Λεξιλόγιο της Εσπεράντο

Η λεκτική βάση της Εσπεράντο αρχικά προσδιορίστηκε στην Lingvo internacia, που εξέδωσε ο Λουδοβίκος Λάζαρος Ζαμένχοφ το 1887. Περιείχε σχεδόν 900 βασικές λέξεις. Οι κανόνες της γλώσσας επιτρέπουν στους ομιλητές της να δανείζονται λέξεις κατά το δοκούν, συνιστώντας μόνο να αναζητούν τις πιο διεθνείς λέξεις και ότι αντί να δανείζονται συνώνυμες λέξεις να δανείζονται μία βασική λέξη ως ρίζα, από την οποία θα προκύπτουν οι υπόλοιπες λέξεις. Το 1894, ο Ζαμένχοφ εξέδωσε το πρώτο λεξικό της Εσπεράντο, το Universala vortaro, που ήταν γραμμένο σε πέντε γλώσσες και παρείχε το μεγαλύτερο σύνολο ριζικών λέξεων.

Από τότε αρκετές λέξεις έχουν δανειοδοτηθεί από άλλες γλώσσες, ιδιαίτερα από Δυτικοευρωπαϊκές. Στις πρόσφατες δεκαετίες τεχνικοί και επιστημονικοί όροι έχουν αποτελέσει το αντικείμενο δανεισμού ή ανταλλαγής μεταξύ γλωσσών. Όροι καθημερινής χρήσης είναι πιο πιθανόν να προκύψουν από υπάρχουσες λέξεις της Εσπεράντο (π.χ. komputilo: υπολογιστής, από το komputi: το υπολογίζειν) ή από επέκταση του νοήματος για να καλύψει και άλλες χρήσεις (π.χ. muso: ποντίκι πλέον υπονοεί και το ομώνυμο περιφερειακό εισόδου δεδομένων στον υπολογιστή, όπως εξάλλου συμβαίνει και στα Αγγλικά). Υπάρχουν αρκετές διαφωνίες μεταξύ των ομιλητών της Εσπεράντο σχετικά με το αν ένας συγκεκριμένος δανεισμός δικαιολογείται ή αν μια προκύπτουσα λέξη ή επέκταση νοήματος ήδη υπαρκτών λέξεων αρκεί.

Καταβολές

H Εσπεράντο βρίσκεται ανάμεσα στις κατασκευασμένες γλώσσες που προσεγγίζουν τις φυσικές όπως η Ιντερλίνγκουα, που λαμβάνει μαζικά λέξεις από τις μητρικές τους γλώσσες και στις a priori κατασκευασμένες γλώσσες όπως η Σολρεσόλ, όπου οι λέξεις δε συνδέονται ιστορικά με άλλες γλώσσες. Στην Εσπεράντο, οι ριζικές λέξεις δανείζονται και διατηρούν τη μορφή που είχαν στη μητρική τους γλώσσα, είτε πρόκειται για τη φωνητική μορφή (eks- από το ex-) είτε για την ορθογραφική μορφή (teamo από το team). Ακολούθως όμως, κάθε ρίζα μπορεί να σχηματίσει δεκάδες απότοκες παραλλαγές, οι οποίες λίγο θυμίζουν τις αντίστοιχες λέξεις στις φυσικές, μητρικές τους γλώσσες, όπως το registaro (κυβέρνηση), που προκύπτει από τη Λατινική ρίζα reg (το κυβερνείν).

Σχηματισμός λέξεων

Ένας τρόπος που ο Ζαμένχοφ κατέστησε την Εσπεράντο πιο εύκολη στην εκμάθηση από ότι οι φυσικές γλώσσες είναι μέσω της δημιουργίας μιας κανονικής και άκρως παραγωγικής μορφολογικής παραγωγής λέξεων. Μέσω της συνετής χρήσης προσφυμάτων (προθεμάτων και επιθεμάτων), το βασικό λεξιλόγιο που ήταν απαραίτητο για την επικοινωνία παρέμεινε λιτό, καθιστώντας την Εσπεράντο μια από τις περισσότερο συγκολλητικές Ευρωπαϊκές γλώσσες. Έχει υπολογιστεί ότι κατά μέσο όρο μια ρίζα λέξης στην Εσπεράντο επικοινωνεί το ισοδύναμο δέκα λέξεων στα Αγγλικά.

Όμως, εμφανής είναι η αντίστροφη τάση σε λέξεις Ελληνο-Λατινικής καταγωγής και ιδιαίτερα σε τεχνικούς όρους, καθώς αρκετοί Ευρωπαίοι τις αντιλαμβάνονται ως διεθνείς και τις μεταφέρουν κατά κόρον στην Εσπεράντο, υπό τη μορφή νεολογισμών. Πολλοί Ασιάτες θεωρούν ότι αυτή η πρακτική προσθέτει ένα περιττό και βαρύ φορτίο στην απομνημόνευση λέξεων, καθώς είναι εύκολη η εναλλακτική πρακτική, του δανεισμού λέξεων, όπως συμβαίνει για παράδειγμα στα Κινέζικα. Αυτό είναι πηγή συχνών διχογνωμιών σχετικά με τη δικαιολογημένη ύπαρξη μιας ρίζας, ενώ πολλές φορές καταλήγει στην παραγωγή διπλότυπων λέξεων, είτε εγγενών στην Εσπεράντων είτε δανεισμένων από μια τρίτη γλώσσα. Παράδειγμα είναι η λέξη «καλλιγραφία», που υφίσταται τόσο ως παράγωγη εγγενών λέξεων της Εσπεράντο (belskribo: «όμορφη γραφή») είτε ως αποτέλεσμα άμεσου δανεισμού (kaligrafio).