Μηλιώτικη Σχολή

Η πινακίδα ΨΥΧΗΣ ΑΚΟΣ (Θεραπεία Ψυχής) που υπήρχε στην είσοδο της βιβλιοθήκης της Μηλιώτικης Σχολής.

Η Σχολή των Μηλεών ή Μηλιώτικη Σχολή ήταν ένα ελληνικό σχολείο, που λειτούργησε στις αρχές του 19ου αιώνα στις Μηλιές του Πηλίου. Η Σχολή ιδρύθηκε από τον Γρηγόριο Κωνσταντά και τον Άνθιμο Γαζή. Στη Σχολή, εκτός από τα εγκύκλια μαθήματα, διδασκόταν και η φιλοσοφία και οι φυσικές επιστήμες σε ανώτερο για την εποχή επίπεδο. Το όραμα των ιδρυτών της, να λειτουργήσει ως ανώτερο εκπαιδευτικό ίδρυμα, δεν μπόρεσε να ολοκληρωθεί, καθώς μεσολάβησε η Επανάσταση του 1821 και η περιοχή του Πηλίου έμεινε εκτός των ορίων του πρώτου Ελληνικού κράτους.

Ιστορικό

Τα προηγηθέντα

Ο πρώτος δάσκαλος που δίδαξε στις Μηλιές του Πηλίου στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν ο ιερομόναχος Άνθιμος Πανταζής, γιός ιερέως, ο οποίος είχε μαθητεύσει στο σχολείο της Ζαγοράς, όπου δίδασκε φιλολογικά μαθήματα κάποιος Ζαχαρίας. Όταν το 1770 επέστρεψε στον τόπο ένας νέος δάσκαλος καταγόμενος από τη Ζαγορά, που είχε σπουδάσει στη Βλαχία, ο Ζαχαρίας του παραχώρησε το σχολείο. Ο Άνθιμος έπεισε τον Ζαχαρία να μετακομίσουν στις Μηλιές, όπου οι δυο τους το 1773 έκτισαν το σχολείο «του Αγίου Νικολάου του Νέου». Στο σχολείο αυτό έμαθαν τα πρώτα τους γράμματα, μεταξύ πολλών άλλων, ο Δανιήλ Φιλιππίδης, ο Γρηγόριος Κωνσταντάς και ο Άνθιμος Γαζής.

Η ίδρυση

Το 1811, πέθανε ο Άνθιμος Πανταζής, ο οποίος με διαθήκη και αναφορά στην Μεγάλη Εκκλησία ( Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως), που είχε συντάξει ένα χρόνο πριν το θάνατό του, κληροδότησε την ιδιοκτησία του σχολείου στον αγαπημένο του μαθητή, τον Γρηγόριο Κωνσταντά. Η αναγγελία του γεγονότος βρήκε τον Κωνσταντά στην Κωνσταντινούπολη, όπου εργαζόταν ως οικοδιδάσκαλος του ανεψιού του μητροπολίτου Εφέσου. Το γεγονός έγινε η αιτία της επιστροφής του στις Μηλιές, προτιμώντας να διδάξει στην πατρίδα του. Ο Κωνσταντάς αποδέχθηκε τη διαθήκη του Άνθιμου Πανταζή και με τις ευλογίες του Πατριάρχη Ιερεμία Δ΄ και ένα Πατριαρχικό σιγίλλιο, ώστε η Σχολή να λειτουργεί ως Πατριαρχική, αναχώρησε για τις Μηλιές.

Αργότερα, με τον συμπατριώτη και συγγενή του Άνθιμο Γαζή, και με τη φιλοδοξία να μετατρέψουν τη Σχολή σε ανώτατο εκπαιδευτήριο, την 1η Ιουλίου του 1814 συνυπέγραψαν ένα υποσχετικό, το οποίο προέβλεπε ότι θα συνεισέφεραν όχι μόνο την προσωπική τους εργασία, αλλά και από 500 χρυσά νομίσματα ο καθένας, ώστε να υλοποιηθεί η κοινή τους προσπάθεια σε νεόκτιστο κτίριο. Ο Κωνσταντάς, βέβαια είχε ήδη αρχίσει, από το 1812, να διδάσκει στο παλαιότερο κτίριο και μάλιστα αμισθί. Το νέο κτίριο κτίσθηκε με την επίβλεψη του Κωνσταντά πλησίον του παλαιού σχολείου. Η οικοδόμηση είχε αρχίσει το 1813 και τα εγκαίνια έγιναν στις 6 Αυγούστου 1815. Ο Γαζής συνέβαλε στον εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης. Αγόραζε και προωθούσε στις Μηλιές πολλά βιβλία και αρκετά όργανα για την εποπτική διδασκαλία των πρακτικών επιστημών. Για να συγκεντρώσει χρήματα ίδρυσε την «Φιλόμουσο Εταιρεία της Βιέννης» με σκοπό «ἡ τοῦ Πηλίου ὄρους ὁμήγυρις νὰ συγκροτήσῃ σχολεῖον τακτικὸν κατὰ μίμησιν τῶν Ἀκαδημιῶν τῆς Εὐρώπης». Όπως όμως αναφέρει ο Καμηλάρις: «Τὰ συνειλεγμένα εἰς τὴν Βιέννην χρήματα μόλις ἤρκεσαν διὰ τὴν ἀγορὰν τῶν βιβλίων». Τα βιβλία όμως ήταν πολλά και διαλεκτά, ώστε η βιβλιοθήκη της Σχολής αποτέλεσε ένα μοναδικό επίτευγμα στην Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα. Στη βιβλιοθήκη ο Κωνσταντάς, με το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του για την αρχαιολογία, είχε δημιουργήσει και μια μικρή αρχαιολογική συλλογή. Την είσοδο αυτής της πλούσιας βιβλιοθήκης στόλιζε το έμβλημα «Ψυχής άκος» (θεραπεία ψυχής). Η Σχολή των Μηλεών απέκτησε γρήγορα φήμη σημαντικού εκπαιδευτικού κέντρου. Όταν, το 1817, ο Γαζής έφθασε από τη Βιέννη στις Μηλιές, το κτίριο είχε ολοκληρωθεί και λειτουργούσε. Ο Γαζής δίδαξε στη Σχολή μέχρι το 1821, ενώ αφιέρωνε και πολύ χρόνο στην προπαρασκευή της ελληνικής επανάστασης.

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα

Οι ιδρυτές της Σχολής, που με τη μόρφωσή τους και τις συγγραφικές και εκδοτικές τους δραστηριότητες δικαίως συγκαταλέγονται σήμερα στις προσωπικότητες του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, βεβαίως επιδίωξαν να μεταφέρουν τις ιδέες του Διαφωτισμού στην πατρίδα τους. Στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Σχολής περιλαμβανόταν τα Αρχαία Ελληνικά, η κοινή γλώσσα, τα Μαθηματικά, η Γεωγραφία, οι Φυσικές Επιστήμες, τα Λατινικά και τα Ιταλικά, αλλά και η Φιλοσοφία σε ανώτερο επίπεδο όπως τεκμαίρεται από τις μεταφράσεις του Francesco Soave που είχε εκδώσει ο Κωνσταντάς και από την πεντάτομη Ελληνική Βιβλιοθήκη του Άνθιμου Γαζή. Ως προς την παιδαγωγική μέθοδο οι ιδρυτές, ενήμεροι των ιδεών του Pestalozzi, δεν μπορεί παρά να είχαν ενστερνισθεί την παιδαγωγική αγάπη. Συνάμα, όπως είχε δημοσιεύσει ο Γαζής στον Ερμή τον Λόγιο, στο πρόγραμμα θα συνυπήρχαν «ἡ τοῦ Ἱεροῦ Εὐαγγελίου Ἠθικὴ» και « ἡ ἐξωτερικὴ ἠθικὴ Φιλοσοφία κατὰ τὸν Σωκράτην».

Από την Επανάσταση του 1821 και μετά

Η Μηλιώτικη Σχολή γύρω στα 1905.

Τον Μαΐο του 1821, ο Γαζής κήρυξε την επανάσταση στην πλατεία των Μηλεών. Τα πολεμικά γεγονότα που ακολούθησαν ανάγκασαν και τους δύο δασκάλους, Κωνσταντά και Γαζή, να καταφύγουν νοτιότερα, όπου έλαβαν μέρος σε κυβερνητικές επιτροπές και Εθνοσυνελεύσεις. Οι Τούρκοι του Μαχμούτ Πασά Δράμαλη κατέλαβαν τις Μηλιές και έκαψαν μάλιστα ένα μέρος της βιβλιοθήκης.

Η τελευταία περίοδος λειτουργίας της Μηλιώτικης Σχολής συμπίπτει με την επάνοδο του Κωνσταντά στις Μηλιές. Όταν, το 1834, ο Γρηγόριος Κωνσταντάς συνειδητοποίησε ότι η κυβέρνηση είχε αποφασίσει το κλείσιμο του Ορφανοτροφείου της Αίγινας όπου δίδασκε, παραγκωνισμένος από τη διοίκηση του Όθωνα, συκοφαντημένος από τοπικούς παράγοντες και απογοητευμένος από τη μη αναγνώριση της προσφοράς του, ίσως και από ανάγκη, καθώς στερείτο πλέον πόρων, αλλά και από την έντονη επιθυμία να συνεχίσει το σημαντικότερο για τη ζωή του έργο, αποφάσισε να επιστρέψει στην τουρκοκρατούμενη πατρίδα του. Εκεί συνέχισε να διδάσκει αμισθί τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής του μέχρι το θάνατό του, στις 6 Αυγούστου 1844. Με τον θάνατό του, σταμάτησε να λειτουργεί και η Μηλιώτικη Σχολή.

Στο κτίριο, μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας (1881) στεγάστηκε δημοτικό σχολείο μέχρι το 1943, οπότε κάηκε, όταν οι Γερμανοί έκαψαν το χωριό. Σήμερα στο ίδιο οικόπεδο έχουν κτισθεί σύγχρονα σχολικά κτίρια. Τα διασωθέντα βιβλία της Σχολής αποτέλεσαν τον πυρήνα της σημερινής Δημόσιας Βιβλιοθήκης Μηλεών Μαγνησίας.

Πηγές

• Αλαμανή, Έφη (1965). «Ο Γρηγόριος Κωνσταντάς και η Αρχαιολογική του Συλλογή». Θεσσαλικά Χρονικά (Αθήνα): 609-612. 
• Γαζῆς, Ἄνθιμος (Ἰούλ. & Αὔγ. 1813). «Εἴδησις ἀπὸ Βουκουρεστίου». Ἑρμῆς ὁ Λόγιος (8 & 9): 115-116. http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno?aid=lgh&datum=18130615&seite=31&zoom=39. 
• Καμηλάρις, Ρήγας Ν. (1897). Γρηγορίου Κωνσταντά βιογραφίαι - λόγοι - επιστολαί. Εν Αθήναις: Α. Κωνσταντινίδου. 
• Καπανιάρης, Αλέξανδρος (27 Απριλίου 2021). «Δημήτριος Δ. Φιλιππίδης και Γρηγόριος Κωνσταντάς – Οι φωτισμένοι δάσκαλοι της Σχολής των Μηλεών». Η Θεσσαλία (Βόλος). https://e-thessalia.gr/dimitrios-d-filippidis-kai-grigorios-konstantas-oi-fotismenoi-daskaloi-tis-scholis-ton-mileon/. Ανακτήθηκε στις 27 Απριλίου 2021. 
• Μουρτζανός, Θεμιστοκλής (2009). Γρηγόριος Κωνσταντάς: Βίος, έργο (διδακτορική διατριβή). Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.