Προβολή πηγαίου κώδικα για τη σελίδα Χάρτα του Ρήγα

''{{καλό λήμμα}}''
[[Αρχείο:Χάρτα του Ρήγα, Κύρια παράσταση και τίτλος, 1797.jpg|thumb|Η κύρια παράσταση και τίτλος της Χάρτας του [[Ρήγας Φεραίος|Ρήγα Φεραίου]], από το 4ο φύλλο στην κάτω αριστερή πλευρά]]
Η '''Χάρτα του Ρήγα '''ή '''Χάρτα της Ελλάδος '''είναι μεγάλων διαστάσεων [[χάρτης]] που απεικονίζει τον ελλαδικό χώρο, τα [[Μικρά Ασία|Μικρασιατικά παράλια]] και την ευρύτερη περιοχή της [[Βαλκάνια|Βαλκανικής]] χερσονήσου νότια του [[Δούναβης|Δούναβη]]. Πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά έργα του [[Νεοελληνικός Διαφωτισμός|Νεοελληνικού Διαφωτισμού,]] έργο του [[Ρήγας Βελεστινλής|Ρήγα Βελεστινλή]], και το πιο σημαντικό δείγμα της ελληνικής [[χαρτογραφία]]ς της προεπαναστατικής περιόδου.<ref>Ε. Λιβιεράτος, 2008. Ρήγας Βελεστινλής, Η Χάρτα της Ελλάδος, 1796-97, συνοδευτικό έντυπο της μόνιμης έκθεσης χαρτών "Η Κοζάνη στον Κόσμο των Χαρτών", Κοζάνη: Λασσάνειος Δημοτική Χαρτοθήκη, http://cartography.web.auth.gr/Kozani/KOZ_Rigas.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120118151718/http://cartography.web.auth.gr/Kozani/KOZ_Rigas.pdf |date=2012-01-18 }}</ref><ref name=":62" /> Αποτελείται από δώδεκα φύλλα, διαστάσεων το καθένα περ. 50Χ70 εκ. και τυπώθηκε το [[1797|1796-97]] στη [[Βιέννη]].<ref>{{Cite book|title=A catalogue of printed maps of Greece, 1477-1800.|last=Zacharakis|first=C.G.|publisher=Sylvia Ioannou Foundation|year=2009|isbn=|location=Athens|page=|pages=}}</ref> Η Χάρτα περιλαμβάνει επιπλέον δέκα επιπεδογραφίες (τοπογραφικά σχέδια) αρχαίων πόλεων, 162 αρχαία και μεσαιωνικά νομίσματα, έναν κατάλογο σοφών και ηγεμόνων της περιοχής και ποικίλες συμβολικές παραστάσεις και σχόλια που αντλούνται από την ελληνική ιστορία και μυθολογία.

== Περιγραφή ==

=== Προετοιμασία και σύνταξη της Χάρτας ===
Ο χρόνος που απαιτήθηκε για να προετοιμαστεί η Χάρτα εκτιμάται από έξι μήνες<ref name=":10">Tolias G., 2010. “Maps printed in Greek during the Age of Enlightenment, 1665-1820”, ''e-Perimetron'', Vol. 5, No 1, :1-48.</ref> έως κάποια  χρόνια,<ref>Dascalakis A., 1937. ''Les œuvres de Rhigas Velestinlis, étude bibliographique suivie d'une réédition critique avec traduction française de la brochure révolutionnaire confisquée à Vienne en 1797'' (thèse). Paris.</ref><ref>Camariano N., 1938. “Contributions à la bibliographie des œuvres de Rigas Velestinlis”, ''Balcania'', I</ref> και συνέβη πριν την άφιξη του Ρήγα στη Βιέννη τον Αύγουστο του 1796 ή κατά τη διάρκεια της παραμονής του εκεί.

Την εποχή που ο Ρήγας ξεκινά να φτιάχνει την Χάρτα, η επιστημονική χαρτογραφία στην Ευρώπη είχε σημειώσει μεγάλη πρόοδο, κυρίως στις στρατιωτικές της εφαρμογές. Οι χάρτες της στρατιωτικής χαρτογραφίας όμως δεν ήταν γνωστοί στους λόγιους χαρτογράφους. Έτσι, τα χαρτογραφικά πρότυπα που χρησιμοποιεί ο Ρήγας είναι τα διαδεδομένα, κυρίως γαλλικά, και ιδιαίτερα οι χάρτες της σχολής του μεγάλου χαρτογράφου {{redwd|Γκυγιόμ Ντελίλ|Q1389662|Γκυγιόμ Ντελίλ}}, που κυριαρχούν στην ευρωπαϊκή χαρτογραφία τον 18ο αιώνα, καθώς και οι επανεκδόσεις τους.<ref name=":3">Λιβιεράτος, Ευάγγελος (2007). “Ζητήματα ‘χαρτογραφίας’ της Χάρτας του Ρήγα”, ''Η Χάρτα του Ρήγα Φεραίου (1797-2007),'' Συμπόσιο του Πολιτιστικού Ιδρύματος Τραπέζης Κύπρου, Λευκωσία 27 Οκτωβρίου, στο διαδίκτυο <nowiki>http://cartography.web.auth.gr/Kozani/Livieratos_Rigas_paper_EL_2.pdf</nowiki></ref><ref name=":4">Livieratos E., 2008. “On the cartography of Righas Charta”, ''e-Perimetron,'' Vol.3, No 3, :120-45, http://www.e-perimetron.org/Vol_3_3/Livieratos_a.pdf</ref> Η Χάρτα δεν είναι πρωτότυπο προϊόν, καθώς ο Ρήγας χρησιμοποίησε άλλους προγενέστερους χάρτες εμπλουτίζοντας τους, αλλάζοντας το γεωγραφικό παράθυρο της απεικόνισης και προσθέτοντας θεματική πληροφορία, σύμφωνα με τη δημοφιλή την εποχή εκείνη μέθοδο της συγκριτικής γεωγραφίας<ref name=":5">Τόλιας, Γιώργος (2010). “Αποχαιρετισμός στο Γένος. Αυτοκρατορία και πατριωτισμός στο χαρτογραφικό έργο του Ρήγα (1796-1797)”, ''Χάρτα της Ελλάδος,'' Ν. Κ. Κομνηνός (επιμ.), Αθήνα: Μένανδρος.</ref>, της σύγκρισης και επεξεργασίας δηλαδή των ποικίλων πηγών, χαρτών και βιβλίων ελληνικών και ξένων. Εντός της Χάρτας ο Ρήγας παρέθεσε έως και τέσσερα τοπωνύμια για κάθε οικισμό, συνολικά, περίπου 5.800 διαφορετικές ονομασίες.<ref name=":62">{{Cite book|url=http://ikee.lib.auth.gr/record/134409|title=Ρήγα Βελεστινλή, “Χάρτα της Ελλάδος”: μία χαρτογραφική προσέγγιση|last=Παζαρλή|first=Μαρία Θ.|publisher=Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών|year=2014|isbn=|location=Θεσσαλονίκη|page=}} (διδακτορική διατριβή) (CC-BY-SA).</ref>

Για την ταύτιση και επεξεργασία των τοπωνυμίων, εκτός των χαρτών, ο Ρήγας χρησιμοποίησε αρχαιογνωστικά βοηθήματα, όπως η ''Γεωγραφία Παλαιά και Νέα'' του [[Μελέτιος Μήτρου|Μελέτιου Μήτρου]] ή η ''[[Γεωγραφία νεωτερική|Νεωτερική Γεωγραφία]]'' των [[Γρηγόριος Κωνσταντάς|Κωνσταντά]] και [[Δανιήλ Φιλιππίδης|Φιλιππίδη]], η οποία ούτως ή άλλως περιλαμβάνεται στον κατάλογο των αντικειμένων που είχε μαζί του ο Ρήγας κατά τη σύλληψή του<ref>Άμαντος Κ., 1930 (1997). ''Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή.'' Αθήνα, :145-4, έγγραφο 52, Κατάλογος των αντικειμένων των κατασχεθέντων και μεταφερθέντων εις τα γραφεία αστυνομίας μετά την σύλληψιν του Ρήγα Βελεστινλή, 17 Μαρτίου 1797.</ref>, για κάποιες από τις επιπεδογραφίες τον ''Άτλαντα'' του {{redwd|Ζαν Ντενί Μπαρμπί ντου Μποκάζ|Q910954|Ζαν Ντενί Μπαρμπιέ ντυ Μποκάζ}},<ref>Barbié du Bocage J.-D., 1788. ''Recueil de cartes géographiques, plans, vues et médailles de l’ ancienne Grèce relatifs au voyage du jeune Anacharsis, précédé d’une analyse critique de cartes,'' Paris: De bure aîné.</ref> για τα νομίσματα διάφορα νομισματικά εγχειρίδια, όπως αυτά του αυτοκρατορικού μουσείου της Βιέννης,<ref>Eckel J., 1775. ''Numi veteres anecdoti ex museis Caesareo Vindobonensi, Florentino magni Ducis Etruriae, Granelliano nunc Caesareo, Vitzaiano, Festelicsiano, Savorgnano Veneto, aliisque'', Viennae.</ref><ref name=":11">Λάιος Γ., 1960. “Οι Χάρτες του Ρήγα. Έρευνα επί νέων πηγών”, ''Δελτίον Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας Ελλάδος'', τ. 14., :231-312.</ref><ref>Πέννα Β. 1998. “Τα νομίσματα της Χάρτας του Ρήγα”, ''Η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή,'' επιμ. Δ. Καραμπερόπουλος, Αθήνα: Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, :95.</ref> ή προγενέστερους χάρτες οι οποίοι περιείχαν νομίσματα ως διακόσμηση<ref>Παζαρλή Μ., 2001. ''Ένας ‘άγνωστος’ χάρτης από τη συλλογή της [[Εθνική Χαρτοθήκη|Εθνικής Χαρτοθήκης]], πηγή έμπνευσης για τη χάρτα του Ρήγα.'' Θεσσαλονίκη: [[Εθνική Χαρτοθήκη]], <nowiki>http://cartography.web.auth.gr/</nowiki> Maplibrary/New/Har_Paz.pdf</ref>. Προσθήκες του Ρήγα εξάλλου είναι και ο αλφαβητικός κατάλογος σημαντικών ηρώων, φιλοσόφων, βασιλέων κ.ά. προσώπων της αρχαίας ιστορίας (φ. 10, 11) και ο χρονολογικός κατάλογος των ηγεμόνων που ξεκινά από τον [[Αλέξανδρος ο Μέγας|Μέγα Αλέξανδρο]] και καταλήγει στον σύγχρονο σουλτάνο [[Σελίμ Γ΄]] (φ. 12, 2, 3), αναπαριστώντας έτσι τη σύνδεση του χώρου με το ιστορικό συνεχές και την ανθρώπινη δραστηριότητα, ανεξαρτήτως καταγωγής, καθώς και τα ιστορικά και μυθολογικά σχόλια δίπλα σε συγκεκριμένα τοπωνύμια, που αφορούν σε γεγονότα της αρχαίας και ρωμαϊκής κυρίως ιστορίας, αλλά και σύγχρονα συμβάντα: τόποι γέννησης επιφανών προσώπων, σημαντικά μνημεία, ιστορικές μάχες και σημαντικά μνημεία της αρχαιότητας, συνθηκολογήσεις της [[Υψηλή Πύλη|Υψηλής Πύλης]] και κινήματα, πληροφορίες για τις φυσικές πρώτες ύλες ή τη βιοτεχνική παραγωγή κ.ά.<ref name=":62" />

=== Τα χαρτογραφικά πρότυπα ===
Ο Ρήγας κατέφυγε σε περισσότερα από ένα πρότυπα προκειμένου να καλύψει ολόκληρη την περιοχή που περιλαμβάνεται μέσα στο γεωγραφικό παράθυρο της Χάρτας. Τα πρότυπα στα οποία καταφεύγει ο Ρήγας ανήκουν στη λεγόμενη “τυπολογία Ντελίλ”<ref name=":3" /><ref name=":4" />, χάρτες δηλ. που ακολουθούν τα πρότυπα της σχολής του {{redwd|Γκυγιόμ Ντελίλ|Q1389662|Γκυγιόμ Ντελίλ}} και εκδόθηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια του 18<sup>ου</sup> αιώνα, τουλάχιστον μέχρι το 1795, εποχή κατά την οποία ο Ρήγας ασχολείται με τη σύνταξη της Χάρτας. Είναι σημαντικό να σημειωθεί εντούτοις, ότι στους χάρτες της τυπολογίας Ντελίλ συγκαταλέγονται έργα του ίδιου του Ντελίλ αλλά και άλλων χαρτογράφων που αντιγράφουν και επανεκδίδουν τους χάρτες του με ή χωρίς προσθήκες. Πρόσφατη μελέτη<ref name=":15" /> απέδειξε ότι ο Ρήγας χρησιμοποίησε ως πρότυπο της  “τυπολογία Ντελίλ” αυτό του Γερμανού χαρτογράφου [[:en:Matthäus_Seutter|Matthäus Seutter]]. Η συνήθης πρακτική στη λόγια χαρτογραφία του 18<sup>ου</sup> αιώνα  να εκδίδονται πολλές φορές οι ίδιοι χάρτες από τον ίδιο χαρτογράφο ή από άλλους, η απουσία κάθε σχετικής μνείας σε πηγές στη Χάρτα, αλλά και η σαφής αναφορά ότι ο Ρήγας είχε κατά τη σύλληψή του στις αποσκευές του χάρτες γερμανικής προέλευσης δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για την αναζήτηση ενός μόνο συγκεκριμένου χάρτη που να χρησιμοποιήθηκε από τον Ρήγα<ref name=":3" /><ref name=":4" />, πέρα από το γεγονός ότι και η Χάρτα ακολουθεί το γενικό πρότυπο των χαρτών του Ντελίλ. Ανάμεσα στους χάρτες που έχουν προταθεί, περιλαμβάνονται:
* Για την περιοχή Ελλάδας - Μ. Ασίας, οι χάρτες του Matthäus Seutter με τιτλο “''Graeciae Antiquae Designatio Nova...''<ref>{{Cite web|url=https://www.europeana.eu/el/item/9200517/ark__12148_btv1b53036646t|title=www.europeana.eu}}</ref>''“ (Άουγκσμπουργκ 1730)'' . Πρόκειται για δύο χάρτες που απεικόνιζουν τον ευρύτερο Ελλαδικό χώρο (''Graeciae Pars Meridionalis'' και ''Graeciae Pars Septentrionalis), και που έχουν σαν αρχικό πρότυπο τους αντίστοιχους του Γάλλου χαρτογράφου Γκυγιόμ Ντελίλ (Παρίσι'' 1707). Επίσης, αγγλικοί χάρτες των J. Blair (1768) με ομοιότητες στο βόρειο τμήμα, J. Senex (1720) και E. Bowen (1715), R. De Vangondy (1755), Homann (1737) κ.ά.<ref name=":8">Λιβιεράτος Ε., 1998. “Μία χαρτογραφική ανάγνωση της Χάρτας του Ρήγα”, ''200 Χρόνια της Χάρτας του Ρήγα 1797-1997,'' Πρακτικά επιστημονικής ημερίδας, Κοζάνη 18 Οκτωβρίου 1997. Θεσσαλονίκη: ΧΕΕΕ / Παρατηρητής, σ. 77-83.</ref><ref name=":6">Μελάς, Βίκτωρ Θ. (1997). ''Η Χάρτα του Ρήγα.'' Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.</ref>
* Για το τμήμα ΒΑ του Δούναβη, ο χάρτης του {{redwd|Τζοβάνι Αντόνιο Ρίτζι Τζανόνι|Q2903895|Ρίτζι Τζανόνι}}, ''Carte de la Partie Septentrionale de l' empire Otoman'', Παρίσι 1774 και ο χάρτης του Τρανσυλβανού μηχανικού Ρούχερντορφ (''Ferdinand Joseph Ruhedorf''), ''Mappa Specialis Walachiae'', 1788.<ref name=":5" /><ref name=":7">{{fr}} {{Cite journal|url=https://ahrf.revues.org/106#tocto1n2|title=La carte de Grèce de Rigas et le nom de la Grèce / Analyse de la carte|last=Guiomar|first=Jean-Yves|last2=Lorain|first2=Marie-Thérèse|date=2000}}</ref><ref name=":9">Καραμπερόπουλος Δ. (1998). “Η Χάρτα της Ελλάδος του Ρήγα. Τα πρότυπά της και νέα στοιχεία”, ''Η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή,'' Δ. Καραμπερόπουλος (επιμ.), Αθήνα: Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα και σε ανάτυπο, Αθήνα 1998.</ref>
Έτσι ο Ρήγας χρησιμοποίησε χάρτες τριών κυρίως τύπων,<ref name=":3" /> τροποποιώντας και συμπληρώνοντας από άλλες πηγές το γεωγραφικό παράθυρο. Η διεύρυνση αυτή του ιστορικού χώρου έγινε εν μέρει για να περιλάβει τις περιοχές στις οποίες απαντάται η γεωγραφική διασπορά του ελληνισμού, αλλά και επειδή η Χάρτα, παρά τον τίτλο της που επιμένει στην απεικόνιση της αρχαίας Ελλάδας, δεν παύει να απεικονίζει την περιοχή όπου ο Ρήγας έχει αντιληφθεί ως θέατρο της μελλοντικής επανάστασης, τα εδάφη δηλαδή της [[Οθωμανική Αυτοκρατορία|Οθωμανικής Αυτοκρατορίας]] στην  Ευρώπη νοτίως του [[Δούναβης|Δούναβη]] και στη [[Μικρά Ασία]].<ref>Παζαρλή, Μαρία Θ. (2014). Ρήγα Βελεστινλή, Χάρτα της Ελλάδος..., ό.π., σελ. 96.</ref> Οι χάρτες που χρησιμοποίησε ο Ρήγας είχαν τις στερεότυπες μικρές διαστάσεις που ήταν δημοφιλείς την εποχή εκείνη, έως 70Χ100 εκ. Φαίνεται ότι ο Ρήγας χρησιμοποίησε τον [[Παντογράφος|παντογράφο]], ένα σχεδιαστικό εργαλείο αναλογικής μεταφοράς σχεδίου από πρωτότυπο σε αντίγραφο, στην ίδια, μεγαλύτερη ή μικρότερη κλίμακα προκειμένου να μεταφέρει και να μεγεθύνει τις απεικονίσεις των ακτογραμμών και τα σχήματα και τη σχετική θέση των τοπωνυμίων.<ref name=":3" />

[[File:Χάρτα του Ρήγα, 1797 - Rigas Charta of Greece, 1797.jpg|thumb|Ο χάρτης στο σύνολο του]]

=== Εκτύπωση ===
Ο χάρτης τυπώθηκε στη [[Βιέννη]] το 1797, στο τυπογραφείο του J. Nitsch, σε 1220 αντίτυπα. Χαράκτης του χάρτη ήταν ο γνωστός χαράκτης και καλλιτέχνης της εποχής [[Φρανσουά Μίλερ]] (Franz Mueller), ενώ η χρηματοδότηση της εκτύπωσης έγινε από τον [[Ευστράτιο Αργέντη]] με το ποσό των 1100 [[Φιορίνι|φιορινιών]].<ref name=":14">{{Cite book|title=Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή και των συν αυτώ μαρτυρησάντων εκ των εν Βιέννη αρχείων εξαχθέντα|last=Λεγράνδ|first=Αιμίλιος|last2=Σπ. Λάμπρου|publisher=Τυπογραφείο Αφων Περρή|year=1891|isbn=|edition=Ανατύπωση Αθήνα: Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών Βελεστίνου Ρήγα, 2000|location=Αθήνα|page=}}</ref>  Εκτυπώθηκε τμηματικά (το πρώτο, αυτόνομο φύλλο με την επιπεδογραφία της Κωνσταντινούπολης το 1796, τα τρία επόμενα στις αρχές του 1797 και τα υπόλοιπα μέχρι το τέλος Μαΐου)<ref>{{Cite book|title=Ρήγας Βελεστινλής. Ο πρωτομάρτυρας της Ελληνικής Επανάστασης|last=Woodhouse|first=C. M.|publisher=Παπαδήμα|others=μτφ. Ν. Νικολούδης|year=1997|isbn=|location=Αθήνα|page=}}</ref>, και διατέθηκε ολοκληρωμένη στο εμπόριο στις αρχές Μαΐου του 1797. Σύμφωνα με τα γνωστά δεδομένα, εκτιμάται ότι έγιναν τουλάχιστον 2 εκδόσεις της Χάρτας με μικρές διαφορές μεταξύ τους.<ref name=":2" />  Κάθε φύλλο της Χάρτας πωλούνταν προς 2 φλορίνια ή τρία γρόσια, ολόκληρη δηλαδή η Χάρτα κόστιζε 24 αυστριακά φλορίνια ή 36 γρόσια, την εποχή που ένα ακριβό βιβλίο 500 σελίδων κόστιζε 2 αυστριακά φλορίνια ή ενώ, ο μικρότερος κατά το ήμισυ σε διαστάσεις Πίνακας της Ελλάδος του Α. Γαζή, επρόκειτο να πωλείται λίγα χρόνια αργότερα μόλις προς 5 φλορίνια.<ref name=":10" /> Στην υψηλή σχετικά τιμή της Χάρτας αποδίδεται μεταξύ άλλων και η μικρή διάδοσή της στην Ελλάδα. Παρόλα αυτά, ο αριθμός των αντιτύπων που τυπώθηκαν είναι αρκετά μεγάλος για τα εκτυπωτικά δεδομένα της εποχής, ενώ το γεγονός ότι ανάμεσα στα έργα του Ρήγα, με εξαίρεση τα επαναστατικά, η Χάρτα έχει το μεγαλύτερο τράβηγμα αντιτύπων, είναι ενδεικτικό και των προσδοκιών και των προθέσεων που είχε για αυτή ο συντάκτης της.<ref name=":62" /> Για την εκτύπωση χρησιμοποιήθηκε ολλανδικό χαρτί “elephant” ή “ελέφας”, ονομασία που αποδίδεται στις διαστάσεις του χαρτιού ή την ποιότητά του.<ref name=":12">{{Cite book|title=Χαρτογραφίας και Χαρτών Περιήγησις: 25 αιώνες από τους Ίωνες στον Πτολεμαίο και τον Ρήγα|last=Λιβιεράτος|first=Ευάγγελος|publisher=[[Εθνική Χαρτοθήκη]]|year=1998|isbn=|location=Θεσσαλονίκη|page=229-249}}</ref> Οι διαστάσεις του τελικού χάρτη ήταν περ. 2,10x2 μέτρα, με το κάθε φύλλο να είναι 70 x 50 εκατοστά, διαστάσεις μνημειώδεις για τα δεδομένα της εποχής (μέχρι τότε, οι συνήθεις διαστάσεις των επιτοίχιων χαρτών που εκδίδονται στα ελληνικά δεν ξεπερνούν τα 1,5x0,7 μέτρα)<ref name=":10" /> και ενδεικτικές της πρόθεσης του Ρήγα να χρησιμοποιείται αυτοτελώς ο χάρτης και όχι ως απλό παρακολούθημα των άλλων έργων του<ref>{{Cite book|title='Χάρτινοι καθρέφτες' της Ελλάδας από την Αναγέννηση στην Παλιγγεννεσία (1406-1821)|last=Λιβιεράτος|first=Ευάγγελος|publisher=Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης|year=2005|isbn=|location=Θεσσαλονίκη|page=}}</ref>.

=== Ο τίτλος ===
[[Αρχείο:ΗΡΑΚΛΗΣ ΑΜΑΖΟΝΑ.jpg|μικρογραφία|1. Λεπτομέρεια από το cartouche του χάρτη με τίτλο «Carte de l'Asie mineure ou de la Natolie...». Χαρτογράφος: Johann Matthias Hase. Εκδ: Homman Heirs. Νυρεμβέργη 1743. 2. Λεπτομέρεια από τη σελιδα τιτλου της Χάρτας της Ελλάδος του Ρήγα Βελεστινλή. Βιέννη 1797.]]
Ο τίτλος της Χάρτας δίνει μία σειρά από απαραίτητα στοιχεία για την τεκμηρίωσή της: Τη χρονολογία εκτύπωσης, 1796 για το πρώτο φύλλο και 1797 για ολόκληρο το έργο, τους συντελεστές του έργου, τον Ρήγα ως εκδότη και τον Φρανσουά Μίλερ ως χαράκτη, τη Βιέννη ως τόπο έκδοσης, το περιεχόμενο του χάρτη ως χάρτη της αρχαίας Ελλάδος με τα όρια του γεωγραφικού παραθύρου της, με ονομασίες, επιπεδογραφίες πόλεων, νομίσματα κλπ. Πρόσφατη έρευνα ανέδειξε τα εικονογραφικά πρότυπα, από χάρτες και χαρακτικά, που χρησιμοποίησε ο Ρήγας προκειμένου να δημιουργήσει την επιβλητική σελίδα τίτλου της Χάρτας. Σε ποιά βιβλία και χάρτες εντόπισε τις παραστάσεις, από την αρχαία ελληνική ιστορία και μυθολογία (Μάχη Ηρακλή με Αμαζόνα, Θυσία στο Ολύμπιο Δια, Δευκαλίωνας και Πύρρα, Ολυμπιακοί Αγώνες, Αργώ) και ποιές ήταν οι αλλαγές που επέφερε σε αυτές έτσι ώστε να περάσει τα μηνύματα που επιθυμούσε<ref name=":15">{{Cite book|title=Τα εικονογραφικά πρότυπα των παραστάσεων που περιβάλλουν τον τίτλο της Χάρτας της Ελλάδος.|first=Εμμανουήλ-Κωνσταντίνος|last=Μιχαήλου|publisher=Μένανδρος|isbn=978-618-5447-11-3|year=2021|location=Αθήνα|page=1-104}}</ref>.

Ο πλήρης τίτλος του χάρτη είναι:

''Χάρτα τῆς Ἐλλάδος ἐν ἦ περιέχονται αἰ νῆσοι αὐτής και μέρος των εἰς την Εὐρώπην και Μικράν Ἀσίαν Πολυαρίθμων Ἀποικιών Αὐτής, περιοριζομένων ἀπ’ άνατολών διά τῶν Μύρων τῆς Λυκίας μέχρι τού Ἀργαθονίου ὄρους τῆς Βιθυνίας, ἀπ’ ἄρκτου διά τού Ἀκ Κερμανίου, τῶν Καρπαθίων ὀρών καί Δουνάβεως καί Σάββα τῶν ποταμῶν, ἀπό δυσμῶν διά τού Οὔνα καί τού Ἰωνίου πελάγους, ἀπό Δε μεσημβρίας διά τού Λιβυκού. Τά πλείω μέ τάς παλαιάς καί νέας ὀνομασίας. Πρός δέ 9 ἐπιπεδογραφίαι τινών περιφήμων πόλεων καί τόπων ΑΥΤΗΣ, συντείνουσαι εἴς τῆν κατάληψιν τού Νέου ΑΝΑΧΑΡΣΙΔΟΣ, μία χρονολογία τῶν βασιλέων καί μεγάλων ἀνθρώπων ΑΥΤΗΣ, 161 τύποι ἐλληνικών νομισμάτων, ἐρανισθέντων ἔκ τού αὐτοκρατορικού ταμείου τῆς Ἀουστρίας πρός ἀμυδράν Ἰδέαν τῆς ἀρχαιολογίας. Ἐν σῶμα εἴς 12 τμήματα νῦν πρώτον ἐκδοθείσα, παρά τού Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού, χάριν τῶν Ἐλλήνων καί φιλελλήνων. 1797. Ἐχαράχθη παρά τού Φρανσουά Μήλλερ ἔν Βιέν.''

=== Το περιεχόμενο του χάρτη: το γεωγραφικό παράθυρο και άλλα θέματα ===
Η περιοχή που απεικονίζεται στη Χάρτα, σύμφωνα και με την περιγραφή του τίτλου, είναι η περιοχή που ορίζεται από τον [[Δούναβης|Δούναβη]] και το [[Λιβυκό Πέλαγος]] κατά γεωγραφικό πλάτος και από την [[Αδριατική θάλασσα|Αδριατική]] μέχρι τον [[Εύξεινος Πόντος|Εύξεινο Πόντο]] κατά γεωγραφικό μήκος, μαζί με μέρος της [[Μικρά Ασία|Μικράς Ασίας]], τα νησιά του [[Αιγαίο Πέλαγος|Αιγαίου]] και του [[Ιόνιο Πέλαγος|Ιονίου]] πελάγους, την [[Κρήτη]] και τα [[Δωδεκάνησα]]. Πρόκειται για ένα γεωγραφικό παράθυρο που ορίζεται με το όνομα της Ελλάδας, στα πρότυπα της παράδοσης που καθιερώνεται από τα μέσα του 16ου αιώνα με αντίστοιχες απεικονίσεις της [[Κλαύδιος Πτολεμαίος|πτολεμαϊκής]] γεωγραφίας από τον [[Μάρτιν Βαλντζεεμύλλερ]] και τον {{redwd|Σεμπάστιαν Μούνστερ|Q61073|Σεμπάστιαν Μούνστερ}} και του Κερκυραίου [[Νικόλαος Σοφιανός|Νικόλαου Σοφιανού]] με σαφή γεωγραφική αναφορά στη Γ  ́, Δ  ́, E  ́ και ΣΤ  ́ Διοίκηση της [[Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία|Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας]], όπως αναδιατάχθηκε από τις μεταρρυθμίσεις του [[Διοκλητιανός|Διοκλητιανού]] σε [[Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία|Δυτική]] και [[Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία|Ανατολική]] αυτοκρατορία.<ref name=":12" /> Έτσι εξηγείται και η ασάφεια που προκύπτει από τη δήλωση του τίτλου, ότι ο χώρος που απεικονίζεται αντιστοιχεί στον χώρο της ελληνικής παρουσίας κατά την αρχαιότητα και τα ερωτήματα που προκύπτουν από την επιλογή του Ρήγα να καλύψει την [[Ιταλία]] και τη [[Σικελία]], χώρους με σημαντική ελληνική παρουσία κατά την αρχαιότητα, να μην περιλάβει την [[Κύπρος|Κύπρο]] ή τη [[Μαύρη Θάλασσα]] και να επεκτείνει προς βορρά το γεωγραφικό του παράθυρο.<ref name=":62" />

Ο χάρτης περιλαμβάνει επίσης:<ref name=":62" /><ref name=":11" />
* Δέκα "επιπεδογραφίες", δηλ. τοπογραφικά σχέδια (Πλαταιές, Σαλαμίνα, Αθήνα, Θερμοπύλες, Σπάρτη, Δελφοί, Ολυμπία, Κωνσταντινούπολη, Σεράι, Φέρες) και δύο όψεις (Κωνσταντινούπολη, Δελφοί) σημαντικών πόλεων ή τοποθεσιών της αρχαιότητας, οι οποίες στην πλειονότητά τους προέρχονται από μεταγραφές και μεταφράσεις έργων που κυκλοφορούσαν στην Ευρώπη την ίδια εποχή,
* Μία κάτοψη [[Αρχαίο ελληνικό θέατρο|αρχαίου ελληνικού θεάτρου]] (φ. 4),
* 162 νομίσματα στις δύο όψεις τους, με σχόλια για τις παραστάσεις, την προέλευση και το υλικό του νομίσματος,
* Στα περιθώρια του χάρτη, έναν κατάλογο σημαντικών προσώπων και ηγεμόνων της περιοχής από την αρχαιότητα μέχρι τη σύγχρονη εποχή: Αλφαβητικός κατάλογος αρχαίων ηρώων, φιλοσόφων και άλλων προσωπικοτήτων (φ. 10-11) και χρονολογικός κατάλογος αρχαίων ηγεμόνων, βυζαντινών αυτοκρατόρων και οθωμανών σουλτάνων, από τον [[Αλέξανδρος ο Μέγας|Μέγα Αλέξανδρο]] μέχρι τον σύγχρονο του Ρήγα σουλτάνο [[Σελίμ Γ΄|Σελήμ Γ΄]]),
* Μυθολογικές κ.ά. συμβολικές παραστάσεις που πλαισιώνουν τον τίτλο του χάρτη (φ. 4),
* Ποικίλα σχόλια του Ρήγα αρχαιογνωστικού κυρίως ενδιαφέροντος, διάσπαρτα στον χάρτη, δίπλα σε τοπωνύμια,
* Περισσότερα από 5800 τοπωνύμια (συχνά αναφέρονται για την ίδια τοποθεσία η αρχαία μεσαιωνική και σύγχρονη ονομασία της),
* Ρόδο των ανέμων, χρονική κλίμακα, υπόμνημα (φ. 3).

=== Ο επικοινωνιακός χαρακτήρας της Χάρτας ===
Ο Ρήγας Βελεστινλής ήταν λόγιος και πολύγλωσσος (μιλούσε τουλάχιστον πέντε γλώσσες)<ref>ελληνικά, ιταλικά, γαλλικά, γερμανικά, τουρκικά και αραβικά. Woodhouse C. M., 1997. ''Ρήγας Βελεστινλής. Ο πρωτομάρτυρας της Ελληνικής Επανάστασης'', Ν. Νικολούδης (μτφ.), Αθήνα: Παπαδήμα, σελ. 32.</ref>, με εμπειρία στη διπλωματία και την πολιτική, με αξιόλογη εμπορική δραστηριότητα και με διαμορφωμένη πολιτική σκέψη, προσανατολισμένη στη δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους στα Βαλκάνια, που θα προέκυπτε μετά από μία κοινωνική και πολιτική επανάσταση στα πρότυπα της Γαλλικής Επανάστασης.<ref name=":5" /> Μία τέτοια επανάσταση όμως προϋπέθετε την πνευματική αναγέννηση του Γένους, και μάλιστα με μέσα εκλαϊκευμένα, πριν την οργάνωση της επαναστατικής δράσης. Γι΄αυτό, πριν τη συγγραφή των επαναστατικών του κειμένων, ο Ρήγας ασχολήθηκε με τη συγγραφή και μετάφραση έργων λογοτεχνικών, επιστημονικών, ιστορικής γεωγραφίας κλπ., κυρίως σημαντικών εκπροσώπων του Γαλλικού [[Διαφωτισμός|Διαφωτισμού]] .<ref name=":8" /> Φαίνεται όμως πως ο ίδιος είχε κατανοήσει ότι η πνευματική αφύπνιση και μόρφωση των υπόδουλων έπρεπε να γίνει με μέσα εύκολα κατανοητά κι όχι με δυσνόητα ογκώδη εγχειρίδια. Ο ίδιος ο Ρήγας στον πρόλογό του στο έργο "[[Φυσικής απάνθισμα]]" κατακρίνει, μεταφράζοντας από τα γαλλικά, τη συνήθεια των δασκάλων της εποχής να χρησιμοποιούν ατελείωτα κείμενα και λέξεις που κουράζουν με τη "γριφότητα του ελληνισμού".<ref name=":13">Παζαρλή 2014, ό.π., σελ. 120-124.</ref> Εξοικειωμένος καθώς φαίνεται ότι ήταν ο Ρήγας με τη χρήση συμβόλων και κωδίκων από την εμπειρία του στους ανώτερους ηγετικούς κύκλους της [[Οθωμανική Αυτοκρατορία|Οθωμανικής αυτοκρατορίας]] και των [[Φαναριώτες|Φαναριωτών]], εκτίμησε την εποπτική αποτελεσματικότητα που έχει ο χάρτης, ως συνοπτικός και άμεσος φορέας μετάδοσης ενός όγκου πληροφορίας που υπό άλλες συνθήκες θα απαιτούσε τόμους βιβλίων και λόγου για να μεταδοθεί.<ref name=":8" /><ref name=":13" /><ref>Λιβιεράτος Ε., 2001. “Σχόλια περί τη Γεωγραφία, τους χάρτες και τις ελληνικές τους ‘περιπλοκές’”, ''Γεωγραφίες,'' Νο 1: 56-72.</ref>

Η Χάρτα από πολύ νωρίς θεωρήθηκε ένα από τα πιο σημαντικά έργα του Ρήγα, συμπλήρωμα του [[Θούριος|Θούριου]] και σημαντικό εργαλείο για τη διάδοση των επαναστατικών του ιδεών. Το ότι ο Ρήγας επέλεξε να χρησιμοποιήσει έναν χάρτη για τη διασπορά των επαναστατικών του ιδεών, επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι κατά τη σύλληψη και τις ανακρίσεις που ακολούθησαν, οι αυστριακοί ανακριτές επέμεναν ιδιαίτερα στο να αποδίδουν επαναστατικό χαρακτήρα στην έκδοση της Χάρτας.<ref name=":14" /> Στον τίτλο της Χάρτας αναφέρεται ότι πρόκειται για συμπλήρωμα της έκδοσης του [[Νέος Ανάχαρσις|Νέου Ανάχαρση]] στα ελληνικά, στην πραγματικότητα όμως πρόκειται για ένα αυτόνομο έργο που  λειτουργεί σε πολλά επίπεδα: γνωριμία με τον τόπο και τους ανθρώπους, με την ιστορία, με το παρελθόν, αναπόφευκτη σύγκριση με το σκοτεινό παρόν, όνειρο για ένα καλύτερο μέλλον.<ref name=":62" /> Σε κανένα σημείο της Χάρτας δεν γίνεται ξεκάθαρη αναφορά σε μελλοντική επανάσταση - παρόλα αυτά, ο επαναστατικός της χαρακτήρας γίνεται από την πρώτη στιγμή κατανοητός: "Οι περιοχές αυτές άκμασαν όταν ήταν ελεύθερες, έτσι ζούσαν και προόδευσαν οι άνθρωποι που έζησαν πριν από εμάς εδώ, αν τα κατάφεραν εκείνοι μήπως μπορούμε να τα καταφέρουμε κι εμείς;".<ref name=":6" /> Η εντύπωση αυτή ενισχύεται με τις συμβολικές παραστάσεις από την ελληνική μυθολογία και ιστορία, με συχνές αναφορές στις κινητήριες δυνάμεις του ελληνισμού, τη νεωτερικότητα, την κινητικότητα, την παιδεία, τη δράση.<ref name=":62" /><ref name=":5" /><ref name=":8" />

Ο Ρήγας έφτιαξε έναν χάρτη που απευθύνονταν στο Ευρύ Κοινό: εξίσου στους εξοικειωμένους με τα χαρτογραφικά μορφωμένους φιλέλληνες, στην περιορισμένη εγγράμματη και εύπορη ελίτ των Ελλήνων της Διασποράς και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, στους λογίους, αλλά και στους απλούς, αγράμματους ανθρώπους που έπρεπε και αυτοί να βρουν σημεία αναφοράς. Η υψηλή σχετικά τιμή του βέβαια μπορεί να έκανε την αγορά της εφικτή μόνο από τους πλούσιους, ο Ρήγας όμως γνώριζε ότι το κοινό μπορούσε να τη δει ή να τη μελετήσει στις βιβλιοθήκες και και σχολεία κατόπιν δωρεάς, όπως άλλωστε έγινε με τα αντίτυπα που σώζωνται σήμερα στην [[Κοβεντάρειος Βιβλιοθήκη|Κοβεντάρειο Βιβλιοθήκη]] της [[Κοζάνη]]ς ή την [[Πασχάλειος Σχολή|Πασχάλειο Σχολή]] του [[Καπέσοβο Ιωαννίνων|Καπεσόβου]]. Μπορούσε εξίσου να χρησιμοποιηθεί ως επιτοίχιος, ώστε να διακοσμήσει τις βιβλιοθήκες ή τους τοίχους των σπιτιών των εύπορων και μορφωμένων ανθρώπων της εποχής ή να παραμείνει σε φύλλα λυτά ή δεμένα σε τόμο σαν άτλαντας, ώστε να καλύψει εκπαιδευτικές ανάγκες σχολείων ή βιβλιοθηκών και να μπορεί να μελετηθεί κάθε φύλλο χωριστά.<ref name=":62" /><ref name=":8" />

==Τμήματα του χάρτη==
{{Χάρτα του Ρήγα|collapse=true}}

== Οι δύο εκδόσεις της Χάρτας ==
[[Αρχείο:RigasCharta Typoi.jpg|μικρογραφία|Οι διαφορές ανάμεσα στους τύπους Α και Β είναι δεκατρείς: Φαίνεται ότι στον Τύπο-Β έχουμε την προσθήκη ενός δρόμου, ενός σχολίου, ενός συμβόλου όρους και έξι τοπωνυμίων, ενώ διαφέρει η χάραξη δύο ποταμών και δύο ακόμα τοπωνύμια αναφέρονται αποσπασματικά.]]
Για περισσότερα από 200 χρόνια από την κυκλοφορία της Χάρτας, ήταν αποδεκτό στη βιβλιογραφία ότι υπήρξε μία μόνο έκδοσή της το έτος 1797. Άλλωστε στην ίδια τη Χάρτα αναφέρεται ως χρονολογία  έκδοσης το 1796 για το πρώτο φύλλο και το 1797 για τα υπόλοιπα έντεκα φύλλα. Ωστόσο, πρόσφατες έρευνες<ref name=":2">{{Cite journal|url=http://www.e-perimetron.org/Vol_3_3/Livieratos_b.pdf|title=On the unveiling of two versions of Rigas Velestinlis Charta|last=Livieratos|first=Evangelos|date=2008|journal=e-Perimetron, Vol. 3, No 3 (2008), www.e-perimetron.org|accessdate=|doi=}}</ref>, απέδειξαν την ύπαρξη περισσότερων από μία εκδόσεων της Χάρτας, ενώ η σύγκριση των δώδεκα φύλλων της Χάρτας από δύο διαφορετικά αντίτυπα, με τη χρήση της μεθόδου της “ψηφιακής διαφάνειας”,  απέδειξε ότι τα δύο αντίτυπα δεν είναι όμοια, αλλά παρουσιάζουν διαφορές. Οι δύο τύποι της Χάρτας ονομάστηκαν Τύπος-Α και Τύπος-Β. Φαίνεται πως σε κάποια δεδομένη χρονική στιγμή, έγιναν διορθώσεις και προσθήκες στον Τύπο-Α, χωρίς ωστόσο να προκύπτουν από την έως σήμερα ιστορικές έρευνες ο χρόνος και οι συνθήκες υπό τις οποίες έγινε η επανέκδοση αυτή.

Η αποκάλυψη των δύο εκδόσεων της Χάρτας ήταν αποτέλεσμα της εφαρμογής των νέων χαρτογραφικών ψηφιακών τεχνολογιών στη μελέτη ιστορικών χαρτών, που μας επιτρέπει να αποκαλύψουμε θεμελιώδη χαρακτηριστικά που για αιώνες παρέμεναν άγνωστα στους μελετητές.<ref>Λιβιεράτος, Ευάγγελος (2010). "Η Χάρτα του Ρήγα ελκυστική όσο ποτέ στον ψηφιακό 21ο αιώνα", στο [http://www.giannena-e.gr/Grammata%20kai%20tehnes/kinisi%20ideon/Photo/Afieroma_Rigas_Elena_Lazar/afieroma_rigas_makedonia.pdf Ρήγας Βελεστινλής, Τα επίκαιρα οράματά του], επιμ. Στ. Κούκος, ένθετο στην εφ. Μακεδονία, 27/6/2010, σελ. 08 (48)</ref> Οι ίδιες τεχνολογίες επιτρέπουν όχι μόνο τη δημιουργία ψηφιακών αντιγράφων υψηλής πιστότητας και την άμεση πρόσβαση στα ψηφιακά αντίγραφα της Χάρτας, αλλά και τη σε βάθος μελέτη και συγκριτκή ανάλυση της θεματικής πληροφορίας που απεικονίζεται στη Χάρτα (τοπωνύμια, σχόλια, σύμβολα, παραστάσεις κλπ). Αποτέλεσμα χρήσης των νέων ψηφιακών τεχνολογιών, είναι η εξαγωγή και δημιουργία θεματικών χαρτών<ref>Παζαρλή 2014, ό.π., 205-257</ref> (βλ. παραπάνω στην παράγραφο "Ανάλυση χαρτογραφικών δεδομένων"), με τους οποίους αναδεικνύεται το πλήθος και η ποικιλία της θεματικής πληροφορίας που περιλαμβάνει η Χάρτα και ταυτόχρονα διευκολύνεται σημαντικά η τεκμηρίωση και μελέτη πολλών θεμάτων, ιδίως η τοπωνυμιακή ιστορική μελέτη.<ref>Παζαρλή 2014, ό.π., σελ. 202-204.</ref>

== Κυκλοφορία του χάρτη ==
[[Αρχείο:Επιγράμματα Κομμητά και Γκολέσκου για τη Χάρτα της Ελλάδος.jpg|thumb|Επιγράμματα των Δημητρίου Κομμητά και Γεωργίου Γκολέσκου για την Χάρτα του Ρήγα στο φ. αρ. 15, 20/2/1797 της [[Εφημερίς (εφημερίδα Βιέννης)|Εφημερίδος]]]]
Οι πρώτες βιβλιογραφικές αναφορές στη Χάρτα είναι οι αναγγελίες της δημοσίευσής της στην [[Εφημερίς (εφημερίδα Βιέννης)|Εφημερίδα]] των αδερφών [[Αδερφοί Μαρκίδες Πούλιου|Μαρκίδων Πουλίου]] το 1797.<ref>{{Cite book|title=Εφημερίς, Η αρχαιότερη Ελληνική εφημερίδα που έχει διασωθή, Βιέννη 1791-1797 (ανασυγκρότηση της σειράς σε φωτοτυπική επανέκδοση)|last=Βρανούσης|first=Λέανδρος|publisher=Ακαδημία Αθηνών, Κέντρον Ερεύνης του Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού|year=1995|isbn=|location=Αθήνα|page=}}</ref> Η έκδοση της Χάρτας προκάλεσε εξαρχής εντύπωση μεταξύ των Ελλήνων λογίων της [[Βιέννη]]ς, μερικοί από τους οποίους αφιέρωσαν επιγράμματα στη Χάρτα και στον Ρήγα.

Από τα 1220 πρωτότυπα αντίτυπα της Χάρτας, κατά τους μήνες που ακολούθησαν την έκδοσή της ένα μέρος εστάλη σε αντιπροσώπους των αδελφών Πουλίου και συνεργάτες του Ρήγα στο [[Βουκουρέστι]], το [[Ιάσιο]], τη [[Σμύρνη]] (στον εμπορικό οίκο Μαυροκορδάτου, Αργέντη και Γαλάτη), αρκετά πουλήθηκαν μεμονωμένα στη [[Βιέννη]], ενώ ένας μεγάλος αριθμός κατασχέθηκε κατά τη σύλληψη του Ρήγα από την αυστριακή αστυνομία. Σημαντικό ρόλο στη διακίνηση της Χάρτας είχε ο [[Ευστράτιος Αργέντης]], μέσω του εμπορικού του δικτύου, ο οποίος και είχε αρχικά χρηματοδοτήσει και το όλο έργο. Πριν αναχωρήσει από τη Βιέννη για την [[Τεργέστη]], όπου επρόκειτο να συλληφθεί, ο Ρήγας άφησε στον Αργέντη πέντε κιβώτια με έγγραφα, μεταξύ των οποίων και αντίγραφα της Χάρτας. Σύμφωνα με τα πρακτικά της αυστριακής αστυνομίας, 624 πλήρη αντίτυπα εστάλησαν στη Σμύρνη δια του Αργέντη στους εκεί εμπορικούς του αντιπροσώπους, 50 πλήρη αντίτυπα στο Βουκουρέστι, στους εμπόρους Πιλιζάνη και Αβράμη, άλλα μεμονωμένα παρέλαβαν οι υπόλοιποι συνεργάτες του και 296 κατασχέθηκαν από τις αυστριακές αρχές. Παραμένει δηλ. άγνωστη η τύχη περ. 250 πλήρων αντίτυπων της Χάρτας, ένα μέρος από τις οποίες ήταν αυτές που πούλησε μεμονωμένα ο Ρήγας στη Βιέννη.<ref name=":0">{{harvnb|Παζαρλή|2014|p=33-34}}</ref>

Φαίνεται ότι στα επόμενα χρόνια και αυτά ακόμα τα αντίτυπα που είχε προλάβει ο Ρήγας να διαθέσει, αποσύρθηκαν ή καταστράφηκαν, με αποτέλεσμα σε στερεότυπους χαρτογραφικούς καταλόγους των αρχών του 19ου αιώνα, η Χάρτα να αναφέρεται ως εξαιρετικά σπάνια (“très rare” ή “extrêmement rare”) και μάλιστα να αποδίδεται όχι στον Ρήγα αλλά στον χαράκτη της, [[Φρανσουά Μίλερ]].<ref name=":0" /><ref>{{Cite book|title=Guide diplomatique, t. I.|last=de Martens|first=Charles|publisher=F. A. Brockhaus|year=1832|isbn=|location=Leiprisg|page=440-444}}</ref> Το 1997 και 1998, με σχετικές αποφάσεις του [[Υπουργείο Πολιτισμού|Υπουργείου Πολιτισμού]],<ref>Αριθ. ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β2/Φ9/37711 /1642 και Αριθ. ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β2/Φ99/21370/874</ref> δεκαεπτά γνωστά αντίτυπα της Χάρτας στην Ελλάδα χαρακτηρίστηκαν ιστορικά διατηρητέα μνημεία.<ref name=":0" />

Σήμερα έχουν καταγραφεί 39 αντίτυπα της Χάρτας στην Ελλάδα και 19 στο εξωτερικό, τα οποία σώζονται σε μεγάλες βιβλιοθήκες ή ιδιωτικές συλλογές.<ref>Παζαρλή 2014, ό.π., σελ. 33-40, όπου λεπτομερής απαρίθμηση των σωζώμενων αντιτύπων.</ref><ref>Γ. Καρατζόγλου, Ε. Μ. Τσούκα (2016). Επετειακό Λεύκωμα ΕΒΕΘ: Ένας αιώνας δεσμοί εμπιστοσύνης. Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη, σελ. 327, 335.</ref> Ενδεικτικά, στην Ελλάδα πλήρη αντίτυπα της Χάρτας φυλάσσονται και είναι επισκέψιμα από το κοινό στην Κεντρική Υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους, στη Βιβλιοθήκη της Βουλής, στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη, τη Βιβλιοθήκη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το Πολεμικό Μουσείο Αθηνών, την Εθνική Βιβλιοθήκη, την Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος-Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, το Ιστορικό Αρχείο-Μουσείο Ύδρας, το Αρχαιολογικό Μουσείο Άνδρου, το Ίδρυμα Ευαγγελίστριας Τήνου, το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης, στην Κοβεντάρειο Βιβλιοθήκη του Δήμου Κοζάνης κ.α., ενώ στο εξωτερικό, στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, τη Βρετανική Βιβλιοθήκη, την Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας, την Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας, τη Βασιλική Γεωγραφική Εταιρεία στο Κένσιγκτον κ.α.
[[Αρχείο:Διασπορά της Χάρτας στον Κόσμο.jpg|μικρογραφία|Η Χάρτα τυπώθηκε σε 1220 αντίτυπα. Από αυτά, σήμερα (2014) σώζονται 38 αντίτυπα στην Ελλάδα και 19 στον υπόλοιπο κόσμο, σε μεγάλες βιβλιοθήκες και αρχεία ή ιδιωτικές συλλογές.]]

== Επανεκδόσεις ==
Παρά τη διασπορά των πρωτότυπων αντιτύπων της Χάρτας και σε αντίθεση με τα υπόλοιπα έργα του Ρήγα, οι επανεκδόσεις της είναι περιορισμένες:<ref name=":1">{{harvnb|Παζαρλή|2014|p=41-43}}, όπου η σχετική τεκμηρίωση για όλες τις επανεκδόσεις.</ref>

Από μελετητές θεωρείται λανθασμένα επανέκδοση σε σμίκρυνση ο [[Πίναξ γεωγραφικός της Ελλάδος]] του [[Άνθιμος Γαζής|Άνθιμου Γαζή]] το 1800 και 1810.<ref name=":1" />

'''1885''': Επανέκδοση του φύλλου 1 (επιπεδογραφία Κωνσταντινούπολης) στο Βουκουρέστι από τον Θ. Α. Πασχίδη

'''1948''': Σε κλίμακα 1:1, από τη Διεύθυνση Β5 του [[Γενικό Επιτελείο Στρατού (Ελλάδα)|Γενικού Επιτελείου Στρατού]], Αθήνα, βασισμένο στο αντίτυπο της [[Γεννάδειος Βιβλιοθήκη|Γενναδείου Βιβλιοθήκης]]. Η ίδια έκδοση της [[Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού|Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού]] έχει γίνει και σε σμίκρυνση σε δύο και σε τέσσερα φύλλα, συνολικών διαστάσεων 1,5χ1,5 μ., και σε ένα φύλλο, διαστάσεων 68χ68 εκ. Η θάλασσα είναι επιχρωματισμένη με γαλάζιο, η ξηρά με κίτρινο χρώμα. Το αντίτυπο της Χάρτας που σύμφωνα με πληροφορίες υπήρχε στο [[Σεμλίνο]] ή στο [[Βελιγράδι]], ανήκει σε αυτή την ανατύπωση της ΓΥΣ του 1948.

'''1949''': Ένθετο στη β ́ έκδοση του βιβλίου ''Α. Καψής, Ο Ρήγας Φεραίος και αι διεκδικήσεις του υπόδουλου Ελληνισμού κατά τον 18ο αι., Αθήναι (α ́έκδ. 1948)''. Βασισμένο στο αντίτυπο της Γενναδείου. 109

'''1953:''' Από τον Λ. Βρανούση, σε σμίκρυνση, το σύνολο ή φύλλα ή λεπτομέρειες της Χάρτας κατά περίπτωση.

'''1969''': Από το [[Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού|Κέντρο Μείζονος Ελληνισμού]]. Περιλήφθηκε στην έκδοση ''Χατζηφώτης Ι.Μ., [1969]. “Σχόλια στη Μεγάλη Χάρτα του Ρήγα”, Ρήγα Βελεστινλή Χάρτα της Ελλάδος, Αθήνα''. Φωτομηχανική ανατύπωση σε σμίκρυνση.

'''1986''': Ένθετο στην έκδοση ''Α. Κουμαριανού, Λ. Δρούλια, E. Layton, Το ελληνικό βιβλίο 1476-1830, Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα''. Σε σμίκρυνση, συνολικών διαστάσεων 84Χ84 εκ., βασισμένο στο αντίτυπο της Συλλογής Λοβέρδου.

'''1993''': ''Καββαδίας Γ. Β. (επιμ.), 1993. Ρήγα Βελεστινλή, Η Χάρτα της Ελλάδος. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Αγροτικής Τραπέζης,'' με καλλιτεχνική επιμέλεια και σχολιασμό του [[Νίκος Χατζηκυριάκος - Γκίκας|Νίκου Χατζηκυριάκου - Γκίκα]].

'''1994''': Ένθετο στο ''Ν. Πανταζόπουλος, 1994. Μελετήματα για τον Ρήγα Βελεστινλή, Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα''. Ανατύπωση σε σμίκρυνση, ένα φύλλο 60Χ60 εκ.

'''1994''': ''Μητράγκας Γ. Α., 1994. Χάρτα της Ελλάδος Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού, Θεσσαλονίκη: Μητράγκα''. Η ανατύπωση είναι βασισμένη στο αντίτυπο του [[Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης|ΑΠΘ]], σε σμίκρυνση, σε ένα φύλλο συνολικών διαστάσεων 75Χ68 εκ.

'''1995''': ''Μορφωτικό Ινστιτούτο της Αγροτικής Τραπέζης Ελλάδος,'' Φωτογράφηση της ανατύπωσης του 1948 από το Γενικό Επιτελείο Στρατού. Αθήνα.

'''1997''': Από την [[Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος|Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία Ελλάδος]], σε περιορισμένα αντίτυπα επ’ ευκαιρία της επετείου των 250 χρόνων από τη γέννηση του Ρήγα.

'''1998''': Φωτογραφική επεξεργασμένη ανατύπωση 1:1 σε 12 φύλλα, στο ''Καραμπερόπουλος Δ. (επιμ.), 1998γ. Η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή, Αθήνα: Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα''. Η ανατύπωση είναι βασισμένη στο αντίτυπο της Γενναδείου Βιβλιοθήκης. Έχει γίνει χρωματική επεξεργασία του πρωτότυπου. 114

'''2010''': Αντίγραφο περ. 1:1 που περιλαμβάνεται στην έκδοση ''Χάρτα της Ελλάδος, επιμ. Ν. Κ. Κομνηνός, Αθήνα: Μένανδρος'', και συνοδεύεται από αφιερωματικό τόμο με τη σχετική μελέτη του Γεωργίου Τόλια 115 . Συλλεκτική φωτογραφική έκδοση του αντιτύπου των ΓΑΚ σε 2000 αριθμημένα αντίτυπα. Το έργο αποτελείται από δεκατρείς (13) χάρτες διαστάσεων 61Χ83 εκ. (περιλαμβάνεται και η [[Γενική Χάρτα της Μολδαβίας|Χάρτα της Μολδαβίας]]), διαστάσεων 83x61 εκ. και φυλάσσεται σε χειροποίητη κασετίνα.

Η έκδοση των ''Απάντων'' του Ρήγα Βελεστινλή από τη [[Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων]] το 2000 δεν περιέλαβε την Χάρτα ούτε και την [[Το Μονόφυλλο του Ρήγα|προσωπογραφία του Μεγάλου Αλεξάνδρου]].<ref name=":1" />

== Παραπομπές ==
<references />

== Πηγές ==
* {{Cite book|url=http://ikee.lib.auth.gr/record/134409|title=Ρήγα Βελεστινλή, “Χάρτα της Ελλάδος”: μία χαρτογραφική προσέγγιση|last=Παζαρλή|first=Μαρία Θ.|publisher=Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Αγρονόμων Τοπογράφων Μηχανικών|year=2014|isbn=|location=Θεσσαλονίκη|page=}} (διδακτορική διατριβή) (CC-BY-SA)
* Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης-Βιβλιοθήκη και Κέντρο Πληροφόρησης: Ψηφιοθήκη - Ψηφιακές Συλλογές: https://digital.lib.auth.gr/record/127326?ln=el
* Λιβιεράτος, Ευάγγελος (2007). [http://cartography.web.auth.gr/Kozani/Livieratos_Rigas_paper_EL_2.pdf “Ζητήματα ‘χαρτογραφίας’ της Χάρτας του Ρήγα”], ''Η Χάρτα του Ρήγα Φεραίου (1797-2007),'' Συμπόσιο του Πολιτιστικού Ιδρύματος Τραπέζης Κύπρου, Λευκωσία 27 Οκτωβρίου.
* Τόλιας, Γιώργος (2010). “Αποχαιρετισμός στο Γένος. Αυτοκρατορία και πατριωτισμός στο χαρτογραφικό έργο του Ρήγα (1796-1797)”, ''Χάρτα της Ελλάδος,'' Ν. Κ. Κομνηνός (επιμ.), Αθήνα: Μένανδρος.
* Λάιος, Γεώργιος (1960). “Οι Χάρτες του Ρήγα. Έρευνα επί νέων πηγών”, ''Δελτίον Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας Ελλάδος'', τ. 14., :231-312.
* Dascalakis A., 1937. ''Les œuvres de Rhigas Velestinlis, étude bibliographique suivie d'une réédition critique avec traduction française de la brochure révolutionnaire confisquée à Vienne en 1797'' (thèse). Paris. 
* Guiomar, Jean-Yves, Marie-Thérèse Lorain (2006). La carte de Grèce de Rigas et le nom de la Grèce, ''Annales historiques de la Révolution française,'' https://ahrf.revues.org/106?lang=en
* Livieratos, Evangelos (2008). On the unveiling of two versions of Rigas Velestinlis ''Charta, e-Perimetron,'' Vol. 3, No 3, pp. 183-190, http://www.e-perimetron.org/Vol_3_3/Livieratos_b.pdf
* Livieratos, Evangelos (2008). On the cartography of Rigas ''Charta'', ''e-Perimetron,'' Vol. 3, No 3, pp. 120-145, http://www.e-perimetron.org/Vol_3_3/Livieratos_a.pdf
* {{Cite book|url=http://www.e-perimetron.org/Vol_5_1/Vol5_1.htm|title=Maps printed in Greek during the Age of Enlightenment, 1665-1820|last=Tolias|first=George|publisher=E-Perimetron|year=2010|isbn=|location=|page=}}
* Zacharakis, Christos G. (2009). ''A catalogue of printed maps of Greece, 1477-1800.''. Athens: Sylvia Ioannou Foundation.
* Άμαντος, Κωνσταντίνος (1930 / 1997). ''Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή,'' Αθήνα.
*Μιχαήλου, Εμμανουήλ-Κωνσταντίνος (2021). ''Τα εικονογραφικά πρότυπα των παραστάσεων που περιβάλλουν τον τίτλο της Χάρτας της Ελλάδος''. Αθήνα: Μένανδρος. 

==Σχετική βιβλιογραφία==
*"200 χρόνια της Χάρτας του Ρήγα, 1797-1997", Πρακτικά επιστημονικής ημερίδας, Κοζάνη 18 Οκτωβρίου 1997, Χαρτογραφική Επιστημονική Εταιρία Ελλάδας / Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 1998
*[[Κωνσταντίνος Δημαράς]], «Οι Χάρτες του Ρήγα», στο: Κ.Θ.Δημαράς, Σύμμικτα Α' Από την παιδεία στην λογοτεχνία, (επιμ.Αλέξης Πολίτης), Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού, Αθήνα, 2000, σελ.75-77
*Το αφιέρωμα στη Χάρτα του Ρήγα του ψηφιακού περιοδικού [https://web.archive.org/web/20190801110809/http://www.e-perimetron.org/ e-Perimetron], Vol. 3, No 3, pp. 101-190, http://www.e-perimetron.org/Vol_3_3/Vol3_3.htm
*Ε. Λιβιεράτος, "Η Χάρτα του Ρήγα ελκυστική όσο ποτέ στον ψηφιακό 21ο αιώνα", στο ''Ρήγας Βελεστινλής, Τα επίκαιρα οράματά του'', επιμ. Στ. Κούκος, ένθετο στην εφ. Μακεδονία, 27/6/2010, σε ψηφιακή μορφή http://www.giannena-e.gr/Grammata%20kai%20tehnes/kinisi%20ideon/Photo/Afieroma_Rigas_Elena_Lazar/afieroma_rigas_makedonia.pdf

==Δείτε επίσης==
* [[Γενική Χάρτα της Μολδαβίας]]
* [[Νέα Χάρτα της Βλαχίας και μέρους της Τρανσυλβανίας]]

==Εξωτερικοί σύνδεσμοι==
{{Commonscat|Charta of Greece}}
* [http://ids.lib.harvard.edu/ids/view/24146534?buttons=y Η Χάρτα στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Harvard] Ψηφιοποιημένο επεξεργασμένο αντίγραφο υψηλής ανάλυσης, Harvard University Library, Image Delivery Service.
* [https://vimeo.com/59060828 Η Χάρτα του Ρήγα, Άρτεμις Σκούταρη] - AdVenture SA, Vimeo
* [https://web.archive.org/web/20170627095558/http://cartography.web.auth.gr/Kozani/KOZ_KOSMO_XARTON.htm Περί της Χάρτας του Ρήγα], στη μόνιμη έκθεση της Δημοτικής Χαρτοθήκης Κοζάνης (Αρχοντικό Λασσάνη), επιστ. επιμ. Καθ. Ευάγγελος Λιβιεράτος

{{Νεοελληνικός Διαφωτισμός|state=expanded}}

{{authority control}}

[[Κατηγορία:Νεοελληνικός διαφωτισμός]]
[[Κατηγορία:Χάρτες|Ρηγα]]