Προβολή πηγαίου κώδικα για τη σελίδα Πολιορκία της Κωνσταντινούπολης (860)

Η '''πολιορκία της Κωνσταντινούπολης του 860''' ήταν η μόνη μεγάλη στρατιωτική εκστρατεία του [[Χαγανάτο των Ρως|Χαγανάτου των Ρως]], που πιθανότατα ουδέποτε συνέβη. Καταγράφεται μόνο σε ρωσικά χρονικά, και αναπαράχθηκε από τη Μεγάλη Αικατερίνη το 1786, ως μέρος της πολιτικής της.<ref>Начальное управление Олега, историческое представление – Nachalnoye upravleniye Olega [(Η πρώιμη βασιλεία του Όλεγκ-ένα ιστορικό δράμα), a historical drama] 1786</ref> Για περισσότερα από 1000 χρόνια δεν δημοσιεύτηκε το παραμικρό σε κάποια δυτική πηγή για αυτή την υποτιθέμενη επίθεση, μέχρι που ο Franz Cumont, ένας ιστορικός βρήκε και δημοσίευσε ένα ανώνυμο χειρόγραφο το 1894.<ref>Το χειρόγραφο 11376 προήλθε από την βιβλιοθήκη του Pierre Pantin, στις Βρυξέλλες, ο οποίος φέρεται να το απέκτησε ένα χρόνο προτού πεθάνει το 1611. Ο συγγραφέας του χειρογράφου είναι άγνωστος, αλλά κεντρικό θέμα του κειμένου είναι η Σταυροφορία του 1204 και η κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως.</ref>
Είναι γνωστό ότι οι Βυζαντινοί ακολουθώντας τη ρωμαϊκή παράδοση κατέγραψαν τα πάντα, αλλά όχι σε αυτή την περίπτωση. Αυτό ήταν ανεξήγητο αν όχι αδύνατο.
Σύμφωνα με τη ρωσική αφήγηση, η ''[[Αφορμή πολέμου casus belli]]'' ήταν η κατασκευή του φρουρίου Σάρκελ από Ρωμαίους μηχανικούς, που περιόριζε την εμπορική οδό των Ρως κατά μήκος του [[Ντον|ποταμού Δον]], υπέρ των [[Χάζαροι|Χαζάρων]]. Οι αναφορές διαφέρουν μεταξύ σύγχρονων και μεταγενέστερων πηγών και το αποτέλεσμα είναι άγνωστο στις λεπτομέρειές του. 
Σύμφωνα με την ρωσική εκδοχή οι Ρως βρήκαν την [[Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη|Κωνσταντινούπολη]] απροετοίμαστη, καθώς η Αυτοκρατορία ήταν απασχολημένη με τους συνεχιζόμενους [[Αραβοβυζαντινοί Πόλεμοι|Αραβο-Βυζαντινούς πολέμους]] και δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στην επίθεση, τουλάχιστον στην αρχή. Μετά τη λεηλασία των προαστίων της Ρωμαϊκής πρωτεύουσας, οι Ρως υποχώρησαν, αν και η φύση αυτής της απόσυρσης και μάλιστα ποια πλευρά ήταν νικηφόρα, συζητείται. Το συμβάν έδωσε υλικό για μία μεταγενέστερη [[Ορθόδοξη Εκκλησία|Ορθόδοξη Χριστιανική]] παράδοση, η οποία αποδίδει την απελευθέρωση της Κωνσταντινούπολης σε μία θαυματουργή επέμβαση του [[Θεοτόκος|Θεοτόκου]].

[[File:Царьград.jpg|thumb|right|300px|Οι Ρως κάτω από τα τείχη του ''Τσάργκραντ'' (Κωνσταντινούπολης). Λεπτομέρεια από μεσαιωνική Ρωσική εικόνα.]]

== Το ιστορικό πλαίσιο ==
[[Αρχείο:Rus di Kiev.png|μικρογραφία|Με σχούρο πράσινο φαίνονται τα εδάφη στα οποία ζούσαν οι Ρως.]]
Η πρώτη αναφορά για τους Ρως κοντά στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία προέρχεται από τη ''Ζωή του Αγίου Γεωργίου από την Άμαστρη'', έναν ''[[Αγιολογία|βίο αγίου]]'', έργο του οποίου η χρονολόγηση συζητείται. Οι Ρωμαίοι είχαν έρθει σε [[Επιδρομή των Ρως στην Παφλαγονία|επαφή με τους Ρως]] το 839. Ο χρόνος της επίθεσης υποδηλώνει ότι οι Ρως είχε ενημερωθεί για την αδυναμία της Πόλης, κάτι που αποδεικνύει ότι οι εμπορικές και επικοινωνιακές γραμμές δεν έπαυσαν να υφίστανται στις δεκαετίαες του 840 και του 850. Παρ 'όλα αυτά, η επίθεση από τους Ρως το 860 ήρθε ως έκπληξη. Ήταν κάτι τόσο ξαφνικό και αιφνιδιο, "σαν ένας σμήνος σφήκες" όπως το διατύπωσε ο Φώτιος. <ref name="Osprey">Turnbull 48–49</ref> Η Αυτοκρατορία αγωνιζόταν να αποκρούσει την εξάπλωση των [[Χαλιφάτο των Αββασιδών|Αββασιδών]] στη [[Μικρά Ασία]]. Τον Μάρτιο του 860 η φρουρά του καίριου φρουρίου Λούλου είχε παραδοθεί απροσδόκητα στους Άραβες. Τον Απρίλιο ή τον Μάιο οι δύο πλευρές είχαν ανταλλάξει αιχμάλωτους και οι εχθροπραξίες σταμάτησαν για λίγο. Ωστόσο στις αρχές Ιουνίου, ο Αυτοκράτορας [[Μιχαήλ Γ΄]] έφυγε από την Κωνσταντινούπολη στη Μικρά Ασία για να εισβάλει στο Χαλιφάτο των Αββασιδών. <ref>Vasiliev 188</ref>

== Η πολιορκία ==
Στις 18 Ιουνίου 860, <ref>Η ημερομηνία αυτή, που δίνεται από το [[Χρονικό των Βρυξελλών]], είναι τώρα αποδεκτή οριστικά από τους ιστορικούς. Στο [[Πρώτο Χρονικό]] των [[Ρώσων του Κιέβου]] τον 12ο αι., η εκστρατεία χρονολογείται το 866 και σχετίζεται με τα ονόματα των [[Άσκολντ και Ντιρ]], θεωρούμενων ηγεμόνων των Ρως του [[Κίεβο|Κιέβου]] της εποχής αυτής. Ωστόσο η χρονολόγηση του πρώιμου μέρους του Πρώτου Χρονικού είναι γενικά λάθος. (Vasiliev 145)</ref> κατά το ηλιοβασίλεμα, ένας στόλος περίπου 200 σκαφών των Ρως <ref>Αντίθετα με τις Ελληνικές πηγές, ο Βενετός [[Ιωάννης ο Διάκονος]] θέτει τον αριθμό των πλοίων σε 360. Η απόκλιση αυτή οδήγησε τον [[Αλεξάντρ Βασίλιεφ]] να προτείνει ότι ο Ιωάννης έγραψε για ένα τελείως άλλο γεγονός, την επίθεση των Βίκινγκ στην Πόλη από τα νότια το 861, που δεν μαρτυρείται από άλλη πηγή (Vasiliev 25). Το Πρώτο Χρονικό δίνει έναν ακόμη πιο υπερβολικό αριθμό πλοίων: 2.000. (Logan 188)</ref> έπλευσε στον [[Βόσπορος|Βόσπορο]] και άρχισε να λεηλατεί τα προάστια της Κωνσταντινούπολης (Παλαιά Ανατολικά Σλαβικά: ''[[Τσάργκραντ]]'', [[Αρχαία Νορβηγική γλώσσα|Παλαιά Νορβηγικά]]: ''[[Ονομασίες της Κωνσταντινούπολης|Miklagarðr]]''). Οι επιτιθέμενοι έβαλαν φωτιά στα σπίτια, έπνιξαν και μαχαίρωσαν τους κατοίκους. Ανίκανος να κάνει κάτι για να αποκρούσει τους εισβολείς, ο [[Πατριάρχης Φώτιος Α´|Πατριάρχης Φώτιος]] παρότρυνε το ποίμνιό του να παρακαλέσει τη [[Θεοτόκος|Θεοτόκο]] να σώσει την πόλη. <ref>Logan 190</ref> Αφού κατέστρεψαν τα προάστια, οι Ρως πέρασαν στη [[Θάλασσα του Μαρμαρά]] και έπεσαν στα [[Πριγκηπόννησα]], όπου ο πρώην [[Πατριάρχης Ιγνάτιος|Πατριάρχης Ιγνάτιος της Κωνσταντινούπολης]] ζούσε στην εξορία. Οι Ρως λεηλάτησαν τις κατοικίες και τα μοναστήρια, σφάζοντας αυτούς που αιχμαλώτιζαν. Πήραν είκοσι δύο από τους υπηρέτες του Ιγνάτιου στο πλοίο και τους διαμέλισαν με πελέκεις. <ref>Vasiliev 188–189</ref>

Η επίθεση εξέπληξε τους Βυζαντινούς, «όπως ο κεραυνός από τον ουρανό», καθώς είπε ο Πατριάρχης Φώτιος στη διάσημη ομιλία του, που γράφτηκε με την ευκαιρία. Ο Αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ΄ απουσίαζε από την πόλη, όπως και το ναυτικό, το οποίο φοβόταν όλοι οι εχθροί για την ικανότητά του στη χρήση του [[Υγρόν πυρ|υγρού πυρός]]. Ο Αυτοκρατορικός στρατός, συμπεριλαμβανομένων των στρατευμάτων που κανονικά φρουρούσαν πιο κοντά στην πρωτεύουσα, πολεμούσε τους Άραβες στη Μικρά Ασία. Η άμυνα της γης της Πόλης αποδυναμώθηκε από αυτό. Η θαλάσσια άμυνα έλειπε επίσης, καθώς το [[Βυζαντινό ναυτικό|Ρωμαϊκό Ναυτικό]] ήταν απασχολημένο στο να πολεμά τους Άραβες στο [[Αιγαίο Πέλαγος|Αιγαίο]] και την ανατολική [[Μεσόγειος Θάλασσα|Μεσόγειο]]. Αυτές οι ταυτόχρονες αποστολές άφησαν τις ακτές και τα νησιά του [[Μαύρη Θάλασσα|Εύξεινου Πόντου]], του [[Βόσπορος|Βοσπόρου]] και της Θάλασσας του Μαρμαρά επιρρεπή σε επίθεση.

Η εισβολή συνεχίστηκε μέχρι τις 4 Αυγούστου, όταν, σε μία άλλη από τις ομιλίες του, ο Φώτιος ευχαρίστησε τον ουρανό για την απελευθέρωση της πόλης από την τρομερή απειλή. Τα γραπτά τού Φώτιου παρέχουν το πρώτο παράδειγμα του ονόματος "Rus" (''Ρως'', σε ελληνική απόδοση) που αναφέρεται σε Ρωμαϊκή πηγή· Παλαιότερα οι κάτοικοι των εκτάσεων στα βόρεια του [[Μαύρη Θάλασσα|Εύξεινου Πόντου]] αναφέρονται αρχαϊκά ως «Σκύθες της Ταυρίας». Ο Πατριάρχης ανέφερε ότι αυτοί δεν είχαν ανώτατο ηγέτη και ζούσαν σε κάποια μακρινά βόρεια εδάφη. Ο Φώτιος τους ονόμασε ''ἔθνος άγνωστον'', αν και ορισμένοι ιστορικοί προτιμούν να μεταφράσουν τη φράση ως "ανθρώπους χωρίς γνώση", επισημαίνοντας τις προηγούμενες επαφές μεταξύ Ρωμαίων και Ρώσ(ων). <ref>Vasiliev 187</ref>

== Μεταγενέστερες παραδόσεις ==
[[Αρχείο:Moscow_Kremlin_fresco_about_war_in_860.jpg|αριστερά|μικρογραφία|[[Νωπογραφία]] (1644), που δείχνει τον Μιχαήλ Γ΄ και τον Φώτιο να βάζουν το πέπλο της [[Θεοτόκος|Θεοτόκου]] στη θάλασσα (Εκκλησία του πέπλου, [[Κρεμλίνο της Μόσχας]]).]]

Οι ομιλίες του Φώτιου δεν έχουν στοιχεία για το αποτέλεσμα της εισβολής, ή τους λόγους για τους οποίους αποσύρθηκαν οι Ρως. Μεταγενέστερες πηγές αποδίδουν την υποχώρησή τους στην ταχεία επιστροφή του Αυτοκράτορα. Όπως εξηγεί η αφήγηση, αφού ο Μιχαήλ Γ΄ και ο Φώτιος έβαλαν τον πέπλο της [[Θεοτόκος|Θεοτόκου]] στη θάλασσα, προέκυψε μία καταιγίδα, που διέλυσε τις λέμβους των βαρβάρων. Στους επόμενους αιώνες, λέχθηκε ότι ο Αυτοκράτορας έσπευσε στην [[Παναγία των Βλαχερνών|εκκλησία των]] Βλαχερνών και μετέφερε το μαφόριο της Θεοτόκου εν πομπή κατά μήκος των [[Τείχη της Κωνσταντινούπολης|Θεοδοσιανών τειχών]]. Αυτό το πολύτιμο Ρωμαϊκό κειμήλιο βαπτίστηκε συμβολικά στη θάλασσα και ένας άνεμος ανέβηκε αμέσως και κατέστρεψε τα πλοία των Ρως. <ref name="Osprey">Turnbull 48–49</ref> Ο με ευλάβεια θρύλος καταγράφτηκε από τον μοναχό [[Γεώργιος Αμαρτωλός|Γεώργιο τον Αμαρτωλό]], του οποίου το χειρόγραφο ήταν σημαντική πηγή για το [[Πρώτο Χρονικό]]. <ref name="Primary Chronicle">Γιαάλλους Βυζαντινούς συγγραφείς, που έγραψαν διηγήσεις για τη θαυμαστή σωτηρία της Κωνσταντινούπολης από τους "Σκύθες", βλέπετε: [[Συμεών Μεταφραστής|Λέων ο Γραμματικός]] 240–241; Theodose de Melitene 168; [[Συμεών Μεταφραστής|Συμεών ο Λογοθέτης]] 674–675</ref> Οι συγγραφείς του χρονικού του Κιέβου πρόσθεσαν τα ονόματα των Άσκολντ και Ντιρ στη διήγηση, καθώς πίστευαν ότι αυτοί οι δύο Βάραγγοι κυβερνούσαν στο [[Ρως του Κιέβου|Κίεβο]] το 866. Είναι το έτος αυτό (αν και με χρονολογική παραβίαση) που απέδωσαν την πρώτη αποστολή των Ρους ενάντια στη Ρωμαϊκή πρωτεύουσα. <ref name="Nikon Chronicle">Ο αριθμός των επιδρομών πολλαπλασιάστηκε τον 16ο αι. στο Χρονικό του Νίκωνα, που ερμηνεύει την επιδρομή του 960 (που περιγράφουν οι Ρωμαϊκές πηγές) και αυτή του 866 (που περιγράφει το Πρώτο Χρονικό) ως δύο διακριτά γεγονότα. Το προφανές σφάλμα αυτό οδήγησε τον Μπόρις Ρυμπάκοβ να συμπεράνει ότι οι Ρως επέδραμαν στο Τσάργκραντ τα έτη 860, 866, 874. Για μία κριτική, δες Τβορόγκοβ 54–59.</ref>

[[Αρχείο:Vlahernskaya.jpg|μικρογραφία|256x256εσ|Η [[Βλαχερνίτισσα]]: η [[Αγιογραφία|εικόνα]], εμπρός από την οποία ο [[Μιχαήλ Γ΄]] θα προσευχήθηκε στην [[Θεοτόκος|Θεοτόκο]] για την απελευθέρωση της Κωνσταντινούπολης από τους Ρως ».]]

Ο αναφορά του Νέστορα για την πρώτη συνάντηση μεταξύ των Ρως και των Ρωμαίων μπορεί να συνέβαλε στη δημοτικότητα της Θεοτόκου στη Ρωσία. Η θαυματουργή διάσωση της Κωνσταντινούπολης από βάρβαρες ορδές, εμφανιζόταν στη ρωσική ζωγραφική εικόνων, χωρίς την κατανόηση ότι τα εν λόγω στίφη μπορεί να προέρχονταν από το [[Κίεβο]]. Επιπλέον όταν ο [[Βλαχερνίτισσα]] μεταφέρθηκε στη [[Μόσχα]] τον 17ο αιώνα, ειπώθηκε ότι ήταν αυτή η εικόνα, που έσωσε το Τσάργκραντ από τα στρατεύματα του «Σκύθη χαγάνου», αφού ο Μιχαήλ Γ΄ είχε προσευχηθεί μπροστά στη Θεοτόκο. Κανείς δεν παρατήρησε ότι η διήγηση ταυτιζόταν με την ακολουθία των γεγονότων, που περιέγραφε ο Νέστωρ.

Τον 9ο αιώνα ξεκίνησε ένας θρύλος, ότι μια αρχαία στήλη στην Αγορά του Ταύρου έφερε επιγραφή, που προέβλεπε ότι η Κωνσταντινούπολη θα κατακτηθεί από τους Ρως. Αυτός ο θρύλος, γνωστός στη Ρωμαϊκή γραμματεία, αναβίωσε από τους Σλαβόφιλους τον 19ο αιώνα, όταν η Ρωσία βρισκόταν στο σημείο να αποσπάσει την Πόλη από τους Οθωμανούς.

== Κριτική ==
Όπως αποδείχθηκε από τους Όλεγκ Τβορόγκοβ και Κωνσταντίνο Τζούκερμανν, μεταξύ άλλων, ο 9ος αιώνας και οι μεταγενέστερες πηγές δεν είναι συντονισμένες με τις πρώτες καταγραφές της εκδήλωσης. Στην ομιλία του τον Αύγουστο, ο Φώτιος δεν αναφέρει ούτε την επιστροφή του Μιχαήλ Γ΄ στην πρωτεύουσα, ούτε το θαύμα με το πέπλο (του οποίου χρήση υποτίθεται ότι έκανε ο συγγραφέας).

Από την άλλη πλευρά, ο [[πάπας Νικόλαος Α΄]], σε επιστολή που έστειλε στον Μιχαήλ Γ΄ στις 28 Σεπτεμβρίου 865, αναφέρεται στα προάστια της Αυτοκρατορικής πρωτεύουσας, στα οποία επιτέθηκαν πρόσφατα ειδωλολάτρες, που τους επετράπη να υποχωρήσουν χωρίς καμία τιμωρία. <ref name="Papae epistolae">Nicolai I 479–480. Analyzed in Vasiliev 61–62.</ref> Το ''Βενετικό Χρονικό'' του Ιωάννη του Διακόνου αναφέρει ότι "Νορμανδικά γένη", αφού κατέστρεψαν προάστια της Κωνσταντινούπολης, επέστρεψαν στις δικές τους χώρες με θρίαμβο (" ''et sic praedicta gens cum triumpho ad propriam regressa est'' "). <ref name="Venetian Chronicle">Iohannes Diaconus 116–117.</ref>

Φαίνεται ότι η νίκη του Μιχαήλ Γ΄ επί των Ρως εφευρέθηκε από τους Ρωμαίους ιστορικούς στα μέσα του 9ου αιώνα ή αργότερα και έγινε γενικά αποδεκτή στα σλαβικά χρονικά, που επηρεάστηκαν από εκείνους. <ref name="Zuckerman">Η άποψη αυτή προωθήθηκε από τους Τσούκερμανν, μεταξύ άλλων (δες Τσούκερμαν 2000).</ref> Ωστόσο η ανάμνηση της επιτυχημένης εκστρατείας μεταδόθηκε προφορικά μεταξύ των λογίων του Κιέβου και ενδέχεται να καταγράφτηκε στην αναφορά του Νέστορα για την εκστρατεία του [[Όλεγκ ο Σοφός|Όλεγκ]] το 907, η οποία δεν έχει καταγραφεί καθόλου σε Ρωμαϊκές πηγές.

== Σημειώσεις ==
{{Παραπομπές|30em}}

== Βιβλιογραφικές αναφορές ==

* Iohannes Diaconus. Chronicon. Rome: Monticolo, Cronache veneziane antichissime
* Leo Grammaticus. Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae. Bonn, 1842.
* Logan, Donald F. The Vikings in History, 2nd ed. Routledge, 1992. ISBN 0-415-08396-6
* Nicolai I. Papae epistolae. Ed. in: Monumenta Germaniae Hictorica. Epistolae VI. (Karolini eavi IV). Berlin, 1925
* Symeon Logothetes. Chronicon. Bonn, 1838.
* Theodose de Melitene. Chronographia. Munich, 1859.
* Harris, Jonathan, Constantinople: Capital of Byzantium. Hambledon/Continuum, London, 2007. ISBN 978-1-84725-179-4
* Turnbull, Stephen. The Walls of Constantinople, AD 324–1453, Osprey Publishing, ISBN 1-84176-759-X
* Tvorogov, Oleg. "Skol'ko raz khodili na Konstantinopol Askold i Dir?" Slavyanovedeniya, 1992. 2
* Vasiliev, Alexander. The Russian Attack on Constantinople in 860. Cambridge Mass., 1925
* Uspensky, Fyodor. The History of the Byzantine Empire, vol. 2. Moscow: Mysl, 1997
* Zuckerman, Constantine. Deux étapes de la formation de l’ancien état russe, in Les centres proto-urbains russes entre Scandinavie, Byzance et Orient. Actes du Colloque International tenu au Collège de France en octobre 1997, ed. M. Kazanski, A. Nersessian & C. Zuckerman (Réalités byzantines 7), Paris 2000, pp. 95–120.

== Εξωτερικοί σύνδεσμοι ==

* [http://www.documentacatholicaomnia.eu/30_20_0886-0911-_Leo_Grammaticus.html Opera Omnia of Leo Grammaticus από τον Migne Patrologia Graeca με αναλυτικούς δείκτες]
* [https://www.history.com/news/globetrotting-vikings-the-quest-for-constantinople Globetrotting Vikings: Η αναζήτηση της Κωνσταντινούπολης]

[[Κατηγορία:Πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης]]
[[Κατηγορία:Πόλεμοι μεταξύ Ρως και Βυζαντινών]]
[[Κατηγορία:9ος αιώνας στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία]]
[[Κατηγορία:Λήμματα που περιέχουν κείμενο στα γαλλικά]]

{{authority control}}