Εμβόλιο COVID-19 της Οξφόρδης-AstraZeneca: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Περιήγηση ιστορικού διαδραστικά
← Προηγούμενη διαφοράΕπόμενη διαφορά →
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
ΟπτικήΚώδικας wiki
επιμέλεια κειμένου
μ →‎Κλινικές Μελέτες: κείμενο / πληροφορίες διορθωση
Γραμμή 10: Γραμμή 10:


=== Ανάπτυξη και χρηματοδότηση ===
=== Ανάπτυξη και χρηματοδότηση ===
Τον Φεβρουάριο του 2020, το Ινστιτούτο Jenner συμφώνησε σε συνεργασία με την ιταλική εταιρεία Advent Srl για την παραγωγή της πρώτης παρτίδας υποψήφιου εμβολίου για κλινικές δοκιμές<ref name=":7" />.
Τον Φεβρουάριο του 2020, το Ινστιτούτο Jenner συμφώνησε σε συνεργασία με την ιταλική εταιρεία Advent Srl για την παραγωγή της πρώτης παρτίδας υποψήφιου εμβολίου για τις κλινικές δοκιμές<ref name=":7" />.


Τον Μάρτιο του 2020,αφότου το Ίδρυμα Γκέιτς προέτρεψε το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης να βρει έναν μεγάλο συνεργάτη για να διαθέσει το εμβόλιο COVID-19 στην αγορά<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/11/23/world/bill-gates-vaccine-coronavirus.html|title=Bill Gates, the Virus and the Quest to Vaccinate the World|last=Twohey|first=Megan|work=The New York Times|date=2020-11-23|last2=Kulish|first2=Nicholas|language=en-US|issn=0362-4331|accessdate=2021-03-18}}</ref>, το πανεπιστήμιο απέσυρε από την προηγούμενη δέσμευσή του να δωρίσει τα δικαιώματα σε οποιονδήποτε φαρμακευτική εταιρεία<ref>{{Cite web|url=https://khn.org/news/rather-than-give-away-its-covid-vaccine-oxford-makes-a-deal-with-drugmaker/|title=They Pledged to Donate Rights to Their COVID Vaccine, Then Sold Them to Pharma|last=Hancock|first=Jay|ημερομηνία=2020-08-25|website=Kaiser Health News|language=en-US|accessdate=2021-03-18}}</ref>. Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου ενθάρρυνε το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης να συνεργαστεί με την AstraZeneca αντί της Merck & Co., μιας εταιρείας με έδρα τις ΗΠΑ. Οι άνθρωποι στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδη φέρεται να ανησυχούσαν ότι το εμβόλιο δεν θα διανεμηθεί παγκοσμίως, ενώ οι υπουργοί της κυβέρνησης είχαν επίσης ανησυχίες ότι ένα εμβόλιο που θα κατασκευαστεί στις ΗΠΑ δεν θα ήταν άμεσα διαθέσιμο στο Ηνωμένο Βασίλειο, σύμφωνα με ανώνυμες πηγές στο Wall Street Journal<ref>{{Cite news|url=https://www.wsj.com/articles/oxford-developed-covid-vaccine-then-scholars-clashed-over-money-11603300412|title=Oxford Developed Covid Vaccine, Then Scholars Clashed Over Money|last=Woo|first=Jenny Strasburg and Stu|work=Wall Street Journal|date=2020-10-21|language=en-US|issn=0099-9660|accessdate=2021-03-18}}</ref>.
Τον Μάρτιο του 2020, αφότου το Ίδρυμα Γκέιτς προέτρεψε το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης να βρει έναν μεγάλο συνεργάτη για να διαθέσει το εμβόλιο COVID-19 στην αγορά<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/11/23/world/bill-gates-vaccine-coronavirus.html|title=Bill Gates, the Virus and the Quest to Vaccinate the World|last=Twohey|first=Megan|work=The New York Times|date=2020-11-23|last2=Kulish|first2=Nicholas|language=en-US|issn=0362-4331|accessdate=2021-03-18}}</ref>, το πανεπιστήμιο απέσυρε από την προηγούμενη δέσμευσή του, να δωρίσει τα δικαιώματα σε οποιονδήποτε φαρμακευτική εταιρεία<ref>{{Cite web|url=https://khn.org/news/rather-than-give-away-its-covid-vaccine-oxford-makes-a-deal-with-drugmaker/|title=They Pledged to Donate Rights to Their COVID Vaccine, Then Sold Them to Pharma|last=Hancock|first=Jay|ημερομηνία=2020-08-25|website=Kaiser Health News|language=en-US|accessdate=2021-03-18}}</ref>. Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου ενθάρρυνε το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης να συνεργαστεί με την βρετανοσουηδική φαρμακευτική εταιρία AstraZeneca αντί της Merck & Co., μιας εταιρείας με έδρα τις ΗΠΑ. Οι άνθρωποι στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδη φέρεται να ανησυχούσαν ότι το εμβόλιο δεν θα διανεμηθεί παγκοσμίως, ενώ οι υπουργοί της κυβέρνησης είχαν επίσης ανησυχίες ότι ένα εμβόλιο που θα κατασκευαστεί στις ΗΠΑ δεν θα ήταν άμεσα διαθέσιμο στο Ηνωμένο Βασίλειο, σύμφωνα με ανώνυμες πηγές στο Wall Street Journal<ref>{{Cite news|url=https://www.wsj.com/articles/oxford-developed-covid-vaccine-then-scholars-clashed-over-money-11603300412|title=Oxford Developed Covid Vaccine, Then Scholars Clashed Over Money|last=Woo|first=Jenny Strasburg and Stu|work=Wall Street Journal|date=2020-10-21|language=en-US|issn=0099-9660|accessdate=2021-03-18}}</ref>.


Τον Ιούλιο του 2020, η AstraZeneca συνεργάστηκε με την IQVIA για να επιταχύνει τις κλινικές δοκιμές στις ΗΠΑ<ref>{{Cite web|url=https://www.nasdaq.com/articles/azn-iqv-team-up-to-accelerate-covid-19-vaccine-work-rigls-itp-drug-repurposed-imv-on-watch|title=AZN, IQV Team Up To Accelerate COVID-19 Vaccine Work, RIGL's ITP Drug Repurposed}}</ref>. Στις 31 Αυγούστου 2020, η AstraZeneca ανακοίνωσε ότι είχε αρχίσει να εγγράφει ενήλικες για μια μελέτη 30.000 εθελοντών που χρηματοδοτήθηκε από τις ΗΠΑ<ref>{{Cite web|url=https://thehill.com/policy/healthcare/501999-final-testing-stage-for-coronavirus-vaccine-could-begin-in-july-report|title=Final testing stage for potential coronavirus vaccine set to begin in July|last=Coleman|first=Justine|ημερομηνία=2020-06-10|website=TheHill|language=en|accessdate=2021-03-19}}</ref>.
Τον Ιούλιο του 2020, η AstraZeneca συνεργάστηκε με την IQVIA για να επιταχύνει τις κλινικές δοκιμές στις ΗΠΑ<ref>{{Cite web|url=https://www.nasdaq.com/articles/azn-iqv-team-up-to-accelerate-covid-19-vaccine-work-rigls-itp-drug-repurposed-imv-on-watch|title=AZN, IQV Team Up To Accelerate COVID-19 Vaccine Work, RIGL's ITP Drug Repurposed}}</ref>. Στις 31 Αυγούστου 2020, η AstraZeneca ανακοίνωσε ότι είχε αρχίσει να εγγράφει ενήλικες για μια μελέτη 30.000 εθελοντών που χρηματοδοτήθηκε από τις ΗΠΑ<ref>{{Cite web|url=https://thehill.com/policy/healthcare/501999-final-testing-stage-for-coronavirus-vaccine-could-begin-in-july-report|title=Final testing stage for potential coronavirus vaccine set to begin in July|last=Coleman|first=Justine|ημερομηνία=2020-06-10|website=TheHill|language=en|accessdate=2021-03-19}}</ref>.
Γραμμή 23: Γραμμή 23:
Τα αποτελέσματα που δημοσιεύθηκαν επιβεβαίωσαν ότι μια δεύτερη δόση του AZD1222 είχε ως αποτέλεσμα τετραπλάσια αύξηση των [[Αντισώματα|αντισωμάτων]] έναντι της πρωτεϊνικής ακίδας του [[Κορονοϊός|κορονοϊού]] [[SARS-CoV-2]] στο 95% των συμμετεχόντων ένα μήνα μετά τον αρχικό εμβολιασμό. Σε όλους τους συμμετέχοντες η [[Ανοσοποιητικό σύστημα|απόκριση του ανοσοποιητικού]] κορυφώθηκε την 14η ημέρα και διατηρήθηκε τουλάχιστον δύο μήνες μετά την χορήγηση<ref name=":5" />.[[Αρχείο:COVID-19_vacccine_AstraZeneca_January_2021_vial.jpg|μικρογραφία|Φιαλίδιο του εμβολίου της Οξφόρδης-AstraZeneca κατά της λοίμωξης COVID-19 που περιέχει δέκα δόσεις των 0.5ml]]
Τα αποτελέσματα που δημοσιεύθηκαν επιβεβαίωσαν ότι μια δεύτερη δόση του AZD1222 είχε ως αποτέλεσμα τετραπλάσια αύξηση των [[Αντισώματα|αντισωμάτων]] έναντι της πρωτεϊνικής ακίδας του [[Κορονοϊός|κορονοϊού]] [[SARS-CoV-2]] στο 95% των συμμετεχόντων ένα μήνα μετά τον αρχικό εμβολιασμό. Σε όλους τους συμμετέχοντες η [[Ανοσοποιητικό σύστημα|απόκριση του ανοσοποιητικού]] κορυφώθηκε την 14η ημέρα και διατηρήθηκε τουλάχιστον δύο μήνες μετά την χορήγηση<ref name=":5" />.[[Αρχείο:COVID-19_vacccine_AstraZeneca_January_2021_vial.jpg|μικρογραφία|Φιαλίδιο του εμβολίου της Οξφόρδης-AstraZeneca κατά της λοίμωξης COVID-19 που περιέχει δέκα δόσεις των 0.5ml]]
=== Φάση ΙΙΙ ===
=== Φάση ΙΙΙ ===
Στις 23 Νοεμβρίου 2020, το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και η AstraZeneca ανακοίνωσαν προσωρινά αποτελέσματα από τις εν εξελίξει δοκιμές φάσης III του εμβολίου<ref>{{Cite web|url=https://www.ox.ac.uk/news/2020-11-23-oxford-university-breakthrough-global-covid-19-vaccine|title=Oxford University breakthrough on global COVID-19 vaccine {{!}} University of Oxford|website=www.ox.ac.uk|language=en|accessdate=2021-03-19}}</ref>.Υπήρξε κριτική για τις μεθόδους που ακολούθησαν στις μελέτες, οι οποίες συνδύασαν τα αποτελέσματα του 62% και του 90% από διαφορετικές ομάδες εξεταζόμενων ατόμων με διαφορετικές δόσεις για να φτάσουν σε ποσοστό 70%<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/health-55086927|title=Oxford/AstraZeneca Covid vaccine 'dose error' explained|work=BBC News|date=2020-11-27|language=en-GB|accessdate=2021-03-19}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/11/25/business/coronavirus-vaccine-astrazeneca-oxford.html|title=After Admitting Mistake, AstraZeneca Faces Difficult Questions About Its Vaccine|last=Robbins|first=Rebecca|work=The New York Times|date=2020-11-25|last2=Mueller|first2=Benjamin|language=en-US|issn=0362-4331|accessdate=2021-03-19}}</ref>. Η AstraZeneca δήλωσε ότι θα πραγματοποιήσει μια περαιτέρω δοκιμές σε πολλές χώρες χρησιμοποιώντας το δοσολογικό σχήμα που είχε οδηγήσει σε απόδοση 90%<ref>{{Cite web|url=http://www.theguardian.com/world/2020/nov/26/scrutiny-grows-over-oxford-universityastrazeneca-vaccine|title=Oxford/AstraZeneca vaccine to undergo new global trial|ημερομηνία=2020-11-26|website=the Guardian|language=en|accessdate=2021-03-19}}</ref>. Η πλήρης δημοσίευση των ενδιάμεσων αποτελεσμάτων από τέσσερις τρέχουσες δοκιμές Φάσης III στις 8 Δεκεμβρίου 2020 έδωσε περισσότερες πληροφορίες για αυτές τις εκθέσεις. Στην ομάδα που έλαβε την πρώτη δόση του εμβολίου περισσότερες από 21 ημέρες νωρίτερα, δεν υπήρξε νοσηλεία ή σοβαρή ασθένεια, σε αντίθεση με εκείνους που έλαβαν εικονικό φάρμακο<ref name=":11">{{Cite journal|title=Safety and efficacy of the ChAdOx1 nCoV-19 vaccine (AZD1222) against SARS-CoV-2: an interim analysis of four randomised controlled trials in Brazil, South Africa, and the UK|url=https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)32661-1/abstract|journal=The Lancet|date=2021-01-09|issn=0140-6736|pmid=33306989|pages=99–111|volume=397|issue=10269|doi=10.1016/S0140-6736(20)32661-1|language=English|first=Merryn|last=Voysey|first2=Sue Ann Costa|last2=Clemens|first3=Shabir A.|last3=Madhi|first4=Lily Y.|last4=Weckx|first5=Pedro M.|last5=Folegatti|first6=Parvinder K.|last6=Aley|first7=Brian|last7=Angus|first8=Vicky L.|last8=Baillie|first9=Shaun L.|last9=Barnabas}}</ref>.
Στις 23 Νοεμβρίου 2020, το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και η AstraZeneca ανακοίνωσαν προσωρινά αποτελέσματα από τις εν εξελίξει δοκιμές φάσης III του εμβολίου<ref>{{Cite web|url=https://www.ox.ac.uk/news/2020-11-23-oxford-university-breakthrough-global-covid-19-vaccine|title=Oxford University breakthrough on global COVID-19 vaccine {{!}} University of Oxford|website=www.ox.ac.uk|language=en|accessdate=2021-03-19}}</ref>.Υπήρξε κριτική για τις μεθόδους που ακολούθησαν στις μελέτες, στις οποίες συνδύασαν τα αποτελέσματα της τάξης του 62% και του 90% από διαφορετικές ομάδες εξεταζόμενων ατόμων, που τους χορηγούνταν διαφορετικό δοσολογικό σχήμα του εμβολίου, με συνολικό αποτέλεσμα το 70%<ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/health-55086927|title=Oxford/AstraZeneca Covid vaccine 'dose error' explained|work=BBC News|date=2020-11-27|language=en-GB|accessdate=2021-03-19}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2020/11/25/business/coronavirus-vaccine-astrazeneca-oxford.html|title=After Admitting Mistake, AstraZeneca Faces Difficult Questions About Its Vaccine|last=Robbins|first=Rebecca|work=The New York Times|date=2020-11-25|last2=Mueller|first2=Benjamin|language=en-US|issn=0362-4331|accessdate=2021-03-19}}</ref>. Η AstraZeneca δήλωσε ότι θα πραγματοποιήσει περαιτέρω δοκιμές σε πολλές χώρες χρησιμοποιώντας το δοσολογικό σχήμα που είχε οδηγήσει σε απόδοση 90%<ref>{{Cite web|url=http://www.theguardian.com/world/2020/nov/26/scrutiny-grows-over-oxford-universityastrazeneca-vaccine|title=Oxford/AstraZeneca vaccine to undergo new global trial|ημερομηνία=2020-11-26|website=the Guardian|language=en|accessdate=2021-03-19}}</ref>. Η πλήρης δημοσίευση των ενδιάμεσων αποτελεσμάτων από τέσσερις τρέχουσες δοκιμές Φάσης III στις 8 Δεκεμβρίου 2020 έδωσε περισσότερες πληροφορίες για αυτές τις εκθέσεις. Στην ομάδα που έλαβε το εμβόλιο AZD1222, δεν υπήρξε νοσηλεία ή σοβαρή ασθένεια, σε αντίθεση με εκείνους που έλαβαν εικονικό φάρμακο<ref name=":11">{{Cite journal|title=Safety and efficacy of the ChAdOx1 nCoV-19 vaccine (AZD1222) against SARS-CoV-2: an interim analysis of four randomised controlled trials in Brazil, South Africa, and the UK|url=https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)32661-1/abstract|journal=The Lancet|date=2021-01-09|issn=0140-6736|pmid=33306989|pages=99–111|volume=397|issue=10269|doi=10.1016/S0140-6736(20)32661-1|language=English|first=Merryn|last=Voysey|first2=Sue Ann Costa|last2=Clemens|first3=Shabir A.|last3=Madhi|first4=Lily Y.|last4=Weckx|first5=Pedro M.|last5=Folegatti|first6=Parvinder K.|last6=Aley|first7=Brian|last7=Angus|first8=Vicky L.|last8=Baillie|first9=Shaun L.|last9=Barnabas}}</ref>. Στην μελέτη COV002, που διεξήχθη στο Ηνωμένο Βασίλειο, η ομάδα με δοσολογικό σχήμα, χαμηλής δόσης που το ακολουθούσε μια κανονική η αποτελεσματικότητα ήταν 90%, ενώ η ομάδα με δοσολογικό σχήμα δύο κανονικές δόσεις η αποτελεσματικότητα ήταν 60.3%<ref name=":8">{{Cite web|url=https://www.thelancet.com/action/showFullTableHTML?isHtml=true&tableId=tbl2&pii=S0140-6736(20)32661-1|website=www.thelancet.com|accessdate=2021-03-22}}</ref>. Στην μελέτη COV003 που διεξήχθη στην Βραζιλία και στους εθελοντές χορηγούνταν, δύο κανονικές δόσεις, η αποτελεσματικότητα ήταν 64.2%<ref name=":8" />.


Μια μεταγενέστερη ανάλυση, που δημοσιεύθηκε στις 19 Φεβρουαρίου, έδειξε αποτελεσματικότητα 76%, 22 ημέρες μετά την πρώτη δόση και η οποία αυξανόταν σε 81,3% όταν η δεύτερη δόση χορηγείται 12 εβδομάδες ή περισσότερο μετά την πρώτη<ref>{{Cite journal|title=Single-dose administration and the influence of the timing of the booster dose on immunogenicity and efficacy of ChAdOx1 nCoV-19 (AZD1222) vaccine: a pooled analysis of four randomised trials|first3=Shabir A.|first9=Shaun L.|last8=Baillie|first8=Vicky L.|last7=Angus|first7=Brian|last6=Aley|first6=Parvinder K.|last5=Folegatti|first5=Pedro M.|last4=Weckx|first4=Lily Y.|last3=Madhi|last2=Clemens|url=https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(21)00432-3/abstract|first2=Sue Ann Costa|last=Voysey|first=Merryn|language=English|doi=10.1016/S0140-6736(21)00432-3|issue=10277|volume=397|pages=881–891|pmid=33617777|issn=0140-6736|date=2021-03-06|journal=The Lancet|last9=Barnabas}}</ref>.
Σε μια μεταγενέστερη ανάλυση, που δημοσιεύθηκε στις 19 Φεβρουαρίου, ανακοίνωσαν αποτελεσματικότητα 76%, 22 ημέρες ύστερα από την πρώτη δόση και η οποία αυξανόταν σε 81,3% όταν η δεύτερη δόση χορηγείται έως 12 εβδομάδες μετά την πρώτη<ref>{{Cite journal|title=Single-dose administration and the influence of the timing of the booster dose on immunogenicity and efficacy of ChAdOx1 nCoV-19 (AZD1222) vaccine: a pooled analysis of four randomised trials|first3=Shabir A.|first9=Shaun L.|last8=Baillie|first8=Vicky L.|last7=Angus|first7=Brian|last6=Aley|first6=Parvinder K.|last5=Folegatti|first5=Pedro M.|last4=Weckx|first4=Lily Y.|last3=Madhi|last2=Clemens|url=https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(21)00432-3/abstract|first2=Sue Ann Costa|last=Voysey|first=Merryn|language=English|doi=10.1016/S0140-6736(21)00432-3|issue=10277|volume=397|pages=881–891|pmid=33617777|issn=0140-6736|date=2021-03-06|journal=The Lancet|last9=Barnabas}}</ref>.


==== Προσωρινή παύση κλινικών δοκιμών ====
==== Προσωρινή παύση κλινικών δοκιμών ====

Έκδοση από την 09:36, 22 Μαρτίου 2021

Εμβόλιο του πανεπιστημίου της Οξφόρδης και της AstraZeneca

Το εμβόλιο COVID-19 της Οξφόρδης-AstraZeneca, με την κωδική ονομασία AZD1222[1], είναι εμβόλιο κατά της λοίμωξης COVID-19 που αναπτύχθηκε από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και την φαρμακευτική εταιρεία AstraZeneca, το οποίο χορηγείται με ενδομυϊκή ένεση, χρησιμοποιώντας ως ιικό φορέα έναν τροποποιημένο αδενοϊό χιμπατζή ChAdOx1[2][3][4]. Η έρευνα διεξάγεται από το Ινστιτούτο Jenner του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και την Ομάδα Εμβολίων της Οξφόρδης(Oxford Vaccine Group) σε συνεργασία με τον ιταλική εταιρία Advent Srl που βρίσκεται στην Pomezia και ειδικεύεται στην παρασκευή ιικών φορέων, η οποία παρήγαγε την πρώτη παρτίδα των εμβολίων COVID-19 για τις κλινικές μελέτες[5].

Στις 31 Αυγούστου 2020, ξεκίνησαν οι κλινικές δοκιμές της Φάσης ΙΙΙ, εγγράφοντας περίπου 30000 εθελοντές άνω των 18 ετών[6], στις 23 Νοεμβρίου 2020 ανακοίνωσαν σε προσωρινά αποτελέσματα από τις δοκιμές που βρισκόντουσαν εν εξελίξει αποτελεσματικότητα 62% και 90% κατά συμπωματικής λοίμωξης από διαφορετικές ομάδες με διαφορετικά δοσολογικά σχήματα χορήγησης των δόσεων[7]. Μεταγενέστερη ανακοίνωση, που δημοσιεύτηκε στις 19 Φεβρουαρίου του 2021, έδειξε 76% αποτελεσματικότητα ύστερα από 22 μέρες από την χορήγηση της πρώτης δόσης, ενώ η αποτελεσματικότητα αυξανόταν στο 81.3% ύστερα από την χορήγηση δεύτερης δόσης, 12 εβδομάδες μετά από την πρώτη[8].

Στις 30 Δεκεμβρίου 2020, το εμβόλιο εγκρίθηκε αρχικά για χρήση[9][10] και εντάχθηκε στο πρόγραμμα εμβολιασμού του Ηνωμένου Βασιλείου[11]. Ο πρώτος εμβολιασμός εκτός δοκιμών χορηγήθηκε στις 4 Ιανουαρίου 2021[12]. Το εμβόλιο έκτοτε έχει εγκριθεί από διάφορες ρυθμιστικές αρχές παγκοσμίως, όπως ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων[13] και η Αυστραλιανή Υπηρεσία Θεραπευτικών Προϊόντων (TGA)[14] και έχει εγκριθεί για χρήση έκτακτης ανάγκης (EUL) από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας[15].

Κλινικές Μελέτες

Ανάπτυξη και χρηματοδότηση

Τον Φεβρουάριο του 2020, το Ινστιτούτο Jenner συμφώνησε σε συνεργασία με την ιταλική εταιρεία Advent Srl για την παραγωγή της πρώτης παρτίδας υποψήφιου εμβολίου για τις κλινικές δοκιμές[5].

Τον Μάρτιο του 2020, αφότου το Ίδρυμα Γκέιτς προέτρεψε το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης να βρει έναν μεγάλο συνεργάτη για να διαθέσει το εμβόλιο COVID-19 στην αγορά[16], το πανεπιστήμιο απέσυρε από την προηγούμενη δέσμευσή του, να δωρίσει τα δικαιώματα σε οποιονδήποτε φαρμακευτική εταιρεία[17]. Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου ενθάρρυνε το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης να συνεργαστεί με την βρετανοσουηδική φαρμακευτική εταιρία AstraZeneca αντί της Merck & Co., μιας εταιρείας με έδρα τις ΗΠΑ. Οι άνθρωποι στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδη φέρεται να ανησυχούσαν ότι το εμβόλιο δεν θα διανεμηθεί παγκοσμίως, ενώ οι υπουργοί της κυβέρνησης είχαν επίσης ανησυχίες ότι ένα εμβόλιο που θα κατασκευαστεί στις ΗΠΑ δεν θα ήταν άμεσα διαθέσιμο στο Ηνωμένο Βασίλειο, σύμφωνα με ανώνυμες πηγές στο Wall Street Journal[18].

Τον Ιούλιο του 2020, η AstraZeneca συνεργάστηκε με την IQVIA για να επιταχύνει τις κλινικές δοκιμές στις ΗΠΑ[19]. Στις 31 Αυγούστου 2020, η AstraZeneca ανακοίνωσε ότι είχε αρχίσει να εγγράφει ενήλικες για μια μελέτη 30.000 εθελοντών που χρηματοδοτήθηκε από τις ΗΠΑ[20].

Φάση Ι/ΙΙ

Ενδιάμεσα αποτελέσματα από την κλινική φάση I / II της μελέτης COV001, με επικεφαλή το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, έδειξαν ότι το AZD1222 δημιούργησε ισχυρές ανοσολογικές αντιδράσεις έναντι του κορονοϊού SARS-CoV-2 σε όλους τους συμμετέχοντες που αξιολογήθηκαν[21].

Στην έρευνα συμμετείχαν 1.077 υγιείς ενήλικες, ηλικίας 18-55 ετών. Οι εθελοντές χωρίζονταν στην ομάδα που χορηγήθηκε μία δόση AZD1222 και στην placebo ομάδα που τους χορηγήθηκε εμβόλιο του μηνιγγιτιδόκοκκου. Δέκα συμμετέχοντες έλαβαν επίσης δύο δόσεις AZD1222 με διαφορά ενός μήνα[21].

Τα αποτελέσματα που δημοσιεύθηκαν επιβεβαίωσαν ότι μια δεύτερη δόση του AZD1222 είχε ως αποτέλεσμα τετραπλάσια αύξηση των αντισωμάτων έναντι της πρωτεϊνικής ακίδας του κορονοϊού SARS-CoV-2 στο 95% των συμμετεχόντων ένα μήνα μετά τον αρχικό εμβολιασμό. Σε όλους τους συμμετέχοντες η απόκριση του ανοσοποιητικού κορυφώθηκε την 14η ημέρα και διατηρήθηκε τουλάχιστον δύο μήνες μετά την χορήγηση[21].

Φιαλίδιο του εμβολίου της Οξφόρδης-AstraZeneca κατά της λοίμωξης COVID-19 που περιέχει δέκα δόσεις των 0.5ml

Φάση ΙΙΙ

Στις 23 Νοεμβρίου 2020, το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και η AstraZeneca ανακοίνωσαν προσωρινά αποτελέσματα από τις εν εξελίξει δοκιμές φάσης III του εμβολίου[22].Υπήρξε κριτική για τις μεθόδους που ακολούθησαν στις μελέτες, στις οποίες συνδύασαν τα αποτελέσματα της τάξης του 62% και του 90% από διαφορετικές ομάδες εξεταζόμενων ατόμων, που τους χορηγούνταν διαφορετικό δοσολογικό σχήμα του εμβολίου, με συνολικό αποτέλεσμα το 70%[23][24]. Η AstraZeneca δήλωσε ότι θα πραγματοποιήσει περαιτέρω δοκιμές σε πολλές χώρες χρησιμοποιώντας το δοσολογικό σχήμα που είχε οδηγήσει σε απόδοση 90%[25]. Η πλήρης δημοσίευση των ενδιάμεσων αποτελεσμάτων από τέσσερις τρέχουσες δοκιμές Φάσης III στις 8 Δεκεμβρίου 2020 έδωσε περισσότερες πληροφορίες για αυτές τις εκθέσεις. Στην ομάδα που έλαβε το εμβόλιο AZD1222, δεν υπήρξε νοσηλεία ή σοβαρή ασθένεια, σε αντίθεση με εκείνους που έλαβαν εικονικό φάρμακο[26]. Στην μελέτη COV002, που διεξήχθη στο Ηνωμένο Βασίλειο, η ομάδα με δοσολογικό σχήμα, χαμηλής δόσης που το ακολουθούσε μια κανονική η αποτελεσματικότητα ήταν 90%, ενώ η ομάδα με δοσολογικό σχήμα δύο κανονικές δόσεις η αποτελεσματικότητα ήταν 60.3%[27]. Στην μελέτη COV003 που διεξήχθη στην Βραζιλία και στους εθελοντές χορηγούνταν, δύο κανονικές δόσεις, η αποτελεσματικότητα ήταν 64.2%[27].

Σε μια μεταγενέστερη ανάλυση, που δημοσιεύθηκε στις 19 Φεβρουαρίου, ανακοίνωσαν αποτελεσματικότητα 76%, 22 ημέρες ύστερα από την πρώτη δόση και η οποία αυξανόταν σε 81,3% όταν η δεύτερη δόση χορηγείται έως 12 εβδομάδες μετά την πρώτη[28].

Προσωρινή παύση κλινικών δοκιμών

Στις 8 Σεπτεμβρίου 2020, η AstraZeneca ανακοίνωσε καθολική διακοπή της δοκιμής εμβολίων ενώ διερευνήθηκε μια πιθανή ανεπιθύμητη ενέργεια σε έναν συμμετέχοντα στο Ηνωμένο Βασίλειο[29]. Στις 13 Σεπτεμβρίου, η AstraZeneca και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης επανέλαβαν κλινικές δοκιμές στο Ηνωμένο Βασίλειο αφού οι ρυθμιστικές αρχές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ήταν ασφαλές να το πράξουν[30]. Η AstraZeneca δέχθηκε κριτική για την ασφάλεια του εμβολίου μετά από ανησυχίες από ειδικούς που σημείωσαν την άρνηση της εταιρείας να παράσχει λεπτομέρειες σχετικά με σοβαρές νευρολογικές ασθένειες σε δύο συμμετέχοντες που έλαβαν το πειραματικό εμβόλιο στη Βρετανία[31]. Ενώ οι δοκιμές συνεχίστηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο, τη Βραζιλία, τη Νότια Αφρική, την Ιαπωνία και την Ινδία[32], παρέμεινε σε παύση στις ΗΠΑ έως τις 23 Οκτωβρίου 2020.

Στις 15 Οκτωβρίου 2020, ένας 28χρονος γιατρός από το Ρίο ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας, ο οποίος έλαβε εικονικό εμβόλιο, αντί του δοκιμαστικού εμβολίου σε μια κλινική δοκιμή του AZD1222, πέθανε από επιπλοκές του COVID-19[33]. Η βραζιλιάνικη αρχή υγείας Anvisa ανακοίνωσε ότι οι δοκιμές θα συνεχιστούν στη Βραζιλία[34].

Περαιτέρω εξέλιξη του εμβολίου

Μεταλλάξεις

Το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και η AstraZeneca, τον Φεβρουάριο του 2021, ξεκίνησαν τις διαδικασίες που απαιτούνται ώστε να κάνουν το εμβόλιο πιο αποτελεσματικό απέναντι στις καινούργιες μεταλλάξεις που καταγράφονται[35], με την προσδοκία ότι ένα τροποποιημένο εμβόλιο θα είναι διαθέσιμο σε λίγους μήνες ως αναμνηστική δόση[36]. Μία βασική ανησυχία είναι η μετάλλαξη E484K και η πιθανότητα να επηρεάσει την ανοσολογική απόκριση και, ενδεχομένως, την τρέχουσα αποτελεσματικότητα του εμβολίου. Η μετάλλαξη E484K υπάρχει στις παραλλαγές της Νότιας Αφρικής (B.1.351) και της Βραζιλίας (B.1.1.28), με μικρό αριθμό περιπτώσεων της μετάλλαξης να εντοπίζονται επίσης σε λοιμώξεις από τον αρχικό ιό SARS-CoV-2 και το Ηνωμένο Βασίλειο / μετάλλαξη Kent (B.1.1.7)[37].

Συνδυαστικός εμβολιασμός

Τον Δεκέμβριο του 2020, η AstraZeneca ανακοίνωσε ότι θα πραγματοποιήσει μελέτη με συνδυαστικό εμβολιασμό του εμβολίου της και του εμβολίου του Ερευνητικού Ινστιτούτου Επιδημιολογίας και Μικροβιολογίας Gamaleya, της Ρωσίας, με ονομασία Sputnik V[38].

Μηχανισμός εμβολίου

Γενετικά τροποποιημένος αδενοϊός που κωδικοποιεί την πρωτεϊνική ακίδα του Sars-Cov-2

Το AZD1222 είναι ένα μονοσθενές εμβόλιο που αποτελείται από έναν ανασυνδυασμένο φορέα αδενοϊού χιμπατζή με ανεπάρκεια αντιγραφής (ChAdOx1) που κωδικοποιεί τη γλυκοπρωτεΐνη (GP) της ακίδας (S) του SARS-CoV-2[39]. Ο αδενοϊός έχει την ιδιότητα ανεπάρκειας αναπαραγωγής επειδή ορισμένα από τα βασικά γονίδια του διαγράφηκαν και αντικαταστάθηκαν από ένα γονίδιο που κωδικοποιεί την μόνο την πρωτεΐνική ακίδα του κορονοϊού. Μετά τον εμβολιασμό, ο τροποποιημένος φορέας αδενοϊού εισέρχεται στα κύτταρα, απελευθερώνει τα γονίδια του, αυτά μεταφέρονται στον πυρήνα του κυττάρου, στη συνέχεια ο μηχανισμός του κυττάρου κάνει τη μεταγραφή σε mRNA, το οποίο μεταφέρετε στα ριβοσώματα του κυττάρου και μεταφράζεται στην παραγωγή πρωτεϊνών, η γλυκοπρωτεΐνη της ακίδας (S) του SARSCoV2 εκφράζεται τοπικά, προκαλώντας την παραγωγή εξουδετερωτικών αντισωμάτων και κυτταρικών ανοσοαποκρίσεων, οι οποίες μπορεί να συνεισφέρουν στην προστασία έναντι του Sars-Cov-2 που προκαλεί την λοίμωξη COVID-19[40].

Παρενέργειες[41]

Η πλειονότητα των ανεπιθύμητων ενεργειών ήταν ήπιας έως μέτριας σοβαρότητας και συνήθως υποχωρούσαν εντός λίγων ημερών από τον εμβολιασμό. Σε σύγκριση με την πρώτη δόση, οι ανεπιθύμητες ενέργειες που αναφέρθηκαν μετά τη δεύτερη δόση ήταν ηπιότερες και αναφέρθηκαν λιγότερο συχνά.

Συστατικά εμβολίου[41]

Διάρκεια ζωής εμβολίου[41]

Συσκευασία των φιαλιδίων του εμβολίου της Οξφόρδης-AstraZeneca, περιέχει 10 φιαλίδια, των 10 δόσεων.

Το σκεύασμα διατηρείται για 6 μήνες όταν φυλάσσεται σε ψυγείο σε θερμοκρασίες από 2°C έως 8°C. Φυλάσσετε στο κουτί της συσκευασίας για να προστατεύεται από το φως.

Η χημική και φυσική σταθερότητα μετά το άνοιγμα, δηλαδή την πρώτη διάτρηση με βελόνα, έως την χορήγηση, διατηρείται για 48 ώρες στο ψυγείο σε θερμοκρασίες 2°C έως 8°C. Μετά την εξαγωγή από το φιαλίδιο μπορεί να διατηρηθεί εκτός ψυγείου σε θερμοκρασίες έως 30°C για έως έξι ώρες. Μετά από αυτή την χρονική περίοδο το προϊόν πρέπει να απορριφθεί και να μην επιστραφεί στο ψυγείο.

Αδειοδοτήσεις

Φιαλίδιο του εμβολίου της Οξφόρδης-AstraZeneca με την εμπορική ονομασία Covishield που διανέμετε στην Ινδία

Στις 27 Νοεμβρίου 2020, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου ζήτησε από την αρμόδια Ρυθμιστική Υπηρεσία να αξιολογήσει το εμβόλιο AZD1222 για προσωρινή προμήθεια[42], και εγκρίθηκε για χρήση στις 30 Δεκεμβρίου 2020, ως το δεύτερο εμβόλιο που εντάχθηκε στον εθνικό εμβολιασμό του Ηνωμένου Βασιλείου[43]. Στις 4 Ιανουαρίου 2021, ο Μπράιαν Πίνκερ (Αγγ:Brian Pinker), σε ηλικία 82 ετών, έγινε το πρώτο άτομο που έλαβε το εμβόλιο της Οξφόρδης-AstraZeneca COVID-19 εκτός των κλινικών δοκιμών[44]. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων έλαβε αίτηση για άδεια κυκλοφορίας υπό όρους για το εμβόλιο στις 12 Ιανουαρίου 2021. Στο δελτίο τύπου δηλώθηκε ότι θα μπορούσε να εκδοθεί σχετική άδεια από τον οργανισμό έως τις 29 Ιανουαρίου[45]. Η ουγγρική ρυθμιστική αρχή ενέκρινε μονομερώς το εμβόλιο χωρίς να περιμένει την έγκριση του EMA[46]. Στις 29 Ιανουαρίου 2021, ο EMA συνέστησε τη χορήγηση άδειας κυκλοφορίας υπό όρους για το AZD1222 για άτομα ηλικίας 18 ετών και άνω[41][47], και η σύσταση έγινε δεκτή από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή την ίδια ημέρα και ήταν το τρίτο εμβόλιο που εντάχθηκε στον εμβολιαστικό σχεδιασμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης[48]. Το εμβόλιο της Οξφόρδης-AstraZeneca έχει εγκριθεί επίσης από τις αντίστοιχες ρυθμιστικές αρχές στο Βιετνάμ[49], την Αργεντινή[50], το Μπαγκλαντές[51], την Βραζιλία[52], τη Δομινικανή Δημοκρατία[53], το Ελ Σαλβαδόρ[54], την Ινδία[55], την Μαλαισία[56], το Μεξικό[57], το Νεπάλ[58], το Πακιστάν[59], τις Φιλιππίνες[60], τη Σρι Λάνκα[61], την Αυστραλία[62], τον Καναδά[63], τη Νότια Κορέα[64] και τη Ταϊβάν[65] για χρήση έκτακτης ανάγκης. Την πρώτη Μαρτίου 2021, η Γκάνα ξεκίνησε το εθνικό σχέδιο εμβολιασμών κατά της COVID-19. Η πρόσβαση στα εμβόλια κατέστη δυνατή χάρη στο σχέδιο COVAX[66], μια παγκόσμια πρωτοβουλία για την υποστήριξη της δίκαιης πρόσβασης στα εμβόλια COVID-19 για πολλούς από τους πιο ευάλωτους πληθυσμούς του κόσμου σε χώρες με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα. Η Γκάνα ήταν η πρώτη χώρα στον κόσμο που έλαβε εμβόλια COVID-19 μέσω του προγράμματος COVAX[67].

Ευρήματα Εμβολιασμών

Φιαλίδια εμβολίων των Pfizer-BioNTech(αριστερά) και της Οξφόρδης-AstraZeneca(δεξιά)

Η διάθεση των εμβολίων Pfizer BioNTech και Oxford AstraZeneca στον γενικό πληθυσμό οδήγησε σε σημαντική πτώση σε σοβαρών περιπτώσεων covid-19 που απαιτούν εισαγωγή στο νοσοκομείο στη Σκωτία. Τα αποτελέσματα, έδειξαν ότι τέσσερις εβδομάδες μετά τις πρώτες δόσεις των εμβολίων Pfizer-BioNTech και Οξφόρδης-AstraZeneca, ο κίνδυνος νοσηλείας από το COVID-19 μειώθηκε έως και 85% και 94%, αντίστοιχα[68].

Οι ερευνητές δήλωσαν σε συνέντευξη τύπου στο Science Media Center, στις 22 Φεβρουαρίου, ότι τα αποτελέσματά τους ήταν «πολύ ενθαρρυντικά και μας έδωσαν εξαιρετικούς λόγους για να είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον». Ωστόσο, τόνισε ότι η μελέτη δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για τη σύγκριση των δύο εμβολίων, καθώς η μελέτη δεν είχε διενεργηθεί για να εξετάσει τις διαφορές των εμβολίων, δεν ήταν τυχαία, η παρακολούθηση ήταν μεγαλύτερη για άτομα που έλαβαν το εμβόλιο Pfizer BioNTech επειδή είχε εγκριθεί πρώτο, και τα δύο εμβόλια δόθηκαν σε διαφορετικές πληθυσμιακές ομάδες. Συγκεκριμένα, το εμβόλιο της Οξφόρδης AstraZeneca ήταν πιθανότερο να χορηγηθεί σε πολύ ηλικιωμένους[68].

Αναστολές Εμβολιασμού

Νότια Αφρική

Στις 7 Φεβρουαρίου 2021, η Νότια Αφρική ανακοίνωσε ότι αναστέλλει προσωρινά το πρόγραμμα εμβολιασμού κατά της Covid-19. Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Βιτβάτερσραντ στο Γιοχάνεσμπουργκ δήλωσαν σε μια ανάλυση, η οποία δεν έχει ακόμη αξιολογηθεί από ομότιμους ερευνητές, ότι το εμβόλιο AstraZeneca παρέχει περιορισμένη προστασία από τις ήπιες μορφές της ασθένειας που οφείλονται στη νοτιοαφρικανική μετάλλαξη, στους νεαρούς ενήλικες[69]. Στις 8 Φεβρουαρίου 2021, η Katherine O'Brien, διευθυντής ανοσοποίησης στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ανέφερε ότι το εμβόλιο AstraZeneca θα μπορούσε να έχει "ουσιαστικό αντίκτυπο" στην μετάλλαξη της Νοτίου Αφρικής, ιδίως στην πρόληψη σοβαρής λοίμωξης αλλά και των θανάτων[70].

Στις 16 Φεβρουαρίου η Νότιος Αφρική ανακοίνωσε ότι σχεδιάζει να αντικαταστήσει τα εμβόλια της Οξφόρδης-AstraZeneca με το εμβόλιο της Johnson&Johnson και σκοπεύει να τα παραχωρήσει σε άλλες χώρες της Αφρικής[71].

Ευρωπαϊκή Ένωση

Στις 3 Μαρτίου 2021, η Αυστρία ανέστειλε τον εμβολιασμό από μία παρτίδα εμβολίων, μετά από δύο περιπτώσεις ανθρώπων που αντιμετώπισαν θρομβώσεις ύστερα από τον εμβολιασμό τους, με τον έναν να πεθαίνει. Συνολικά 4 περιπτώσεις θρομβώσεων έχουν καταγραφεί από την ίδια παρτίδα εμβολίων σε 1 εκατομμύριο χορηγημένες δόσεις[44].

Χώρες που ανέστελλαν προσωρινά τον εμβολιασμό.

Παρόλο που δεν υπάρχει σύνδεση των εμβολιασμών με τα περιστατικά θρομβώσεων έως τις 15 Μαρτίου 2021, συνολικά 15 χώρες είχαν αναστείλει τον εμβολιασμό με το εμβόλιο της AstraZeneca, ανάμεσά τους η Γερμανία και η Γαλλία[72]. Η Ινδονησία επίσης αναστέλει το εμβολιαστικό τους πρόγραμμα μέχρι να αξιολογήσει τα δεδομένα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας[73].

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων επισήμανε ότι δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι τα περιστατικά των θρομβώσεων δεν συνδέονται ως παρενέργειες του εμβολιασμού[44]. Σύμφωνα με τον ΕΟΦ, ο αριθμός θρομβοεμβολικών περιστατικών σε εμβολιασμένους ανθρώπους δεν είναι μεγαλύτερο από τον γενικό πληθυσμό[74]. Μέχρι τις 11 Μαρτίου 2021, 30 περιστατικά θρομβοεμβολικών περιπτώσεων έχουν καταγραφεί σε σχεδόν 5 εκατομμύρια εμβολιασμούς στην Ευρωπαϊκή Ένωση[74].

Η αρμόδια ρυθμιστική αρχή του Ηνωμένου Βασιλείου δήλωσε ότι σε περισσότερες από 11 εκατομμύρια δόσεις που έχουν χορηγηθεί δεν έχει καταγραφεί καμία περίπτωση θρομβοεμβολισμού η οποία συνδέεται με το εμβόλιο και ότι το πρόγραμμα εμβολιασμών δεν θα σταματήσει[75].

Στις 12 Μαρτίου ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δήλωσε ότι δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των περιστατικών και του εμβολίου και ότι οι εμβολιασμοί μπορούν να συνεχίσουν[76].

Στις 14 Μαρτίου 2021, η AstraZeneca επιβεβαίωσε ότι μετά από τον εμβολιασμό περισσότερων από 17 εκατομμυρίων ανθρώπων στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ηνωμένο Βασίλειο δεν υπήρξαν ενδείξεις αυξημένου κινδύνου θρομβοεμβολισμού σε κάποια συγκεκριμένη χώρα[77]. Η εταιρεία ανέφερε ότι από τις 8 Μαρτίου 2021 σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ηνωμένο Βασίλειο, έχουν αναφερθεί 15 συμβάντα φλεβικής θρόμβωσης και 22 περιστατικά πνευμονικής εμβολής μεταξύ των εμβολιασθέντων, το οποίο είναι πολύ χαμηλότερο από το αναμενόμενο να συμβεί στον γενικό πληθυσμό αντίστοιχου μεγέθους[77].

Tο Γερμανικό Ινστιτούτο Paul-Ehrlich, στις 15 Μαρτίου 2021, ανέφερε ότι σε 1,6 εκατομμύρια εμβολιασμούς, επτά περιπτώσεις εγκεφαλικής φλεβικής θρόμβωσης σε συνδυασμό με ανεπάρκεια αιμοπεταλίων[78]. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο, ο αριθμός των περιπτώσεων εγκεφαλικής φλεβικής θρόμβωσης μετά τον εμβολιασμό ήταν στατιστικά σημαντικά υψηλότερος από τον αριθμό των περιπτώσεων που θα εμφανίζονταν στον γενικό πληθυσμό κατά τη διάρκεια παρόμοιας χρονικής περιόδου. Συγκεκριμένα, σε μία περίοδο 14 ημερών και μετά από 1.6 εκατομμύρια χορηγηθείς δόσεις στην Γερμανία, θα αναμένονταν 1 περίπτωση, αντίθετα καταγράφηκαν 7, από τις οποίες, οι 3 έχασαν την ζωή τους[79]. Αυτές οι εκθέσεις το ώθησαν να συστήσει προσωρινή αναστολή εμβολιασμών έως ότου ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων να ολοκληρώσει την εξέταση των περιπτώσεων αυτών και συμβουλεύει όσους έχουν κάνει το εμβόλιο και αισθάνονται αδιαθεσία για περισσότερες από τέσσερις μέρες μετά τον εμβολιασμό, με συμπτώματα όπως ο επίμονος πονοκέφαλος και η σημειακή αιμορραγία του δέρματος, να αναζητήσουν αμέσως την ιατρική θεραπεία[79].

Με νεότερη ανακοίνωση ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, στις 17 Μαρτίου 2021, αναφέρει ότι "Σε εκτεταμένες εκστρατείες εμβολιασμού, είναι σύνηθες για τις χώρες να επισημαίνουν πιθανά ανεπιθύμητα συμβάντα μετά τον εμβολιασμό. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι τα συμβάντα συνδέονται με τον ίδιο τον εμβολιασμό, αλλά είναι καλή πρακτική η διερεύνησή τους. Δείχνει επίσης ότι λειτουργεί το σύστημα παρακολούθησης και ότι υπάρχουν αποτελεσματικοί έλεγχοι". Επιπλέον θεωρεί ότι τα οφέλη του εμβολίου της Οξφόρδης-AstraZeneca υπερτερούν των κινδύνων που συνδέονται με αυτό και συνιστά να συνεχιστούν οι εμβολιασμοί[80].

Σε ανακοίνωσή του ο ΕΜΑ αναφέρει ότι το εμβόλιο δεν σχετίζεται με αύξηση του συνολικού κινδύνου θρόμβων αίματος (θρομβοεμβολικά επεισόδια) σε όσους το λαμβάνουν. Επίσης, δεν υπάρχει κάποιου είδους πρόβλημα με συγκεκριμένες παρτίδες ή παραγωγικές μονάδες. Ωστόσο, το εμβόλιο μπορεί να σχετίζεται με πολύ σπάνιες περιπτώσεις θρόμβων αίματος που έχουν σχέση με θρομβοπενία, δηλαδή χαμηλά επίπεδα αιμοπεταλίων (στοιχεία στο αίμα που το βοηθούν να πήξει) με ή χωρίς αιμορραγία, συμπεριλαμβανομένων σπάνιων περιπτώσεων θρόμβων στα αγγεία που στραγγίζουν αίμα από τον εγκέφαλο (θρόμβωση των φλεβωδών κόλπων και των εγκεφαλικών φλεβών ή CVST).

Η επιτροπή του ΕΜΑ, η οποία εξέτασε τα δεδομένα, περιλάμβανε ειδικούς με εξειδίκευση στις διαταραχές του αίματος και συνεργάστηκε με τον βρετανικό Ρυθμιστικό Οργανισμό Φαρμάκων και Προϊόντων Υγειονομικής Περίθαλψης (MHRA). Σε 20 εκατομμύρια εμβολιασμούς που διενεργήθηκαν στο ΗΒ και στην ΕΕ, εμφανίστηκαν 469 περιπτώσεις θρομβοεμβολικών επεισοδίων (191 στην ΕΕ). Από αυτές αναφέρθηκαν μόλις 7 περιπτώσεις θρόμβων αίματος σε πολλαπλά αιμοφόρα αγγεία (διάχυτη ενδαγγειακή πήξη ή DIC) και 18 περιπτώσεις με CVST. Οι 9 περιπτώσεις κατέληξαν σε θάνατο, κυρίως ατόμων κάτω των 55 ετών και κυρίως γυναικών. Παρόλο που δεν έχει αποδειχθεί αν υπάρχει αιτιώδης σχέση με το εμβόλιο, είναι εντούτοις πιθανή, κάτι το οποίο απαιτεί περαιτέρω διερεύνηση.

Ο ΕΜΑ τονίζει ότι λόγω της επικινδυνότητας της COVID-19, τα οφέλη του εμβολίου στην πρόληψη από τον ιό υπερτερούν των κινδύνων των παρενεργειών. Επίσης αναφέρει ότι το εμβόλιο της AstraZeneca δεν σχετίζεται με αυξημένο συνολικό κίνδυνο διαταραχών πήξης του αίματος και συνιστά σε όσους έχουν εμβολιαστεί με το εμβόλιο αυτό και έχουν τα εξής συμπτώματα:

  • δύσπνοια
  • πόνος στο στήθος ή στο στομάχι
  • πρήξιμο ή ψυχρότητα στο χέρι ή στο πόδι
  • σοβαρός ή επιδεινούμενος πονοκέφαλος ή θολή όραση μετά τον εμβολιασμό
  • επίμονη αιμορραγία
  • πολλαπλοί μικροί μώλωπες, κοκκινωπές ή μωβ κηλίδες ή κυψέλες αίματος κάτω από το δέρμα,


να αναζητήσουν ιατρική υποστήριξη από έναν επαγγελματία υγείας[81].

π • σ • ε Πανδημία COVID-19
SARS-CoV-2 (ιός) • COVID-19 (ασθένεια) • Κορονοϊός (ομάδα ιών)• Εμβόλιο COVID-19
Επιπτώσεις
Ήπειρος
Αμερική
Ασία
Ευρώπη
Ωκεανία

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι

Παραπομπές

  1. ↑ «AstraZeneca COVID-19 Vaccine (AZD1222)» (PDF).  line feed character in |title= at position 21 (βοήθεια)
  2. ↑ CNN, Nick Paton Walsh, Jo Shelley, Eduardo Duwe and William Bonnett. «The world's hopes for a coronavirus vaccine may run in these health care workers' veins». CNN. Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2021. 
  3. ↑ University of Oxford (2020-12-08). A Phase 2/3 Study to Determine the Efficacy, Safety and Immunogenicity of the Candidate Coronavirus Disease (COVID-19) Vaccine ChAdOx1 nCoV-19. clinicaltrials.gov. https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT04400838. 
  4. ↑ «ISRCTN». www.isrctn.com. Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2021. 
  5. ↑ 5,0 5,1 «Oxford team to begin novel coronavirus vaccine research | University of Oxford». www.ox.ac.uk (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2021. 
  6. ↑ «Phase 3 Clinical Testing in the US of AstraZeneca COVID-19 Vaccine Candidate Begins». National Institutes of Health (NIH) (στα Αγγλικά). 30 Αυγούστου 2020. Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2021. 
  7. ↑ Callaway, Ewen (2020-11-23). «Why Oxford’s positive COVID vaccine results are puzzling scientists» (στα αγγλικά). Nature 588 (7836): 16–18. doi:10.1038/d41586-020-03326-w. https://www.nature.com/articles/d41586-020-03326-w. 
  8. ↑ Voysey, Merryn; Clemens, Sue Ann Costa; Madhi, Shabir A.; Weckx, Lily Y.; Folegatti, Pedro M.; Aley, Parvinder K.; Angus, Brian; Baillie, Vicky L. και άλλοι. (2021-03-06). «Single-dose administration and the influence of the timing of the booster dose on immunogenicity and efficacy of ChAdOx1 nCoV-19 (AZD1222) vaccine: a pooled analysis of four randomised trials» (στα English). The Lancet 397 (10277): 881–891. doi:10.1016/S0140-6736(21)00432-3. ISSN 0140-6736. PMID 33617777. https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(21)00432-3/abstract. 
  9. ↑ «Conditions of Authorisation for COVID-19 Vaccine AstraZeneca». GOV.UK (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2021. 
  10. ↑ «Covid-19: Oxford-AstraZeneca vaccine approved for use in UK» (στα αγγλικά). BBC News. 2020-12-30. https://www.bbc.com/news/health-55280671. Ανακτήθηκε στις 2021-03-12. 
  11. ↑ «Second COVID-19 vaccine authorised by medicines regulator». GOV.UK (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2021. 
  12. ↑ «Covid: Brian Pinker, 82, first to get Oxford-AstraZeneca vaccine» (στα αγγλικά). BBC News. 2021-01-04. https://www.bbc.com/news/uk-55525542. Ανακτήθηκε στις 2021-03-12. 
  13. ↑ «Press corner». European Commission - European Commission (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2021. 
  14. ↑ «TGA eBS - Product and Consumer Medicine Information Licence». www.ebs.tga.gov.au. Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2021. 
  15. ↑ «Coronavirus disease (COVID-19): Vaccines». www.who.int (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2021. 
  16. ↑ Twohey, Megan; Kulish, Nicholas (2020-11-23). «Bill Gates, the Virus and the Quest to Vaccinate the World» (στα αγγλικά). The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/2020/11/23/world/bill-gates-vaccine-coronavirus.html. Ανακτήθηκε στις 2021-03-18. 
  17. ↑ Hancock, Jay (25 Αυγούστου 2020). «They Pledged to Donate Rights to Their COVID Vaccine, Then Sold Them to Pharma». Kaiser Health News (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2021. 
  18. ↑ Woo, Jenny Strasburg and Stu (2020-10-21). «Oxford Developed Covid Vaccine, Then Scholars Clashed Over Money» (στα αγγλικά). Wall Street Journal. ISSN 0099-9660. https://www.wsj.com/articles/oxford-developed-covid-vaccine-then-scholars-clashed-over-money-11603300412. Ανακτήθηκε στις 2021-03-18. 
  19. ↑ «AZN, IQV Team Up To Accelerate COVID-19 Vaccine Work, RIGL's ITP Drug Repurposed». 
  20. ↑ Coleman, Justine (10 Ιουνίου 2020). «Final testing stage for potential coronavirus vaccine set to begin in July». TheHill (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 19 Μαρτίου 2021. 
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 «COVID-19 vaccine AZD1222 showed robust immune responses in all participants in Phase I/II trial». www.astrazeneca.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2021. 
  22. ↑ «Oxford University breakthrough on global COVID-19 vaccine | University of Oxford». www.ox.ac.uk (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 19 Μαρτίου 2021. 
  23. ↑ «Oxford/AstraZeneca Covid vaccine 'dose error' explained» (στα αγγλικά). BBC News. 2020-11-27. https://www.bbc.com/news/health-55086927. Ανακτήθηκε στις 2021-03-19. 
  24. ↑ Robbins, Rebecca; Mueller, Benjamin (2020-11-25). «After Admitting Mistake, AstraZeneca Faces Difficult Questions About Its Vaccine» (στα αγγλικά). The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/2020/11/25/business/coronavirus-vaccine-astrazeneca-oxford.html. Ανακτήθηκε στις 2021-03-19. 
  25. ↑ «Oxford/AstraZeneca vaccine to undergo new global trial». the Guardian (στα Αγγλικά). 26 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 19 Μαρτίου 2021. 
  26. ↑ Voysey, Merryn; Clemens, Sue Ann Costa; Madhi, Shabir A.; Weckx, Lily Y.; Folegatti, Pedro M.; Aley, Parvinder K.; Angus, Brian; Baillie, Vicky L. και άλλοι. (2021-01-09). «Safety and efficacy of the ChAdOx1 nCoV-19 vaccine (AZD1222) against SARS-CoV-2: an interim analysis of four randomised controlled trials in Brazil, South Africa, and the UK» (στα English). The Lancet 397 (10269): 99–111. doi:10.1016/S0140-6736(20)32661-1. ISSN 0140-6736. PMID 33306989. https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)32661-1/abstract. 
  27. ↑ 27,0 27,1 www.thelancet.com https://www.thelancet.com/action/showFullTableHTML?isHtml=true&tableId=tbl2&pii=S0140-6736(20)32661-1. Ανακτήθηκε στις 22 Μαρτίου 2021.  Missing or empty |title= (βοήθεια)
  28. ↑ Voysey, Merryn; Clemens, Sue Ann Costa; Madhi, Shabir A.; Weckx, Lily Y.; Folegatti, Pedro M.; Aley, Parvinder K.; Angus, Brian; Baillie, Vicky L. και άλλοι. (2021-03-06). «Single-dose administration and the influence of the timing of the booster dose on immunogenicity and efficacy of ChAdOx1 nCoV-19 (AZD1222) vaccine: a pooled analysis of four randomised trials» (στα English). The Lancet 397 (10277): 881–891. doi:10.1016/S0140-6736(21)00432-3. ISSN 0140-6736. PMID 33617777. https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(21)00432-3/abstract. 
  29. ↑ «AstraZeneca Covid-19 vaccine study is put on hold». STAT (στα Αγγλικά). 8 Σεπτεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 19 Μαρτίου 2021. 
  30. ↑ Loftus, Peter (2020-09-13). «AstraZeneca Covid-19 Vaccine Trials Resume in U.K.» (στα αγγλικά). Wall Street Journal. ISSN 0099-9660. https://www.wsj.com/articles/astrazeneca-covid-19-vaccine-trials-resume-in-the-u-k-11599922981. Ανακτήθηκε στις 2021-03-19. 
  31. ↑ Grady, Denise; Wu, Katherine J.; LaFraniere, Sharon (2020-09-19). «AstraZeneca, Under Fire for Vaccine Safety, Releases Trial Blueprints» (στα αγγλικά). The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/2020/09/19/health/astrazeneca-vaccine-safety-blueprints.html. Ανακτήθηκε στις 2021-03-19. 
  32. ↑ «AstraZeneca resumes vaccine trial in Japan». Japan Today (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 19 Μαρτίου 2021. 
  33. ↑ «Volunteer in AstraZeneca Covid-19 vaccine trial dies in Brazil». NBC News (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 19 Μαρτίου 2021. 
  34. ↑ Burger, Eduardo Simões, Ludwig (2020-10-22). «AstraZeneca COVID-19 vaccine trial Brazil volunteer dies, trial to continue» (στα αγγλικά). Reuters. https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-brazil-vaccine-idUSKBN2762MO. Ανακτήθηκε στις 2021-03-19. 
  35. ↑ Ellyatt, Holly (8 Φεβρουαρίου 2021). «AstraZeneca races to adapt Covid vaccine to variant as South Africa suspends rollout». CNBC (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 19 Μαρτίου 2021. 
  36. ↑ «Covid: Why we should not rush to judgement on Oxford jab» (στα αγγλικά). BBC News. 2021-02-08. https://www.bbc.com/news/health-55921815. Ανακτήθηκε στις 2021-03-19. 
  37. ↑ Wise, Jacqui (2021-02-05). «Covid-19: The E484K mutation and the risks it poses» (στα αγγλικά). BMJ 372: n359. doi:10.1136/bmj.n359. ISSN 1756-1833. PMID 33547053. https://www.bmj.com/content/372/bmj.n359. 
  38. ↑ «Covid: Trials to test combination of Oxford and Sputnik vaccines» (στα αγγλικά). BBC News. 2020-12-11. https://www.bbc.com/news/health-55273907. Ανακτήθηκε στις 2021-03-18. 
  39. ↑ Arashkia, Arash; Jalilvand, Somayeh; Mohajel, Nasir; Afchangi, Atefeh; Azadmanesh, Kayhan; Salehi‐Vaziri, Mostafa; Fazlalipour, Mehdi; Pouriayevali, Mohammad Hassan και άλλοι. (2020-10-15). «Severe acute respiratory syndrome‐coronavirus‐2 spike (S) protein based vaccine candidates: State of the art and future prospects». Reviews in Medical Virology. doi:10.1002/rmv.2183. ISSN 1052-9276. PMID 33594794. PMC 7646037. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7646037/. 
  40. ↑ «AZD1222 vaccine met primary efficacy endpoint in preventing COVID-19». www.astrazeneca.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 14 Μαρτίου 2021. 
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 41,3 «ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι - ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ» (PDF). 
  42. ↑ «Government asks regulator to approve supply of Oxford/AstraZeneca vaccine». GOV.UK (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2021. 
  43. ↑ «Oxford University/AstraZeneca vaccine authorised by UK medicines regulator». GOV.UK (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2021. 
  44. ↑ 44,0 44,1 44,2 «COVID-19 Vaccine AstraZeneca: PRAC preliminary view suggests no specific issue with batch used in Austria». 
  45. ↑ «EMA receives application for conditional marketing authorisation of COVID-19 Vaccine AstraZeneca». 
  46. ↑ «Everything You Need to Know About the Oxford-AstraZeneca Vaccine». Hungary Today (στα Αγγλικά). 23 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2021. 
  47. ↑ «EMA recommends COVID-19 Vaccine AstraZeneca for authorisation in the EU». 
  48. ↑ «European Commission authorises third safe and effective vaccine against COVID-19». 
  49. ↑ «Coronavirus: Week of Jan. 24 to Jan. 30, Vietnam approves AstraZeneca vaccine». Nikkei Asia (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2021. 
  50. ↑ Laing, Aislinn (2020-12-30). «Argentine regulator approves AstraZeneca/Oxford COVID-19 vaccine -AstraZeneca» (στα αγγλικά). Reuters. https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-argentina-astrazen-idUSKBN29421P. Ανακτήθηκε στις 2021-03-15. 
  51. ↑ «Oxford University-Astrazeneca vaccine: Bangladesh okays it for emergency use». The Daily Star (στα Αγγλικά). 4 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2021. 
  52. ↑ «Anvisa aprova uso emergencial das vacinas CoronaVac e AstraZeneca no Brasil [17/01/2021]». noticias.uol.com.br (στα Πορτογαλικά). Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2021. 
  53. ↑ «La República Dominicana aprueba la vacuna de AstraZeneca contra la covid-19». www.efe.com (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2021. 
  54. ↑ Staff, Reuters (2020-12-30). «El Salvador greenlights AstraZeneca, Oxford University COVID-19 vaccine» (στα αγγλικά). Reuters. https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-el-salvador-vaccin-idINKBN2942HQ. Ανακτήθηκε στις 2021-03-15. 
  55. ↑ «Govt's expert panel approves AstraZeneca/Oxford Covid-19 vaccine for emergency use». Hindustan Times (στα Αγγλικά). 1 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2021. 
  56. ↑ «Malaysia's NPRA Approves AstraZeneca, Sinovac Covid-19 Vaccines». CodeBlue (στα Αγγλικά). 2 Μαρτίου 2021. Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2021. 
  57. ↑ Sanitarios, Comisión Federal para la Protección contra Riesgos. «AUTORIZACIÓN PARA USO DE EMERGENCIA A VACUNA ASTRAZENECA COVID-19». gob.mx (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2021. 
  58. ↑ Pal, Gopal Sharma, Alasdair (2021-01-15). «Nepal approves AstraZeneca COVID-19 vaccine for emergency use» (στα αγγλικά). Reuters. https://www.reuters.com/article/health-coronavirus-nepal-idUSKBN29K140. Ανακτήθηκε στις 2021-03-15. 
  59. ↑ Shahzad, Asif (2021-01-16). «Pakistan approves AstraZeneca COVID-19 vaccine for emergency use» (στα αγγλικά). Reuters. https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-pakistan-astrazene-idUKKBN29L0DO. Ανακτήθηκε στις 2021-03-15. 
  60. ↑ Staff, Reuters (2021-01-28). «Philippine regulator approves emergency use of AstraZeneca vaccine» (στα αγγλικά). Reuters. https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-philippines-vaccin-idUSKBN29X0CY. Ανακτήθηκε στις 2021-03-15. 
  61. ↑ «Sri Lanka approves vaccine amid warnings of virus spread». AP NEWS. 22 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2021. 
  62. ↑ Administration, Australian Government Department of Health Therapeutic Goods (16 Φεβρουαρίου 2021). «COVID-19 Vaccine AstraZeneca». Therapeutic Goods Administration (TGA) (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2021. 
  63. ↑ Canada, Health. «AstraZeneca COVID-19 Vaccine (ChAdOx1-S [recombinant])». COVID-19 vaccines and treatments portal. Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2021. 
  64. ↑ 김한주 (10 Φεβρουαρίου 2021). «(LEAD) S. Korea approves AstraZeneca's COVID-19 vaccine for all adults». Yonhap News Agency (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2021. 
  65. ↑ «Taiwan grants emergency authorisation for AstraZeneca COVID-19 vaccine». www.msn.com. Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2021. 
  66. ↑ «COVAX». www.who.int (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2021. 
  67. ↑ «Ghana receives first COVID vaccine through UN-backed COVAX scheme». 
  68. ↑ 68,0 68,1 Torjesen, Ingrid (2021-02-22). «Covid-19: First doses of vaccines in Scotland led to a substantial fall in hospital admissions» (στα αγγλικά). BMJ 372: n523. doi:10.1136/bmj.n523. ISSN 1756-1833. PMID 33619037. https://www.bmj.com/content/372/bmj.n523. 
  69. ↑ «Latest - Oxford Covid-19 vaccine trial results - Wits University». www.wits.ac.za. Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2021. 
  70. ↑ «Covid: Boris Johnson 'very confident' in vaccines being used in UK» (στα αγγλικά). BBC News. 2021-02-08. https://www.bbc.com/news/uk-55983453. Ανακτήθηκε στις 2021-03-16. 
  71. ↑ Roelf, Alexander Winning, Wendell (2021-02-16). «South Africa plans to share AstraZeneca vaccine, first J&J shots expected» (στα αγγλικά). Reuters. https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-safrica-astrazenec-idUSKBN2AG0SJ. Ανακτήθηκε στις 2021-03-16. 
  72. ↑ Newsroom. «Β. Κικίλιας: Συνεχίζεται η χορήγηση του εμβολίου της AstraZeneca στην Ελλάδα | Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ». Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2021. 
  73. ↑ Media, Kompas Cyber (15 Μαρτίου 2021). «Menkes: RI Tunda Penggunaan Vaksin Covid-19 AstraZeneca». KOMPAS.com (στα Ινδονησιακά). Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2021. 
  74. ↑ 74,0 74,1 «COVID-19 Vaccine AstraZeneca: PRAC investigating cases of thromboembolic events - vaccine's benefits currently still outweigh risks - Update». 
  75. ↑ «MHRA response to the precautionary suspensions of COVID-19 Vaccine AstraZeneca». GOV.UK (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2021. 
  76. ↑ «WHO backs AstraZeneca COVID vaccine amid clotting concerns; green lights Johnson & Johnson shots». UN News (στα Αγγλικά). 12 Μαρτίου 2021. Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2021. 
  77. ↑ 77,0 77,1 «Update on the safety of COVID-19 Vaccine AstraZeneca». www.astrazeneca.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2021. 
  78. ↑ «Paul-Ehrlich-Institut - News - The Paul-Ehrlich-Institut informs - Temporary Suspension of Vaccination with COVID-19 Vaccine AstraZeneca». www.pei.de. Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2021. 
  79. ↑ 79,0 79,1 «FAQ – Temporary suspension of COVID-19 vaccine AstraZeneca» (PDF).  line feed character in |title= at position 47 (βοήθεια)
  80. ↑ «WHO statement on AstraZeneca COVID-19 vaccine safety signals». www.who.int (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 17 Μαρτίου 2021. 
  81. ↑ «COVID-19 Vaccine AstraZeneca: benefits still outweigh the risks despite possible link to rare blood clots with low blood platelets». ema.europe.eu. Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2021. 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Εμβόλιο_COVID-19_της_Οξφόρδης-AstraZeneca&oldid=8748320"