Νυχτολούλουδο

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
(Ανακατεύθυνση από Δειλινό)
Νυχτολούλουδο
Mirabilis jalapa
Mirabilis jalapa
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Φυτά (Plantae)
Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida)
Τάξη: Καρυοφυλλώδη (Caryophyllales)
Οικογένεια: Νυκταγινοειδή (Nyctaginaceae)
Γένος: Mirabilis
Είδος: M. jalapa
Διώνυμο
Mirabilis jalapa
L.
Συνώνυμα

Nyctago jalapa L.

Το νυχτολούλουδο ή δειλινό (Mirabilis jalapa) είναι αγγειόσπερμο, δικότυλο φυτό της οικογένειας των Νυκταγινοειδών. Καλλιεργείται ευρέως, από την εποχή των Αζτέκων, για το πολύχρωμο άνθος του καθώς και για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες.

Τα άνθη του ανοίγουν από αργά το απόγευμα έως το σούρουπο (ανάμεσα στις 16:00 με 20:00), παράγουν μια έντονη και γλυκιά οσμή κατά τη διάρκεια της νύχτας και κλείνουν με την αυγή, εξού και η λαϊκή του ονομασία. Είναι ιθαγενές του Μεξικού και εισήχθη στην Ευρώπη το 1525. Είναι διαδεδομένο καλλωπιστικό φυτό στις τροπικές περιοχές, καθώς και στην Ευρώπη.

Το όνομα Mirabilis jalapa δόθηκε από τον Κάρολο Λινναίο το 1753. Η λέξη Mirabilis σημαίνει "θαυμαστό" στα Λατινικά, και αναφέρεται στα πολύχρωμα άνθη του φυτού, ενώ το επίθετο jalapa προέρχεται από την πόλη Χαλάπα του Μεξικού.[1]

Περιγραφή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Καρπός και ανθοφόροι οφθαλμοί

Το νυχτολούλουδο είναι ένα ποώδες, πολυετές φυτό το οποίο φτάνει σε ύψος το 1 μέτρο, ενώ σπανιότερα μπορεί να φτάσει μέχρι 2 μέτρα. Στην εύκρατη ζώνη επιβιώνει μόνο για ένα έτος. Ο καρπός του περιέχει έναν σπόρο, ξεκινάει πράσινος και σφαιρικός και όταν ωριμάσει ζαρώνει και αποκτά μαύρο χρώμα. Ο βλαστός του είναι παχύς, συμπαγής και διακλαδίζεται πλευρικά από μασχαλιαίους οφθαλμούς που σχηματίζονται κοντά στην κορυφή του. Η ταξιανθία του φυτού είναι διχάσιος.[2]

Ένα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό του νυχτολούλουδου είναι το ότι άνθη διαφορετικού χρώματος αναπτύσσονται στο ίδιο φυτό. Επιπλέον, ένα άνθος μπορεί να περιέχει περισσότερα από ένα χρώματα. Τα άνθη μπορεί να είναι κίτρινα, κόκκινα, μωβ, ροζ ή λευκά ή μπορούν να αποτελούνται από τομείς διαφορετικών χρωμάτων.[3][4][5][6][7] Στο ίδιο φυτό μπορούν να βρίσκονται άνθη με διαφορετικούς συνδυασμούς και μοτίβα χρωμάτων.[8]

Άλλο ένα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό του φυτού είναι το φαινόμενο αλλαγής χρωμάτων. Για παράδειγμα, ένα φυτό που ανήκει στην κίτρινη ποικιλία, καθώς ωριμάζει μπορεί να αναπτύξει άνθη τα οποία σταδιακά αλλάζουν το χρώμα τους σε σκούρο μωβ. Παρομοίως, τα λευκά άνθη μπορούν να μεταχρωματιστούν σε ανοιχτά βιολετί. Παρά την εμφάνιση τους, τα άνθη δεν σχηματίζονται από πέταλα αλλά από έναν τροποποιημένο και χρωματισμένο κάλυκα, ο οποίος έχει πάρει σχήμα χωνιού. Αντίστοιχα ο «κάλυκας» αποτελείται από τροποποιημένα βράκτια.[9]

Οι ταξιανθίες περιέχουν τρία με εφτά αρωματικά άνθη, τα οποία ανοίγουν αργά το απόγευμα ή νωρίς το πρωί, καθώς και όταν ο καιρός είναι νεφελώδης. Η οσμή τους είναι παρόμοια με αυτή του άνθους του καπνού και προσελκύει νυχτοπεταλούδες, οι οποίες το επικονιάζουν.[10]

Καλλιέργεια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το φυτό αναπτύσσεται καλύτερα σε συνθήκες πλήρους φωτισμού. Τις μεσημβρινές ώρες τα φύλλα του συχνά μαραίνονται, ενώ επιστρέφουν στη ζωντάνια το απόγευμα, όταν η θερμοκρασία πέσει και ο ήλιος δύσει. Δεν αντέχει τις χαμηλές θερμοκρασίες, το επιφανειακό τμήμα του φυτού πεθαίνει με τον πρώτο παγετό, αλλά το υπόγειο τμήμα του επιβιώνει και μπορεί να αναβλαστήσει την άνοιξη. Όταν ωριμάσει ρίχνει τους σπόρους του στο έδαφος, έτσι μπορεί να πολλαπλασιαστεί και να καταλάβει μεγάλες εκτάσεις εάν αφεθεί ανεξέλεγκτο. Προτιμάει ζεστά και παραθαλάσσια περιβάλλοντα και υπό τις κατάλληλες συνθήκες αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς.

Το κατάλληλο έδαφος για το νυχτολούλουδο είναι ελαφρύ, πλούσιο σε χούμο, καλά στραγγιζόμενο και με ουδέτερο pH. Όταν καλλιεργείται σε γλάστρα το έδαφος πρέπει να αποτελείται από 80% χώμα και 20% κομπόστ. Η γλάστρα πρέπει να είναι βαθιά, με τις ρίζες να φτάνουν σε βάθος 10 cm. Η κατάλληλη εποχή για το φύτεμα του είναι από τα μέσα Φεβρουαρίου έως τον Μάιο. Η κατάλληλη θερμοκρασία για τη βλάστηση των σπόρων είναι οι 18 °C.[11]

Ενδιαίτημα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το νυχτολούλουδο είναι ιθαγενές στην τροπική Νότια και Κεντρική Αμερική. Συναντάται άγριο στη Γουατεμάλα, το Μεξικό, τη Χιλή και το Περού. Ωστόσο έχει προσαρμοστεί σε πληθώρα τροπικών, υποτροπικών και εύκρατων περιοχών του πλανήτη. Έχει εγκλιματιστεί σε πολλές χώρες τις Ευρώπης, της Ασίας, της Αφρικής και της Βορείου Αμερικής. Στη δυτική ακτή των Ηνωμένων Πολιτειών είχε εισαχθεί σαν καλλωπιστικό φυτό και σήμερα έχει εξαπλωθεί και βρίσκεται σε υψόμετρα από 400 έως 700 μέτρα ενώ στη νότια ακτή απαντάται ανάμεσα στα 0 και 700 μέτρα. Μπορεί να μεγαλώσει και σε τραχέα εδάφη και συνιστά ζιζάνιο στις φυτείες ζαχαροκάλαμου

Γενετικές μελέτες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1900, ο Γερμανός βοτανολόγος και γενετιστής Καρλ Κόρενς χρησιμοποίησε το νυχτολούλουδο ως οργανισμό μοντέλο για τις μελέτες του πάνω στην κυτταροπλασματική κληρονομικότητα. Χρησιμοποίησε τα ποικιλόχρωμα άνθη του φυτού για να αποδείξει ότι συγκεκριμένοι παράγοντες, που βρίσκονται εκτός του πυρήνα του κυττάρου, μπορούν να επηρεάσουν τον φαινότυπο με έναν τρόπο που δεν εξηγείται από τους νόμους του Μέντελ.[12]

Όταν τα φυτά με σκούρα ροζ άνθη διασταυρώνονται με φυτά με λευκά άνθη, παράγονται φυτά με άνθη ανοιχτού ροζ χρώματος. Αυτό το φαινόμενο είναι εξαίρεση στους νόμους του Μέντελ καθώς τα γονίδια που καθορίζουν το χρώμα του άνθους φαίνεται να έχουν την ίδια ισχύ και κανένα δεν επικαλύπτει το άλλο. Σήμερα αυτά το γονίδια είναι γνωστά ως ατελώς επικρατή. Ωστόσο ο πρώτος νόμος του Μέντελ που περιγράφει τον διαχωρισμό των αλληλόμορφων γονιδίων στην F1-γενιά και ο δεύτερος, ο νόμος της ανεξάρτητης μεταβίβασης των γονιδίων στην F2-γενιά, ισχύει, γεγονός που επιβεβαιώνει τη σημασία των ανακαλύψεων του Μέντελ.[13][14][15]

Χημεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εννέα βεταλαϊνες (φυτικές χρωστικές) μπορούν να απομονωθούν από το άνθος του νυχτολούλουδου, συγκεκριμένα η ινδικαξανθίνη, η βουλγαξανθινη-Ι και οι μιραξανθίνες-I, II, III, IV, V και VI.[16]

Από τις ρίζες του φυτού μπορούν να απομονωθούν ροτενοειδή, τα οποία δρουν ως φυτικά εντομοκτόνα, [17] και οι σπόροι του περιέχουν λιπαρά οξέα.[18]

Η ανάλυση εκχυλίσματος των φύλλων του φυτού σε μεθανόλη δείχνει ότι περιέχουν β-σιτοστερόλη, στιγμαστερόλη, ουρσολικό οξύ, ολεανολικό οξύ και βρασικαστερόλη, ουσίες με φαρμακευτική δράση.[19]

Ο βιοπροσδιορισμός εκχυλίσματος κυτταρικής μάζας, από μια καλλιέργεια φυτικών κυττάρων του M. jalapa οδήγησε στην απομόνωση και στη συνέχεια στην αναγνώριση ισοφλαβονών και ροτενοειδών, τα οποία έχουν αντιμικροβιακή δράση ενάντια στη Candida albicans (Ωίδιο το λευκάζον), έναν παθογόνο μύκητα.[20] Επίσης, αμίδια που απομονωθήκαν από το φυτό δρουν κατασταλτικά ενάντια στον Staphylococcus aureus (Χρυσίζων σταφυλόκοκκος), ένα παθογόνο βακτήριο, το οποίο είναι ανθεκτικό σε αρκετά αντιβιοτικά.[21]

Χρήσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Από τα άνθη του νυχτολούλουδου μπορεί να παρασκευαστεί μια εδώδιμη χρωστική τροφίμων, η οποία χρησιμοποιείται για τη χρώση ζελέ και κέικ.[22]
  • Τα φύλλα του φυτού είναι φαγώσιμα και ιστορικά έχουν καταναλωθεί σε συνθήκες έλλειψης τροφής.[22]
  • Μέρη του φυτού χρησιμοποιούνται στην παραδοσιακή ιατρική χάρη στις διουρητικές, καθαρτικές και επουλωτικές τους ιδιότητες. Η ρίζα του χρησιμοποιείται ως αφροδισιακό και για την καταπολέμηση του οιδήματος.
  • Κονιορτοποιημένοι, οι σπόροι του φυτού χρησιμοποιούνται ως βαφή και καλλυντικό,[22] ωστόσο δεν πρέπει να καταποθούν διότι περιέχουν τοξικές ουσίες.[23]
  • Το νυχτολούλουδο έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιηθεί για τη βιοθεραπεία εδαφών που έχουν ρυπανθεί με χαμηλές συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων, όπως το κάδμιο.[24]
  • Στη Βραζιλία, οι ιθαγενείς Καγιάπο, εισπνέουν τη σκόνη των αποξηραμένων ανθών του νυχτολούλουδου για να θεραπεύσουν τον πονοκέφαλο και χρησιμοποιούν μια αλοιφή που παράγουν από τις ρίζες του για την επούλωση πληγών και δερματικών παθήσεων, όπως η λέπρα. Παρομοίως, στο Μεξικό, αφέψημα του φυτού χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της δυσεντερίας, των μολυσμένων πληγών και τον τσιμπημάτων μέλισσας και σκορπιού.[25]

Εικόνες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Ανθισμένα νυχτολούλουδα
    Ανθισμένα νυχτολούλουδα
  • Άνθη διαφορετικών χρωμάτων
    Άνθη διαφορετικών χρωμάτων
  • Λευκό άνθος με μωβ διαγραμμίσεις
    Λευκό άνθος με μωβ διαγραμμίσεις
  • Λευκό και κίτρινο άνθος
    Λευκό και κίτρινο άνθος
  • Κόκκινο άνθος
    Κόκκινο άνθος
  • Λευκό και ροζ
    Λευκό και ροζ
  • Στήμονες
    Στήμονες

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ Bruneton, J. Pharmacognosy - Phytochemistry, medicinal plants, 4 th edition, revised and enlarged., Paris, Tec & Doc - International Medical Publishing,2009, 1288 p. ( (ISBN 978-2-7430-1188-8) )
  2. ↑ Four O’clock Flowers Pictures, Mirabilis Jalapa (Marvel-of-peru) Αρχειοθετήθηκε July 17, 2016, στο Wayback Machine.
  3. ↑ «How to Grow Four O'Clock Flowers, Growing Four O'Clock Plants, Seeds». 
  4. ↑ «Tips and Information About Growing Four O'clock Plants». 
  5. ↑ «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Σεπτεμβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 3 Οκτωβρίου 2020. 
  6. ↑ «Four O'clock». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Ιουλίου 2018. Ανακτήθηκε στις 3 Οκτωβρίου 2020. 
  7. ↑ «Four O'Clocks, Mirabilis jalapa». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Σεπτεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 3 Οκτωβρίου 2020. 
  8. ↑ «Investigations of the inheritance of flower variegation in Mirabilis jalapa L. 1. General introduction and 2. Inheritance of colour in uniformly coloured flowers. J.M.M. Engels, W.N.M. van Kester, C.J.T. Spitters, L. Vosselman, A.C. Zeven. Institute of Plant Breeding, Agricultural University, Wageningen». 
  9. ↑ J. Hutchinson, 1969. Evolution and phylogeny of flowering plants. London.
  10. ↑ «UCLA Mildred E. Mathias Botanical Garden». Botgard.ucla.edu. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Αυγούστου 2012. Ανακτήθηκε στις 31 Ιουλίου 2012. 
  11. ↑ Jorge M. Vivanco, " Antiviral Activity of Antiviroid and MAP-Containing Extracts from Mirabilis Jalapa Roots " Plant Disease, vol. 83, n o 12,1999, p. 1116-1121 ( ISSN 0191-2917)
  12. ↑ Miko, I. Non-nuclear genes and their inheritance. Nature Education 1(1), (2008)
  13. ↑ Biologie Schule - kompaktes Wissen: Uniformitätsregel (1. Mendelsche Regel)
  14. ↑ Frustfrei Lernen: Uniformitätsregel (1. Mendelsche Regel)
  15. ↑ Spektrum Biologie: Unvollständige Dominanz
  16. ↑ Pigments of centrospermae—V. : Betaxanthins from Mirabilis jalapa L. M. Piattelli, L. Minale and R.A. Nicolaus, Phytochemistry, 1965, Volume 4, Issue 6, Pages 817–823 (abstract)
  17. ↑ New Rotenoids from Roots of Mirabilis jalapa. Wang Yi-Fen, Chen Ji-Jun, Yang Yan, Zheng Yong-Tang, Tang Shao-Zong and Luo Shi-De, Helvetica Chimica Acta, August 2002, Volume 85, Issue 8, pages 2342–2348, doi:10.1002/1522-2675(200208)85:8<2342::AID-HLCA2342>3.0.CO;2-S
  18. ↑ An 8-hydroxyoctadeca-cis-11,14-dienoic acid from Mirabilis jalapa seed oil. Mohammad Shamim Ahmad, Abdul Rauf, Jamal Mustafa and Mohammad Osman Sheikh, Phytochemistry, 1984, Volume 23, Issue 10, Pages 2247–2249 (abstract)
  19. ↑ Constituents of Mirabilis jalapa. Siddiqui S., Siddiqui B.S., Adil Q. and Begum S., Fitoterapia, 1990, Volume 61, No. 5, page 471 (abstract Αρχειοθετήθηκε 2014-01-04 στο Wayback Machine.)
  20. ↑ Three New Phenolic Compounds from a Manipulated Plant Cell Culture, Mirabilis jalapa. Shu-Wei Yang, Rosa Ubillas, James McAlpine, Angela Stafford, Dawn M. Ecker, M. Kelly Talbot and Bruce Rogers, J. Nat. Prod., 2001, volume 64, issue 3, pages 313–317, doi:10.1021/np0004092
  21. ↑ N-Caffeoylphenalkylamide derivatives as bacterial efflux pump inhibitors. Serge Michalet, Gilbert Cartier, Bruno David, Anne-Marie Mariotte, Marie-Geneviève Dijoux-franca, Glenn W. Kaatz, Michael Stavri and Simon Gibbons, Bioorganic & Medicinal Chemistry Letters, 15 March 2007, Volume 17, Issue 6, Pages 1755–1758 (abstract)
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 «Mirabilis jalapa Marvel Of Peru PFAF Plant Database». Pfaf.org. Ανακτήθηκε στις 31 Ιουλίου 2012. 
  23. ↑ «h2g2 - Four O'Clocks - Night Blooming Beauties». Bbc.co.uk. 20 Αυγούστου 2002. Ανακτήθηκε στις 31 Ιουλίου 2012. 
  24. ↑ Growth responses and cadmium accumulation of Mirabilis jalapa L. under interaction between cadmium and phosphorus. Yu Z and Zhou Q, J Hazard Mater., 15 August 2009, volume 167, issues 1-3, pages 38-43, doi:10.1016/j.jhazmat.2008.12.082
  25. ↑ Bernard Boullard, medicinal plants of the world, beliefs and realities, De Boeck Secundair,2001 ( (ISBN 9782843711176) )

Περαιτέρω ανάγνωση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Correns, C. (1909). Vererbungsversuche mit blass (gelb) grünen und buntblättrigen Sippen bei Mirabilis, Urtica und Lunaria (στα german). ZIAV 1. CS1 maint: Μη αναγνωρίσιμη γλώσσα (link)
  • Pierce, B. (2005). Genetics: A Conceptual ApproachΑπαιτείται δωρεάν εγγραφή (2nd έκδοση). New York, Freeman. 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Νυχτολούλουδο&oldid=10032923"