Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης (όπερα)
Ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης: Φραγκισκανές σκηνές (γαλλ. Saint François d'Assise : Scènes Franciscaines) ή απλώς Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης, είναι όπερα σε τρεις πράξεις και οκτώ σκηνές, του Γάλλου συνθέτη Ολιβιέ Μεσιάν, που έγραψε και το λιμπρέτο. Συντέθηκε από το 1975 έως το 1979, με την ενορχήστρωση και την αντιγραφή να ολοκληρώνεται το 1983. Το θέμα της είναι, όπως φαίνεται από τον τίτλο, ο βίος του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης, και αναδεικνύει τη βαθιά θρησκευτική πίστη του συνθέτη.
Η παγκόσμια πρεμιέρα του έργου έγινε στην Εθνική Όπερα του Παρισιού, στο Παλαί Γκαρνιέ, στις 28 Νοεμβρίου 1983. Εκδόθηκε τυπωμένο οκτώ χρόνια αργότερα, το 1991. Είναι η μοναδική όπερα του Μεσιάν, αλλά θεωρείται από πολλούς ειδήμονες ως το απόσταγμα της τέχνης του και ένα από τα σπουδαιότερα μουσικά έργα του 20ού αιώνα.[1]
Ιστορικό[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Παρά τη μελέτη των μελοδραμάτων του Μότσαρτ και του Βάγκνερ, αλλά και τη γνωστή αγάπη του για την όπερα Πελλέας και Μελισσάνθη του Ντεμπυσσύ, ο Μεσιάν δεν είχε κατά νου να συνθέσει ποτέ μια όπερα. Και όταν ο Ρολφ Λήμπερμαν, διευθυντής τότε της Όπερας του Παρισιού, τού παρήγγειλε το 1971 μια όπερα, ο συνθέτης είχε αρνηθεί. Ο Μεσιάν άλλαξε γνώμη όταν ο Λήμπερμαν κανόνισε να προσκληθεί σε ένα δείπνο στο Μέγαρο Ελιζέ, με οικοδεσπότη τον τότε Πρόεδρο της Γαλλίας Ζωρζ Πομπιντού: στο τέλος του δείπνου, ο Πομπιντού είπε: «Μεσιάν, θα γράψεις μια όπερα για την Όπερα του Παρισιού!».[2] Σε αναζήτηση θέματος, ο Μεσιάν σκέφθηκε τα Πάθη του Χριστού ή την Ανάστασή του. Αισθανόμενος όμως το βάρος τους, επέλεξε τελικώς τον βίο του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης, καθώς όπως είπε «έμοιαζε περισσότερο με τον βίο του Χριστού και ότι ο Άγιος «ήταν φίλος των πουλιών», τη μελωδία των οποίων είχε ερευνήσει ο συνθέτης.
Η σύνθεση του έργου απαίτησε μεγάλη ενεργητικότητα από πλευράς του Μεσιάν. Σε αναζήτηση εμπνεύσεως ταξίδεψε στην Ιταλία, πατρίδα του Αγίου Φραγκίσκου, όπου εξέτασε έργα ζωγραφικής και προσκύνησε στη Βασιλική του Αγίου Φραγκίσκου στην Ασίζη.
Το 1977 ειδοποίησε τον διευθυντή της Όπερας του Παρισιού ότι ήταν έτοιμος να τελειώσει μια μη ενορχηστρωμένη μορφή της όπεράς του, αλλά δεν έβλεπε να την ενορχηστρώνει πριν το 1980. Μια διαρροή στο ραδιόφωνο ότι συνέθετε μια όπερα για τον Άγιο Φραγκίσκο προσέθεσε πίεση στον συνθέτη, ο οποίος συνήθως κρατούσε μυστικές τις εκάστοτε συνθετικές του ασχολίες. Η υγεία του εξάλλου παρουσίασε προβλήματα και τον Δεκέμβριο του 1981 άρχισε να αμφιβάλλει ότι θα μπορούσε να ολοκληρώσει ποτέ την ενορχήστρωση. Ωστόσο ο γιατρός του τον συμβούλευσε να πραγματοποιεί ημερήσιους περιπάτους για τη βελτίωση της φυσικής του κατάστασης και τελικώς κατόρθωσε τον σκοπό του, αν και η υπερπροσπάθεια είχε αφήσει τα σημάδια της επάνω του και ήταν πεπεισμένος ότι αυτή θα ήταν η τελευταία του μουσική σύνθεση.
Λιμπρέτο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Για να επιτύχει τη μέγιστη καλλιτεχνική ελευθερία, ο Μεσιάν έγραψε εκτός από τη μουσική και τα λόγια της όπερας, το λιμπρέτο.[2] Επί σχεδόν μια οκταετία μελέτησε πηγές των Φραγκισκανών, διαβάζοντας βιογραφίες γραμμένες από τον Θωμάς του Τσελάνο και τον Μποναβεντούρα, αλλά και τις προσευχές του ίδιου του Αγίου. Επίσης ενσωμάτωσε αποσπάσματα από το ανθολόγιο του Αγίου (τα Fioretti) και τη βίβλο.
Προκειμένου να εστιάσει στην πρόοδο της ψυχής του Φραγκίσκου, ο Μεσιάν παρέλειψε κάποια περιστατικά του βίου του Αγίου, όπως τη σχέση του με την Αγία Κλάρα και την παράδοση της ημερώσεως από αυτόν ενός άγριου λύκου στο Γκούμπιο.
Αργότερα ο Μεσιάν επικρίθηκε επειδή αρχίζει τη δράση του έργου μετά τη μεταστροφή του Φραγκίσκου. Ο συνθέτης υπερασπίσθηκε την επιλογή του σε συνέντευξη ως εξής: «Μερικοί άνθρωποι μού είπαν ότι δεν υπάρχει αμαρτία στο έργο μου. Αλλά εγώ προσωπικά αισθάνομαι ότι η αμαρτία δεν είναι ενδιαφέρουσα, η βρωμιά δεν είναι ενδιαφέρουσα. Προτιμώ τα λουλούδια. Άφησα έξω την αμαρτία.»[3]
Κελαηδήματα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Μεσιάν θεωρούσε τον εαυτό του ορνιθολόγος και η αγάπη του για το τραγούδι των ωδικών πτηνών είναι φανερή στην όπερα αυτή. Εκτός από την Ασίζη, ο συνθέτης ταξίδεψε στη Νέα Καληδονία προκειμένου να ερευνήσει και να ηχογραφήσει ήχους αρκετών τοπικών ειδών πτηνών. Αργότερα μετάγραψε αυτά τα κελαηδήματα σε μελωδίες προς χρήση ως μουσικά θέματα συνδεδεμένα με συγκεκριμένους ρόλους στην όπερα:
- Φραγκίσκος – μαυροσκούφης (Sylvia atricapilla)
Μόλις εισήλθε στα σπήλαια Καρτσέρι (έξω από την Ασίζη), ο Μεσιάν άκουσε το κάλεσμα του μαυροσκούφη. Ο Άγιος Φραγκίσκος αποσυρόταν στα σπήλαια για προσευχή, κι έτσι η επιλογή αυτού του είδους ωδικού ήταν ταιριαστή.
- Ο άγγελος' – Gerygone
Αυτό το είδος ωδικού πτηνού από τη Νέα Καληδονία σηματοδοτεί με το κελάηδημά του σχεδόν κάθε είσοδο και έξοδο του αγγέλου Κυρίου.
- Αδελφός Ηλίας – νοτού (Ducula goliath)
Ο πλέον ενάντιος αδελφός του Φραγκίσκου, ο Ηλίας, δεν εκπροσωπείται από πτηνό της υποτάξεως των ωδικών, αλλά από αυτό το γιγάντιο περιστερόμορφο πουλί της Νέας Καληδονίας, ο ήχος του οποίου είναι μελαγχολικός.
- Αδελφός Βερνάρδος – «καλογεροπούλι» (Philemon)
Το κάλεσμα αυτού του ωδικού πτηνού αντιπροσωπεύει την ηλικία και τη σοφία του Βερνάρδου.
Επιπλέον, ο συνθέτης αφιερώνει ολόκληρη την έκτη σκηνή («La Prêche aux oiseaux», «Το κήρυγμα προς τα πουλιά») σε όλα τα είδη κελαηδήματος, καθώς ο Φραγκίσκος πραγματοποιεί το περίφημο κήρυγμά του, με ακροατή τον αδελφό Μασέο.
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Δ. Αυγερινός: «Αναζητήσεις στο λυρικό θέατρο του εικοστού αιώνα», περιοδικό Ακτίνες, τεύχ. 617 (Ιαν. 2001), σελ. 17
- ↑ 2,0 2,1 Roger Nichols (7 Σεπτεμβρίου 2008). «About the Music / Programme Notes—Olivier Messiaen (1908-92) — Saint Francis of Assisi (1975-83)». BBC Proms website. BBC. Ανακτήθηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 2008.
- ↑ Dingle, Christopher (28 Αυγούστου 2008). «'Sin isn't interesting. I prefer flowers'». the Guardian.
Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Armstrong, Regis J., κ.ά.: Francis of Assisi: Early Documents, New City Press, Νέα Υόρκη 1999, σσ. 113-114, ISBN 1-56548-110-0
- Αυγερινός, Δ.: «Αναζητήσεις στο λυρικό θέατρο του εικοστού αιώνα», περιοδικό Ακτίνες, τεύχος 617 (Ιανουάριος 2001), σελ. 17
- Benitez, Vincent P.: Olivier Messiaen: A Research and Information Guide, 2η έκδ., Routledge, Νέα Υόρκη και Λονδίνο 2018, ISBN 978-0-367-87354-7
- Benítez, Vincent Pérez: Olivier Messiaen's Opera, Saint François d'Assise, Indiana University Press, 2019, ISBN 978-0-253-04287-3
- Braun, William R.: «One Saint in Three Acts», Opera News, Σεπτέμβριος 2002, σσ. 46-51
- Church, John J.: «Look at the Birds of the Air...», Opera World, Απρίλιος 2001, OPERA America
- Corbetta, Silvia: Olivier Messiaen: Saint Françoise d'Assise, εκδ. Zecchini, ISBN 978-88-87203-76-9
- Griffiths, Paul: «Olivier Messiaen», The New Grove Dictionary of Music and Musicians, επιμ. Στάνλεϋ Σάντι, 2η έκδ., MacMillan, Λονδίνο 2001, τόμ. 16, σσ. 500-502, ISBN 1-56159-239-0
- Michaely, Aloyse: Messiaens "Saint Francois d'Assise": die musikalisch-theologische Summe eines Lebenswerkes, εκδ. Stroemfeld, Φραγκφούρτη & Βασιλεία 2006, ISBN 3-87877-976-3
- Rich, Alan: «Messiaen's Saintly Vision», Newsweek, 12 Δεκεμβρίου 1983, σσ. 111, 113
|