Βρύσες Αποκορώνου Χανίων

Βρύσες
Άποψη του χωριού Βρύσες
Βρύσες Βρύσες
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Κρήτης
Περιφερειακή Ενότητα	Χανίων
Δήμος	Αποκορώνου
Δημοτική Ενότητα	Κρυονερίδας
Γεωγραφία
Νομός	Χανίων
Υψόμετρο	70 μέτρα
Πληθυσμός
Μόνιμος	812
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Ταχ. κώδικας	730 07
Τηλ. κωδικός	2825
Σχετικά πολυμέσα

Οι Βρύσες είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητας καθώς και του δήμου Αποκορώνου στην περιφερειακή ενότητα Χανίων της Κρήτης. Είναι ένα σχετικά νέο χωριό, το οποίο αναγνωρίστηκε ως ξεχωριστή κοινότητα το 1925, αλλά σήμερα έχει γίνει μεγάλο κέντρο εμπορικής και οικιστικής δραστηριότητος από τους δραστήριους εμπορικά κατοίκους του.

Στις Βρύσες λειτουργούν 4 Σχολεία (Νηπιαγωγείο & Ολοήμερο, Δημοτικό & Ολοήμερο, Γυμνάσιο και ΤΕΕ), Δημαρχείο, Αστυνομικό Τμήμα, Πυροσβεστικό Σταθμό, Ταχυδρομείο, Αγροτικό Ιατρείο και atm Εθνικής Τραπέζης. Στο χωριό λειτουργούν επίσης καταστήματα, ταβέρνες, καφενεία και χώροι διαμονής. Η κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η γεωργία, κυρίως εσπεριδοειδή και ελιές, και η κτηνοτροφία.

Γεωγραφία

Οι Βρύσες είναι κτισμένες στους πρόποδες των Λευκών Ορέων (Μαδάρες) σε υψόμετρο 62 μέτρων. Το χωριό βρίσκεται 16 χιλιόμετρα ανατολικά των Χανίων, στη διασταύρωση της εθνικής οδού Χανίων - Ρεθύμνου - Ηρακλείου και την επαρχιακή οδό που καταλήγει στα Σφακιά. Από το χωριό περνούν τρεις ποταμοί:

• Ο Μπούτακας: Οι πηγές του είναι ανάμεσα Εμπρόσνερο και Βαφέ. Τρέχει το χειμώνα και την άνοιξη και πιο πολύ όταν φυσάει νότιος άνεμος και λιώνει το χιόνι στις Μαδάρες. Το όνομά του προέρχεται εκ του εν-βαίνω > εμπαίνω > μπαίνω, δηλαδή ποταμός που μπορεί να μπει κανείς μέσα να βουτήξει. Οι ποταμοί Μπούτακας και Βρυσιανός συμβάλλουν στις Βρύσες.
• Τα Φαρμακερά: Ο ποταμός αυτός έρχεται από το Νίππος και Βαφέ.

Πέρα από αυτούς, από το χωριού περνούν και τα εξής ριάκια:

• Το Ροτάκι: Τα νερά του έρχονται από την περιοχή του Εμπροσνέρου.
• Το ρυάκι του Κα­ρυ­διού: Έρχεται από το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στο Καρύδι και χύνεται στον ποταμό της Πηγής.
• Ρυάκι Αναβρετής: Τα νερά του έρχονται από το μετόχι Γετίμι και χύνεται στον ποταμό της
• Ο ποταμός της πηγής: Τα νερά του πο­ταμού αυτού έρχονται από τα βουνά και τα ρυάκια των χωριών Νίππος, Τζιτζιφέ και Πεμόνια.

Κλίμα

Τη Πρωτοχρονιά του 2010 ο μετεωρολογικός σταθμός του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών είχε καταγράψει στις Βρύσες 30.4°C η οποία είναι η υψηλότερη θερμοκρασία που έχει παρατηρηθεί ποτέ στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του Ιανουαρίου ενώ τον Φεβρουάριο του 2010 κατέγραψε 32.1°C, αντίστοιχα η υψηλότερη θερμοκρασία Φεβρουαρίου στην Ελλάδα.

Ιστορία

Κοντά στις Βρύσες υπήρχαν οι αρχαίες πόλεις Αμφίμαλον (από Βενού Κεφαλά ως και ξενοδοχείο “Φερενίκη”) και ο αρχαιός οικισμός Φίλιππος. Αμφιμάλιον κατά το Δέφνερ σημαίνει το μέρος που έχει γύρω τριγύρω κάμπους αμφί- (=από τις δυο μεριές) και -μαλ- που σημαίνει πεδινός π.χ. Ομαλός, Μάλεμε, Μάλια, μάμαλο, αντιμάμαλο κ.λ.π. Ο αρχαίος οικισμός Φίλιππος (πιθανώς των αμέσως μετά το Μεγαλέξανδρο, χρόνων), στη θέση “Ψηφωτά” ως Αλίκαμπο. Κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, κατασκευάστηκε στον ποταμό Μπούτακα μια τοξωτή γέφυρα, γνωστή ως Καμάρα. Η περιοχή που βρίσκεται η καμάρα είναι γεμάτη από Μινωικά αλλά και Ρωμαϊκά όστρακα και πλίνθοι Ρωμαϊκών χρόνων πιθανώς κιβωτιόσχημων τάφων. Τον ποταμό τώρα αυτό γνωστό σαν Αμφιμαλιακό ποταμό αλλά και καμάρα από βενετσιάνικους χάρτες ή και Γκαργκαδόρο από την προφορική παράδοση (πληροφορία Μιχ. Μαρινάκη Καλαμίτσι Αμυγδάλι), συναντάμε σαν Βαμμένο - Βαφέ ποταμό στο χρυσόβουλο των Κομνηνών (Αλεξίου του Α’ 1082 μ.Χ.) ως δυτικό όριο του φέουδου των Γαβαλάδων (ανατολικό ο ποταμός του Πέτρου).

Ως τοποθεσία οι Βρύσες στη διάρκεια της επανάστασης του 1866-69 υπήρξε θέατρο μαχών, οι Τούρκοι πολιορκήθηκαν στο Κεφαλοβρύσι, αποκλείστηκαν από το νερό της πηγής και υποχρεώθηκαν να επιχειρήσουν έξοδο, που κατέληξε σε ήττα τους. Η θέση αυτή πήρε και το όνομα «Φούρνοι» επειδή έμειναν πίσω από τον τούρκικο στρατό οι πρόχειροι φούρνοι όπου έψηναν ψωμί. Το χωριό το 1925 αποσπάστηκε από τη κοινότητα Βαφέ και έγινε έδρα της κοινότητας Βρυσών. Στο κέντρο του χωριού υπάρχει μεγάλη γέφυρα, που χτίστηκε μετά τον πόλεμο. Η παλιά γέφυρα που είχε χτιστεί τον περασμένο αιώνα από ένα χριστιανό πασά, παρασύρθηκε από τον κατακλυσμό, το 1942. Μέχρι το 1960 λειτουργούσε στις Βρύσες λιγνιτορυχείο. Το 1971, στο χωριό προσαρτήθηκε ο οικισμός Πετρουλήδες (Πετρούληδων Μετόχι έως το 1940). Το 1997, οι Βρύσες ορίζονται έδρα του δήμου Κρυονερίδας και το 2010 έδρα του δήμου Αποκορώνου.

Η ελληνιστική Καμάρα

Η Καμάρα

Ανατολικά των Βρυσών, στον ανισόπεδο κόμβο ακριβώς της εθνικής με την παρακαμπτήριο, βρίσκεται η Ελληνι(στι)κή Καμάρα, γέφυρα Ελληνορωμαϊκών χρόνων (300 π.Χ. ως 300 μ.Χ. χοντρικά). Η καμάρα ήταν αρχικά κτισμένη με δόμους (ογκόλιθους) χωρίς συνδετική λάσπη, όμως μετά την κατακρήμνιση της, ξαναχτίστηκε με συνδετική ύλη (ασβεστοκονίαμα). Λατομείο για την εξασφάλιση των ογκόλιθων είναι ακριβώς δυτικά της γέφυρας η κοίτη του ποταμού όπου φαίνονται ακόμη οι αναβαθμοί των λατόμων. Το ψηλότερο σημείο του τόξου απέχει από την κοίτη του ποταμού 8,40 μ. κι έχει μέγιστο άνοιγμα τόξου 11,10 μ., ενώ ο τοίχος έχει πάχος 4,8 μ. Στις αρχές του 20ού αιώνα, στα 1918, τη γέφυρα περιγράφει ο περιηγητής Δέφνερ που διασώζει κι ένα τραγούδι της από το Μπρόσνερο. Η γέφυρα θεωρείται από τις παλιότερες της Κρήτης κι έζευγνε μέρος της βόρειας αρτηρίας της Κρήτης γνωστή μετέπειτα στη βενετοκρατία σαν βασιλική στράτα (1645 - 1669 μ.Χ.).

Θρύλοι που συνδέονται με την Ελληνική Καμάρα είναι πολλοί. Κατά ένα θρύλο (αφήγηση Κυρ. Παινεσάκη, Βαφές), το κλειδί της καμάρας έχει τοποθετήσει ένας άντρας μόνος του ο “Έλληνας Μάρκος”. Σε εποχές επίσης παλιότερες που δεν υπήρχε υπεράντληση υδάτων και στην “Καμάρα” παρέμενε κόλυμπος, υπήρχαν θρύλοι ότι το βράδυ της πρωτοχρονιάς, άνοιγαν τα νερά κι έβγαιναν νεράιδες από υπόγεια κρυστάλλινα παλάτια. Οι θρύλοι αυτοί εξαφανίστηκαν στις μέρες μας μαζί με τα νερά. Στην ευρύτερη περιοχή επίσης αναφέρεται ο θρύλος της χρυσής γουρούνας με τα δώδεκα χρυσά γουρουνάκια (Λύκαινας γα λα το τροφού σας;) που κι αλλού στην Κρήτη απαντά καθώς κι ο θρύλος της “Λιθωμένης αρκούδας” στον παρακείμενο Άγιο Αντώνη. Στην Αγία Παρασκευή επίσης έχουν βρεθεί δακτυλίδια (αργυρά ή μολυβένια) καθώς και κλειδαριές σπιτιών σε τάφους, σημείο ότι ο νεκρός είναι ο τελευταίος αποθανών από αδερφοσύνη ολόκληρη “κι έκλεινε το σπίτι” (πληροφορία Αγγελάκη Ηλία, Βρύσες). Εκτός από το τραγούδι που αναφέραμε ήδη και διασώζει ο Δεφνερ το 1918 στο Μπρόσνερο κι εκείνο που αναφέρει ο Αντώνης Γιανναράκης από τους Λάκκους (Κάτω στο Μαύρο Ποταμό…). Τραγούδι διέσωσε κι ο Παπαγρηγοράκης στη συλλογή του “Πέρα στη μπάντα τω Χανιώ” και που τα επαναδημοσιεύει ο Αποστολάκης στην πρόσφατη συλλογή του “Ριζίτικα της Κρήτης” (εκδόσεις Γνώση). Τραγούδι επίσης για την Ελληνική Καμάρα διασώθηκε στο χωριό “Χαμιντιέ” της Συρίας από την τουρκοκρήτισσα Γιασεμώ Μαρκάκη "Στην πέρα μπάντα τω Χανιώ, στην πόδε του Ρεθύμνους". Τελευταία, η αρχαιολογική υπηρεσία, άρχισε εργασίες αποκατάστασης του μνημείου που θα πρέπει να αποκατασταθεί και να δια μορφωθεί ο χώρος σε πάρκο αναψυχής. Επίσης υπάρχει η Καμάρα του Κουτσού, η οποία βρίσκεται στα σύνορα με τον Βαφέ.

Δείτε επίσης

Κοινότητα Βρυσών Αποκορώνου

Γ. Λιμαντζάκης, Αποκόρωνας, ταξίδι στη φύση και την ιστορία, Δήμος Αποκορώνου, 2021, σελ. 12-17.