Ξένος ων ἴσθι	Αν είσαι ξένος, να ενεργείς όπως αναμένεται από τους ξένους
013.	Ἑστίαν τίμα	Τίμα το σπίτι σου
014.	Άρχε σεαυτοῦ	Έλεγξε τον εαυτό σου
015.	Φίλοις βοήθει	Βοήθα τους φίλους σου
016.	Θυμοῦ κράτει	Κράτα τον θυμό σου
017.	Φρόνησιν άσκει	Άσκησε τη φρόνησή σου
018.	Πρόνοιαν τίμα	Τίμα την προνοητικότητα
019.	Όρκω μη χρω	Μην χρησιμοποιείς όρκο
020.	Φιλίαν ἀγάπα	Αγάπα τη φιλία
021.	Παιδείας ἀντέχου	Να αντέχεις τις δυσκολίες της εκπαίδευσης
022.	Δόξαν δίωκε	Επιδίωξε τη δόξα
023.	Σοφίαν ζήλου	Ζήλευε τη σοφία
024.	Καλόν εὖ λέγε	Να επαινείς το καλό
025.	Ψέγε μηδένα	Μην ψέγεις κανένα (μην κατηγορείς κανένα)
026.	Ἐπαίνει ἀρετήν	Επαίνεσε την αρετή
027.	Πρᾶττε δίκαια	Πράξε δίκαια
028.	Φίλοις εὐνόει	Ευνόησε τους φίλους σου
029.	Ἐχθρούς ἀμύνου	Να αμύνεσαι ενάντια στους εχθρούς σου
030.	Εὐγένειαν ἄσκει	Εξάσκησε την ευγένεια
031.	Κακίας ἀπέχου	Να απέχεις από την κακία
032.	Κοινός γίνου	Γίνε κοινωνικός
033.	Ἴδια φύλαττε	Να διαφυλάττεις όσα σου ανήκουν
034.	Ἀλλοτρίων ἀπέχου	Να απέχεις από όσα ανήκουν σε άλλους
035.	Ἄκουε πάντα	Άκουγε τα πάντα
036.	Εὔφημος ἴσθι	Να έχεις καλή φήμη
037.	Φίλῳ χαρίζου	Κάνε χάρη στον φίλο σου
038.	Μηδέν ἄγαν	Μην κάνεις τίποτα σε υπερβολή
039.	Χρόνου φείδου	Να μην ξοδεύεις τον χρόνο σου
040.	Ὅρα τό μέλλον	Πρόβλεψε το μέλλον
041.	Ὕβριν μίσει	Να μισείς την ύβρη
042.	Ἱκέτας αἰδοῦ	Τους ικέτες σεβάσου
043.	Πᾶσιν ἁρμόζου	Να είσαι βολικός με όλους
044.	Υἱούς παίδευε	Εκπαίδευε τα παιδιά σου
045.	Ἔχων χαρίζου	Αν έχεις, χάριζε
046.	Δόλον φοβοῦ	Να φοβάσαι το δόλο
047.	Εὐλόγει πάντας	Μίλα καλά για όλους
048.	Φιλόσοφος γίνου	Γίνε φιλόσοφος
049.	Ὅσια κρῖνε	Κρίνε όσα είναι όσια
050.	Γνούς πρᾶττε	Αν γνωρίζεις, πράξε
051.	Φόνου ἀπέχου	Να απέχεις από φόνους (Μη φονεύεις)
052.	Εὔχου δυνατά	Να προσεύχεσαι για όσα είναι δυνατά
053.	Σοφοῖς χρῶ	Συμβουλεύσου τους σοφούς
054.	Ἦθος δοκίμαζε	Δοκίμαζε το ήθος
055.	Λαβών ἀπόδος	Αν πάρεις, δώσε
056.	Ὑφορῶ μηδένα	Μην υποτιμάς κανένα
057.	Τέχνῃ χρῶ	Χρησιμοποίησε τις ικανότητές σου
058.	Ὃ μέλλεις, δός	Ότι σχεδιάζεις, κάνε το
059.	Εὐεργεσίας τίμα	Τίμα την ευεγερσία
060.	Φθόνει μηδενί	Μη φθονείς κανένα
061.	Φυλακῇ πρόσεχε	Όταν είσαι σε επιφυλακή, πρόσεχε
062.	Ἐλπίδα αἴνει	Επαίνεσε την ελπίδα
063.	Διαβολήν μίσει	Να μισείς τη διαβολή
064.	Δικαίως κτῶ	Να αποκτάς δίκαια
065.	Ἀγαθούς τίμα	Τίμα τους αγαθούς (καλούς)
066.	Κριτήν γνῶθι	Γνώριζε τον κριτή
067.	Γάμους κράτει	Κράτα (τίμα) τον γάμο σου
068.	Τύχην νόμιζε	Αναγνώριζε την τύχη
069.	Ἐγγύην φεῦγε	Απόφευγε τις δεσμεύσεις / υποσχέσεις
070.	Πᾶσι διαλέγου	Nα συνδιαλέγεσαι με όλους
071.	Ὁμοίοις χρῶ	Κάνε παρέα με τους ομοίους σου
072.	Δαπανῶν ἄρχου	Έλεγχε τις δαπάνες σου
073.	Κτώμενος ἥδου	Με αυτά που έχεις αποκτήσει, να ευχαριστιέσαι
074.	Αἰσχύνην σέβου	Να σέβεσαι την ντροπή
075.	Χάριν ἐκτέλει	Κάνε χάρη
076.	Εὐτυχίαν εὔχου	Να εύχεσαι ευτυχία
077.	Τύχην στέργε	Να αγαπάς την τύχη
078.	Ἀκούων ὅρα	Αφού ακούσεις, δες
079.	Ἐργάζου κτητά	Δούλεψε για να αποκτήσεις
080.	Ἔριν μίσει	Να μισείς την έριδα (τους τσακωμούς)
081.	Ὄνειδος ἔχθαιρε	Να εχθρεύεσαι το όνειδος, την ντροπή
082.	Γλῶτταν ἴσχε	Να υπερισχύεις της γλώσσας σου (Κράτα τη γλώσσα σου)
083.	Ὕβριν ἀμύνου	Να αμύνεσαι από τις ύβρεις
084.	Κρῖνε δίκαια	Κρίνε δίκαια
085.	Χρῶ χρήμασιν	Χρησιμοποίησε όσα έχεις
086.	Ἀδωροδόκητος δίκαζε	Δίκαζε χωρίς να δωροδοκηθείς
087.	Αἰτιῶ παρόντα	Κατάκρινε κάποιον μόνον αν είναι παρών
088.	Λέγε εἰδώς	Αν ξέρεις, λέγε
089.	Βίας μή ἔχου	Μην έχεις βία
090.	Ἀλύπως βίου	Ζήσε χωρίς λύπη
091.	Ὁμίλει πρᾴως	Να μιλάς με πράο τρόπο
092.	Πέρας ἐπιτέλει μή ἀποδειλιῶν	Φτάσε στο τέλος χωρίς να δειλιάσεις
093.	Φιλοφρόνει πᾶσιν	Να φιλοφρονείς όλους
094.	Υἱοῖς μή καταρῶ	Να μην καταριέσαι τα παιδιά σου
095.	Γυναικὸς ἄρχε	Να κυβερνάς τη γυναίκα σου
096.	Σεαυτόν εὖ ποίει	Να κάνεις καλό στον εαυτό σου
097.	Εὐπροσήγορος γίνου	Να είσαι ευγενικός
098.	Ἀποκρίνου ἐν καιρῷ	Να αποκρίνεσαι (να απαντάς) εγκαίρως
099.	Πόνει μετ' εὐκλείας	Προσπάθησε ένδοξα
100.	Πρᾶττε ἀμετανοήτως	Πράττε έτσι που να μην μετανοείς
101.	Ἁμαρτάνων μετανόει	Αν αμαρτάνεις, να μετανοείς
102.	Ὀφθαλμοῦ κράτει	Έλεγξε το τι κοιτά το μάτι σου
103.	Βουλεύου χρόνῳ	Αποφάσιζε με σύμβουλο τον χρόνο (εγκαίρως)
104.	Πρᾶττε συντόμως	Πράξε σύντομα
105.	Φιλίαν φύλαττε	Να διαφυλάττεις τη φιλία
106.	Εὐγνώμων γίνου	Να είσαι ευγνώμων
107.	Ὁμόνοιαν δίωκε	Επιδίωκε την αρμονία
108.	Ἄρρητον κρύπτε	Τα μυστικά κρύψε
109.	Τό κρατοῦν φοβοῦ	Να φοβάσαι τους έχοντες εξουσία
110.	Τό συμφέρον θηρῶ	Κυνήγα το συμφέρον σου
111.	Καιρόν προσδέχου	Να αποδέχεσαι το κατάλληλο μέτρο
112.	Ἔχθρας διάλυε	Διάλυε τις έχθρες
113.	Γῆρας προσδέχου	Αποδέξου τα γηρατειά
114.	Ἐπί ῥώμῃ μή καυχῶ	Όταν είσαι δυνατός μην καυχιέσαι
115.	Εὐφημίαν ἄσκει	Να εξασκείς την καλή φήμη
116.	Ἀπέχθειαν φεῦγε	Απόφευγε την απέχθεια
117.	Πλούτει δικαίως	Απόκτησε πλούτη με δίκαιο τρόπο
118.	Δόξαν μή λεῖπε	Μην εγκαταλείπεις τη δόξα
119.	Κακίαν μίσει	Να μισείς την κακία
120.	Κινδύνευε φρονίμως	Κινδύνευε φρονίμως
121.	Μανθάνων μή κάμνε	Μην κουράζεσαι να μαθαίνεις
122.	Φειδόμενος μή λεῖπε	Να μην σου λείπει η οικονομία
123.	Χρησμούς θαύμαζε	Θαύμαζε τους χρησμούς
124.	Οὕς τρέφεις, ἀγάπα	Αγάπα αυτούς που θρέφεις
125.	Ἀπόντι μή μάχου	Να μην αντιμάχεσαι τους απόντες
126.	Πρεσβύτερον αἰδοῦ	Να σέβεσαι τους μεγαλύτερους
127.	Νεώτερον δίδασκε	Δίδασκε τους νεώτερους
128.	Πλούτῳ ἀπίστει	Μην εμπιστεύεσαι τον πλούτο
129.	Σεαυτόν αἰδοῦ	Να σέβεσαι τον εαυτό σου
130.	Μή ἄρχε ὑβρίζειν	Μην αρχίζεις να γίνεσαι αυθάδης
131.	Προγόνους στεφάνου	Στεφάνωσε τους προγόνους σου
132.	Θνῆσκε ὑπέρ πατρίδος	Πέθανε για την πατρίδα σου
133	Τῷ βίῳ μή ἄχθου	Μη βαρυγκομάς με τη ζωή
134.	Ἐπί νεκρῷ μή γέλα	Μη γελάς για τους νεκρούς
135.	Ἀτυχοῦντι συνάχθου	Με όποιον ατύχησε μοιράσου το φορτίο του
136.	Χαρίζου ἀβλαβῶς	Χάριζε χωρίς να βλάπτεις
137.	Μὴ ἐπί παντί λυποῦ	Μη λυπάσαι για τα πάντα
138.	Ἐξ εὐγενῶν γέννα	Να δημιουργείς από καλής προέλευσης στοιχεία
139.	Ἐπαγγέλλου μηδενί	Μην υπόσχεσαι σε κανέναν
140.	Φθιμένους μή ἀδίκει	Μην αδικείς τους πεθαμένους
141.	Εὖ πάσχε ὡς θνητός	Να περνάς καλά σαν θνητός
142.	Τύχῃ μή πίστευε	Μην πιστεύεις στην τύχη
143.	Παῖς ὤν κόσμιος ἴσθι	Ως παιδί να είσαι ευγενικός
144.	Ἡβῶν ἐγκρατής	Ως νέος, να είσαι εγκρατής
145.	Μέσος δίκαιος	Ως μεσήλικας να είσαι δίκαιος
146.	Πρεσβύτης εὔλογος	Ως μεγάλος να δίνεις σωστές συμβουλές
147.	Τελευτῶν ἄλυπος	Όταν πεθαίνεις, να μη λυπηθείς

Τα δελφικά παραγγέλματα στη σύγχρονη λογοτεχνία και σκέψη

Πασίγνωστα στην αρχαιότητα, τα δελφικά παραγγέλματα συνέχισαν να εμπνέουν τη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία στους επόμενους αιώνες. Με την έλευση της Αναγέννησης, μάλιστα, το ενδιαφέρον για τα δελφικά παραγγέλματα αναζωογονήθηκε μαζί με την ανανέωση του ενδιαφέροντος για την αρχαία Ελλάδα. Ιδιαίτερα τα γνῶθι σεαυτόν, μηδέν ἂγαν και ἐγγύα, παρά δ’ ἄτη, αναφέρονται αυτούσια ή παραφρασμένα σε πληθώρα φιλοσοφικών ή λογοτεχνικών έργων.

Ο Pascal στις Σκέψεις, ο Milton στο ποίημα Ο Απολεσθείς Παράδεισος, αργότερα ο Hegel στην Ιστορία της Φιλοσοφίας, ο Schopenhauer στην κριτική του για το έργο του Kant, ακόμη και ο Nietzsche αναφέρονται λιγότερο ή περισσότερο εκτενώς σε κάποια από τα δελφικά παραγγέλματα.

Η φιλοσοφική σκέψη αλλά και η ποίηση κατά τον 16ο και 17ο αιώνα επικεντρώνονται στην αυτογνωσία και στην αυτοσυγκράτηση. Για παράδειγμα το μηδέν ἂγαν συνδέεται με τη χριστιανική εγκράτεια σε σχέση με κάθε είδους σωματικής επιθυμίας. Το γνῶθι σεαυτόν βρίσκεται στο επίκεντρο του στοχασμού περί αυτογνωσίας. Το διάστημα που μεσολαβεί ανάμεσα στον θάνατο του Μίλτον το 1674 και την ανάπτυξη του Ρομαντισμού στα τέλη του 18ου αιώνα, επικρατεί ο τυπικός κλασικισμός με αναφορά στους αρχαίους στοχαστές και αντιγραφή έργων της κλασικής εποχής. Για παράδειγμα, το γνῶθι σεαυτόν συναντάται ξανά στο έργο του Goethe.

Κατά τον 18ο αιώνα, με την ανάπτυξη της αμερικανικής σκέψης και λογοτεχνίας, βρίσκουμε αναφορές στα δελφικά παραγγέλματα στο έργο αμερικανών στοχαστών αλλά και Ευρωπαίων ρομαντικών: Byron, Shelley, Tennyson και άλλοι ενσωματώνουν κυρίως το γνῶθι σεαυτόν στο ποιητικό τους έργο.

Σήμερα τα δελφικά παραγγέλματα εξακολουθούν να εμπνέουν. Πρόσφατο παράδειγμα το φιλοσοφικό διήγημα του Βαγγέλη Παπαδήμα Οι Ειδοί του Μαρτίου, που δομείται γύρω από μια πληθώρα δελφικών παραγγελμάτων γύρω από τις οποίες αναπτύσσονται οι σκέψεις ή οι αναμνήσεις του πρωταγωνιστή.

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι

• Σωσιάδου των επτά σοφών υποθήκαι, Ιωάννου Στοβαίου Ανθολόγιον, Τ. 3, σελ. 46-47, (114), στην έκδοση Vol. I, Thomas Gaisford / Hugo Grotius, Lipsiae, Bibliopolio Kuehniano, 1823, σελ. 98-99 (αλλά και σελ. 94-98, όπου αναφέρονται τα Δημητρίου Φαληρέως των επτά σοφών αποφθέγματα, από τα οποία είναι και τα Δελφικά)
• Τα Δελφικά Παραγγέλματα(pdf)
• Τα Δελφικά Παραγγέλματα στην ιστοσελίδα του Γνωμικολογικόν.
• Τα Δελφικά Παραγγέλματα Αφήγηση στα αρχαία ελληνικά από την Ελένη Κεμικτσή.

Δείτε επίσης

• Μαντείο των Δελφών
• Πυθία