Χέραντ του Λάντσμπεργκ

Χέραντ του Λάντσμπεργκ
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη; μητρική γλώσσα	Herradis Landsbergensis mmierda (Λατινικά)
Γέννηση	1130; Κάστρο του Λάντσμπεργκ
Θάνατος	25 Ιουλίου 1195; Αββαείο του Χόχενμπεργκ
Εθνικότητα	Αλσατή
Χώρα πολιτογράφησης	Γαλλία
Θρησκεία	Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Μεσαιωνικά Λατινικά
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	Αββάϊσσα, συγγραφέας, εκπαιδευτικός, θρησκευτική μεταρρυθμίστρια.
Αξιοσημείωτο έργο	Συνέγραψε το Hortus Deliciarium
Προκάτοχος	Ρελίντα του Χόχενμπεργκ
Διάδοχος	Αδελαΐδα του Φάιμινγκεν
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	αββέσσα (1167–1195, Mont Sainte-Odile Abbey)
	Σχετικά πολυμέσα
	δεδομένα

Η Χέραντ του Λάντσμπεργκ (Herrade de Landsberg, 1130 - 25 Ιουλίου 1195) ήταν Αλσατή μοναχή και ηγουμένη στο Αββαείο του Χόχενμπεργκ. Συνέγραψε την εικονογραφημένη εγκυκλοπαίδεια Hortus Deliciarium (Ο Κήπος των Απολαύσεων). Θεωρείται πρωτοπόρα στους τομείς της γυναικείας εκπαίδευσης και τέχνης.

Η ζωή της

Η Χέραντ γεννήθηκε το 1130 στο Κάστρο του Λάντσμπεργκ στην Αλσατία και ήταν παιδί οικογένειας ευγενών. Όπως συνηθίζονταν εκείνη την εποχή, η Χέραντ μπήκε από πολύ μικρή στο μοναστήρι του Χόχενμπεργκ για να μορφωθεί. Η ζωή σε ένα μοναστήρι, όχι μόνο προσέφερε εκπαιδευτικές δυνατότητες σε ένα κορίτσι που δεν μπορούσε να βρει αλλού, αλλά αποτελούσε και πολύ πιο ευχάριστη εναλλακτική από τη σκληρή μοίρα της μέσης γυναίκας που ήταν υποχρεωμένη να παντρευτεί εξαιρετικά νεαρή, να κάνει πολλά παιδιά, κάτι που έθετε σε μεγάλο κίνδυνο τη ζωή της και την υγεία της, και να αντιμετωπίσει διακρίσεις, περιορισμούς, υποτίμηση, ακόμα και κακοποίηση. Ακόμα και οι ευγενείς γυναίκες ήταν υποχρεωμένες να παντρεύνται για πολιτικούς λόγους άντρες συχνά πολύ μεγαλύτερούς τους που δεν δίσταζαν ακόμα και να τις κακοποιήσουν και έπρεπε να φροντίζουν να κάνουν γρήγορα πολλά παιδιά. Ακόμα και αν ο σύζυγός τους πέθαινε, δεν είχαν δικαίωμα περιουσίας και έπρεπε να παντρευτούν γρήγορα κάποιον άλλον. Έτσι η Χέραντ ακολούθησε την ίδια πορεία που έπαιρναν και πολλές άλλες σύγχρονές της και έγινε μοναχή στο Αββαείο του Χόχενμπεργκ που βρίσκονταν περίπου 22 χλιόμετρα μακριά από το Στρασβούργο.

Τα αββαεία της εποχής αποτελούσαν προστατευμένους και ασφαλείς χώρους όπου τα κορίτσια μπορούσαν υπό την επίβλεψη, ενθάρρυνση και καθοδήγηση πεφωτισμένων αβαϊσσών όπως η Ριτσμπούργκα του Νορτχόσεν, η Ματθίλδη του Έσσεν, η Χαθουμόδα, η Γερβέργη Β΄ του Γκάντερσχαϊμ, η Ματθίλδη του Κέντλινμπεργκ και η Χίλντεγκαρντ του Μπίνγκεν να μορφωθούν και να αναπτύξουν ελεύθερα τις πνευματικές και καλλιτεχνικές τους δυνατότητες. Όπως έγραψε η ιστορικός Πενέλοπε Τζόνσον, οι μοναχές δεν ζούσαν απομονωμένες και παθητικές ζωές κλεισμένες μέσα στα μοναστήρια, αλλά “ενδυναμώνονταν συλλογικά μέσω των μοναστικών προνομίων και της ικανότητας να σκέφτονται και να ενεργούν χωρίς τη νοοτροπία της υποταγής των κοσμικών γυναικών.”^[2]

Η Χέραντ βρέθηκε στο Χόχενμπεργκ την εποχή που ήταν αβάϊσσα η Ρελίντα η οποία είχε ξεκινήσει ένα τεράστιο μεταρρυθμιστικό έργο καθώς εφάρμοσε τον Κανόνα του Αγίου Αυγουστίνου και μετέτρεψε το Αββαείο του Χόχενμπεργκ σε πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο για τις ευγενείς γυναίκες.

Γύρω στο 1170 η Ρελίντα απεβίωσε και τη θέση της κατέλαβε η Χέραντ που είχε σταδιακά αναρριχηθεί στην ιεραρχία. Η Χέραντ συνέχισε το μεταρρυθμιστικό έργο της προκατόχου της καθώς και την εκπαίδευση και την υποστήριξη των γυναικών και αποδείχθηκε ικανή και αγαπητή ηγουμένη.

Η θητεία της κράτησε περίπου 28 χρόνια. Το 1195 απεβίωσε και τη θέση της πήρε η Αδελαΐδα του Φάιμινγκεν.

Το έργο της

Την εποχή της Χέραντ (12ος αι.) θεωρούνταν ότι οι γυναίκες χρειάζονταν πνευματική καθοδήγηση και συνεχή παρακολούθηση από κάποιον τοπικό ιερέα. Ακόμα και η εκπαίδευση των γυναικών στα μοναστήρια απαιτούσε τη συμμετοχή αντρών αυθεντιών. Όμως εκείνη είχε παρατηρήσει επανειλημμένως από τη μία τις ελλείψεις που παρουσίαζαν συχνά οι επιβεβλημένοι άντρες εκπαιδευτές και από την άλλη τους περιορισμούς που επέβαλλαν στην εκπαιδευτική ύλη των γυναικών λόγω προκαταλήψεων.^[3] Έτσι το βασικό όραμα της Χέραντ, αλλά και των άλλων αβαϊσσών, ήταν να προσφέρουν στις γυναίκες ίσες εκπαιδευτικές δυνατότητες με εκείνες που απολάμβαναν οι άντρες και ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που να μην είχε να ζηλέψει τίποτα από εκείνο των αντρικών σχολών και η Χέραντ το κατάφερε. Οργάνωσε ένα εκπαιδευτικό σύστημα για τις γυναίκες που στηριζόταν στις ιδέες λογίων όπως ο Ανσέλμος, ο Βερνάρδος του Κλαιρβό, ο Πέτρος Λομβαρδός, η Χίλντεγκαρντ του Μπίνγκεν και ο Πέτρος Αβελάρδος, το έργο των οποίων αποτελούσε την καρδιά της αντρικής εκπαίδευσης και αντλούσε από αρχαίες και αραβικές πηγές. Σημαντικό για εκείνη ήταν επίσης ο εκσυγχρονισμός της εκπαίδευσης που θα έδινε έμφαση στις σύγχρονες θεολογικές και επιστημονικές σκέψεις και θα ανέπτυσσε την κριτική σκέψη των γυναικών. Έτσι αισθάνθηκε την ανάγκη να συγγράψει την εγκυκλοπαίδεια Hortus Deliciarium που σήμερα θεωρείται το μεγαλύτερο έργο της και με το οποίο "έδινε στο γυναικείο κοινό της μία ευρεία θεολογική εκπαίδευση ενώ παράλληλα το εξόπλιζε με με την ικανότητα να ξεχωρίζει ανάμεσα σε "καλούς" και "κακούς" ιερείς. Το Hortus Deliciarium μπορούσε να συμπληρώσει ή ακόμα και να αντικαταστήσει αν χρειαζόταν τα διδάγματα των αντρών διδασκάλων" και "ενσωματώνοντας κείμενα γραμμένα για ιερείς και σπουδαστές θεολογίας σε ένα έργο φτιαγμένο για γυναίκες, η Χέραντ διεκδίκησε ένα κομμάτι γνώσης το οποίο οι λόγιοι ισχυριζονταν ότι βρίσκονταν εκτός των γυναικείων δυνατοτήτων καθώς εκείνες δεν μπορούσαν να σπουδάσουν στα πανεπιστήμια."^[3] Με αυτόν τον τρόπο η Χέραντ απέδειξε ότι οι γυναίκες δεν θα έπρεπε να αποκλείονται από την εκπαίδευση.

Η Χέραντ είχε ήδη αρχίσει από το 1159 να συγγράφει το Hortus Deliciarium, πριν να γίνει αβάϊσσα, που ήταν ένα φιλόδοξο έργο που αποσκοπούσε στη συγκέντρωση όλων των γνώσεων της εποχής όλων των επιστημών, συμπεριλαμβανόμενης και της θεολογίας. Χαρακτηριστικό είναι ότι η ίδια η Χέραντ στην εισαγωγή του έργου της, σε ένα μήνυμα προς τον αναγνώστη, παρομοιάζει πολύ ποιητικά τον εαυτό της με μέλισσα που είναι το σύμβολο της συγκέντρωσης και οργάνωσης της γνώσης:

“σαν μέλισσα εμπνευσμένη από τον Θεό συγκέντρωσα από τα διάφορα λουλούδια των ιερών Γραφών και των φιλοσοφικών κειμένων αυτό το βιβλίο που ονομάζεται Ο Κήπος των Απολαύσεων και το έφτιαξα για να εξυμνήσω και να τιμήσω τον Χριστό και την εκκλησία και στο όνομα της δικής σου αγάπης σαν μια γλυκιά κερήθρα. Έτσι, σε αυτό το βιβλίο, οφείλεις να αναζητήσεις με σπουδή απολαυστική τροφή και να ευφράνεις την κουρασμένη σου ψυχή με τις μελένιες του δροσοσταλίδες.”^[3]

Οι Επτά Ελευθέριες Τέχνες. Εικόνα από το *Hortus Deliciarium*.

Στη συγγραφή του Hortus Deliciarium συμμετείχαν και ένα σωρό άλλες γυναίκες υπό την καθοδήγηση όμως και την επίβλεψη της Χέραντ που ήθελε να δώσει τη δυνατότητα και σε άλλες γυναίκες να εμπλακούν δημιουργικά με το έργο της. Το μεγαλύτερο κομμάτι του όμως έχει γραφτεί από την ίδια. Περιλαμβάνει αποσπάσματα από κλασικά και παγανιστικά έργα που συνδεύονται από μικρά ποιήματα που συνέθεσε η ίδια η Χέραντ. Σε κάποια σημεία έχει επίσης και μουσικές οδηγίες που καθοδηγούν σε πρώιμα παραδείγματα πολυφωνίας. Είναι γραμμένο σε δύο γλώσσες, τα Λατινικά και τα Γερμανικά, καθώς αποσκοπούσε στην εκπαίδευση τόσο των πιο “προχωρημένων” μαθητριών όσο και των πιο αρχάριων που με τον τρόπο αυτόν μπορούσαν να διαβάσουν το κείμενο και ταυτόχρονα να μάθουν Λατινικά.

Όπως είναι ο κανόνας για τα περισσότερα έργα της εποχής, αλλά όπως συνηθίζεται και στην περίπτωση των εγκυκλοπαιδειών, το Hortus Deliciarium δεν είναι ιδιαίτερα πρωτότυπο έργο αλλά είναι εξαιρετικά ευρύ και με πολυάριθμες και ποικίλλες πηγές που το καθιστούν εξαιρετικά έγκυρο και προσεγμένο. Το Hortus Deliciarium, πέρα από την αξία του ως εγκυκλοπαιδικό ανάγνωσμα, είναι εξαιρετικά σημαντικό και για δύο άλλους λόγους. Ο πρώτος είναι ότι επρόκειτο για ένα έργο που αποσκοπούσε στην εκπαίδευση των γυναικών και των νεαρών μοναχών στο Χόχενμπεργκ, κάτι που το καθιστά μοναδικό στην ιστορία της γυναικείας εκπαίδευσης. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι μας επιτρέπει να εξάγουμε συμπεράσματα για το επίπεδο, το βάθος και την ευρύτητα της εκπαίδευσης που λάμβαναν οι γυναίκες στα αββαεία της εποχής, που ήταν εξαιρετικά και εξαίρετα.

Ξεχωριστή μνεία γίνεται συνήθως στην εικονογράφηση του έργου που αποτελείται απο 344 ζωγραφιές που παρουσιάζουν αξιόλογη τεχνική αλλά και καλλιτεχνική φαντασία σπάνια για την εποχή της. Απεικονίζουν θεολογικά, φιλοσοφικά, λογοτεχνικά και ιστορικά θέματα, σκηνές από τη ζωή της συγγραφέα και πορτρέτα των γυναικών του αββαείου. Μία από τις πιο χαρακτηριστικες εικόνες είναι εκείνη που δείχνει την ίδια να κάθεται πάνω σε ένα δέρμα τίγης και να ηγείται “μίας στρατιάς γυναικείων ελαττωμάτων” ενάντια σε “μία στρατιά γυναικείων αρετών”. Η τελευταία εικόνα δείχνει τη Χέραντ και όλες τις υπόλοιπες γυναίκες που συνέβαλλαν στη δημουργία του έργου και αναγράφει ξεχωριστά το όνομα της κάθε μίας.

Το Hortus Deliciarium ολοκληρώθηκε το 1185 και φυλάχτηκε στο Αββαείο του Χόχενμπεργκ μέχρι τη Γαλλική Επανάσταση οπότε και μεταφέρθηκε στη δημοτική βιβλιοθήκη του Στρασβούργου. Εκεί το βρήκε ο Έγκελχαρντ το 1818 και το αντέγραψε. Το 1870 η βιβλιοθήκη του Στρασβούργου καταστράφηκε από πυρκαγιά κατά την πρωσική πολιορκία και έτσι χάθηκε και το πρωτότυπο έργο της Χέραντ. Όμως μία ομάδα ερευνητών υπό την ηγεσία της Ρόζαλι Γκριν^[3] κατάφερε να το διασώσει μέσω των αντιγράφων του. Το 1879 εκδόθηκε το αντίγραφο και σήμερα, αν και δεν διασώζεται το πρωτότυπο έργο, γνωρίζουμε το περιεχόμενό του.

Η κληρονομιά της

Η Χέραντ ήταν μία γυναίκα εξαιρετικής μόρφωσης, ηγετικής ικανότητας και διανόησης που εργάστηκε για τη μόρφωση των γυναικών και την εξύψωση της διάνοιας και του έργου τους. Διαμόρφωσε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα υψηλών προδιαγραφών για τις γυναίκες που δεν είχε να ζηλέψει τίποτα από τα αντρικά της εποχής της και ενθάρρυνε τη γυναικεία διανόηση και καλλιτεχνία και άφησε πίσω της ένα αξιόλογο και καλλιτεχνικά όμορφο ιστορικό κείμενο για χρήση των μελλοντικών γενεών. Η ίδια αποτελεί ένα υψηλό παράδειγμα προς μίμηση για τις γυναίκες τόσο στην εκκλησία όσο και στη διανόηση καθώς δεν επικαλέστηκε κάποια θεϊκή παρέμβαση για το έργο της αλλά στηρίχθηκε στη μόρφωσή της και αγωνίσθηκε για να διαδώσει τη σημασία της μόρφωσης για την αυτοπραγμάτωση των γυναικών σε όποιο τομέα και αν δραστηριοποιούνται. Αυτοί είναι οι λόγοι που σήμερα η Χέραντ του Λάντσμπεργκ,ανάμεσα σε άλλα, θεωρείται σημαντική φυσιογνωμία και ευεργέτιδα στον τομέα της εκπαίδευσης των γυναικών και στέκεται ισάξια δίπλα σε ονόματα όπως εκείνα της Χίλντεγκαρντ του Μπίνγκεν και της Ροσβίτα του Γκάντερσχαϊμ.

Παραπομπές

↑ wepa.unima.org/en/herrad-von-landsberg/.
↑ Penelope Delafield Johnson (1993) [1991]. Equal in monastic profession : religious women in Medieval France (1η έκδοση). Chicago: University of Chicago Press. ISBN 9780226401867. 404026173.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 J., Griffiths, Fiona (2007). The garden of delights : reform and renaissance for women in the twelfth century. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. ISBN 9780812239607. 759158220.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Sol oritur occasus nescius. Youtube.com. Τραγούδι της Χέραντ από το Hortus Deliciarium (ανακτήθηκε 23-09-2017)
Hortus Deliciarum. Youtube.com. Τραγούδια από το Hortus Deliciarum αλλά και από το έργο της Χίλντεγκαρντ του Μπίνγκεν. (ανακτήθηκε 25-10-2017)

[04df20f998cd9cccd5fa77e960d09eda51ee1b80-1] wepa.unima.org/en/herrad-von-landsberg/.

[2] Penelope Delafield Johnson (1993) [1991]. Equal in monastic profession : religious women in Medieval France (1η έκδοση). Chicago: University of Chicago Press. ISBN 9780226401867. 404026173.

[:0-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 J., Griffiths, Fiona (2007). The garden of delights : reform and renaissance for women in the twelfth century. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. ISBN 9780812239607. 759158220.

[1]

[2]

[3]