Τσιρι-Βάρβαρα

Λήψη από αέρος με Drone στα Τσιρι-Βάρβαρα του 2015.

Τα Τσιρι-Βάρβαρα είναι ένα τοπικό-παραδοσιακό έθιμο το οποίο αναβιώνει κάθε χρόνο στις 3 Δεκεμβρίου στο Αμύνταιο της Φλώρινας. Η ακριβής τελετουργία του εθίμου σχετίζεται με το άναμμα φωτιάς από ένα σωρό ξύλων σχεδόν σε κάθε γειτονιά του Αμυνταίου ο οποίος συγκεντρώνεται με κόπο και προετοιμασία τουλάχιστον δυο μηνών από τις παρέες των παιδιών κάθε γειτονιάς. Στόχος της κάθε ομάδας που συμμετέχει στη διαδικασία είναι η συλλογή όσο το δυνατόν μεγαλύτερων ποσοτήτων καύσιμης ύλης με σκοπό το άναμμα της ψηλότερης φωτιάς. Ο ανταγωνισμός είναι μεγάλος ενώ πολλές φορές δε λείπουν και οι "επιδρομές" των παιδιών της μιας γειτονιάς στην άλλη που ως στόχο έχουν να ζημιώσουν τους "αντιπάλους" είτε κλέβοντας ξύλα είτε επιχειρώντας τον εμπρησμό της φωτιάς τους πριν από την ώρα της. Σύμφωνα με το έθιμο η φωτιά ανάβει μετά τις δώδεκα το βράδυ με τους παρευρισκόμενους να παραμένουν στο σημείο μέχρι το ξημέρωμα της επόμενης μέρας. Τα τελευταία χρόνια τα Τσιρι-Βάρβαρα έχουν αρχίσει να λαμβάνουν τη μορφή ενός αυθόρμητου παραδοσιακού γλεντιού το οποίο συνοδεύεται με τοπικούς σκοπούς από χάλκινα πνευστά καθώς και διάφορα εδέσματα. Το έδεσμα όμως με το οποίο είναι άμεσα συνδεδεμένο το έθιμο σε όλη του την πορεία μέσα στο χρόνο είναι οι πιτουλίτσες τις οποίες συνηθίζουν οι νοικοκυρές να ψήνουν ειδικά για την περίσταση. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα ταπεινό έδεσμα το οποίο μοιάζει με τις κρέπες που όλοι γνωρίζουμε και μπορεί να το συναντήσει κανείς τόσο σε γλυκιά όσο και σε αλμυρή εκδοχή.

Καταβολές του εθίμου

Στιγμιότυπο από το βράδυ της αναβίωσης του εθίμου την ώρα που χορεύει γύρω από τη φωτιά το χορευτικό τμήμα του συλλόγου Αμύντα Αμυνταίου.

Τα Τσιρι-Βάρβαρα είναι ένα έθιμο του οποίου οι καταβολές προέρχονται κυρίως από την αρχαιότητα. Περιλαμβάνει στοιχεία που παραπέμπουν σε παγανιστικές εκδηλώσεις σχετιζόμενες με τη λατρεία της φωτιάς ενώ έντονο είναι και το στοιχείο που θέλει τη πυρά να χρησιμοποιείται ως μέσο εξαγνισμού για την απομάκρυνση των κακών πνευμάτων καθώς και τη σηματοδότηση μιας νέας αρχής. Αυτά τα στοιχεία έχουν αντίκρισμα στην άποψη που επικρατούσε ιδιαίτερα τα παλαιότερα χρόνια σχετικά με το καλωσόρισμα του Χειμώνα και την ευχή των ανθρώπων της υπαίθρου για καλή σοδειά και φυσικά για καλή τύχη. Εκτός όμως από αυτούς τους συμβολισμούς οι οποίοι έχουν αποδοθεί τα τελευταία χρόνια στο έθιμο κατόπιν ερευνών,υπάρχει έντονη η αντίληψη πως τα Τσιρι-Βάρβαρα σχετίζονται άμεσα και με την Αγία Βαρβάρα κυρίως λόγω της ονομασίας τους ("τσιρι" 1ο συνθετικό της λέξης πιθανότατα από τον ήχο που παράγεται κατά την καύση του ξύλου και τους μικρούς κρότους από τις σπίθες που απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα και"Βάρβαρα" προς τιμήν της Αγίας Βαρβάρας). Ο συσχετισμός αυτός προκύπτει εκτός από το στοιχείο της ονομασίας και λόγω της ημερομηνίας (3 Δεκεμβρίου παραμονή της εορτής της Αγίας Βαρβάρας) αλλά και του γεγονότος ότι η ίδια μαρτύρησε όταν ο πατέρας της ως ειδωλολάτρης την αποκεφάλισε και ο ίδιος κάηκε από κεραυνό ο οποίος τον χτύπησε αμέσως μετά την πράξη του σύμφωνα με τη Χριστιανική διδασκαλία. Επιπλέον η Αγία Βαρβάρα τιμάται από το 1928 και ως προστάτιδα του πυροβολικού τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες. Ανεξάρτητα όμως από τις όποιες ερμηνείες δίνονται στο συγκεκριμένο έθιμο το μόνο σίγουρο είναι πως αποτελεί ένα αναπόσπαστο κομμάτι της τοπικής παράδοσης με τις ρίζες του να χάνονται στα βάθη των ετών ενώ επίσης συγκαταλέγεται σε έναν κύκλο εκδηλώσεων που συμβαίνει κατά τη χειμερινή περίοδο συμπεριλαμβανομένων και των εκδηλώσεων του Δωδεκαημέρου της πρωτοχρονιάς και των Χριστουγέννων. Δε θα μπορούσε βέβαια να παραλειφθεί το γεγονός πως τα Τσιρι-Βάρβαρα είναι μια πολύ καλή ευκαιρία για γλέντι και συνάντηση φίλων και γνωστών γύρω από τη θαλπωρή που προσφέρει η φωτιά σε μια ιδιαίτερη εκδήλωση που φέρνει τον καθένα σε άμεση επαφή με την παράδοση και τα πατροπαράδοτα ήθη και έθιμα της ελληνικής υπαίθρου.

Τα Τσιρι-Βάρβαρα στο χρόνο

Ταξίδι στο παρελθόν

Στιγμιότυπο από τα Τσιρι-Βάρβαρα του 2014.

Τα Τσιρι-Βάρβαρα κυρίως λόγω της παλαιότητας τους ως έθιμο μιας και τα περισσότερα στοιχεία συγκλίνουν στους ρωμαϊκούς χρόνους, δε θα μπορούσαν να μην έχουν περάσει από διάφορες φάσεις ιστορικά και κυρίως λόγω των συνθηκών οι οποίες μεταβάλλονται συνεχώς στις ανθρώπινες κοινωνίες ιδιαίτερα κατά τα πιο σύγχρονα έτη. Ο προηγούμενος αιώνας (20ος) από τον οποίο προκύπτουν και τα περισσότερα στοιχεία για το έθιμο αποτέλεσε και έναν από τους πιο χαρακτηριστικούς από άποψη ιδιαίτερων συνθηκών και μεταβολών σε κοινωνικό και όχι μόνο επίπεδο λόγω ραγδαίων εξελίξεων σε διάφορους τομείς και κυρίως στον τεχνολογικό. Τα Τσιρι-Βάρβαρα όπως και κάθε άλλο λαϊκό έθιμο αποτελούν ένα είδος κοινωνικής και πολιτισμικής εκδήλωσης με αποτέλεσμα να υφίστανται αναγκαστικά τις όποιες αλλαγές δεδομένων συντελούνται σε κοινωνικό κυρίως επίπεδο επηρεάζοντας έτσι πολλές φορές τη μορφή και τον τρόπο της ετήσιας αναβίωσής μέσω νέων στοιχείων και καινοτομιών που προκαλούν μικρή απόκλιση από την αρχική μορφή. Μπορεί βέβαια κάποιος να υποστηρίξει πως πρόκειται και για ένα είδος αλλοίωσης της πρώτης εικόνας που το έθιμο παρουσίαζε κάποτε χωρίς όμως να παραβλέπεται η αναγκαστική εξέλιξη λόγω της φύσης του ανθρώπου αλλά και της προόδου των κοινωνιών μέσω της επαφής με άλλες κουλτούρες και πολιτισμικές τάσεις.

Πηγές

• Η επίσημη ιστοσελίδα του Δήμου Αμυνταίου:

1. ΕΝΟΤΗΤΑ:Ήθη και έθιμα [1]

• ΧΑΡΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ της σελίδας Traditional Events με τα πανελλαδικώς καταγεγραμμένα έθιμα:

1. Ηλεκτρονικός Κατάλογος [2]

• Ντοκιμαντέρ του Χρήστου Σκούρα με τίτλο "Δρώμενα Πυρός και Δωδεκαημέρου στη Φλωριναία Γη"

1. Αφιέρωμα στα Τσιρι-Βάρβαρα [3]

• Ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ:

1. "Τσιρι - Βάρβαρα..." Δημοσιεύθηκε 20.12.2011[4]
2. "Τα Τσιρι-βάρβαρα κι άλλες παλιές συνήθειες… Η κρατικο – Δημοτική τους μετεξέλιξη…" Δημοσιεύθηκε 3.12.2015 [5]

Παραπομπές

Δήμος Αμυνταίου

Πολιτισμός - ιστορία: Ήθη και έθιμα

https://web.archive.org/web/20160319105331/http://amyntaio.gr/politismos-istoria/ithi-kai-ethima Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας