Αλφάβητο Τάι Λε
Το Αλφάβητο Τάι Λε (ᥖᥭᥰᥘᥫᥴ, [[tai˦.lə˧˥]]), ή Αλφάβητο Ντεχόνγκ Ντάι, είναι ένα σενάριο που χρησιμοποιείται για τη γραφή της γλώσσας Τάι Νούα του νοτιοκεντρικού Γιουνάν στη Κίνα. (Η γλώσσα είναι επίσης γνωστή ως Νούα, Ντεχόνγκ Ντάι και Κινεζικά Σαν). Γράφεται σε οριζόντιες γραμμές από αριστερά προς τα δεξιά, με κενά μόνο μεταξύ των παραγράφων και των προτάσεων.
Το αλφάβητο Τάι Λε έχει μακρά ιστορία (700-800 χρόνια) και έχει χρησιμοποιήσει πολλές διαφορετικές ορθογραφικές μορφές.[1] Μεταξύ του 1952 και του 1988, το αλφάβητο δέχτηκε τέσσερις μεταρρυθμίσεις.[2] Η τρίτη μεταρρύθμιση (1963/1964) χρησιμοποίησε διακριτικά για να αναπαραστήσει τους τόνους, ενώ η τέταρτη μεταρρύθμιση (1988-σήμερα) χρησιμοποιεί αυτόνομα τονικά γράμματα.[1][2]
Γράμματα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στις σύγχρονες ορθογραφίες της Τάι Λε, τα αρχικά σύμφωνα προηγούνται των φωνηέντων, τα φωνήεντα προηγούνται των τελικών συμφώνων και των σημάτων τόνων, και αν υπάρχουν, ακολουθούν ολόκληρη τη συλλαβή.[1] Τα σύμφωνα έχουν ένα εγγενές φωνήεν /a/, εκτός εάν ακολουθείται από ένα σήμα εξαρτώμενου φωνήεντος. Όταν τα φωνηεντα εμφανίζονται αρχικά σε μια λέξη ή συλλαβή, προηγούνται από το φορέα φωνήεντος ᥟ.
| Αρχικά (ΔΦΑ σε παρενθέσεις) | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ᥐ [k] | ᥑ [x] | ᥒ [ŋ] | ᥓ [ts] | ᥔ [s] | ᥕ [j] | ᥖ [t] | ᥗ [tʰ] | ᥘ [l] | ||
| ᥙ [p] | ᥚ [pʰ] | ᥛ [m] | ᥜ [f] | ᥝ [v] | ᥞ [h] | ᥟ [ʔ] | ᥠ [kʰ] | ᥡ [tsʰ] | ᥢ [n] | |
| Τελικά (ΔΦΑ σε παρενθέσεις) | ||||||||||
| ᥣ [a] | ᥤ [i] | ᥥ [e] | ᥦ [ɛ], [ia] | ᥧ [u] | ᥨᥝ [o] | ᥩ [ɔ], [ua] | ᥪ [ɯ] | ᥫ [ə] | ᥬ [aɯ] | |
| ᥭ [ai] | ᥣᥭ [aːi] | ᥧᥭ [ui] | ᥨᥭ [oi] | ᥩᥭ [ɔi] | ᥪᥭ [ɯi] | ᥫᥭ [əi] | ||||
| -ᥝ [au] | ᥣᥝ [aːu] | ᥤᥝ [iu] | ᥥᥝ [eu] | ᥦᥝ [ɛu] | ᥪᥝ [ɯu] | ᥫᥝ [əu] | ||||
| -ᥛ [am] | ᥣᥛ [aːm] | ᥤᥛ [im] | ᥥᥛ [em] | ᥦᥛ [ɛm] | ᥧᥛ [um] | ᥨᥛ [om] | ᥩᥛ [ɔm] | ᥪᥛ [ɯm] | ᥫᥛ [əm] | |
| -ᥢ [an] | ᥣᥢ [aːn] | ᥤᥢ [in] | ᥥᥢ [en] | ᥦᥢ [ɛn] | ᥧᥢ [un] | ᥨᥢ [on] | ᥩᥢ [ɔn] | ᥪᥢ [ɯn] | ᥫᥢ [ən] | |
| -ᥒ [aŋ] | ᥣᥒ [aːŋ] | ᥤᥒ [iŋ] | ᥥᥒ [eŋ] | ᥦᥒ [ɛŋ] | ᥧᥒ [uŋ] | ᥨᥒ [oŋ] | ᥩᥒ [ɔŋ] | ᥪᥒ [ɯŋ] | ᥫᥒ [əŋ] | |
| -ᥙ [ap] | ᥣᥙ [aːp] | ᥤᥙ [ip] | ᥥᥙ [ep] | ᥦᥙ [ɛp] | ᥧᥙ [up] | ᥨᥙ [op] | ᥩᥙ [ɔp] | ᥪᥙ [ɯp] | ᥫᥙ [əp] | |
| -ᥖ [at] | ᥣᥖ [aːt] | ᥤᥖ [it] | ᥥᥖ [et] | ᥦᥖ [ɛt] | ᥧᥖ [ut] | ᥨᥖ [ot] | ᥩᥖ [ɔt] | ᥪᥖ [ɯt] | ᥫᥖ [ət] | |
| -ᥐ [ak] | ᥣᥐ [aːk] | ᥤᥐ [ik] | ᥥᥐ [ek] | ᥦᥐ [ɛk] | ᥧᥐ}}[uk] | ᥨᥐ [ok] | ᥩᥐ [ɔk] | ᥪᥐ}}[ ɯk] | ᥫᥐ [ək] | |
| Γράμματα τόνων (τρέχουσα ορθογραφία) | ||||||||||
| (μη σηματοδοτημένο) μεσαίο επίπεδο | ᥰ (υψηλό επίπεδο) | ᥱ (χαμηλό επίπεδο) | ᥲ (μεσαία πτώση) | ᥳ (υψηλή πτώση) | ᥴ (μεσαία άνοδος) | |||||
| Διακριτικά τόνων (ορθογραφία 1963) | ||||||||||
| (μη σηματοδοτημένο) μεσαίο επίπεδο | ◌̈ (υψηλό επίπεδο) | ◌̌ (χαμηλό επίπεδο) | ◌̀ (μεσαία πτώση) | ◌̇ (υψηλή πτώση) | ◌́ (μεσαία άνοδος) | |||||
Σημειώστε ότι τα γράμματα της παλιάς γλώσσας ορθογραφίας συνδυάζονται με τα βραχέα γράμματα (όπως στο /ka²/ ᥐ̈}}) αλλά εμφανίζεται στα δεξιά των υψηλών φωνηέντων (όπως στο /ki²/ ᥐᥤ̈}}).[1]
Unicode[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το αλφάβητο Τάι Λε προστέθηκε στο πρότυπο Unicode τον Απρίλιο του 2003 με την έκδοση της έκδοσης 4.0.
Το μπλοκ Unicode για το Τάι Λε είναι το U+1950–U+197F:
| 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | A | B | C | D | E | F | |
| U+195x | ᥐ | ᥑ | ᥒ | ᥓ | ᥔ | ᥕ | ᥖ | ᥗ | ᥘ | ᥙ | ᥚ | ᥛ | ᥜ | ᥝ | ᥞ | ᥟ |
| U+196x | ᥠ | ᥡ | ᥢ | ᥣ | ᥤ | ᥥ | ᥦ | ᥧ | ᥨ | ᥩ | ᥪ | ᥫ | ᥬ | ᥭ | ||
| U+197x | ᥰ | ᥱ | ᥲ | ᥳ | ᥴ | |||||||||||
| Σημειώσεις | ||||||||||||||||
Οι τόνοι που χρησιμοποιούνται στην παλιά ορθογραφία (συγκεκριμένα η τρίτη μεταρρύθμιση) βρίσκονται στο μπλοκ Combining Diacritical Marks του Unicode:
- U+0300 ◌̀ COMBINING GRAVE ACCENT
- U+0301 ◌́ COMBINING ACUTE ACCENT
- U+0307 ◌̇ COMBINING DOT ABOVE
- U+0308 ◌̈ COMBINING DIAERESIS
- U+030C ◌̌ COMBINING CARON
Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Νέο Αλφάβητο Τάι Λου για την γλώσσα Τάι Λου, προερχόμενο από το Παλαιό αλφάβητο Τάι Λούε "Ντάι Ταμ"
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Everson, Michael (5 Οκτωβρίου 2001). «L2/01-369: Revised proposal for encoding the Tai Le script in the BMP of the UCS» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 14 Ιουνίου 2019. Ανακτήθηκε στις 31 Ιουλίου 2018.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Zhou, Minglang (2003). Multilingualism in China: The Politics of Writing Reforms for Minority Languages, 1949-2002. De Gruyter. ISBN 978-3110178968.
- ↑ «Επίσημος χάρτης κώδικα της Κοινοπραξίας Unicode» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 13 Ιουνίου 2018. Ανακτήθηκε στις 31 Ιουλίου 2018.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Omniglot, Αλφάβητο Ντεχόνγκ Ντάι