Άλωση της Τριπολιτσάς: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων
πηγές |
|||
Γραμμή 72: | Γραμμή 72: | ||
*Brunet de Presle et Alexandre Blanchet, ''Grèce depuis la conquête romaine jusqu’à nos jours'', Firmin Didot, 1860. |
*Brunet de Presle et Alexandre Blanchet, ''Grèce depuis la conquête romaine jusqu’à nos jours'', Firmin Didot, 1860. |
||
*Βουρνάς Τάσος 1997, ''Ιστορία της Νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδας'', Τόμος Α΄, Πατάκης, Αθήνα . |
*Βουρνάς Τάσος 1997, ''Ιστορία της Νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδας'', Τόμος Α΄, Πατάκης, Αθήνα . |
||
*Διαμαντούρος Νικηφ. 2002, ''Οι απαρχές της συγκρότησης σύγχρονου κράτους στην Ελλάδα, 1821-1828'', (μτφρ. Κ. Κουρεμένος), ΜΙΕΤ Αθήνα |
*Διαμαντούρος Νικηφ. 2002, ''Οι απαρχές της συγκρότησης σύγχρονου κράτους στην Ελλάδα, 1821-1828'', (μτφρ. Κ. Κουρεμένος), ΜΙΕΤ Αθήνα. |
||
*Σχόλιο του χειρουργού-ορυκτολόγου [http://www.brown.edu/Administration/News_Bureau/Databases/Encyclopedia/search.php?serial=M0060 James Irving Manatt] στην επισκόπηση του βιβλίου ''[http://www.archive.org/details/warofgreekindepe00philuoft The War of Greek Independence]'' του W. Alison Phillips, στο [http://links.jstor.org/sici?sici=0002-8762%28189804%293%3A3%3C537%3ATWOGI%3E2.0.CO%3B2-M&size=LARGE&origin=JSTOR-enlargePage ''The American Historical Review'', Vol. 3, No. 3. (Apr., 1898), σελ. 538]. |
|||
*''Διήγησις συμβάντων της Ελληνικής φυλής, Απομνημονεύματα Κολοκοτρωναίων'', τόμος 1, Νάστος, Αθήνα. |
*''Διήγησις συμβάντων της Ελληνικής φυλής, Απομνημονεύματα Κολοκοτρωναίων'', τόμος 1, Νάστος, Αθήνα. |
||
*[http://famousamericans.net/johnleecomstock/ John Lee Comstock], ''[http://books.google.com/books?id=cQIMAAAAYAAJ&printsec=titlepage&hl=el History of the Greek Revolution, Compiled from Official Documents of the Greek Government]'', New York, William W. Reed & Co., 1828. |
|||
*Earle Edward Mead 1927, «American Interest in the Greek Cause, 1821-1827», ''The American Historical Review'', vol. 33, n° 1 (octobre). |
*Earle Edward Mead 1927, «American Interest in the Greek Cause, 1821-1827», ''The American Historical Review'', vol. 33, n° 1 (octobre). |
||
*Finlay George 1971, ''History of the Greek Revolution and the Reign of King Otho'', by H. F. Tozer (ed.), Clarendon Press, Oxford, 1877 Reprint London. |
*Finlay George 1971, ''[http://www.archive.org/details/historyofgreekre02finluoft History of the Greek Revolution and the Reign of King Otho]'', by H. F. Tozer (ed.), Clarendon Press, Oxford, 1877 Reprint London. |
||
*Millas Hercules 1991, «History Textbooks in Greece and Turkey», ''History Workshop'', n°31. |
*Millas Hercules 1991, «History Textbooks in Greece and Turkey», ''History Workshop'', n°31. |
||
*Παπαγιώργης Κωστής, 2001, ''Κανέλλος Δεληγιάννης'', Καστανιώτης, Αθήνα. |
*Παπαγιώργης Κωστής, 2001, ''Κανέλλος Δεληγιάννης'', Καστανιώτης, Αθήνα. |
||
*St. Clair William 1972, ''That Greece Might Still Be Free: The Philhellenes in the War of Independence'', Oxford University Press, London. |
*St. Clair William 1972, ''That Greece Might Still Be Free: The Philhellenes in the War of Independence'', Oxford University Press, London. |
||
*Woodhouse C. M. 1999, ''Modern Greece. A Short History'', Faber and Faber, London. (ISBN 0571197949) |
*Woodhouse C. M. 1999, ''Modern Greece. A Short History'', Faber and Faber, London. (ISBN 0571197949) |
||
*[http://diglib.princeton.edu/ead/eadGetDoc.xq?id=/ead/mudd/publicpolicy/MC020.EAD.xml Edward Mead Earle], «[http://links.jstor.org/sici?sici=0002-8762%28192710%2933%3A1%3C44%3AAIITGC%3E2.0.CO%3B2-0&size=LARGE&origin=JSTOR-enlargePage American Interest in the Greek Cause, 1821-1827]», ''The American Historical Review'', vol. 33, n° 1 (October, 1927), σ. 44-63. |
|||
==Δικτυακοί τόποι== |
==Δικτυακοί τόποι== |
Έκδοση από την 11:57, 5 Φεβρουαρίου 2008
Άλωση της Τρίπολης | |||
---|---|---|---|
Πόλεμος της Τριπολιτζάς και των πέριξ αυτής χωρίων, του Παναγιώτη Ζωγράφου | |||
Χρονολογία | 23 Σεπτεμβρίου 1821 | ||
Τόπος | Τρίπολη Αρκαδίας | ||
Έκβαση | Άλωση της πόλης από σώματα ατάκτων Ελλήνων | ||
Αντιμαχόμενοι | |||
| |||
Ηγετικά πρόσωπα | |||
| |||
Δυνάμεις | |||
| |||
Απώλειες | |||
|
Ως Άλωση ή Σφαγή της Τριπολιτσάς εννοείται η άλωση της πόλης της Τρίπολης και η σφαγή μεγάλου αριθμού Τούρκων και Εβραίων αμάχων από τον στρατό του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, αμέσως μετά την κατάληψη της πόλης.
Η πολιορκία της πόλης
Στις 23 Σεπτεμβρίου 1821 οι δυνάμεις των επαναστατημένων Ελλήνων υπό την αρχηγία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη κατέλαβαν την Τρίπολη μετά από μακρά πολιορκία. Την Τρίπολη την πολιορκούσαν οι Κολοκοτρώνης, Πέτρος Μαυρομιχάλης, Γιατράκος και Αναγνωσταράς. Ο Δημήτριος Υψηλάντης είχε αποχωρήσει νωρίτερα για την Κόρινθο, θεωρώντας ότι δεν αρμόζει σε τακτικό στρατό η λεηλασία και η λαφυραγώγηση[1].
Εντός των τειχών βρίσκονταν συγκεντρωμένοι περισσότεροι από τριάντα χιλιάδες άμαχοι Τούρκοι, Αρβανίτες, Εβραίοι καθώς και αρκετές χιλιάδες ενόπλων. Όταν η κατάσταση των πολιορκημένων έγινε δύσκολη από την έλλειψη τροφίμων και διαφαινόταν η κατάληψή της, ορισμένοι από αυτούς άρχισαν ιδιωτικές διαπραγματεύσεις με τους πολιορκητές για την ασφαλή έξοδό τους από την πολιορκημένη πόλη. Οι πλουσιότερες οικογένειες προσέγγισαν οπλαρχηγούς και με το κατάλληλο αντίτιμο εξαγόρασαν την προστασία τους φεύγοντας από την Τριπολιτσά, αρκετοί με τα κινητά τους υπάρχοντα. Με ξεχωριστή συμφωνία οι Αλβανοί της πόλης έφυγαν για την Ήπειρο υπό την προστασία του Κολοκοτρώνη[2]. Οι υπόλοιποι κάτοικοι της πόλης παρέμειναν εντός μέχρι την ασύντακτη γενική επίθεση που διεξήγαγαν οι επαναστάτες.
Οι σφαγές των αμάχων
Στις 23 Σεπτεμβρίου και ενώ οι διαπραγματεύσεις είχαν διακοπεί, ο οπλαρχηγός Δούνιας από την Κυνουρία κατάφερε να σκαρφαλώσει στα τείχη και να ανοίξει την πόρτα του Αναπλιού[3]. Η σφαγή που ακολούθησε την κατάληψη της πόλης από τον στρατό του Κολοκοτρώνη ήταν τρομακτική: επί τρεις ημέρες οι Έλληνες σφαγίαζαν τους αμάχους Τούρκους και Εβραίους[4], τις γυναίκες, τα παιδιά και τα βρέφη, αφού προηγουμένως βίασαν, βασάνισαν, εκπαραθύρωσαν, έκαψαν και λεηλάτησαν. Υπολογίζεται ότι κατακρεουργήθηκαν 2.000 Εβραίοι και 30.000 Τούρκοι[5][6][7], ενώ κατά τον Τζον Λη Κόμστοκ τα θύματα ανέρχονταν στους 6.000[8] και σύμφωνα με τον συνεκδότη της Encyclopedia Americana Thomas Gamaliel Bradford σε 8.000[9]. Κερδισμένοι απο την άλωση ήταν κυρίως οι Μανιάτες, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και η Μπουμπουλίνα. Προς τιμήν του ο Νικήτας Σταματελόπουλος, γνωστός και ως Νικηταράς δεν άγγιξε τίποτα.[10]
Για τη σφαγή ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης αναφέρει χαρακτηριστικά στο ημερολόγιό του: «Το ασκέρι όπου ήτον μέσα, το ελληνικό, έκοβε και εσκότωνε, από Παρασκευή έως Κυριακή, γυναίκες, παιδιά και άντρες, τριάνταδύο χιλιάδες. Το άλογό μου από τα τείχη έως τα σαράγια δεν επάτησε γη. Ελληνες εσκοτώθηκαν εκατό.»[11].
Περίπου εκατό Ευρωπαίοι αξιωματικοί παρακολούθησαν τις σφαγές στην Τριπολιτσά. Ο William St. Clair, ο οποίος μίλησε με πολλούς αξιωματικούς αυτόπτες μάρτυρες, γράφει: «Πολύ πάνω από δέκα χιλιάδες Τούρκοι πέθαναν. Αιχμάλωτοι τους οποίους υποπτευόταν οι Έλληνες ότι έκρυβαν τα χρήματά τους βασανίστηκαν βίαια. Τους ξερίζωσαν χέρια και πόδια και τους σούβλισαν αργά πάνω σε φωτιές. Άνοιγαν τις κοιλιές των εγκύων γυναικών, τους έκοβαν τα κεφάλια και έβαζαν κεφάλια σκυλιών ανάμεσα στα πόδια τους. Από την Παρασκευή ως την Κυριακή ο αέρας ήταν γεμάτος από κραυγές. Ένας Έλληνας καυχάτο ότι έσφαξε ενενήντα αμάχους. Οι Eβραίοι της πόλης υπέστησαν συστηματικούς βασανισμούς ... Επί εβδομάδες μετά λιμοκτονούντα παιδιά Τούρκων που έτρεχαν αβοήθητα μέσα στα χαλάσματα σφαγιάσθηκαν και πυροβολήθηκαν από ενθουσιώδεις Έλληνες... Όλα τα πηγάδια μολύνθηκαν από τα πτώματα που είχαν πέσει μέσα»[12].
Ο εκ των θεμελιωτών του φιλελληνικού κλίματος στην Δυτική Ευρώπη, περιηγητής και ιστορικός Φρανσουά Πουκεβίλ δε διστάζει να γράψει ότι «μονάχα αν βάλει κανείς στον νου τους τις χειρότερες βιβλικές καταστροφές όπου σφάζανε ακόμη και τα κατοικίδια ζώα, θα έχει μια πιο πιστή εικόνα της σφαγής της Τριπολιτσάς».
Ο Έλληνας ιστορικός Ιωάννης Φιλήμων[13] είναι ακόμη γλαφυρότερος μιλώντας για την σφαγή: «Γυναίκες ων η λευκότης διεφιλονείκει και προς αυτήν την χιόνα, νεανίδες, ων ουδ’ ο θάνατος κατεμάρανε την χιόνα, βρέφη, τα μεν χειραπτάζοντα τους μαστούς και βαβάζοντα, τα δε το στόμα έχοντα επί μαστού αιμοφύρτου, νέοι, γέροντες, άντρες, ανάμικτοι κατέκειντο θέαμα βαρυπενθές... Ιδίως δε η εκ της πύλης των Καλαβρύτων μέχρι του σατραπείου λεωφόρος από λιθοστρώτου μετεσχηματίσθη, ιν’ είπωμεν, εις πτωματόστρωτον, και ουθ’ ο πεζός, ουθ’ ο ίππος επάτει επί της γης, αλλά επί πτωμάτων»[14]».
Συνέπειες
Πέραν της ψυχρής έως αρνητικής στάσης φιλελλήνων για τα ελληνικά δίκαια, η λαφυραγώγηση και οι σφαγές είχαν ως άμεση συνέπεια και τη διάλυση του τακτικού στρατού, που θεσπίστηκε από τον Δημήτριο Υψηλάντη στην Καλαμάτα το 1821. Η πολιορκία της Τρίπολης έφερε σε σύγκρουση τους ατάκτους και τους οπλαρχηγούς τους με το τακτικό σώμα. Καθώς ο Υψηλάντης θεωρούσε ανάρμοστη για τακτικό σώμα τη λεηλασία, κράτησε τις δυνάμεις του στις θέσεις τους. Φυσική συνέπεια ήταν να μην μείνει τίποτα για τη συντήρηση των τακτικών δυνάμεων, όταν τελείωσαν τη λαφυραγώγηση της πόλης οι Μανιάτες και οι άτακτοι. Παρά τις αρχικές υποσχέσεις τους οι πρόκριτοι και οι οπλαρχηγοί κράτησαν τα λάφυρα, αφήνοντας στη λιμοκτονία το τακτικό σώμα στρατού που σταδιακά διαλύθηκε από τις λιποταξίες, έως την επανασύνταξή του στην Κόρινθο από τον Μαυροκορδάτο[15].
Παρόλο που οι ήττες και οι σφαγές που υπέμειναν οι Έλληνες είχαν συγκινήσει τη διεθνή γνώμη και προκάλεσαν την ανάπτυξη του φιλελληνισμού, η σφαγή των Τούρκων στην Τρίπολη δεν είχε το αντίστροφο αποτέλεσμα. Ένας από τους φιλέλληνες που αντέδρασαν αρνητικά ήταν ο σκωτσέζος Τόμας Γκόρντον. Αποκαρδιωμένος, παράτησε το ελληνικό ζήτημα αφού υπήρξε μάρτυρας των φρικαλεοτήτων που έλαβαν χώρα κατά την κατάληψη της πόλης. Δεν επέστρεψε μάλιστα παρά πέντε χρόνια αργότερα και μόνο υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις[16][17].
Αιτιάσεις και ερμηνείες
Σύμφωνα με τον J. Irving Manatt: "η ελληνική προσπάθεια δεν μπορεί ποτέ να γίνει κατανοητή χωρίς παραστατική εξέταση τετρακοσίων ετών τουρκικής κυριαρχίας". Ήταν "το φυσιολογικό αποτέλεσμα της εμπειρίας τετρακοσίων ετών υπό τους μουσουλμάνους, της υποταγής των Ελλήνων στο ελληνικό έδαφος σε μια χούφτα αλλοδαπών κατακτητών, εκ διαμέτρου αντίθετων στη φυλή τη θρησκεία και τον πολιτισμό, οι οποίοι στραγγίζουν το καλύτερο αίμα τους για την ικανοποίηση του πάθους τους για άναρχη δύναμη και την επιβολή της, έως ότου ωριμάζει η συσσωρευμένη καταπίεση με αναπόφευκτη συγκομιδή μια εθνική βεντέτα. Μόλις δοθεί το ιστορικό υπόβαθρο, βλέπουμε ότι εκ φύσεως μια ελληνική έγερση σήμανε έναν πόλεμο εξολόθρευσης"[18].
"Οι Αρκάδες που είχαν υποστεί για καιρό κάθε είδους ταπείνωση από τους Τούρκους της Τριπολιτσάς παρουσιάστηκαν ανηλεείς προς τους καταπιεστές τους"[19]. "Τα κίνητρα της εκδίκησης ήταν απείρως ισχυρότερα στην Τριπολιτσά από ότι σε οποιοδήποτε άλλο μέρος της Ελλάδας: ήταν η έδρα της κυβέρνησης, και κατά συνέπεια το θέατρο αναρίθμητων αγριοτήτων, εκτός του συστηματικού σχεδίου βίας και καταλήστευσης ασύγκριτο με τις άλλες Οθωμανικές κτήσεις. Πράγματι οι Τούρκοι αυτής της περιοχής ήταν ονομαστοί για την καταδυνάστευση και την σφοδρή έχθρα τους στο χριστιανισμό. Οι κάτοικοι των γύρω χωριών ήταν οι πρώτοι που συνέρρευσαν και συνεργάστηκαν στην πολιορκία"[20].
"Είναι γνωστό πόσο πικρόχολα σχολιάστηκε η συμπεριφορά των Ελλήνων σε αυτήν την περίπτωση" όμως "εάν θα μπορούσε να αποδειχθεί ότι οι αλλόθρησκοι θα είχαν χαρίσει τη ζωή έστω και σε έναν οπλισμένο Έλληνα που θα έπεφτε στα χέρια τους από το ξέσπασμα της επανάστασης μέχρι την επίθεση στην Τριπολιτσά, τότε, πράγματι, ίσως να υπάρχει κάτι σαν μια εύλογη πρόφαση για τα όσα έχουν ειπωθεί. Αλλά σίγουρα, κάθε γεγονός που έχει παρουσιαστεί, τείνει να αποδείξει ότι εξ αρχής, τον θεώρησαν ως πόλεμο εξολόθρευσης από την έναρξη του, και ότι όλη η συμπεριφορά τους επηρεάστηκε από αυτήν την θεώρηση...ειδικότερα στο Μοριά...δεν ήταν κατά πρώτο λόγο τόσο ένας ξεσηκωμός υπέρ της ελευθερίας όσο μια πάλη για επιβίωση..."[21].
Ωστόσο σύμφωνα με τον ιστορικό Τζορτζ Φίνλεϊ η εξόντωση των Μουσουλμάνων στις αστικές περιοχές ήταν το αποτέλεσμα προμελετημένου σχεδίου και προήλθε από τις συστάσεις ανθρώπων των γραμμάτων παρά από τα εκδικητικά συναισθήματα του λαού[22] Με τη σειρά του ο William St. Clair έγραψε πως "το όργιο της γενοκτονίας σταμάτησε στην Πελοπόννησο μόνον όταν δεν υπήρχαν πλέον Τούρκοι για να σφαγούν"[23]
Σε αντίθεση όμως με τις πρακτικές αυτές, υπήρξαν και φιλέλληνες που παραδέχονταν δημόσια χωρίς να το αποκρύπτουν, ότι υπήρξαν σαφή αίτια πίσω από τη βαρβαρότητα, όπως ο εκδότης Άμπραχαμ Τζον Βάλπρι (Abraham John Valpy), που θεωρεί ότι "το πιο βάρβαρο απ’ όλα...είναι η προσπάθεια μερικών να εξομοιώσουν το ελληνικό χαρακτηριστικό της "συστηματικής σκληρότητας", όπως το λένε, με εκείνο των ίδιων των Τούρκων, και για το λόγο αυτό αναφέρονται συνεχώς στην ιστορία των βαρβαροτήτων που πραγματοποιήθηκαν στην Τριπολιτσά...Εάν μιλάμε για συστηματικές σκληρότητες, δεν θα πρέπει να δώσουμε προσοχή τόσο στις φρικτές πράξεις του πολέμου, αν και είναι τρομερές, όσο σε εκείνες που για τέσσερις συνεχείς αιώνες εφαρμόσθηκαν μονομερώς ενάντια στα αθώα θύματά τους"[24].
Όταν δεν τόνιζαν μονομερώς τη σφαγή, οι δυτικοί έβρισκαν διάφορους τρόπους να τη δικαιολογήσουν. Στο Niles' Register του 1822 διαβάζουμε σχετικά με τους νεκρούς της Τρίπολης: «Αν δεν είχαν σκοτωθεί, στο μέλλον θα σφαγίαζαν τους Έλληνες»[25] γεγονός που αποδέχονταν όσοι έβλεπαν την επανάσταση ως έναν ολοκληρωτικό πόλεμο επιβίωσης.
Σημειώσεις - παραπομπές
- ↑ Κωστής Παπαγιώργης, Κανέλλος Δεληγιάννης, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2001, 123
- ↑ Brunet de Presle et Alexandre Blanchet, Grèce depuis la conquête romaine jusqu’à nos jours, Firmin Didot, 1860, 492.
- ↑ Τάσος Βουρνάς, Ιστορία της Νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδας, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 1997, Τόμος Α΄, 104
- ↑ "...οι οποίοι εξοπλίζονταν από τους Τούρκους και συμμετείχαν μαζί τους στις ακρότητες εις βάρος των Ελλήνων" (Στο πρωτότυπο: "The persecutions and cruelties at Salonica were little inferior to those at Constantinople, and although the victims were not so numerous, yet many thousand Greeks of every age and sex, perished under the Mussulman knife. It is worthy of remark,that the Jews, of whom there are considerable numbers m this part of Greece,were armed by the Turks, and joined heartily in all tneir excesses.", John Lee Comstock, History of the Greek Revolution, Compiled from Official Documents of the Greek Government, New York, William W. Reed & Co., 1828, σελ. 168
- ↑ Κωστής Παπαγιώργης, Κανέλλος Δεληγιάννης, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2001, 124
- ↑ Τάσος Βουρνάς, Ιστορία της Νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδας, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 1997, Τόμος Α΄, 104
- ↑ Hercules Millas, « History Textbooks in Greece and Turkey », History Workshop, n°31, 1991.
- ↑ John Lee Comstock, στο ίδιο, σελ. 188
- ↑ Thomas Gamaliel Bradford, Encyclopedia Americana, Desilver, Thomas, & Co Encyclopedias and dictionaries, 1835, 20.
- ↑ Κωστής Παπαγιώργης, Κανέλλος Δεληγιάννης, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2001, 126
- ↑ Διήγησις συμβάντων της Ελληνικής φυλής, Απομνημονεύματα Κολοκοτρωναίων, Εκδόσεις Νάστου, τόμος 1, 112.
- ↑ William St. Clair, That Greece Might Still Be Free: The Philhellenes in the War of Independence, Oxford University Press, London, 1972, 43.
- ↑ Στο Ιωάννης Φιλήμων Δοκίμιον ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως.
- ↑ Θανάσης Τριαρίδης, Η «Ελευθερία» που σφάζει αμάχους. Ο συγγραφέας αποποιείται των δικαιωμάτων του για οποιαδήποτε χρήση του κειμένου
- ↑ Διαμαντούρος Νικηφ. 2002, Οι απαρχές της συγκρότησης σύγχρονου κράτους στην Ελλάδα, 1821-1828, (μτφρ. Κ. Κουρεμένος), ΜΙΕΤ Αθήνα, 224-226
- ↑ Woodhouse C. M. 1999, Modern Greece. A Short History, Faber and Faber, London, 136. (ISBN 0571197949)
- ↑ Brewer David 2001, The Greek War of Independence. The Struggle for Freedom from Ottoman Oppression and the Birth of the Modern Greek Nation, The Overlook Press, New York, 122 (ISBN 1585673951).
- ↑ J. Irving Manatt, σχόλιο στο The War of Greek Independence του W. Alison Phillips, The American Historical Review, Vol. 3, No. 3. (Apr., 1898), σελ. 538
- ↑ John Lee Comstock, στο ίδιο, σελ. 187
- ↑ John Lee Comstock, στο ίδιο, σελ. 189
- ↑ John Lee Comstock, στο ίδιο, σελ. 188-189
- ↑ George Finlay, History of the Greek Revolution and the Reign of King Otho, by H. F. Tozer (ed.), Clarendon Press, Oxford, 1877 Reprint London 1971, 152 ISBN 900834 12 9.
- ↑ William St. Clair, ό.π. 12.
- ↑ Abraham John Valpy, The Pamphleteer, Great Britain Politics and government Periodicals, 1822, 182
- ↑ Edward Mead Earle, «American Interest in the Greek Cause, 1821-1827», The American Historical Review, vol. 33, n° 1 (octobre, 1927), 6
Βιβλιογραφία
- Brewer David 2001, The Greek War of Independence. The Struggle for Freedom from Ottoman Oppression and the Birth of the Modern Greek Nation, The Overlook Press, New York. (ISBN 1585673951)
- Brunet de Presle et Alexandre Blanchet, Grèce depuis la conquête romaine jusqu’à nos jours, Firmin Didot, 1860.
- Βουρνάς Τάσος 1997, Ιστορία της Νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδας, Τόμος Α΄, Πατάκης, Αθήνα .
- Διαμαντούρος Νικηφ. 2002, Οι απαρχές της συγκρότησης σύγχρονου κράτους στην Ελλάδα, 1821-1828, (μτφρ. Κ. Κουρεμένος), ΜΙΕΤ Αθήνα.
- Σχόλιο του χειρουργού-ορυκτολόγου James Irving Manatt στην επισκόπηση του βιβλίου The War of Greek Independence του W. Alison Phillips, στο The American Historical Review, Vol. 3, No. 3. (Apr., 1898), σελ. 538.
- Διήγησις συμβάντων της Ελληνικής φυλής, Απομνημονεύματα Κολοκοτρωναίων, τόμος 1, Νάστος, Αθήνα.
- John Lee Comstock, History of the Greek Revolution, Compiled from Official Documents of the Greek Government, New York, William W. Reed & Co., 1828.
- Earle Edward Mead 1927, «American Interest in the Greek Cause, 1821-1827», The American Historical Review, vol. 33, n° 1 (octobre).
- Finlay George 1971, History of the Greek Revolution and the Reign of King Otho, by H. F. Tozer (ed.), Clarendon Press, Oxford, 1877 Reprint London.
- Millas Hercules 1991, «History Textbooks in Greece and Turkey», History Workshop, n°31.
- Παπαγιώργης Κωστής, 2001, Κανέλλος Δεληγιάννης, Καστανιώτης, Αθήνα.
- St. Clair William 1972, That Greece Might Still Be Free: The Philhellenes in the War of Independence, Oxford University Press, London.
- Woodhouse C. M. 1999, Modern Greece. A Short History, Faber and Faber, London. (ISBN 0571197949)
- Edward Mead Earle, «American Interest in the Greek Cause, 1821-1827», The American Historical Review, vol. 33, n° 1 (October, 1927), σ. 44-63.