Προβολή πηγαίου κώδικα για τη σελίδα Μακεδονία (ελληνικό διαμέρισμα)

{{coord|40.75|22.8997|type:adm1st|format=dms|display=title}}

{{Περιφέρεια|Όνομα=Μακεδονία|Σημαία=Flag of Greek Macedonia.svg|χάρτης=Location map of Macedonia (Greece).svg
H θέση της Μακεδονίας στην [[Ελλάδα]]|Έμβλημα=Vergina Sun WIPO.svg|Ύμνος=Ύμνος: [[Μακεδονία ξακουστή]]|Χώρα=[[File:Flag of Greece.svg|25px|border]] [[Ελλάδα]]|Πρωτεύουσα=[[File:Flag of Thessaloniki.svg|28px|border]] [[Θεσσαλονίκη]]|Έκταση=34.178 χλμ²|Πληθυσμός=2.262.775 ([[ελληνική απογραφή 2021|απογραφή 2021]])|Σημειώσεις=[[Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας|Δυτική Μακεδονία]] <br /> [[Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας|Κεντρική Μακεδονία]] <br /> [[Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης|Αν. Μακεδονία & Θράκη]]|ΛεζάνταΣημαίας=Σημαία της Μακεδονίας|ΛεζάνταΕμβλήματος=Ήλιος της Βεργίνας}}

Η '''Μακεδονία,''' με πρωτεύουσα τη [[Θεσσαλονίκη]], είναι το μεγαλύτερο σε έκταση και το δεύτερο μεγαλύτερο σε πληθυσμό [[Γεωγραφικά διαμερίσματα της Ελλάδας|γεωγραφικό διαμέρισμα]] της [[Ελλάδα]]ς. Σύμφωνα με τα στοιχεία της τελευταίας απογραφής έχει πληθυσμό 2.408.530 κατοίκους<ref name="Greek-2011" /> και έκταση 34.178 τετρ. χλμ. που αντιστοιχεί στο 25,9% της συνολικής έκτασης της Ελληνικής επικράτειας. Η Μακεδονία, αποτελείται από τις [[Περιφερειακές Ενότητες της Ελλάδας|περιφερειακές ενότητες]] [[νομός Θεσσαλονίκης|Θεσσαλονίκης]], [[νομός Χαλκιδικής|Χαλκιδικής]], [[νομός Καβάλας|Καβάλας]], [[νομός Δράμας|Δράμας]], [[νομός Σερρών|Σερρών]], [[νομός Κιλκίς|Κιλκίς]], [[Πιερία]]ς, [[νομός Πέλλας|Πέλλας]], [[νομός Ημαθίας|Ημαθίας]], [[Περιφερειακή Ενότητα Καστοριάς|Καστοριάς]], [[νομός Φλώρινας|Φλώρινας]], [[νομός Κοζάνης|Κοζάνης]] και [[νομός Γρεβενών|Γρεβενών]].

{{Μακεδονία}}

Εκτείνεται ανάμεσα στην οροσειρά της [[Πίνδος|Πίνδου]] και τον ποταμό [[Νέστος|Νέστο]] στα ευρύτερα όρια της ιστορικής περιοχής της [[Μακεδονία (αρχαίο βασίλειο)|αρχαίας Μακεδονίας]] στη [[βόρεια Ελλάδα]], οριζόμενη προς βορρά από τα σύνορα με τη [[Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας]] και τη [[Βουλγαρία]], προς ανατολικά από τη [[Θράκη (διαμέρισμα)|Θράκη]], προς νότια από τη [[Θεσσαλία]] και το [[Αιγαίο Πέλαγος]] και δυτικά από την [[Ήπειρος (διαμέρισμα)|Ήπειρο]] και την [[Αλβανία]].

Εδώ επίσης βρίσκεται και η αυτοδιοικούμενη, μοναστική κοινότητα του [[Άγιο Όρος|Αγίου Όρους]] στην [[Χερσόνησος του Άθω|χερσόνησο του Άθω]] της [[Χαλκιδική]]ς, με τα 20 μοναστήρια της, από τα σημαντικότερα κέντρα της [[Ορθοδοξία]]ς παγκοσμίως καθώς και η πόλη της [[Θεσσαλονίκη]]ς, μητρόπολη και κύρια πόλη της Μακεδονίας, κέντρο της Βόρειας Ελλάδας και δεύτερο μεγαλύτερο αστικό κέντρο της χώρας.

==Ιστορία==
{{πηγές ενότητας|25|12|2017}}
===Προϊστορία και αρχαιότητα===
{{δείτε|Μακεδονία (αρχαίο βασίλειο)|Ιστορία της αρχαίας Μακεδονίας}}
[[Αρχείο:Expansion of Macedon (Greek).svg|αριστερά|μικρογραφία|Η [[Μακεδονία (αρχαίο βασίλειο)|αρχαία Μακεδονία]] κατά τον [[Πελοποννησιακός Πόλεμος|Πελοποννησιακό Πόλεμο]] (431 π.Χ.) και κατά την εποχή του θανάτου του [[Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας|Φιλίππου Β΄]]

]]
[[Αρχείο:Macedonian Museums-1-Arx Aiani-4.jpg|thumb|Κεραμική του 14ου π.Χ. αιώνα από την [[Αιανή Κοζάνης]].]]
[[Αρχείο:Gold Larnaca of Philipp 2.jpg|thumb|Η [[Χρυσή Λάρνακα]] του [[Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας|Φιλίππου Β']], Μουσείο Αιγών.]]
[[Αρχείο:Agios Athanasios 1 fresco.jpg|thumb|Νωπογραφία [[Αρχαίοι Μακεδόνες|Μακεδόνων]] στρατιωτών από τον τάφο του [[Άγιος Αθανάσιος Θεσσαλονίκης|Αγίου Αθανασίου]].]]

Η Μακεδονία έχει μια μακρά και πλούσια ιστορία. Εδώ βρίσκεται ένα μέρος από τον [[Όλυμπος|Όλυμπο]], η έδρα, κατά τη μυθολογία, του [[Δώδεκα θεοί του Ολύμπου|αρχαίου Δωδεκάθεου]], όπως επίσης και το [[Δίον Πιερίας|Δίον]], η [[Πέλλα]] και η [[Βεργίνα]], τόποι λατρείας και διοικητικές πρωτεύουσες της αρχαίας περιοχής.

Τα πρώτα δείγματα οργανωμένης παρουσίας στη Μακεδονία χρονολογούνται στην πρώιμη [[Νεολιθική περίοδος|Νεολιθική περίοδο]] και εντοπίζονται στη Νέα Νικομήδεια (κοντά στα [[Γιαννιτσά]]) και στον οικισμό [[Δισπηλιό Καστοριάς|Δισπηλιό]], δίπλα στη [[Λίμνη Ορεστιάδα|λίμνη της Καστοριάς]]. Όμως άνθρωποι ζούσαν στη Μακεδονία πολλές χιλιάδες χρόνια πριν, όπως μαρτυρεί η ανεύρεση του απολιθωμένου ανθρώπινου κρανίου στα [[Πετράλωνα Χαλκιδικής]], που εκτιμάται ότι έχει ηλικία 200.000 ετών.

Στις αρχές της [[Αρχαϊκή εποχή|Αρχαϊκής περιόδου]] εγκαταστάθηκαν στα παράλια της Μακεδονίας άποικοι από την [[Κεντρική Ελλάδα]], δημιουργώντας σημαντικές πόλεις-λιμάνια, κυρίως στην [[Πιερία]] και στη [[Χαλκιδική]]. Η ενδοχώρα κατοικούνταν από τους [[Αρχαίοι Μακεδόνες|Μακεδόνες]], φύλο [[Δωριείς|δωρικό]] σύμφωνα με τον [[Ηρόδοτος|Ηρόδοτο]] (Α, 56).

Οι Μακεδόνες άρχισαν να σχηματίζουν ξεχωριστό κράτος στις αρχές του 7ου αιώνα π.Χ., υπό την ηγεμονία του βασιλικού οίκου των [[Τημενίδες|Τημενιδών]]. Με τα χρόνια, η κυριαρχία των Τημενιδών επεκτάθηκε στη δυτική και στην ανατολική Μακεδονία.

Τον 5ο αιώνα π.Χ. το [[Μακεδονία (αρχαίο βασίλειο)|Μακεδονικό κράτος]] βρισκόταν σε συνεχείς διενέξεις με τα [[Θρακικές φυλές|θρακικά φύλα]] και με άλλους γειτονικούς λαούς, ενώ ταυτόχρονα ταλανιζόταν από δυναστικές έριδες. Κατά τη διάρκεια του [[Πελοποννησιακός Πόλεμος|Πελοποννησιακού Πολέμου]] έγιναν αρκετές μάχες στο έδαφος της Μακεδονίας. Ο βασιλιάς [[Αρχέλαος Α΄ της Μακεδονίας|Αρχέλαος Α΄]] κατόρθωσε πάντως να διατηρήσει την ακεραιότητα του κράτους του, και μάλιστα να το ενισχύσει στρατιωτικά και οικονομικά.
[[Αρχείο:Amfipoli, Greece - panoramio (5).jpg|μικρογραφία|Το [[Λέων της Αμφίπολης|λιοντάρι της Αμφίπολης]] που ανεγέρθηκε τον 4ο π.Χ. προς τιμή του [[Λαομέδων ο Μυτιληναίος|Λαομέδωνα του Μυτιληναίου]], στρατηγού του [[Αλέξανδρος ο Μέγας|Μεγάλου Αλεξάνδρου]]]]
Οι δυναστικές συγκρούσεις που ταλαιπώρησαν τη Μακεδονία στις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. έληξαν με την άνοδο στο θρόνο του [[Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας|Φιλίππου Β']] το [[359 π.Χ.]] Ο Φίλιππος κατόρθωσε να μεταβάλει τη Μακεδονία σε σημαντικότερη δύναμη του ελλαδικού χώρου και να ενώσει τους Έλληνες κάτω από το σκήπτρο του. Παρά τη δολοφονία του το [[336 π.Χ.]], ο γιος του, [[Αλέξανδρος ο Μέγας|Αλέξανδρος]], κατόρθωσε να ελέγξει τις φυγόκεντρες δυνάμεις και να εκστρατεύει στην [[Ασία]] έχοντας όλους τους Έλληνες στο πλευρό του. Εκεί διέλυσε την [[Περσία|Περσική Αυτοκρατορία]] και δημιούργησε ένα μεγάλο κράτος, που εκτεινόταν από τη Μακεδονία έως την [[Αρχαία Αίγυπτος|Αίγυπτο]] και πέρα από τον [[Ύφασης|Ύφαση]] ποταμό στην Ινδία. Μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου, η Μακεδονία αποτέλεσε πεδίο [[Διάδοχοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου|σκληρών συγκρούσεων]] για τη διαδοχή στο θρόνο. Μεταξύ άλλων, δολοφονήθηκαν η μητέρα του, [[Ολυμπιάδα]], η σύζυγός του, [[Ρωξάνη]], και ο γιος του, [[Αλέξανδρος Δ΄ της Μακεδονίας]].

Οι διάδοχοι του Αλεξάνδρου εξασθένισαν το βασίλειο με τις διενέξεις τους. Μοναδική εξαίρεση υπήρξε ο [[Φίλιππος Ε΄ της Μακεδονίας]] ([[221 π.Χ.]]-[[179 π.Χ.]]), ο οποίος κατόρθωσε να ισχυροποιήσει το βασίλειο πολιτικά -και κυρίως οικονομικά- και να το ξανακάνει υπολογίσιμο αντίπαλο της [[Αρχαία Ρώμη|Ρώμης]].

===Ρωμαϊκοί και βυζαντινοί χρόνοι===
{{Δείτε|Μακεδονία (ρωμαϊκή επαρχία)|Διοίκηση Μακεδονίας|Θέμα Μακεδονίας}}
[[Αρχείο:ThessHagGeorgOnesiphPorphMos.jpg|μικρογραφία|220x220εσ|Τμήμα από το ψηφιδωτό στον Άγιο Γεώργιο (Ροτόντα) στη Θεσσαλονίκη, 5ος αι. μ.Χ.]]
[[Αρχείο:THES Arch of Galerius E face.jpg|μικρογραφία|220px|Η [[Αψίδα του Γαλερίου|Αψίδα του Γαλέριου]] στη Θεσσαλονίκη.]]Η Μακεδονία υποτάχθηκε στους Ρωμαίους το [[168 π.Χ.]], όταν ο βασιλιάς [[Περσέας της Μακεδονίας]] νικήθηκε από τον Ρωμαίο στρατηγό Αιμίλιο Παύλο στη [[Μάχη της Πύδνας]]. Η Μακεδονία έγινε τότε [[Μακεδονία (ρωμαϊκή επαρχία)|ρωμαϊκή επαρχία]], και μάλιστα αποτέλεσε το σημαντικότερο θέατρο των συγκρούσεων κατά τους Εμφυλίους Πολέμους της Ρώμης. Η επικοινωνία της Μακεδονίας με τη Ρώμη ήταν εξασφαλισμένη μέσω της [[Αρχαία Εγνατία Οδός|Εγνατίας οδού]].

Τον 4ο αιώνα ο [[Γαλέριος]] μετέφερε την πρωτεύουσά του στη [[Θεσσαλονίκη]], την οποία κόσμησε με νέα μεγαλοπρεπή κτήρια και οχύρωσε με υψηλά τείχη. Τα τείχη βοήθησαν την πόλη να αντιμετωπίσει τις επιδρομές των ποικίλων βαρβαρικών φύλων που λυμαίνονταν τη Μακεδονία κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους. Αποτέλεσμα των επιδρομών αυτών ήταν να ερημώσει η ύπαιθρος και ο πληθυσμός να συγκεντρωθεί στις πόλεις. Μετά τον 7ο αιώνα στην έρημη πια ύπαιθρο εγκαταστάθηκαν - άλλοτε με την έγκριση της [[Βυζαντινή Αυτοκρατορία|Βυζαντινής Αυτοκρατορίας]] και άλλοτε χωρίς - [[Σλάβοι|σλαβικοί]] πληθυσμοί.

Οι συνεχείς επιδρομές των [[Βούλγαροι|Βουλγάρων]] στην ύπαιθρο και των [[Άραβες|Αράβων]] στα παράλια, οι οποίοι μάλιστα κατόρθωσαν το [[904]] να εκπορθήσουν και να λεηλατήσουν τη Θεσσαλονίκη, είχαν ως αποτέλεσμα τον περιορισμό της πνευματικής παραγωγής και της πολιτισμικής δραστηριότητας. Μοναδική εξαίρεση αποτέλεσε η επικράτηση του κοινοβιακού βίου στο [[Άγιο Όρος]] και η ίδρυση αρκετών μονών.

Η πνευματική αναγέννηση της Μακεδονίας ξεκίνησε ουσιαστικά τον 12ο αιώνα, όταν πλέον είχε αρχίσει η παρακμή της κεντρικής εξουσίας και οι βυζαντινές επαρχίες είχαν αποκτήσει σχετική αυτονομία.

Το αποτέλεσμα, βέβαια, της αμυντικής παρακμής ήταν η εκπόρθηση των περισσότερων πόλεων της Μακεδονίας από τους [[Νορμανδοί|Νορμανδούς]] το [[1185]] και η κατάληψή τους από τους [[Σταυροφορίες|Σταυροφόρους]] το [[1204]]. Στο λατινικό [[βασίλειο της Θεσσαλονίκης]], με βασιλέα το [[Βονιφάτιος ο Μομφερρατικός|Βονιφάτιο Μομφερρατικό]], περιλήφθηκε όλη σχεδόν η Μακεδονία. Όμως, το κράτος αυτό αποδείχθηκε εφήμερο, καθώς το [[1224]] καταλύθηκε από τον [[Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας|Θεόδωρο Κομνηνό Δούκα]], [[Δεσποτάτο της Ηπείρου|Δεσπότη της Ηπείρου]].

Το 1246 ο αυτοκράτορας [[Ιωάννης Γ´ Δούκας Βατάτζης]] βρέθηκε στη Θράκη, όπου επιθεωρούσε τις φρουρές των πόλεων, εν όψει της λήξης ανακωχής με τους Φράγκους. Όταν έμαθε, ότι ο βασιλιάς της Βουλγαρίας Καλιμάν Ασέν Α΄, απεβίωσε, αφήνοντας στον θρόνο τον ανήλικο αδελφό του, επετέθη κατά των Βουλγάρων. Σε σύντομο διάστημα προσαρτήθηκε στο βασίλειο της Νικαίας ολόκληρη η νότια και νοτιοδυτική Βουλγαρία και τμήματα της Μακεδονίας. Σημαντικές πόλεις, όπως οι Σέρρες, η Βέροια, το Μελένοικο και τα Σκόπια απελευθερώθηκαν από τους Βούλγαρους και περιήλθαν υπό βυζαντινό έλεγχο, οι περισσότερες εξ αυτών αμαχητί. Στράφηκε τότε και προς τη [[Θεσσαλονίκη]], την οποία κατέλαβε σε συνεργασία με δυσαρεστημένους από τη διακυβέρνηση του νέου δεσπότη Δημήτριου, αριστοκράτες της πόλης. Με τη συμβασιλεύουσα υπό την κατοχή του, ο Βατάτζης εδραίωσε τη θέση του ως μοναδικός Βυζαντινός Αυτοκράτορας στη συνείδηση του λαού.<ref>{{Cite web |url=http://asiaminor.ehw.gr/forms/flemmabody.aspx?lemmaid=4636 |title=Ιωάννης Γ΄ Βατάτζης - Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Μικρά Ασία |accessdate=2016-03-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160306193307/http://asiaminor.ehw.gr/forms/flemmabody.aspx?lemmaid=4636 |archivedate=2016-03-06 |url-status=live }}</ref><ref>[https://www.serres.gr/tourism/files_gr/main.htm Πέτρος Κ. Σαμσάρης, Σχεδίασμα της ιστορίας της πόλης των Σερρών, σ. 20-24 (Ιστοσελίδα του Δήμου Σερρών)]</ref><ref>"Ιστορία του Ελληνικού Έθνους", Τόμος θ' (Μεσοβυζαντινοί και Υστεροβυζαντινοί Χρόνοι), Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1972</ref><ref>Χρήστου Μιχαλοπούλου, "Η Λατινική Αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης (1204-1261)", εκδόσεις Σπανίδη, Ξάνθη 2007. ISBN 9789606653193</ref>

Το [[1261]] η περιοχή αποτέλεσε και πάλι μέρος της αναγεννημένης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, όχι όμως για μεγάλο χρονικό διάστημα. Έτσι, κύριοι της Μακεδονίας έγιναν διαδοχικά οι [[Σέρβοι]], οι μισθοφόροι της [[Καταλανική Εταιρεία|Καταλανικής Εταιρείας]] και επίδοξοι διεκδικητές του θρόνου του Βυζαντίου. Οι δυσμενείς αυτές εξελίξεις έστρεψαν μεγάλο μέρος του κόσμου στις τέχνες, στα γράμματα και στη θρησκεία, με αποτέλεσμα ο 14ος αιώνας να θεωρείται από τους πιο σημαντικούς ως προς την ανάπτυξη των γραμμάτων και του πολιτισμού στη Μακεδονία.

===Οθωμανική Αυτοκρατορία===
{{Κύριο|Τουρκοκρατία}}
Στα τέλη του 14ου αι. οι [[Οθωμανική Αυτοκρατορία|Οθωμανοί]] είχαν ήδη εδραιώσει την παρουσία τους στη Μακεδονία και στα μέσα του 15ου αιώνα είχαν γίνει μοναδικοί κυρίαρχοι στην περιοχή. Η κατάσταση που αντιμετώπισαν οι Οθωμανοί δεν ήταν καλή. Οι περισσότερες πόλεις ήταν κατεστραμμένες και έρημες και η οικονομία έπνεε τα λοίσθια. Οι νέοι κυρίαρχοι μετέφεραν πληθυσμό (χριστιανούς και μουσουλμάνους) από άλλες επαρχίες και δέχτηκαν πρόσφυγες από άλλες χώρες (κυρίως [[Εβραίοι|Εβραίους]]), προκειμένου να εποικίσουν τις έρημες μακεδονικές πόλεις. Επίσης, έχτισαν καινούργιες πόλεις, όπως τα [[Γιαννιτσά]], στις οποίες κατοικούσαν αποκλειστικά μουσουλμάνοι. Αρχικά οι κάτοικοι ασχολούνταν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, αργότερα όμως στις πόλεις δημιουργήθηκαν πλήθος εργαστήρια, όπου παράγονταν βιοτεχνικά προϊόντα. Τα προϊόντα αυτά εξάγονταν εν μέρει στα γειτονικά κράτη, απ' όπου γίνονταν εισαγωγές άλλων προϊόντων. Διοικητικά η Μακεδονία χωρίστηκε στα [[βιλαέτι]]α [[Βιλαέτι της Θεσσαλονίκης|Θεσσαλονίκης]], [[Βιλαέτι του Μοναστηρίου|Μοναστηρίου]] και Σκοπίων, στα οποία περιλαμβάνονταν και εδάφη εκτός της ιστορικής Μακεδονίας.
[[Αρχείο:Saint_Sophia_Church_Drama.jpg|μικρογραφία|224x224εσ|Ο [[Ναός Αγίας Σοφίας Δράμας|βυζαντινός Ναός της Αγίας Σοφίας]] στη [[Δράμα (πόλη)|Δράμα]] (10ος αιώνας).]]
Τους πρώτους αιώνες μετά την τουρκική κατάκτηση οι Έλληνες αποτραβήχτηκαν στα βουνά, όπου έχτισαν σημαντικά αστικά κέντρα, όπως τη [[Σιάτιστα]], την [[Κλεισούρα Καστοριάς|Κλεισούρα]], το [[Κρούσοβο]], την [[Κοζάνη]], κ.ά. Με την αλματώδη ανάπτυξη του εμπορίου, κατάφεραν να γίνουν ρυθμιστές της παραγωγής, να πλουτίσουν και να αποκτήσουν ισχύ. Μεγάλο μέρος της περιουσίας τους το δαπανούσαν για να ιδρύσουν εκκλησίες και σχολεία, στα οποία δίδασκαν Έλληνες δάσκαλοι. Απόρροια αυτών των εξελίξεων ήταν ο λεγόμενος [[Νεοελληνικός Διαφωτισμός]] που οδήγησε αρχικά στην αφύπνιση του Γένους, και εν συνεχεία στην προσπάθεια αποτίναξης του τουρκικού ζυγού.{{πηγή}}

===Νεότεροι χρόνοι===
====Οριοθέτηση====
Στην [[Οθωμανική Αυτοκρατορία]] δεν υπήρχε διοικητικό διαμέρισμα με το όνομα «Μακεδονία».<ref>{{harvnb|Hatzopoulos|2011|p=35}}.</ref> Πριν την εμφάνιση του [[Ελληνικός εθνικισμός|ελληνικού εθνικού κινήματος]], η μη εγγράμματη πλειονότητα των κατοίκων των [[περιοχές της αρχαίας Ελλάδας|αρχαίων ελληνικών χωρών]] δε χρησιμοποιούσε τις αρχαίες ονομασίες τους, όπως «Μακεδονία»· οι περισσότεροι αναφέρονταν κυρίως σε περιοχές μικρότερης κλίμακας (όπως «Κοζάνη», «Βέροια» κ.ο.κ.), εντός των ορίων των οποίων περνούσαν ολόκληρη τη ζωή τους.<ref>{{harvnb|Κολιόπουλος|2003|p=41-2}}.</ref> Τις αρχαίες ονομασίες γνώριζαν και χρησιμοποιούσαν οι εγγράμματοι κοσμικοί και κληρικοί των ελληνικών χωρών, που διάβαζαν τους κλασικούς συγγραφείς και δυτικούς περιηγητές, δίχως, ωστόσο, να συμφωνούν μεταξύ τους ή να έχουν σαφή εικόνα για τα όρια των περιοχών αυτών. Η σύγχυση των κλασικών συγγραφέων σχετικά με τα όρια των ελληνικών χωρών αναπαράχθηκε από όσους ασχολούνταν με το ζήτημα ανατρέχοντας στις αρχαίες πηγές.<ref>{{harvnb|Κολιόπουλος|2003|p=42}}.</ref> Οι αναζητήσεις των ορίων της Μακεδονίας από Έλληνες και μη γεωγράφους που ακολουθούσαν τον [[Στράβων]]α είχαν ως αποτέλεσμα να τεθούν ως αδιαμφισβήτητα όρια της περιοχής προς βορρά τα όρη [[Όρος Σκάρδος|Σκάρδος]] και [[Όρβηλος]] και μέσα από τα γραπτά τους να ταυτιστεί με την [[Μακεδονία (αρχαίο βασίλειο)|αρχαία Μακεδονία]] η [[Μακεδονία|ευρύτερη αυτή γεωγραφική περιοχή]].<ref>{{harvnb|Κολιόπουλος|2003|p=120-1}}.</ref>

====Γλωσσικές κοινότητες====
Την περίοδο του [[Νεοελληνικός Διαφωτισμός|Διαφωτισμού]] και της εμφάνισης του ελληνικού εθνικού κινήματος<ref>{{harvnb|Κολιόπουλος|2003|p=15-6, 79}}.</ref> στην περιοχή της Μακεδονίας η ελληνοφωνία περιοριζόταν στην παραλιακή της ζώνη (τα νότια τμήματα της σημερινής ελληνικής Μακεδονίας), ενώ η ζώνη ομιλίας της σλαβικής εκτεινόταν προς νότο ως τα πεδινά της [[Νομός Ημαθίας|Ημαθίας]] και της Θεσσαλονίκης.<ref>{{harvnb|Gounaris|1995|p=410-1}}, {{harvnb|Κολιόπουλος|2003|p=80-1}}.</ref> Στις αρχές του 19ου αιώνα οι ζώνες ομιλίας της [[ελληνική γλώσσα|ελληνικής]], της [[αλβανική γλώσσα|αλβανικής]] και της σλαβικής, συνέκλιναν στην περιοχή των λιμνών [[Οχρίδα (λίμνη)|Οχρίδας]], [[Λίμνες Πρέσπες|Πρεσπών]] και [[Λίμνη Ορεστιάδα|Ορεστιάδας]],<ref>{{harvnb|Κολιόπουλος|2003|p=80, 22}}.</ref> ενώ όριο μεταξύ της ζώνης συμπαγούς ελληνοφωνίας και σλαβοφωνίας αποτελούσε μια νοητή γραμμή που από το [[Γράμμος|Γράμμο]] διερχόταν νοτίως της [[Καστοριά]]ς, βορείως της [[Κοζάνη]]ς και της [[Βέροια]]ς, νοτίως της [[Έδεσσα]]ς και των [[Γιαννιτσά|Γιαννιτσών]], και κατέληγε στην περιοχή των εκβολών του [[Αξιός|Αξιού]], στη [[Θεσσαλονίκη]].<ref>{{harvnb|Γούναρης|1994|p=211-212}}, {{harvnb|Κολιόπουλος|2003|p=104, 16}}.</ref> Στην περιοχή βορείως αυτής της νοητής γραμμής επικρατούσε η [[Σλαβόφωνοι στην οθωμανική Μακεδονία|σλαβοφωνία]], ενώ σε όλη την έκτασή της υπήρχαν ετερόγλωσσες νησίδες, θύλακες όπου ομιλούνταν τα [[Τουρκική γλώσσα|τούρκικα]], τα ελληνικά και τα [[Βλάχικη γλώσσα|βλάχικα]].<ref>{{harvnb|Γούναρης|1994|p=211-212}}, {{harvnb|Κολιόπουλος|2003|p=81}}.</ref> Στην αλλόφωνη ενδοχώρα, τα αστικά κέντρα αποτελούσαν κέντρα ελληνοφωνίας, ενώ οι κάτοικοι της υπαίθρου ήταν κατά κανόνα [[Σλαβόφωνοι στην οθωμανική Μακεδονία|σλαβόφωνοι]].<ref>{{harvnb|Κολιόπουλος|2003|p=16}}, {{harvnb|Gounaris|1995|p=410-1}}.</ref> Ανατολικά του [[Αξιός|Αξιού]], η παρουσία της ελληνικής περιοριζόταν σε μια στενή παράλια ζώνη στα νότια, έως μια νοητή γραμμή που διερχόταν νοτίως του [[Κιλκίς]] και της [[Δράμα (πόλη)|Δράμα]]ς.<ref>{{harvnb|Γούναρης|1994|p=211-212}}, {{harvnb|Κολιόπουλος|2003|p=16-17, 111-112}}</ref>

====Το ελληνικό όραμα====
{{Δείτε|Μακεδονική επανάσταση|Ελληνική Επανάσταση του 1821}}[[Αρχείο:Banner of Macedonians in the Greek War for Independence.jpg|μικρογραφία|Το Λάβαρο των [[Μακεδόνες (Έλληνες)|Μακεδόνων]] κατά την [[Ελληνική Επανάσταση του 1821]], που υψώθηκε στη [[Μάχη της Ρεντίνας]], στις 17 Ιουνίου 1821, στη Μακεδονία.]]

Χάρη στις λαϊκές παραδόσεις για τον [[Αλέξανδρος ο Μέγας|Μέγα Αλέξανδρο]], η [[Μακεδονία (αρχαίο βασίλειο)|αρχαία Μακεδονία]] είχε γίνει σύμβολο ανδρείας με ευρύτερη απήχηση στους πληθυσμούς της περιοχής.<ref>{{harvnb|Γούναρης|2008|p=185-6}}.</ref> Η συγκρότηση της [[Έλληνες|νεοελληνικής εθνικής ταυτότητας]] με αναφορά στην [[κλασική αρχαιότητα]] κατέστησε αναπόφευκτη τη συμπερίληψη σε αυτή της Μακεδονίας.<ref>{{harvnb|Γούναρης|2008|p=185}}.</ref> Την περίοδο του ώριμου [[νεοελληνικός Διαφωτισμός|Διαφωτισμού]] δεν υπήρχε ομοφωνία μεταξύ των Ελλήνων λογίων για τη θέση της Μακεδονίας στην ελληνική γεωγραφία, αναφορικά με το αν ήταν τμήμα της Ελλάδας (που οριζόταν με διαφορετικούς τρόπους), το ποια ήταν τα όριά της και ποιο ήταν το νόημα του όρου «Μακεδόνες».<ref>{{harvnb|Γούναρης|2008|p=186-191}}, {{harvnb|Κολιόπουλος|2003|p=42-7, 61}}.</ref>
[[File:Chalkidiki Flag Greek Revolution.svg|δεξιά|μικρογραφία|Η σημαία των [[Χαλκιδική|Χαλκιδικιωτών]] κατά την [[Ελληνική Επανάσταση του 1821]]]]
Στη Μακεδονία, η [[Ελληνική Επανάσταση]] εκδηλώθηκε αρχικά στη [[Χαλκιδική]] τον Ιούνιο του [[1821]], υπό τον [[Εμμανουήλ Παπάς|Εμμανουήλ Παππά]]. Αφού κατάφεραν να απελευθερώσουν τη Χαλκιδική, τα [[Βασιλικά Θεσσαλονίκης]] και την [[Δήμος Βόλβης|περιοχή της Βόλβης]], επιχείρησαν να επιτεθούν ταυτόχρονα από Νότο και Ανατολή στη [[Θεσσαλονίκη]], αλλά ο ερχομός ισχυρών [[Οθωμανική Αυτοκρατορία|Οθωμανικών]] δυνάμεων τους ανάγκασε σε ήττα στη [[Μάχη της Ρεντίνας]] και τελικά οπισθοχώρηση στην [[Κασσάνδρα]],{{πηγή}} όπου ενισχύθηκαν από 400 άνδρες υπό τους [[Μήτρος Λιακόπουλος|Μήτρο Λιακόπουλο]] και Μπίνο.<ref>[https://macedonia.kroraina.com/en/av/av_16_4.htm History of Macedonia 1354-1833, A. Vacalopoulos]</ref> Η οθωμανική απάντηση ήταν εδώ άμεση με συλλήψεις ομήρων και καταλήψεις πόλεων. Φαίνεται πως η κίνηση των επαναστατών είχαν εξαπλωθεί ως τη [[Γευγελή]] και το [[Τίκφες]], όπου συνελήφθησαν δύο κάτοικοι ως ύποπτοι.<ref>[http://www.kroraina.com/knigi/en/av/av_16_1.htm History of Macedonia 1354-1833, A. Vacalopoulos]</ref>

Το 1822 άναψαν και νέες εστίες επανάστασης. Στις αρχές του χρόνου επαναστάτησαν η [[Νάουσα]], με αρχηγούς τους [[Αναστάσιος Καρατάσος|Καρατάσο]], [[Αγγελής Γάτσος|Γάτσο]] και [[Ζαφειράκης Θεοδοσίου|Ζαφειράκη]], καθώς και χωριά του [[Βέρμιο|Βερμίου]] και του [[Όλυμπος|Ολύμπου]].<ref>Χιονίδης, 128-9</ref> Οι Τούρκοι απάντησαν άμεσα και με μία στρατιά του Πασά της Θεσσαλονίκης, [[καταστροφή της Νάουσας|κατέστρεψαν τη Νάουσα]]. Οι γυναίκες της πόλης κατέφυγαν στον ποταμό [[Αράπιτσα]] και για να αποφύγουν την αιχμαλωσία προτίμησαν να πέσουν στον γκρεμό.<ref>Χιονίδης, 129-30.</ref> Στη συνέχεια προχώρησαν σε καταστροφές πολλών [[Έλληνες|Ελληνικών]] χωριών και κωμοπόλεων της [[Κεντρική Μακεδονία|Κεντρικής Μακεδονίας]], λόγω της συμμετοχής τους στην επανάσταση, μεταξύ των οποίων της περιοχής γύρω από τη [[Νάουσα]].<ref>Γεώργιος Χ. Χιονίδης, ''διάλεξη:'' Τα ληφθέντα υπό των Τούρκων μέτρα κατά των Ελλήνων επαναστατών του 1821 εις την Μακεδονίαν (ανάτυπον από ''Μακεδονικά'' ΙΑ΄ τεύχος. 27), Θεσσαλονίκη 1971, σελ. 130.</ref>

[[Αρχείο:Central_Macedonia_flag_1821.JPG|μικρογραφία|220x220εσ|Η σημαία των επαναστατών υπό τον Νικόλαο Τσάμη το 1822.]]
[[Αρματολοί]] από την περιοχή της Μακεδονίας, όπως και της Ηπειροθεσσαλίας, όπου η επανάσταση κατεστάλη και οι οποίοι δεν μπορούσαν πλέον να επανέλθουν στην υπηρεσία των οθωμανικών αρχών, έχοντας αντικατασταθεί από [[:en:Turco-Albanians|Τουρκαλβανούς]], κατέφυγαν στις περιοχές που ήλεγχε η [[Πρώτη Ελληνική Δημοκρατία|επαναστατική κυβέρνηση]].<ref>{{harvnb|Koliopoulos|p=25|Veremis|2010}}, {{harvnb|Koliopoulos|p=201|Veremis|2002}}.</ref> Σχηματίστηκε μία στρατιωτική ένωση προσφύγων «[[Μακεδόνες (Έλληνες)|Μακεδονο]]-[[Θεσσαλία|Θεταλλο]]-[[Θράκη|Θρακών]]», που βρισκόταν σε επαφή με τους «Θρακοσερβοβουλγάρους» έφιππους εθελοντές υπό τον [[Χατζηχρήστος Βούλγαρης|Χατζηχρήστο Βούλγαρη]], πολλοί από τους οποίος προέρχονταν από τη «μακεδονική Ελλάδα», δηλαδή τη [[Χαλκιδική]], την [[Έδεσσα]] και τη [[Νάουσα]].<ref>{{harvnb|Γούναρης|p=191|2008}}.</ref> Η συμμετοχή της Μακεδονίας στην Επανάσταση οδήγησε στην ενθουσιώδη θεώρησή της ως ελληνικής επαρχίας.<ref>{{harvnb|Γούναρης|p=191-2|2008}}.</ref> Ενώ από τις αρχές της Επανάστασης έγινε αποδεκτή η διάκριση ανάμεσα στις επικράτεια του μελλοντικού κράτους και των ορίων του [[Έλληνες|ελληνικού έθνους]], ο περιορισμός προϊοντος του χρόνου της πολεμικής δραστηριότητας στις νότιες ελληνικές χώρες έτεινε στο να ταυτίζεται η Ελλάδα με την περιοχή αυτή.<ref>{{harvnb|Κολιόπουλος|p=49-51|2003}}.</ref> Οι πληρεξούσιοι των εκτός «ελευθέρας Ελλάδος» περιοχών, όπως της Μακεδονίας, γίνονταν δεκτοί μεταξύ των εθνικών αντιπροσώπων στις πρώτες εθνοσυνελεύσεις, αλλά αργότερα συνήθως ως «πληρεξούσιοι παροίκων» και στην [[Ε΄ Εθνοσυνέλευση 1832|Ε΄ Εθνοσυνέλευση]] έγιναν δεκτοί μετά από πολλές παρακλήσεις.

==== Αλυτρωτικές εξεγέρσεις ====
[[Αρχείο:West_Macedonia_flag_1878.JPG|μικρογραφία|Το επαναστατικό λάβαρο των [[Μακεδόνες (Έλληνες)|δυτικομακεδόνων]] το 1878.]]
Μέσα στην πρώτη δεκαετία του βίου του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, εντός των ορίων του είχαν καταφύγει χιλιάδες πρόσφυγες από [[Νησιά Αιγαίου Πελάγους|νησιά του Αιγαίου]], αλλά κυρίως από τις βόρειες [[Περιοχές της αρχαίας Ελλάδας|ελληνικές χώρες]], την [[Ήπειρος (περιοχή)|Ηπειρο]][[θεσσαλία]] και τη Μακεδονία. Οι πρόσφυγες αυτοί εγκαταστάθηκαν σε τοποθεσίες κοντά στα βόρεια σύνορα του ελληνικού κράτους, όπως τη [[Λαμία]], την [[Μακεδόνες πρόσφυγες στην Αταλάντη|Αταλάντη]], το [[Μεσολόγγι]] κ.α. Συνήθως ενταγμένοι ως τότε στο [[Αρματολοί|αρματολικό]] σύστημα της έμμισθης παροχής ένοπλων υπηρεσιών στους Οθωμανούς και μη γνωρίζοντας άλλη τέχνη από εκείνη των όπλων, σχημάτιζαν ένοπλες ομάδες που επέδραμαν επέκεινα του ελληνοτουρκικού συνόρου σε περιόδους κρίσης των [[Σχέσεις Ελλάδας και Τουρκίας|ελληνοτουρκικών σχέσεων]], ενώ κάποιοι από αυτούς είχαν στραφεί στη ληστεία. Σε αλυτρωτικές εφημερίδες των Αθηνών οι δραστηριότητές τους παρουσιάζονταν ως επιχειρήσεις απελευθέρωσης των αλύτρωτων ομοεθνών.<ref>{{harvnb|Koliopoulos|p=32|Veremis|2010}}, {{harvnb|Koliopoulos|p=201|Veremis|2002}}.</ref> Οι πρόσφυγες αυτοί αποτέλεσαν το πρώτο κύμα προσφύγων από αλύτρωτες ελληνικές χώρες και συνέστησαν μια ισχυρή πολιτικά ομάδα που επηρέαζε τις ελληνικές κυβερνήσεις υποστηρίζοντας την υποδαύλιση αλυτρωτικών εξεγέρσεων στις περιοχές αυτές.<ref>{{harvnb|Koliopoulos|p=32|Veremis|2010}}</ref> Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα οι [[Μακεδόνες (Έλληνες)|Μακεδόνες]] πήραν τα όπλα αρκετές φορές για να αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό (με σημαντικότερες το [[Μακεδονική επανάσταση του 1854|1854]], το [[Μακεδονική επανάσταση του 1878|1878]] και το [[Μακεδονική επανάσταση του 1896 - 1897|1896]]), χωρίς όμως αποτέλεσμα. Την ίδια εποχή η οθωμανική διοίκηση σκλήρυνε τη στάση της απέναντι στο [[Έλληνες|ελληνικό στοιχείο]]. Παράλληλα, η γενικότερη παρακμή της οικονομίας και η αποσύνθεση της δημόσιας διοίκησης είχε ως αποτέλεσμα να επιδεινωθούν οι συνθήκες διαβίωσης των χριστιανών (και ιδιαίτερα των Ελλήνων) της Μακεδονίας.

====Εθνικοί ανταγωνισμοί====
{{δείτε|Μακεδονικό Ζήτημα|Μακεδονικός Αγώνας}}
[[Αρχείο:Zoupanishta-Greek-school-pupils.jpg|μικρογραφία|Μαθητές ελληνικού σχολείου στη [[Λεύκη Καστοριάς|Λεύκη]] της [[Καστοριά]]ς. (φωτ. [[Λεωνίδας Παπάζογλου]])]]
[[Αρχείο:Klisura ilinden.jpg|μικρογραφία|220px|Επαναστάτες της [[Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση|ΕΜΕΟ]] στην [[Κλεισούρα Καστοριάς|Κλεισούρα]] της [[Καστοριά]]ς κατά την [[εξέγερση του Ίλιντεν]] (7/1903).]]
[[Αρχείο:Enijevardarantarti05-08.jpg|μικρογραφία|220px|Ο [[Μακεδονικός Αγώνας#Μακεδονομάχοι|Μακεδονομάχος]] [[Καπετάν Άγρας]] και η ομάδα του στη [[Γιαννιτσά#Μακεδονικός Αγώνας - Λίμνη Γιαννιτσών|λίμνη των Γιαννιτσών]] (1906).]]

Η πρόοδος του [[βούλγαροι|βουλγαρικού εθνικού κινήματος]] είχε ως αποτέλεσμα τη διεκδίκηση και περιοχών που θεωρούνταν «ιστορικές ελληνικές χώρες», συμπεριλαμβανομένης της Μακεδονίας, που γινόταν αντιληπτή ως βόρεια Ελλάδα, δυτική Βουλγαρία ή νότια Σερβία.<ref>{{harvnb|Koliopoulos|Veremis|2010|p=47, 49}}</ref> Η ίδρυση της [[Βουλγαρική Εξαρχία|Βουλγαρικής Εξαρχίας]] το 1870 θορύβησε το ελληνικό πολιτικό κατεστημένο με αποτέλεσμα το [[μακεδονικό ζήτημα]] να γίνει σημαντικότερο ζήτημα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.<ref>{{harvnb|Koliopoulos|Veremis|2010|p=47-50}}, {{harvnb|Koliopoulos|Veremis|2002|p=280}}.</ref> Μήλο της έριδας μεταξύ των αντιδιεκδικητών της περιοχής υπήρξαν πρωτίστως οι [[σλαβόφωνοι στην οθωμανική Μακεδονία|σλάβοι της Μακεδονίας]].<ref name="Koliopoulos 2010 49">{{harvnb|Koliopoulos|Veremis|2010|p=49}}.</ref> Οι ανταγωνιστές της Ελλάδας βάσιζαν τα επιχειρήματά τους κυρίως στη γλώσσα που μιλούσαν οι Σλάβοι της Μακεδονίας,<ref>{{harvnb|Koliopoulos|Veremis|2010|p=49}}, {{harvnb|Koliopoulos|Veremis|2002|p=253}}.</ref> ενώ οι Έλληνες επιχειρηματολογούσαν σχετικά με την καταγωγή των «βουλγαρόφωνων Ελλήνων» ή «Σλάβων της Μακεδονίας», όπως τους αποκαλούσαν πλέον, θεωρώντας τους εκσλαβισθέντες Έλληνες,<ref>{{harvnb|Koliopoulos|Veremis|2010|p=48}}.</ref> τα ιστορικά δίκαια και την εθνική «συνείδηση» ή το «φρόνημα» των σλαβοφώνων, που συναγόταν από την πνευματική υπακοή στον Πατριάρχη στην Κωνσταντινούπολη.<ref>{{harvnb|Koliopoulos|Veremis|2002|p=253-4}}, {{harvnb|Koliopoulos|Veremis|2002|p=337}}.</ref> Για την καταπολέμηση της βουλγαρικής κίνησης στο εκκλησιαστικό και εκπαιδευτικό επίπεδο, ιεράρχες του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην περιοχή συνεργάστηκαν με εκπροσώπους της ελληνικής κυβέρνησης.<ref name="Koliopoulos 2010 49"/> Προξενώντας μία πρωτοφανή για την περιοχή εκπαιδευτική και πολιτιστική δραστηριότητα, οι διεκδικητές της Μακεδονίας επιδόθηκαν σε έναν ανταγωνισμό για τον έλεγχο των εκκλησιών και των κοινοτικών σχολείων,<ref name="Koliopoulos 2010 49"/> όπου, πέρα από τη διδασκαλία της γλώσσας, διαμορφωνόταν η εθνική ταυτότητα.<ref>{{harvnb|Koliopoulos|Veremis|2002|p=337}}.</ref> Ο θρησκευτικός προσηλυτισμός εξελίχθηκε σε ολομέτωπο εθνικιστικό αγώνα.<ref>{{harvnb|Koliopoulos|Veremis|2002|p=280}}.</ref>

Το 1893 ιδρύθηκε η [[Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση|ΕΜΕΟ]], μία οργάνωση που αποσκοπούσε στο να γίνει η Μακεδονία αυτόνομη<ref>{{harvnb|Koliopoulos|Veremis|2010|p=79}}, {{harvnb|Koliopoulos|Veremis|2002|p=280}}.</ref> και που προσανατολίστηκε στην οικοδόμηση ενός παράλληλου κράτους στα σλαβόφωνα χωριά της Μακεδονίας, χρησιμοποιώντας τρομοκρατικές μεθόδους για να εδραιώσει τη βάση της.<ref>{{harvnb|Livanios|2008|pp=17–9}}, {{harvnb|Kostopoulos|2016|pp=143–5}}. Για μία ανάλυση της δράσης της ΕΜΕΟ με άξονα την τρομοκρατία, βλ. {{harvnb|Perry|1988}}. Για κριτική, βλ. {{harvnb|Kostopoulos|2016|pp=146–9}}.</ref> Η ΕΜΕΟ απέκτησε σημαντικά ερείσματα στους χωρικούς, που συντάχθηκαν μαζί της εξαιτίας κοινωνικών μεριμνών, βραχυπρόθεσμα εξαιτίας όσων αποσπούσαν με την απειλή της βίας [[Κομιτατζής|ένοπλα σώματα της ΕΜΕΟ]] από μέλη των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων αλλά και χάρη στην προοπτική της κοινωνικής αλλαγής που υποσχόταν, ιδίως της ριζοσπαστικής αγροτικής μεταρρύθμισης.<ref>{{harvnb|Vermeulen|1984|p=240}}, {{harvnb|Kostopoulos|2016|pp=145–6}}</ref> Η δράση της EMEO κορυφώθηκε το 1903, όταν πραγματοποίησε την [[εξέγερση του Ίλιντεν]], που γρήγορα καταπνίγηκε από τις οθωμανικές αρχές.<ref name="Koliopoulos 2010 79">{{harvnb|Koliopoulos|Veremis|2010|p=79}}.</ref>

Η εξέγερση αυτή ώθησε Έλληνες στρατιωτικούς και διπλωμάτες να προσπαθήσουν να βρουν διέξοδο για την επίτευξη της [[Μεγάλη Ιδέα|Μεγάλης Ιδέας]] με τις μεθόδους του [[ανταρτοπόλεμος|ανταρτοπολέμου]].<ref name="Koliopoulos 2010 79"/> Το 1904 ιδρύθηκε στην [[Αθήνα]] μια κατ' όνομα ιδιωτική οργάνωση, το [[Ελληνομακεδονικό Κομιτάτο]], που λάμβανε ηθική και υλική υποστήριξη από την ελληνική κυβέρνηση. Έλληνες αξιωματικοί απομακρύνθηκαν από τις μονάδες τους για να λάβουν μέρος στον [[Μακεδονικός Αγώνας|Αγώνα]] και το ελληνικό προξενείο της Θεσσαλονίκης έγινε το οργανωτικό κέντρο του.<ref name="Koliopoulos 2002 281">{{harvnb|Koliopoulos|Veremis|2002|p=281}}.</ref> Ο θάνατος του [[Παύλος Μελάς|Παύλου Μελά]] το φθινόπωρο του 1904 εξώθησε πολλούς εθελοντές να ακολουθήσουν το παράδειγμά του και κατέστησε αδύνατο για τις ελληνικές κυβερνήσεις να παραβλέψουν το ζήτημα. Από το 1904 ως το 1908 σώματα της ΕΜΕΟ συγκρούστηκαν με ελληνικές αντάρτικες ομάδες,<ref>{{harvnb|Koliopoulos|Veremis|2010|p=79}}, {{harvnb|Koliopoulos|Veremis|2002|p=212-3}}.</ref> ντόπιων [[Σλαβόφωνοι Έλληνες Μακεδόνες|σλαβόφωνων συνταγμένων με την ελληνική πλευρά]] (που αποκαλούνταν υποτιμητικά από τους αντιπάλους τους «[[γραικομάνοι]]») και εθελοντών από την ελεύθερη Ελλάδα (κυρίως την [[Κρήτη]]), πλαισιωμένων από έμπειρους αξιωματικούς και επιτελικούς του [[Ελληνικός Στρατός|Ελληνικού Στρατού]].{{πηγή}} Τα ελληνικά σώματα κατάφεραν να υπερισχύσουν, αναχαιτίζοντας τη βουλγαρική δραστηριότητα στη νότια και [[κεντρική Μακεδονία]].<ref name="Koliopoulos 2002 281"/>

===Ελληνική επικράτεια===
[[Αρχείο:LocationMacedonia-HEL-1-z.png|αριστερά|μικρογραφία|Η Μακεδονία στη [[νοτιοανατολική Ευρώπη]]]]

====Βαλκανικοί Πόλεμοι του 1912-1913====
[[Αρχείο:A1912.JPG|μικρογραφία|220px|Το πανηγυρικό πρωτοσέλιδο της ''Μακεδονίας'' τη μεθεπόμενη μέρα της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης (Κυριακή 28 Οκτωβρίου 1912).]]

Οι [[Βαλκανικοί Πόλεμοι]] του [[1912]]-[[1913]] οδήγησαν στον τερματισμό της οθωμανικής κυριαρχίας στην περιοχή και την απελευθέρωση μεγάλου τμήματός της. Από τον ευρύτερο χώρο της Μακεδονίας το 51% προσαρτήθηκε στην Ελλάδα, το 38% στη Σερβία και το 10% στη Βουλγαρία. Η νότια Μακεδονία, που περιήλθε στην Ελλάδα, ταυτιζόταν περίπου με τα όρια της Μακεδονίας των κλασικών χρόνων και περιλάμβανε το μεγαλύτερο μέρος της ζώνης για την οποία αντιδικούσαν Έλληνες και Βούλγαροι.

====Παράδοση Ανατολικής Μακεδονίας στους Βούλγαρους από τη φιλοβασιλική κυβέρνηση====
Ο [[Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος]] δεν άλλαξε ουσιαστικά τα σύνορα που είχαν χαραχτεί μόλις ένα χρόνο πριν, έφερε όμως μεγάλα δεινά στον πληθυσμό, καθώς στη Μακεδονία δημιουργήθηκε το τρίτο μεγαλύτερο μέτωπο στην Ευρώπη, το Βαλκανικό Μέτωπο. Στην κεντρική και δυτική Μακεδονία συγκρούστηκαν από τη μια [[Γερμανία|Γερμανοί]], [[Αυστρία|Αυστριακοί]], [[Τουρκία|Τούρκοι]] και Βούλγαροι και από την άλλη [[Μεγάλη Βρετανία|Βρετανοί]], [[Γαλλία|Γάλλοι]], [[Ιταλία|Ιταλοί]], Σέρβοι και Έλληνες. Μάλιστα, η διχογνωμία μεταξύ του βασιλιά [[Κωνσταντίνος Α΄ της Ελλάδας|Κωνσταντίνου Α']] και του πρωθυπουργού [[Ελευθέριος Βενιζέλος|Ελευθέριου Βενιζέλου]] σχετικά με τη συμμετοχή ή όχι της Ελλάδας στον πόλεμο είχε ως επακόλουθο τη μεταξύ τους ρήξη ([[Εθνικός Διχασμός]]), το [[Κίνημα Εθνικής Αμύνης]] και την επακόλουθη εγκατάσταση του Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη με δημιουργία Κυβέρνησης Τριανδρίας, την παράδοση της Μακεδονίας από τη φιλοβασιλική Κυβέρνηση των Αθηνών στους Γερμανοβουλγάρους και τελικά τη συμμετοχή της Ελλάδας στο πλευρό των δυνάμεων της Εγκάρδιας Συνεννόησης ([[Αντάντ]]).

Συγκεκριμένα, η φιλοβασιλική [[Κυβέρνηση Στέφανου Σκουλούδη 1915|Κυβέρνηση Σκουλούδη]] για να δημιουργήσει τετελεσμένο γεγονός υπέρ των Γερμανών αποφάσισε την παράδοση της Ανατολικής Μακεδονίας στους Βούλγαρους, συμμάχους των Γερμανών. Ειδικότερα, ο πρωθυπουργός Σκουλούδης, ο υπουργός Στρατιωτικών Γιαννακίτσας, ο τότε αναπληρωτής του επιτελάρχη του Στρατού (και κατοπινός δικτάτορας) [[Ιωάννης Μεταξάς]], με τη σύμφωνη γνώμη του φιλογερμανού βασιλιά Κωνσταντίνου, αποφάσισαν την αμαχητί παράδοση του οχυρού Ρούπελ στους Γερμανοβουλγάρους, στις [[26 Μαΐου]] [[1916]] και ακολούθως της [[Καβάλα]]ς. Έτσι, οι Βούλγαροι ως σύμμαχοι των Γερμανών, κατέλαβαν αμαχητί την περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας, χωρίς καν να υπάρχει εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας.<ref>Σπύρος Κουζινόπουλος, ''Δράμα 1941. Μια παρεξηγημένη εξέγερση'', εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2011, σελ. 19-20.</ref><ref>Βασίλης Χ. Ριτζαλέος, [https://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/20726#page/42/mode/2up ''Οι εβραϊκές κοινότητες στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο''], Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης-Διδακτορική Διατριβή, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 34.</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.kathimerini.gr/society/400719/oi-epidioxeis-ton-voylgaron-sti-makedonia/|title=Οι επιδιώξεις των Βούλγαρων στη Μακεδονία|last=Τσέκου|first=Κατερίνα|ημερομηνία=1 Αυγούστου 2010|website=kathimerini.gr|publisher=[[Η Καθημερινή]]|accessdate=24 Δεκεμβρίου 2019}}</ref>

====Β΄ Βουλγαρική Κατοχή της Ανατολικής Μακεδονίας====
{{Κύριο|Βουλγαρική κατοχή της ανατολικής Μακεδονίας (1916-1918)}} 

Η [[Β΄ Βουλγαρική Κατοχή της Ανατολικής Μακεδονίας]] ήταν συνέπεια της επεκτατικο-εθνικιστικής πολιτικής των Βουλγάρων αλλά και της πολιτικο-στρατιωτικής πίεσης των [[Ηνωμένο Βασίλειο|Αγγλο]]-[[Γαλλία|Γάλλων]] για τη σύμπραξη των Ελλήνων μαζί τους στον [[Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος|Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο]] (1914-1918).<ref>Β.Σ. Κάρτσιου, Η Γενοκτονία του Ἑλληνισμού της Ανατολικής Μακεδονίας κατά τη 2η Βουλγαρική Κατοχή (1916-18), εκδόσεις Ερωδιός, Θεσσαλονίκη 2010.</ref>

Υπολογίζεται πως κατά τη [[Β΄ Βουλγαρική Κατοχή της Ανατολικής Μακεδονίας|Β΄ Βουλγαρική Κατοχή]] 42.000 Έλληνες, ηλικίας 17-60 ετών, εκτοπίσθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Βουλγαρία, για την εκτέλεση καταναγκαστικών έργων. Από τους εξορισθέντες περίπου 12.000 δεν κατόρθωσαν τελικά να επιστρέψουν ζωντανοί.<ref>{{Cite web|url=https://anemi.lib.uoc.gr/metadata/1/d/9/metadata-01-0000325.tkl|title=Anemi - Digital Library of Modern Greek Studies - Η Ελλάς του 1910-1920 : Ιστορική μελέτη / Γεωργίου Βεντήρη.|website=anemi.lib.uoc.gr|accessdate=2022-09-17}}</ref>

Τον Αύγουστο του 1916, κατά τον [[Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος|Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο]], μονάδες της 7ης Βουλγαρικής Μεραρχίας κατέλαβαν πόλεις της ανατολικής Μακεδονίας, όπως τη [[Δράμα (πόλη)|Δράμα]], τις [[Σέρρες]] και την [[Καβάλα]]. Στη διάρκεια της Β' Βουλγαρικής Κατοχής ([[1916]]-[[1918]]) ο ελληνικός πληθυσμός στις πόλεις και τα χωριά υπέστη διώξεις, λιμοκτονία, ομηρίες καθώς και συλλήψεις, φυλακίσεις, βιαιοπραγίες και βασανισμούς από τη μυστική βουλγαρική αστυνομία και τον κατοχικό βουλγαρικό στρατό. Ως αποτέλεσμα χιλιάδες Έλληνες έχασαν τη ζωή τους. Στην Ανατολική Μακεδονία είχαν εγκατασταθεί μόνιμα από το 1913 πολλοί Έλληνες πρόσφυγες από την [[Ανατολική Ρωμυλία]] και την [[Ανατολική Θράκη]], ο οποίοι μαζί με τους ντόπιους Μακεδόνες υπέστησαν και αυτοί, ελάχιστα χρόνια μετά την έλευσή τους, τον λιμό τις εξορίες και τις βιαιότητες του Βουλγαρικού κατοχικού στρατού.<ref name="mikrasiatwn.wordpress.com">{{Cite web|url=https://mikrasiatwn.wordpress.com/2011/08/01/1024/|title=Το Ορτάκιοϊ της Θράκης – μια ελληνική κοινότητα|ημερομηνία=2011-08-01|website=ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΑ - Ένωση Μικρασιατών Φοιτητών|language=el-GR|accessdate=2022-09-17}}</ref><ref name="autogenerated2006"/><ref>Δημ. Πασχαλίδη, Ἡ Χωριστή Δράμας (Τσατάλτζα) κατά τή δεύτερη Βουλγαρική Κατοχή τῆς Ἀνατολικῆς Μακεδονίας (1916-18).</ref><ref name="autogenerated1958"/><ref>{{Cite web|url=https://www.kathimerini.gr/society/438308/i-voylgariki-eisvoli-stin-anat-makedonia/|title=Η βουλγαρική εισβολή στην Ανατ. Μακεδονία|last=Μιχαηλίδης|first=Ιάκωβος|ημερομηνία=2011-09-25|website=www.kathimerini.gr|publisher=[[Η Καθημερινή]]|accessdate=2022-09-17}}</ref>

Κατά τη Β΄ Βουλγαρική Κατοχή εφαρμόστηκε από τους Βούλγαρους ένα σκληρό μέτρο εξόντωσης του πληθυσμού: η εκτόπιση και η ομηρία χιλιάδων Ελλήνων κατοίκων, μεταξύ αυτών και του συνόλου σχεδόν των ιερέων, της Ανατολικής Μακεδονίας σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και καταναγκαστικά έργα στη Βουλγαρία. Υπολογίζεται πως εξορίστηκαν 42.000 Έλληνες, ηλικίας 17-60 ετών. Από τους εξορισθέντες περίπου 12.000 δεν κατόρθωσαν τελικά να επιστρέψουν ζωντανοί. Πάνω από το 1/4 των εκπατρισμένων έχασαν τη ζωή τους από τις στερήσεις, τα βασανιστήρια και την εξοντωτική εργασία και δεν επέστρεψαν ποτέ στην πατρίδα τους.<ref name="autogenerated2006">Δ. Πασχαλίδη, Τά δεινοπαθήματα τῆς Χωριστῆς κατά τή δεύτερη βουλγαρική κατοχή τῆς Ἀνατολικῆς Μακεδονίας, Χωριστή 2006.</ref><ref name="autogenerated1958">Ἀρχιμ. Γαβριήλ, Ἀναμνήσεις καί Νοσταλγία, Θεσσαλονίκη 1958.</ref><ref name="autogenerated1916">Τετράδια Βουλγαρικῆς Κατοχῆς, Ἀνατολική Μακεδονία 1916-1918, ἐπιμέλεια Ν. Ρουδομέτωφ, τ. 2ος, Ἱστορικό Λογοτεχνικό Ἀρχεῖο Καβάλας, Καβάλα 2008.</ref><ref name="autogenerated2">Β.Σ. Κάρτσιου, Ἡ Γενοκτονία τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς Ἀνατολικῆς Μακεδονίας κατά τή 2η Βουλγαρική Κατοχή (1916-18), ἐκδ. Ἐρωδιός, Θεσσαλονίκη 2010.</ref><ref name="autogenerated3">Δ. Πασχαλίδη, Ἡ Ἔκθεση τοῦ Ν. Μπακόπουλου, Νομάρχη Δράμας κατά τή δεύτερη Βουλγαρική Κατοχή τῆς Ἀνατολικῆς Μακεδονίας (1916-18).</ref><ref name="autogenerated4">Δ. Πασχαλίδη, Ἡ Χωριστή Δράμας (Τσατάλτζα) κατά τή δεύτερη Βουλγαρική Κατοχή τῆς Ἀνατολικῆς Μακεδονίας (1916-18).</ref>

Μετά το τέλος του [[Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος|Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου]] οι [[Έλληνες|Ελληνικοί]] πληθυσμοί που είχαν παραμείνει στο βόρειο τμήμα της Μακεδονίας, το οποίο πέρασε στο [[Βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας]], προσέφυγαν στο ελεύθερο τμήμα και εγκαταστάθηκαν κυρίως στις πόλεις αλλά και σε μικρότερα χωριά. Έτσι [[Έλληνες]] του [[Μπίτολα|Μοναστηρίου]], της [[Οχρίδα (πόλη)|Οχρίδας]], του [[Κρούσοβο|Κρουσόβου]], του [[Μορίχοβο|Μοριχόβου]], των [[Τίκφες|Τικφών]], της [[Γευγελή]]ς, της [[Βογδάντσα]]ς, της [[Παλαιά Δοϊράνη (Πολυανή)|Παλαιάς Δοϊράνης]], της [[Στρώμνιτσα]]ς κ.λ.π. εγκαταστάθηκαν στη [[Θεσσαλονίκη]], τη [[Φλώρινα]], την [[Έδεσσα]], το [[Κιλκίς]] και αλλού.

[[Αρχείο:A Salonique, le défilé du premier bataillon grec volontaire.jpg|μικρογραφία|αριστερά|220px|Το 1ο Τάγμα του Στρατού του Κινήματος της [[Κίνημα Εθνικής Αμύνης|Εθνικής Αμύνης]] παρελαύνει δίπλα στον [[Λευκός Πύργος|Λευκό Πύργο]] πριν μεταβεί στο Μέτωπο.]]

Η Ανατολική Μακεδονία υπέστη τα πάνδεινα τόσο κατά την Α΄ Βουλγαρική Κατοχή (Οκτώβριος [[1912]]-Ιούνιος [[1913]]) όσο και κατά τη [[Β΄ Βουλγαρική Κατοχή της Ανατολικής Μακεδονίας|Β΄ Βουλγαρική Κατοχή (1916-1918)]]. Κατά τις δύο αυτές περιόδους ο ελληνικός πληθυσμός υπέστη διώξεις, λιμοκτονία, ομηρίες καθώς και συλλήψεις και βασανισμούς από τη μυστική βουλγαρική αστυνομία και τον κατοχικό βουλγαρικό στρατό. Ακόμη κλάπηκαν, και κρατούνται έως σήμερα στη Βουλγαρία, τα κειμήλια και οι θησαυροί της [[Μονή Παναγίας Εικοσιφοινίσσης|Μονής Παναγίας Εικοσιφοινίσσης]] της [[Ιερά Μητρόπολις Δράμας|Μητροπόλεως Δράμας]] αλλά και της [[Μονή Τιμίου Προδρόμου Σερρών|Μονής Τιμίου Προδρόμου Σερρών]] και των Μονών Παναγίας Καλαμούς και Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας Ξάνθης.<ref>{{Cite web |url=http://fanarion.blogspot.com/2014/02/blog-post_23.html |title=Φως Φαναρίου: Η Μονή της Εικοσιφοίνισσας |accessdate=2020-01-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190731235044/http://fanarion.blogspot.com/2014/02/blog-post_23.html |archivedate=2019-07-31 |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web|url=http://ikivotos.gr/post/753/ta-elgineia-ths-ekklhsias|title=Τα «Ελγίνεια» της Εκκλησίας|website=Κιβωτός της Ορθοδοξίας|accessdate=2022-09-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.anexartitos.gr/2017-etos-diekdikisis-leilatimenon-keimilion-apo-tis-ieres-mones-ton-serron|title=Το 2017 έτος διεκδίκησης λεηλατημένων κειμηλίων από τις Ιερές Μονές των Σερρών|last=|ημερομηνία=2016-11-08|website=Ανεξάρτητος - νέα του ν. Σερρών|language=el|accessdate=2022-09-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://orthodoxia.info/news/κλεμμενα-κειμηλια-βουλγαροι/|title=Αυτή είναι η ιστορία των κλεμμένων κειμηλίων που ζήτησε ο Πατριάρχης από τους Βούλγαρους|last=Λουδάρος|first=Ανδρέας|last2=|first2=|ημερομηνία=2015-11-14|website=ORTHODOXIA INFO|language=el|accessdate=2022-09-17}}</ref>

====Εγκατάσταση Ελλήνων προσφύγων====
{{Κύριο|Ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών του 1923}}
Στη Μακεδονία είχαν εγκατασταθεί μόνιμα από το 1913 πολλοί Έλληνες πρόσφυγες από την [[Ανατολική Ρωμυλία]] και την [[Ανατολική Θράκη]]. Με τη [[Συνθήκη του Νεϊγύ]] το [[1919]], μεταξύ [[Βουλγαρία]]ς και [[Ελλάδα]]ς αφενός πολλοί κάτοικοι της Μακεδονίας, βουλγαρικής συνείδησης προσέφυγαν στη [[Βουλγαρία]] και αφετέρου Έλληνες κάτοικοι της βορειοδυτικής Μακεδονίας ([[Μπλαγκόεβγκραντ|Άνω Τζουμαγιά]], [[Γκότσε Ντέλτσεφ (πόλη)|Άνω Νευροκόπι]], [[Πετρίτσι]], [[Μελένικο]] κ.λ.π.) αλλά και οι [[Έλληνες]] από την [[Ανατολική Ρωμυλία]] εγκαταστάθηκαν στην ελεύθερη Μακεδονία. Η [[Μικρασιατική Καταστροφή]] του [[1922]] με την εγκατάσταση χιλιάδων Ελλήνων προσφύγων, επιτάχυνε τις πληθυσμιακές αλλαγές που είχαν ήδη ξεκινήσει. Με τη συμφωνία για την ανταλλαγή πληθυσμών το 1923-24, Τούρκοι αναχώρησαν για την Τουρκία και στη θέση τους εγκαταστάθηκαν Έλληνες από τη [[Μικρά Ασία]] ([[Ιωνία]], [[Καππαδοκία]], [[Πόντος]], [[Βιθυνία]], [[Λυκαονία]]), τα παράλια της [[Μαύρη Θάλασσα|Μαύρης Θάλασσας]] και την [[Ανατολική Θράκη]]. Η Μακεδονία είχε πλέον ομογενοποιηθεί πληθυσμιακά και το [[1926]] οι Έλληνες ξεπερνούσαν το 88% του πληθυσμού.

====Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος====
Κατά τη διάρκεια του [[Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος|Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου]] η περιοχή γνώρισε τριπλή κατοχή. Η ανατολική Μακεδονία παραχωρήθηκε στη Βουλγαρία, η δυτική τέθηκε υπό ιταλική κατοχή, ενώ την κεντρική κράτησαν υπό τον άμεσο έλεγχό τους οι Γερμανοί. Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, οι Βούλγαροι επέκτειναν τη ζώνη κατοχής τους ως τη Χαλκιδική και το [[Κιλκίς]] και δημιούργησαν φρουραρχείο στη δυτική Μακεδονία. Παράλληλα, ο εβραϊκός πληθυσμός της Μακεδονίας ξεκληρίστηκε, καθώς ελάχιστοι Εβραίοι κατόρθωσαν να αποφύγουν τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Η συνθηκολόγηση της Γερμανίας δεν σήμανε και το τέλος των δεινών για τη Μακεδονία, καθώς αποτέλεσε το σημαντικότερο θέατρο της αναμέτρησης μεταξύ του [[Ελληνικός Στρατός|Ελληνικού Στρατού]] και του [[Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας|Δημοκρατικού Στρατού]] στα χρόνια του [[Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος (1946–1949)|ελληνικού εμφυλίου πολέμου]]. Η τελική επικράτηση του Ελληνικού Στρατού που επιτεύχθηκε μετά τις νίκες στο [[Γράμμος|Γράμμο]] και το [[Βέρνο|Βίτσι]] το [[1949]], καθώς και η ρήξη της [[Γιουγκοσλαβία]]ς με το [[Ανατολικό Μπλοκ|κομμουνιστικό μπλοκ]] το [[1948]], σήμαναν και τον τερματισμό της αποσχιστικής προπαγάνδας στη Μακεδονία.

====Σύγχρονη εποχή (από το 1949)====
Μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο η Μακεδονία αναπτύχθηκε αλματωδώς. Με κρατικές, κυρίως, επενδύσεις δημιουργήθηκαν έργα υποδομής (ενεργειακά, συγκοινωνιακά, αρδευτικά, κ.ά.), απαραίτητα για την ανάπτυξη της περιοχής. Έως τις αρχές της δεκαετίας του 1980 επιδίωξη της πολιτείας ήταν η ταυτόχρονη ανάπτυξη του πρωτογενούς και του δευτερογενούς τομέα της οικονομίας. Αργότερα, προωθήθηκε και η δημιουργία τουριστικών υποδομών που να ικανοποιούν τα ενδιαφέροντα επισκεπτών μέσου και υψηλού εισοδηματικού επιπέδου, με δράσεις που αναπτύσσονται όλο το χρόνο και που ποικίλλουν από περιοχή σε περιοχή.

Σήμερα η Μακεδονία, από τις [[Λίμνες Πρέσπες|Πρέσπες]] μέχρι την [[Νομός Καβάλας|Καβάλα]] θεωρείται στρατηγικού σχεδιασμού νοτιο-ευρωπαϊκή περιφέρεια και αποτελεί εμπορικό και οικονομικό κέντρο της [[Νοτιοανατολική Ευρώπη|νοτιοανατολικής Ευρώπης]].

==Όνομα==
Το όνομά της '''Μακεδονίας''' προέρχεται από την [[Ελληνική μυθολογία]], που πέρασε στη κυρίως [[Αρχαία Ιστορία]] και που πρώτος την κατέγραψε ο [[Ηρόδοτος]] (Ε 17).

Ο «Πατέρας της Ιστορίας» ο Ηρόδοτος ονομάζει Μακεδονία την πέρα της Πρασιάδας λίμνης και του Δυσώδους όρους χώρα (Ε 18) που ορίζεται προς Ν. από τον Πηνειό και τον [[Όλυμπος|Όλυμπο]] (Ζ’ 173), άλλως «Μακεδονίς» (Ζ 127). Οι κάτοικοι αυτής [[Αρχαίοι Μακεδόνες|Μακεδόνες]] (Ε 18) ή «[[Μακεδνός|Μακεδνόν έθνος]]» (Α 56, Η 43) ήταν κατ΄ εκείνον Δωρικό γένος που κατοικούσε πρώτα στη [[Νομός Φθιώτιδας|Φθιώτιδα]] επί Δευκαλίωνα, παρά την [[Όσσα]] και τον [[Όλυμπος|Όλυμπο]] επί Δώρου και που τελικά εκδιώχθηκε από τους [[Καδμεία της Ηπείρου|Καδμείους]] και κατέφυγε στην [[Πίνδος|Πίνδο]] (Α 56).

Στην [[Ελληνική μυθολογία]] υπάρχουν τρεις παραδόσεις για το όνομα της Μακεδονίας:
#Από τον γενάρχη Μακεδόνα το γιο του Αιόλου (Ελιαν. απόσπ. 46).
#Από τον Μακεδόνα τον γιο του Λυκάονα (Βασιλέα της Ημαθίας), πατέρα της Πίνδου και
#Το όνομα οφείλεται από τον Μακεδόνα τον γιο του Δία και της Θυίας, κόρης του Δευκαλίωνα που απέκτησε τα τέκνα Άμαθον και Πίερον από το όνομα του οποίου ονομάστηκαν τα Πιέρια όρη. ([[Ησίοδος|Ησιόδου]] απόσπ. XXVI).

===Ετυμολογία===
:''Δείτε επίσης και [[Μακεδονία (ορολογία)|Ετυμολογία του ονόματος Μακεδονία]]''
Ετυμολογικά το όνομα των Μακεδόνων όπως και εκείνο της χώρας των καθώς και τα Μακεδνός, Μάγνης, Μακέτης λογίζεται από τη δωρική ρίζα '''μακ-''' από την οποία παράγονται οι λέξεις μακεδνός ([[Οδύσσεια]] η’ 106 = ευμήκης), μάκεδνα, μακεδανός, μηκεδανός, μάκαρ, μακρός, μήκος, magnus κλπ. και σημαίνει επομένως τους ψηλούς σε ανάστημα, τους ορεσίβιους. (Σημ. στη δωρική «μάκος» = μήκος)

==Γεωγραφία==
[[Αρχείο:Macedonia (Greece) map of Köppen climate classification.svg|αριστερά|μικρογραφία|[[Κλιματική ταξινόμηση Κέππεν]] της Μακεδονίας]]
Η Μακεδονία αποτελεί το μεγαλύτερο γεωγραφικό διαμέρισμα της Ελλάδας, με τις περισσότερες πλουτοπαραγωγικές πηγές.

Ειδικότερα τα σύνορα του διαμερίσματος αυτού είναι: νότια το [[Αιγαίο Πέλαγος]], από τις εκβολές του ποταμού [[Νέστος|Νέστου]], στη δυτική πλευρά της Θράκης, έως τη παραλία Αιγάνης, κοντά στο [[Πλαταμώνας Πιερίας|Πλαταμώνα]], στη βόρεια πλευρά της [[Θεσσαλία]]ς. Στη συνέχεια προς νότο, σύνορα του διαμερίσματος είναι οι νομοί [[Νομός Λάρισας|Λαρίσης]] και [[Περιφερειακή Ενότητα Τρικάλων|Τρικάλων]] της Θεσσαλίας ως και ένα τμήμα της Ηπείρου έως τη κορυφή Μαυροβούνι της [[Πίνδος|Πίνδου]]. Δυτικά δε είναι η [[Ήπειρος (διαμέρισμα)|Ήπειρος]] από τη κορυφή Μαυροβούνι ως τη λίμνη [[Μεγάλη Πρέσπα]]. Και προς βορρά είναι τα σύνορα της [[Βόρεια Μακεδονία|Βόρειας Μακεδονίας]] σε μήκος 244 χλμ. και συνέχεια τα σύνορα της [[Βουλγαρία]]ς με ίσο περίπου μήκος. Τέλος ανατολικά είναι ο [[Νομός Ξάνθης]] της Θράκης, με φυσική διαχωριστική γραμμή κατά το μεγαλύτερο μέρος με τον ποταμό Νέστο. Η συνολική έκταση της Μακεδονίας φθάνει τα 34.178 τετρ. χλμ. και ο πληθυσμός της τους 2.408.530 κατ.

Οι [[γεωγραφικές συντεταγμένες]] του διαμερίσματος της Μακεδονίας στα όρια αυτά είναι: Πλάτος (φ) 39° 50’ Βόρειο ως και 41° 32’ Β, Μήκος (λ) 20° 47’ Ανατολικό και 24° 47’ Α. Οι μέσες συντεταγμένες είναι (φ) 40° 30’ Β και (λ) 23° 00’ Α. που συμπίπτουν με τη θέση του χωρίου Νέο Ρύσιο στο Νομό Θεσσαλονίκης.

Τα δύο από τα τρία «τριεθνή» σημεία των Ελληνικών συνόρων βρίσκονται στα Μακεδονικά σύνορα, το ένα εντός της λίμνης [[Μεγάλη Πρέσπα]], νότια της νησίδας του [[Άγιος Αχίλλειος Πρεσπών|Αγίου Αχιλλείου]], το δε άλλο επί κορυφής του όρους [[Μπέλλες]] (Κερκίνη) με υψόμετρο 1.883 μ. (το τρίτο βρίσκεται στα σύνορα της [[Θράκη (διαμέρισμα)|Θράκης]]).

===Τοπίο===
[[Αρχείο:Topographic map of Macedonia (Greece).svg|μικρογραφία|Τοπογραφικός χάρτης της Μακεδονίας]]

Το τοπίο χαρακτηρίζεται από ποικιλία, μιας και η [[Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας|Δυτική]] και [[περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης|Ανατολική Μακεδονία]] είναι ορεινή με την εξαίρεση ορισμένων μεγάλων, γόνιμων κοιλάδων, ενώ στην [[Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας|Κεντρική Μακεδονία]] βρίσκεται η πεδιάδα των [[Γιαννιτσά|Γιαννιτσών]], η μεγαλύτερη της Ελλάδας.

Ακολουθεί κατάλογος των κυριότερων βουνών της Μακεδονίας:
{| class="wikitable sortable"
|-
! Βουνό
! Υψόμετρο
! Τοποθεσία
|-
|[[Όλυμπος]]
|2917
|[[Νομός Πιερίας|Πιερία]] ([[Δήμος Δίου-Ολύμπου|δ. Δίου & Ολύμπου]]), [[Θεσσαλία]]
|-
|[[Σμόλικας]]
|2637
|[[Νομός Γρεβενών|Γρεβενά]] ([[Δήμος Γρεβενών|δ. Γρεβενών]]), [[Ήπειρος (διαμέρισμα)|Ήπειρος]]
|-
|[[Βόρας]] (Καϊμάκ Τσαλάν)
|2524
|[[Νομός Πέλλας|Πέλλα]] ([[Δήμος Έδεσσας|δ. Έδεσσας]], [[Δήμος Αλμωπίας|δ. Αλμωπίας]]), [[Βόρεια Μακεδονία]]
|-
|[[Γράμμος]]
|2520
|[[Νομός Καστοριάς|Καστοριά]] ([[Δήμος Νεστορίου|δ. Νεστορίου]]), [[Ήπειρος (διαμέρισμα)|Ήπειρος]], [[Αλβανία]]
|-
|[[Βαρνούντας]] (Περιστέρι)
|2334
|[[Νομός Φλώρινας|Φλώρινα]] ([[Δήμος Φλώρινας|δ. Φλώρινας]], [[Δήμος Πρεσπών|δ. Πρεσπών]]), [[Βόρεια Μακεδονία]]
|-
|[[Βασιλίτσα]]
|2249
|[[Νομός Γρεβενών|Γρεβενά]] ([[Δήμος Γρεβενών|δ. Γρεβενών]]), [[Ήπειρος (διαμέρισμα)|Ήπειρος]]
|-
|[[Φαλακρό]]
|2230
|[[Νομός Δράμας|Δράμα]] ([[Δήμος Δράμας|δ. Δράμας]], [[Δήμος Προσοτσάνης|δ. Προσοτσάνης]], [[Δήμος Νευροκοπίου|δ. Νευροκοπίου]])
|-
|[[Όρβηλος]]
|2212
|[[Νομός Δράμας|Δράμα]] ([[Δήμος Νευροκοπίου|δ. Νευροκοπίου]]), [[Νομός Σερρών|Σέρρες]] ([[Δήμος Σιντικής|δ. Σιντικής]]), [[Βουλγαρία]]
|-
|[[Πιέρια Όρη|Πιέρια]] (Φλάμπουρο)
|2190
|[[Νομός Πιερίας|Πιερία]] ([[Δήμος Κατερίνης|σ. Κατερίνης]]), [[Νομός Κοζάνης|Κοζάνη]] ([[Δήμος Σερβίων - Βελβεντού|δ. Σερβίων & Βελβεντού]])
|-
|[[Τζένα]]
|2182
|[[Νομός Πέλλας|Πέλλα]] ([[Δήμος Αλμωπίας|δ. Αλμωπίας]])
|-
|[[Λύγκος (όρος)|Λύγκος]] (κορυφή Αυγό)
|2177
|[[Νομός Γρεβενών|Γρεβενά]] ([[Δήμος Γρεβενών|δ. Γρεβενών]]), [[Ήπειρος (διαμέρισμα)|Ήπειρος]]
|-
|[[Ζυγός (όρος)|Ζυγός]] (Μαυροβούνι)
|2159
|[[Νομός Γρεβενών|Γρεβενά]] ([[Δήμος Γρεβενών|δ. Γρεβενών]]), [[Ήπειρος (διαμέρισμα)|Ήπειρος]]
|-
|[[Πίνοβο]]
|2156
|[[Νομός Πέλλας|Πέλλα]] ([[Δήμος Αλμωπίας|δ. Αλμωπίας]])
|-
|[[Βέρνο]] (Βίτσι)
|2128
|[[Νομός Φλώρινας|Φλώρινα]] ([[Δήμος Φλώρινας|δ. Φλώρινας]], [[Δήμος Αμυνταίου|δ. Αμυνταίου]]), [[Νομός Καστοριάς|Καστοριά]] ([[Δήμος Καστοριάς|δ. Καστοριάς]])
|-
|[[Άσκιο]] (Σινιάτσικο)
|2111
|[[Νομός Κοζάνης|Κοζάνη]] ([[Δήμος Εορδαίας|δ. Εορδαίας]], [[Δήμος Βοΐου|δ. Βοΐου]], [[Δήμος Κοζάνης|δ. Κοζάνης]])
|-
|[[Βέρμιο]]
|2052
|[[Νομός Ημαθίας|Ημαθία]] ([[Δήμος Βέροιας|δ. Βέροιας]], [[Δήμος Ηρωικής Πόλης Νάουσας|δ. Η. Π. Νάουσας]])
|-
|[[Χερσόνησος του Άθω|Άθως]]
|2033
|[[Νομός Χαλκιδικής|Χαλκιδική]]
|-
|[[Μπέλλες]]
|2031
|[[Νομός Κιλκίς|Κιλκίς]] ([[Δήμος Κιλκίς|δ. Κιλκίς]]), [[Νομός Σερρών|Σέρρες]] ([[Δήμος Σιντικής|δ. Σιντικής]]), [[Βουλγαρία]]
|-
|[[Μενοίκιο όρος]]
|1963
|[[Νομός Δράμας|Δράμα]] ([[Δήμος Νευροκοπίου|δ. Νευροκοπίου]], [[Δήμος Προσοτσάνης|δ. Προσοτσάνης]]), [[Νομός Σερρών|Σέρρες]] ([[Δήμος Σερρών|δ. Σερρών]], [[Δήμος Νέας Ζίχνης|δ. Νέας Ζίχνης]], [[Δήμος Εμμανουήλ Παππά|δ. Εμμανουήλ Παππά]])
|-
|[[Παγγαίο όρος]]
|1956
|[[Περιφερειακή Ενότητα Καβάλας|Καβάλα]] ([[Δήμος Παγγαίου|δ. Παγγαίου]]), [[Νομός Σερρών|Σέρρες]] ([[Δήμος Αμφίπολης|δ. Αμφίπολης]])
|-
|[[Φρακτό όρος|Φρακτό]]
|1953
|[[Νομός Δράμας|Δράμα]] ([[Δήμος Παρανεστίου|δ. Παρανεστίου]]), [[Βουλγαρία]]
|-
|[[Βούρινος]]
|1866
|[[Νομός Κοζάνης|Κοζάνη]] ([[Δήμος Κοζάνης|δ. Κοζάνης]]), [[Νομός Γρεβενών|Γρεβενά]] ([[Δήμος Γρεβενών|δ. Γρεβενών]])
|-
|[[Όρη Βροντούς]]
|1849
|[[Νομός Δράμας|Δράμα]] ([[Δήμος Νευροκοπίου|δ. Νευροκοπίου]]), [[Νομός Σερρών|Σέρρες]] ([[Δήμος Σερρών|δ. Σερρών]])
|-
|[[Τίταρος]]
|1839
|[[Νομός Κοζάνης|Κοζάνη]] ([[Δήμος Σερβίων - Βελβεντού|δ. Σερβίων & Βελβεντού]]), [[Νομός Πιερίας|Πιερία]] ([[Δήμος Δίου-Ολύμπου|δ. Δίου-Ολύμπου]]), [[Θεσσαλία]]
|-
|[[Χαϊντού]] [[Κούλα (οροσειρά)|Κούλας]]
|1828
|[[Νομός Δράμας|Δράμα]] ([[Δήμος Παρανεστίου|δ. Παρανεστίου]]), [[Θράκη]], [[Βουλγαρία]]
|-
|[[Ελατιά]] ''(Καρά Ντερέ)''
|1826
|[[Νομός Δράμας|Δράμα]] ([[Δήμος Νευροκοπίου|δ. Νευροκοπίου]], [[Δήμος Δράμας|δ. Δράμας]], [[Δήμος Παρανεστίου|δ. Παρανεστίου]])
|-
|[[Βόιο]]
|1802
|[[Νομός Καστοριάς|Καστοριά]] ([[Δήμος Άργους Ορεστικού|δ. Άργους Ορεστικού]]), [[Νομός Κοζάνης|Κοζάνη]] ([[Δήμος Βοΐου|δ. Βοΐου]])
|-
|[[Τρικλάριο Όρος]]
|1776
|[[Νομός Φλώρινας|Φλώρινα]] ([[Δήμος Πρεσπών|δ. Πρεσπών]])
|-
|[[Στάμνα (όρος)|Στάμνα]]
|1739
|[[Νομός Δράμας|Δράμα]] ([[Δήμος Παρανεστίου|δ. Παρανεστίου]]), [[Βουλγαρία]]
|-
|Μουρίκι
|1703
|[[Νομός Καστοριάς|Καστοριά]] ([[Δήμος Άργους Ορεστικού|δ. Άργους Ορεστικού]])
|-
|[[Πάικο]]
|1650
|[[Νομός Πέλλας|Πέλλα]] ([[Δήμος Πέλλας|δ. Πέλλας]]), [[Νομός Κιλκίς|Κιλκίς]] ([[Δήμος Παιονίας|δ. Παιονίας]])
|-
|[[Καμβούνια όρη]]
|1615
|[[Νομός Κοζάνης|Κοζάνη]] ([[Δήμος Σερβίων - Βελβεντού|δ. Σερβίων & Βελβεντού]]), [[Νομός Γρεβενών|Γρεβενά]] ([[Δήμος Δεσκάτης|δ. Δεσκάτης]])
|-
|[[Χάσια|Χάσια όρη]]
|1564
|[[Νομός Γρεβενών|Γρεβενά]] ([[Δήμος Δεσκάτης|δ. Δεσκάτης]]), [[Θεσσαλία]]
|-
|Τσερνάκι
|1523
|[[Νομός Δράμας|Δράμα]] ([[Δήμος Παρανεστίου|δ. Παρανεστίου]])
|-
|Ουρίδα
|1480
|[[Νομός Φλώρινας|Φλώρινα]] ([[Δήμος Πρεσπών|δ. Πρεσπών]]), [[Αλβανία]]
|-
|Βροντερό (Τσουτσούλι)
|1456
|[[Νομός Φλώρινας|Φλώρινα]] ([[Δήμος Πρεσπών|δ. Πρεσπών]])
|-
|Όρλιακας
|1433
|[[Νομός Γρεβενών|Γρεβενά]] ([[Δήμος Γρεβενών|δ. Γρεβενών]])
|-
|[[Αντιχάσια όρη]]
|1416
|[[Νομός Γρεβενών|Γρεβενά]] ([[Δήμος Γρεβενών|δ. Γρεβενών]]), [[Θεσσαλία]]
|-
|Ντέβας
|1373
|[[Νομός Φλώρινας|Φλώρινα]] ([[Δήμος Πρεσπών|δ. Πρεσπών]])
|-
|Άγκιστρο (Τσιγκέλι)
|1330
|[[Νομός Σερρών|Σέρρες]] ([[Δήμος Σιντικής|δ. Σιντικής]])
|-
|[[Όρη Λεκάνης]]
|1298
|[[Νομός Καβάλας|Καβάλα]] ([[Δήμος Νέστου|δ. Νέστου]])
|-
|Σκοπός
|1284
|[[Νομός Κοζάνης|Κοζάνη]] ([[Δήμος Κοζάνης|δ. Κοζάνης]])
|-
|Υψάρι
|1203
|[[Νομός Καβάλας|Καβάλα]] (νήσος [[Θάσος]])
|-
|[[Χορτιάτης (όρος)|Χορτιάτης]]
|1201
|[[Νομός Θεσσαλονίκης|Θεσσαλονίκη]] ([[Δήμος Πυλαίας-Χορτιάτη|δ. Πυλαίας & Χορτιάτη]])
|-
|[[Κρούσσια όρη]]
|1179
|[[Νομός Κιλκίς|Κιλκίς]] ([[Δήμος Κιλκίς|δ. Κιλκίς]]), [[Νομός Σερρών|Σέρρες]] ([[Δήμος Βισαλτίας|δ. Βισαλτίας]], [[Δήμος Ηρακλείας|δ. Ηρακλείας]])
|-
|[[Χολομώντας]]
|1165
|[[Νομός Χαλκιδικής|Χαλκιδική]] ([[Δήμος Πολυγύρου|δ. Πολυγύρου]])
|-
|[[Βερτίσκος]]
|1103
|[[Νομός Θεσσαλονίκης|Θεσσαλονίκη]] ([[Δήμος Λαγκαδά|δ. Λαγκαδά]])
|-
|[[Κερδύλια όρη]]
|1092
|[[Νομός Θεσσαλονίκης|Θεσσαλονίκη]] ([[Δήμος Βόλβης|δ. Βόλβης]]), [[Νομός Σερρών|Σέρρες]] ([[Δήμος Αμφίπολης|δ. Αμφίπολης]], [[Δήμος Βισαλτίας|δ. Βισαλτίας]])
|}

===Περιβάλλον===
[[Αρχείο:Macedonia (Greece) map of mean yearly temperatures.svg|μικρογραφία|Μέση θερμοκρασία ανά τοποθεσία στη Μακεδονία]]
Η προϊστορική χλωρίδα διέφερε σημαντικά από τη σημερινή. Υπήρχαν αρκετά είδη που σήμερα έχουν εξαφανιστεί και είναι γνωστά μόνο από απολιθώματα φύλλων και καρπών ή από τμήματα απολιθωμένων κορμών.

Από τα κωνοφόρα ξεχωρίζει η [[Σεκόια (γένος)|Σεκόια]] η ελατόμορφη, συγγενής της [[Σεκόγια|Σεκόιας της αειθαλούς]] που ζει σήμερα στη [[Βόρεια Αμερική]]. Από τα πλατύφυλλα ο [[Σφένδαμος]] ο παλαιοσακχάρινος (Acer palaeosaccharinum), ο Σφένδαμος ο πλατύφυλλος (Acer platyphyllum), το Κλήθρο το τζουλιανόμορφο (Alnus julianiformis), το Κλήθρο το κεκροπτόφυλλο (Alnus cecropiaefolia), ο Σασσαφράς ο φερρετιανός (Sassafras ferretianum), το [[Κιννάμωμον]] το πολύμορφο (Cinnamomum polymorphum), ο Γαύρος ο Μέγας (Carpinus grandis), καθώς και τουλάχιστον τέσσερα διαφορετικά είδη [[λεύκα]]ς. Όλα τα παραπάνω δείχνουν ότι υπήρξαν στην περιοχή και περίοδοι με κλίμα πιο θερμό από το σημερινό. Άλλωστε, είναι γνωστό ότι κατά τις μεσοπαγετώδεις περιόδους το κλίμα της [[Γη]]ς γινόταν θερμό.

===Νησιά===
Νησιά της Μακεδονίας είναι η [[Θάσος]], αντίκρυ από τις ακτές της [[περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης|ανατολικής Μακεδονίας]] και το λιμάνι της [[Καβάλα]]ς, και η [[Αμμουλιανή Χαλκιδικής|Αμμουλιανή]], αντίκρυ από τις ακτές της [[Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας|Κεντρικής Μακεδονίας]], στo νομό [[Νομός Χαλκιδικής|Χαλκιδικής]], μεταξύ του πρώτου και δεύτερου ποδιού και δίπλα στην [[Ουρανούπολη Χαλκιδικής|Ουρανούπολη]].

===Μητρόπoλη===
Η [[Θεσσαλονίκη]] είναι η μητρόπoλη, οικονομικό και εμπορικό κέντρο και κύρια πόλη της Μακεδονίας, η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της [[Ελλάδα]]ς και πρωτεύουσα της [[Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας|Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας]]. Η Θεσσαλονίκη είναι έδρα του [[Υφυπουργείο Μακεδονίας-Θράκης|Υφυπουργείου Μακεδονίας-Θράκης]].<ref>[http://www.et.gr/idocs-nph/search/pdfViewerForm.html?args=5C7QrtC22wEbA_BZxkczbHdtvSoClrL89ciLegIW2m55MXD0LzQTLWPU9yLzB8V68knBzLCmTXKaO6fpVZ6Lx3UnKl3nP8NxdnJ5r9cmWyJWelDvWS_18kAEhATUkJb0x1LIdQ163nV9K--td6SIuai4G99JDAlrpByDKU_-yGkMgyGDrgGp6QE4n0LoCo0r Π.Δ. 85/2012]</ref>

==Πληθυσμός και δημογραφία==
{| class="wikitable sortable"
|+'''<big>Ιστορικός πληθυσμός Μακεδονίας</big>''' <br>''(<small>Στοιχεία απογραφών από την απελευθέρωση μέχρι σήμερα</small>)''
|-
| style="background:#efefef; text-align:center; height:15px;" color: #99CCCC; |'''[[Ελληνική απογραφή|Έτος]]'''
| style="background:#efefef; text-align:center; height:15px;" color: #99CCCC; |'''[[Πληθυσμός]]'''
| style="background:#efefef; text-align:center; height:15px;" color: #99CCCC; |'''''[[Διακύμανση|Μεταβολή πληθ.]]'''''
| style="background:#efefef; text-align:center; height:15px;" color: #99CCCC; |'''''[[Στατιστική|Ποσ. πληθ. Ελλάδος]]'''''
| style="background:#efefef; text-align:center; height:15px;" color: #99CCCC; |'''''[[Πυκνότητα πληθυσμού|Πυκνότητα πληθ.]]'''''
|-
||<center>1913<ref name="Greek-1913">Απογραφή 1913. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (ΕΣΥΕ), [https://web.archive.org/web/20141006191251/http://www.eetaa.gr:8080/metaboles/apografes/apografi_1913.pdf (Πληθυσμός των νέων χωρών - Σελ. 6)]</ref></center>
||<center><big>1.194.902</big></center>
||
||<center>''25,24%''</center>
||<center>''35 κατ / χμ²''</center>
|-
||<center>[[Ελληνική απογραφή 1920|1920]]<ref name="Greek-1920">Απογραφή 1920. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (ΕΣΥΕ), [https://web.archive.org/web/20140223111208/http://www.eetaa.gr:8080/metaboles/apografes/apografi_1920.pdf (Πραγματικός πληθυσμός - Σελ. ιδ΄ / 14)]</ref></center>
||<center><big>1.090.432</big></center>
||<center>''<span style="color: red;">- 104.470''</center>
||<center>''19,70%''</center>
||<center>''32 κατ / χμ²''</center>
|-
||<center>[[Ελληνική απογραφή 1928|1928]]<ref name="Greek-1928">Απογραφή 1928. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (ΕΣΥΕ), [https://web.archive.org/web/20140223110723/http://www.eetaa.gr:8080/metaboles/apografes/apografi_1928_2.pdf (Πραγματικός πληθυσμός - Σελ. ια΄ / 11)]</ref></center>
||<center><big>1.411.769</big></center>
||<center>''<span style="color: blue;">+ 321.337''</center>
||<center>''22,75%''</center>
||<center>''41 κατ / χμ²''</center>
|-
||<center>[[Ελληνική απογραφή 1940|1940]]<ref name="Greek-1940">Απογραφή 1940. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (ΕΣΥΕ), [https://web.archive.org/web/20140223112639/http://www.eetaa.gr:8080/metaboles/apografes/apografi_1940_1.pdf (Πραγματικός πληθυσμός - Σελ. ε΄ / 5)]</ref></center>
||<center><big>1.759.130</big></center>
||<center>''<span style="color: blue;">+ 347.361''</center>
||<center>''23,95%''</center>
||<center>''51 κατ / χμ²''</center>
|-
||<center>[[Ελληνική απογραφή 1951|1951]]<ref name="Greek-1951">Απογραφή 1951. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (ΕΣΥΕ), [https://web.archive.org/web/20140223110443/http://www.eetaa.gr:8080/metaboles/apografes/apografi_1951_1.pdf (Πραγματικός πληθυσμός - Σελ. 5)]</ref></center>
||<center><big>1.700.835</big></center>
||<center>''<span style="color: red;">- 58.295''</center>
||<center>''22,28%''</center>
||<center>''50 κατ / χμ²''</center>
|-
||<center>[[Ελληνική απογραφή 1961|1961]]<ref name="Greek-1961">Απογραφή 1961. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (ΕΣΥΕ), [https://web.archive.org/web/20140223105904/http://www.eetaa.gr:8080/metaboles/apografes/apografi_1961_1.pdf (Πραγματικός πληθυσμός - Σελ. 15)]</ref></center>
||<center><big>1.890.654</big></center>
||<center>''<span style="color: blue;">+ 189.819''</center>
||<center>''22,54%''</center>
||<center>''55 κατ / χμ²''</center>
|-
||<center>[[Ελληνική απογραφή 1971|1971]]<ref name="Greek-1971">Απογραφή 1971. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (ΕΣΥΕ), [https://web.archive.org/web/20140223110157/http://www.eetaa.gr:8080/metaboles/apografes/apografi_1971_1.pdf (Πραγματικός πληθυσμός - Σελ. 15)]</ref></center>
||<center><big>1.890.684</big></center>
||<center>''<span style="color: blue;">+ 30''</center>
||<center>''21,56%''</center>
||<center>''55 κατ / χμ²'' </center>
|-
||<center>[[Ελληνική απογραφή 1981|1981]]<ref name="Greek-1981">Απογραφή 1981. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (ΕΣΥΕ), [https://web.archive.org/web/20140223111908/http://www.eetaa.gr:8080/metaboles/apografes/apografi_1981_1.pdf (Πραγματικός πληθυσμός - Σελ. 13)]</ref></center>
||<center><big>2.121.953</big></center>
||<center>''<span style="color: blue;">+ 231.269''</center>
||<center>''21,79%''</center>
||<center>''62 κατ / χμ²''</center>
|-
||<center>[[Ελληνική απογραφή 1991|1991]]<ref name="Greek-1991">Απογραφή 1991. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος (ΕΣΥΕ), [https://web.archive.org/web/20140223112159/http://www.eetaa.gr:8080/metaboles/apografes/apografi_1991_1.pdf (Πραγματικός πληθυσμός - Σελ. 11)]</ref></center>
||<center><big>2.236.019</big></center>
||<center>''<span style="color: blue;">+ 114.066''</center>
||<center>''21,79%''</center>
||<center>''65 κατ / χμ²''</center>
|-
||<center>[[Ελληνική απογραφή 2001|2001]]<ref name="Greek-2001">Απογραφή 2001. Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛ.ΣΤΑΤ.), [https://www.statistics.gr/documents/20181/979834/03.+%ce%a0%cf%81%ce%b1%ce%b3%ce%bc%ce%b1%cf%84%ce%b9%ce%ba%cf%8c%cf%82+%cf%80%ce%bb%ce%b7%ce%b8%cf%85%cf%83%ce%bc%cf%8c%cf%82,+%ce%b5%cf%80%ce%b9%cf%86%ce%ac%ce%bd%ce%b5%ce%b9%ce%b1+%ce%ba%ce%b1%ce%b9+%cf%80%cf%85%ce%ba%ce%bd%cf%8c%cf%84%ce%b7%cf%84%ce%b1+%cf%84%ce%bf%cf%85+%cf%80%ce%bb%ce%b7%ce%b8%cf%85%cf%83%ce%bc%ce%bf%cf%8d,+%ce%bc%ce%b5+%ce%b4%ce%b9%ce%ac%ce%ba%cf%81%ce%b9%cf%83%ce%b7+%cf%83%ce%b5+%ce%b1%cf%83%cf%84%ce%b9%ce%ba%ce%ad%cf%82+%ce%ba%ce%b1%ce%b9+%ce%b1%ce%b3%cf%81%ce%bf%cf%84%ce%b9%ce%ba%ce%ad%cf%82+%cf%80%ce%b5%cf%81%ce%b9%ce%bf%cf%87%ce%ad%cf%82+%ce%ba%ce%b1%ce%b8%cf%8e%cf%82,+%ce%ba%ce%b1%ce%b9+%cf%83%ce%b5+%cf%80%ce%b5%ce%b4%ce%b9%ce%bd%ce%ad%cf%82,+%ce%b7%ce%bc%ce%b9%ce%bf%cf%81%ce%b5%ce%b9%ce%bd%ce%ad%cf%82+%ce%ba%ce%b1%ce%b9+%ce%bf%cf%81%ce%b5%ce%b9%ce%bd%ce%ad%cf%82+%cf%80%ce%b5%cf%81%ce%b9%ce%bf%cf%87%ce%ad%cf%82.+%ce%9c%ce%ad%cf%83%ce%bf%cf%82+%cf%83%cf%84%ce%b1%ce%b8%ce%bc%ce%b9%ce%ba%cf%8c%cf%82+%cf%84%cf%89%ce%bd+%cf%85%cf%88%ce%bf%ce%bc%ce%ad%cf%84%cf%81%cf%89%ce%bd.+%ce%a3%cf%8d%ce%bd%ce%bf%ce%bb%ce%bf+%ce%95%ce%bb%ce%bb%ce%ac%ce%b4%ce%bf%cf%82,+%ce%b3%ce%b5%cf%89%ce%b3%cf%81%ce%b1%cf%86%ce%b9%ce%ba%ce%ac+%ce%b4%ce%b9%ce%b1%ce%bc%ce%b5%cf%81%ce%af%cf%83%ce%bc%ce%b1%cf%84%ce%b1,+%ce%bd%ce%bf%ce%bc%ce%bf%ce%af,+%ce%b4%ce%ae%ce%bc/15651701-7fbd-42ea-9b41-5a494eba3ef8?version=1.0 (Πραγματικός πληθυσμός - Σελ. 1)]</ref></center>
||<center><big>2.424.765</big></center>
||<center>''<span style="color: blue;">+ 188.746''</center>
||<center>''22,12%''</center>
||<center>''71 κατ / χμ²''</center>
|-
||<center>[[Ελληνική απογραφή 2011|2011]]<ref name="Greek-2011">Απογραφή 2011. Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛ.ΣΤΑΤ.), [http://www.et.gr/idocs-nph/search/pdfViewerForm.html?args=5C7QrtC22wEaosRGzKxO6XdtvSoClrL8V3b2N0gXFKx5MXD0LzQTLf7MGgcO23N88knBzLCmTXKaO6fpVZ6Lx3UnKl3nP8NxdnJ5r9cmWyJWelDvWS_18kAEhATUkJb0x1LIdQ163nV9K--td6SIud3jw1HmHFB3h6IPWFk9WWcubYEuiFlg-318DBdMQ50c (De Facto Πληθυσμός - Σελ. 1)]</ref></center>
||<center><big>2.408.530</big></center>
||<center>''<span style="color: red;">- 16.235''</center>
||<center>''22,02%''</center>
||<center>''70 κατ / χμ²''</center>
|-
|[[Ελληνική απογραφή 2021|2021]]<ref>{{Cite web|url=https://www.statistics.gr/documents/20181/17776954/NWS_Census_results_BOOKLET_19072022_GR.pdf/e819abde-a3ae-2418-bb5a-1c5365310e3e?t=1658222922216|title=Προσωρινά αποτελέσματα απογραφής πληθυσμού κατοικιών ΕΛΣΤΑΤ 2021|ημερομηνία=2022-07-19|website=statistics.gr|publisher=[[Ελληνική Στατιστική Αρχή]]|pages=12,13,14,18|quote=[[Περιφερειακή Ενότητα Δράμας]] 86,621 <br>[[Περιφερειακή Ενότητα Θάσου]] 13,055<br>[[Περιφερειακή Ενότητα Καβάλας]] 115,974<br>[[Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας]] 1,792,069<br>[[Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας]] 255,056}}</ref>
||<center><big>2.262.775</big></center>
||<center>''<span style="color: red;">-145.755''</center>
||<center>''21,69%''</center>
|''66 κατ / χμ²''
|}

Με τη λήξη των [[Βαλκανικοί Πόλεμοι|Βαλκανικών Πολέμων]] (1912-1913) και του [[Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος|Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου]], η στρατηγική του [[Ελευθέριος Βενιζέλος|Ελευθέριου Βενιζέλου]] και του τότε [[Βασίλειο της Ελλάδας|Βασιλιά της Ελλάδας]] [[Κωνσταντίνος Α΄ της Ελλάδας|Κωνσταντίνου Α΄]], οδηγεί στη διεύρυνση της ελληνικής επικράτειας και το κομμάτι της νoτίου [[Μακεδονία]]ς (περίπου το μισό της πρόσφατης γεωγραφικής περιοχής) ενώνεται με την [[Ελλάδα]].

Mέχρι το τέλος των [[Βαλκανικοί Πόλεμοι|Βαλκανικών Πολέμων]] και την ενσωμάτωση του διαμερίσματος της Μακεδονίας με το ελληνικό κράτος, ο πληθυσμός της περιοχής αποτελούνταν από Έλληνες, Μουσουλμάνους (Τούρκους και μη Τούρκους), Βούλγαρους, Σλάβους και, κυρίως στη Θεσσαλονίκη, Σεφαρδίτες Εβραίους. Με το τέλος των Βαλκανικών πολέμων, τις αναταραχές και την επαναχάραξη των συνόρων, οι μη ελληνικοί πληθυσμοί μετακινήθηκαν, κατά πλειοψηφία, στις μητροπολιτικές τους χώρες. Οι Εβραίοι είτε μετανάστευσαν μετά από την [[μεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης 1917|πυρκαγιά]] της Θεσσαλονίκης του [[1917]], είτε εξοντώθηκαν κατά τη γερμανική κατοχή της Θεσσαλονίκης.

Έλληνες της βόρειας Μακεδονίας, από πόλεις όπως η [[Στρώμνιτσα]], το [[Μελένικο]] και το [[Πετρίτσι]], μετακινήθηκαν προς τις ελληνικές περιοχές ύστερα από εντολή του ελληνικού στρατού τον Αύγουστο του 1913. Το έτος [[1914]], μετά τις πρώτες συστηματικές διώξεις των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και της Θράκης, πολλοί πρόσφυγες κατέφυγαν στη Μακεδονία.<ref>{{Cite web|url=https://mikrasiatis.gr/o-protos-diogmos-1913-1918-to-kinima-ton-neotourkon/|title=Ο πρώτος διωγμός (1913-1918) και το κίνημα των Νεοτούρκων|ημερομηνία=2012-02-14|website=mikrasiatis.gr|language=el|accessdate=2022-09-17}}</ref> Τον Ιούνιο του 1915 κατέφθασαν στη Μακεδονία πρόσφυγες από τη [[Ανατολική Ρωμυλία]] (που ανήκει σήμερα στη Βουλγαρία),<ref name="mikrasiatwn.wordpress.com"/> την [[Ανατολική Θράκη]], τη [[Μικρά Ασία]], τον [[Καύκασος|Καύκασο]].<ref>{{Cite web|url=https://www.serres.gr/tourism/files_gr/i_poli.htm|title=Σέρρες από το χθες στο σήμερα|website=www.serres.gr|accessdate=2022-09-17}}</ref>

Η Ανατολική Μακεδονία υπέστη τα πάνδεινα τόσο κατά την Α' Βουλγαρική Κατοχή (Οκτώβριος 1912-Ιούνιος 1913) όσο και κατά τη [[Β΄ Βουλγαρική Κατοχή της Ανατολικής Μακεδονίας|Β' Βουλγαρική Κατοχή (1916-1918)]]. Κατά τις δύο αυτές περιόδους ο ελληνικός πληθυσμός υπέστη διώξεις, λιμοκτονία, ομηρίες καθώς και συλλήψεις και βασανισμούς από τη μυστική βουλγαρική αστυνομία και τον κατοχικό βουλγαρικό στρατό.

Ειδικότερα κατά τη [[Β΄ Βουλγαρική Κατοχή της Ανατολικής Μακεδονίας|Β' Βουλγαρική Κατοχή]] εφαρμόστηκε από τους Βούλγαρους ένα σκληρό μέτρο εξόντωσης του πληθυσμού της Ανατολικής: η εκτόπιση και η ομηρία χιλιάδων Ελλήνων κατοίκων, μεταξύ αυτών και του συνόλου σχεδόν των ιερέων, της Ανατολικής Μακεδονίας σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και καταναγκαστικά έργα στη Βουλγαρία. Πάνω από το 1/4 των εκπατρισθέντων έχασαν τη ζωή τους από τις στερήσεις, τα βασανιστήρια και την εξοντωτική εργασία και δεν επέστρεψαν ποτέ στην πατρίδα τους.<ref name="autogenerated2006" /><ref name="autogenerated1958" /><ref name="autogenerated1916" /><ref name="autogenerated2" /><ref name="autogenerated3" /><ref name="autogenerated4" />

Με τη [[Συνθήκη του Νεϊγύ]] τον Νοέμβριο του [[1919]] και τη σύμβαση μεταξύ [[Ελλάδα]]ς και [[Βουλγαρία]]ς περί ανταλλαγής πληθυσμών, μετακινήθηκαν από τη Βουλγαρία προς τη Μακεδονία και άλλοι ελληνικοί πληθυσμοί.

Μετά τη [[Γενοκτονία των Ελλήνων|Γενοκτονία των Ελλήνων της Ανατολής]], τη [[Μικρασιατική Καταστροφή]] το [[1922]] και τη [[Συνθήκη της Λωζάνης]], στην περιοχή εγκαταστάθηκαν [[Έλληνες]] πρόσφυγες από την [[Ανατολική Θράκη]] και τη [[Μικρά Ασία]].<ref>{{Cite web|url=https://longreads.news247.gr/katstrofh-ths-smyrnhs/|title=Η Καταστροφή της Σμύρνης δημιούργησε τη σημερινή Ελλάδα|last=Λουκά|first=Μαρία|website=longreads.news247gr|accessdate=2022-09-17}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.ertnews.gr/anadromes/mnimes-prosfygon-i-katastrofi-o-xerizomos-kai-i-afixi-stin-ellada-b-meros/|title=Μνήμες Προσφύγων: Η Καταστροφή, ο ξεριζωμός και η άφιξη στην Ελλάδα – B΄μέρος|ημερομηνία=2022-09-14|website=www.ertnews.gr|language=el|accessdate=2022-09-17}}</ref>

Ο πληθυσμός μειώθηκε δραματικά μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο εξαιτίας της πείνας, των εκτελέσεων και των μετατοπίσεων. Η Κεντρική Μακεδονία, συμπεριλαμβανομένης της Θεσσαλονίκης, βρισκόταν υπό γερμανική κατοχή ενώ η Ανατολική Μακεδονία υπό βουλγαρική κατοχή. Οι συνολικοί θάνατοι πολιτών στη Μακεδονία υπολογίζονται περίπου στους 400.000, ανάμεσα σε αυτούς 55.000 Έλληνες Εβραίοι. Η περιοχή επηρεάστηκε επίσης πληθυσμιακά και αργότερα εξαιτίας του [[Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος (1946–1949)|Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου]].

Σήμερα, οι περισσότεροι κάτοικοι είναι [[Έλληνες]] (98%){{Πηγή|σχόλιο=}} και η κύρια θρησκεία των κατοίκων είναι [[Ορθόδοξοι|Χριστιανοί Ορθόδοξοι]].{{Πηγή|σχόλιο=}} Πολλοί Έλληνες από τη Μικρά Ασία και τη Θράκη ήρθαν στην Ελλάδα ως πρόσφυγες μετά τη [[Μικρασιατική Καταστροφή]] και ακολούθως με την [[ανταλλαγή πληθυσμών]] μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας κατά το 1922-1923 και οι περισσότεροι από αυτούς εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία, κυρίως σε πόλεις και χωριά όπου υπήρχε μουσουλμανικός πληθυσμός πριν το 1922. Σύμφωνα με την Οθωμανική απογραφή του Χιλμί Πασά το 1904 καταγράφηκαν 373.227 Έλληνες και 204.317 Βούλγαροι στο βιλαέτι της Θεσσαλονίκης. Σύμφωνα με την ίδια απογραφή, οι Έλληνες ήταν επίσης κυρίαρχοι πληθυσμιακά και στο βιλαέτι του Μοναστηριού (σημερινή [[Μπίτολα]] της πΓΔΜ), αριθμώντας 261,283 Έλληνες και 178,412 Βούλγαρους.<ref>{{Cite web|url=https://books.google.com/?id=8_zeaeTOz6YC&pg=PA85&lpg=PA85&dq=85|title=Poulton, Hugh (2000). "Greece". In Second. Who Are the Macedonians?. Indiana University Press. pp. 85–86. ISBN 0-253-21359-2.|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>

===Οι άνθρωποι===
[[Αρχείο:Greek mother & child waiting in camp at Salonica for continuation of journey from the Caucasus to Thrace LCCN2001705752.jpg|μικρογραφία|Πρόσφυγας στη Θεσσαλονίκη (1923).]][[Αρχείο:Bundesarchiv Bild 101I-168-0894-19A, Griechenland, Saloniki, Erfassung von Juden.jpg|μικρογραφία|Εβραίοι της Θεσσαλονίκης συγκεντρωμένοι στην πλατεία Ελευθερίας (7/1942).]]Αν και στις αρχές του 20ού αιώνα η περιοχή αποτελούσε μωσαϊκό εθνοτήτων ([[Έλληνες]], [[Τούρκοι (έθνος)|Τούρκοι]], [[Βούλγαροι]], [[Βλάχοι]], [[Αρμένιοι]], [[Εβραίοι]], [[Αλβανία|Αλβανοί]], [[Σέρβοι]]), σήμερα η κατάσταση είναι πολύ διαφορετική, καθώς ο πληθυσμός της Μακεδονίας χαρακτηρίζεται από εθνική ομοιογένεια.

Το [[Βουλγαρία|βουλγαρικό]] στοιχείο αποχώρησε από τα εδάφη της ελληνικής Μακεδονίας κατά τη διάρκεια του [[Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος|Α' Παγκοσμίου Πολέμου]] και αργότερα, κατά τη δεκαετία του 1920, στο πλαίσιο της συμφωνίας για την εθελοντική [[ανταλλαγή πληθυσμών]] μεταξύ Βουλγαρίας και Ελλάδας.

Οι μουσουλμάνοι (Τούρκοι στην πλειοψηφία τους), οι οποίοι κατοικούσαν σε συμπαγείς κοινότητες, κυρίως στις μεγάλες πόλεις και στις αγροτικές περιοχές του [[Νομός Κιλκίς|Κιλκίς]], της [[Νομός Ημαθίας|Ημαθίας]], των [[Γιαννιτσά|Γιαννιτσών]], της [[Νομός Κοζάνης|Κοζάνης]], των [[Νομός Σερρών|Σερρών]] και της [[Νομός Δράμας|Δράμας]] (έφταναν τις 330.000), αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να αναχωρήσουν για τη [[Μικρά Ασία]], λόγω της συμφωνίας για την υποχρεωτική [[Ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών του 1923|ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας]] που υπογράφτηκε τον Ιανουάριο του [[1923]].

Ένα μέρος των Βλάχων της Μακεδονίας, οι «ρουμανίζοντες», είχαν επίσης την ευκαιρία να αναχωρήσουν για τη [[Ρουμανία]] το [[1926]]-[[1927]] μετά από συμφωνία μεταξύ των πρωθυπουργών [[Ελευθέριος Βενιζέλος|Ελευθέριου Βενιζέλου]] και Μαγιορέσκου.

Το μεγαλύτερος μέρος των Εβραίων που κατοικούσε στη Μακεδονία χάθηκε στα κρεματόρια των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια του [[Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος|Β' Παγκοσμίου Πολέμου]], ενώ αρκετοί από τους επιζήσαντες προτίμησαν να μεταναστεύσουν στο νεοσύστατο κράτος του [[Ισραήλ]].

Οι 100.000 και πλέον Αρμένιοι, που έφτασαν στην Ελλάδα στο πλαίσιο της ανταλλαγής των πληθυσμών το 1923, επίσης αναχώρησαν μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, είτε με προορισμό την [[Αρμενική Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία]], είτε για τη [[Γαλλία]] και τις [[Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής]].

Στη Μακεδονία εγκαταστάθηκαν Έλληνες πρόσφυγες από την [[Ανατολική Ρωμυλία]], τη [[Βόρεια Μακεδονία]], την [[Ανατολική Θράκη]] και τη [[Μικρά Ασία]] ([[Ιωνία]], [[Βιθυνία]], [[Λυκαονία]], [[Πόντος]], [[Καππαδοκία]]). Οι περισσότεροι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε αγροτικές περιοχές, στην κεντρική και την ανατολική Μακεδονία, ενώ στη δυτική Μακεδονία οι πρόσφυγες έφτασαν τις 72.000. Επίσης, μεγάλο ποσοστό των προσφύγων που προέρχονταν από αστικά κέντρα της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης εγκαταστάθηκε στις πόλεις της Μακεδονίας ([[Σέρρες]], [[Καβάλα]], [[Δράμα (πόλη)|Δράμα]], [[Κατερίνη]], [[Ξάνθη]], [[Γιαννιτσά]], [[Βέροια]], [[Κιλκίς]], [[Κοζάνη]], [[Πτολεμαΐδα]] κ.ά.), και κυρίως στη [[Θεσσαλονίκη]]. Προσφυγικές συνοικίες της Θεσσαλονίκης είναι η [[Καλαμαριά]], οι [[Συκιές Θεσσαλονίκης|Συκιές]], η [[Αμπελόκηποι Θεσσαλονίκης|Επτάλοφος]], οι [[Αμπελόκηποι Θεσσαλονίκης|Αμπελόκηποι]], το [[Ελευθέριο - Κορδελιό|Κορδελιό]], η [[Μενεμένη]], η [[Νεάπολη Θεσσαλονίκης|Νεάπολη]], η [[Σταυρούπολη Θεσσαλονίκης|Σταυρούπολη]], η [[Πολίχνη Θεσσαλονίκης|Πολίχνη]], η [[Βάρνα (Θεσσαλονίκη)|Βάρνα]], η [[Τούμπα Θεσσαλονίκης|Τούμπα]], η [[Ξηροκρήνη (Θεσσαλονίκης)|Ξηροκρήνη]], οι [[Σαράντα Εκκλησιές (Θεσσαλονίκη)|Σαράντα Εκκλησιές]] κ.ά.<ref>''Δυτική-Κεντρική Μακεδονία'', Explorer (2003)</ref>

==Οι μεγαλύτερες πόλεις σε πληθυσμό==
Ο κατάλογος με τις πόλεις και τις κωμοπόλεις της Μακεδονίας με πληθυσμό άνω των 5.000 κατοίκων (οι διευρυμένοι καλλικρατικοί δήμοι έχουν διαφορετικό πληθυσμό):<ref name="statistics.gr">[https://www.statistics.gr/2021-census-res-pop-results ΜΟΝΙΜΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 2021 ΚΑΤΑ ΟΙΚΙΣΜΟ 29.03.2024]</ref>
{| class="wikitable"
|-
!#||Πόλη||Πληθυσμός (2021)
|-
||1||'''[[Θεσσαλονίκη]]''' (Πολεοδομικό Συγκρότημα) || 802.392
|-
||2||'''[[Κατερίνη]]'''|| 59.189
|-
||3||'''[[Σέρρες]]'''||| 58.400
|-
||4||'''[[Καβάλα]]'''|| 51.947
|-
||5||'''[[Δράμα (πόλη)|Δράμα]]'''|| 43.445
|-
||6||'''[[Βέροια]]'''|| 42.508
|-
||7||'''[[Κοζάνη]]'''|| 42.140
|-
||8||[[Πτολεμαΐδα]]|| 31.537
|-
||9||[[Γιαννιτσά]]|| 28.759
|-
||10||'''[[Κιλκίς]]'''|| 23.182
|-
||11||[[Ωραιόκαστρο]]|| 22.691
|-
||12||[[Θέρμη]]|| 19.602
|-
||13||[[Νάουσα]]|| 17.830
|-
||14||'''[[Φλώρινα]]'''|| 17.188
|-
||15||'''[[Έδεσσα]]'''|| 17.168
|-
||16||[[Περαία]]|| 16.910
|-
||17||[[Ευκαρπία]]|| 15.416
|-
||18||[[Αλεξάνδρεια Ημαθίας|Αλεξάνδρεια]]|| 15.042
|-
||19||[[Πεύκα]]|| 13.435
|-
||20||'''[[Καστοριά]]'''|| 12.548
|-
||21||'''[[Γρεβενά]]'''|| 12.293
|-
||22||[[Διαβατά]]|| 11.876
|-
||23||[[Νέα Μουδανιά]]|| 10.042
|-
||24||[[Σίνδος]]|| 9.406
|-
||25||[[Χρυσούπολη Καβάλας|Χρυσούπολη]]|| 8.824
|-
||26||[[Λαγκαδάς]]|| 8.447
|-
||27||[[Επανομή]]|| 8.377
|-
||28||[[Νέα Μηχανιώνα]] || 7.846
|-
||29||[[Κουφάλια]]|| 7.267
|-
||30||[[Άργος Ορεστικό]]|| 7.237
|-
||31||[[Χαλάστρα]]|| 6.657
|-
||32||[[Αριδαία]]|| 6.639
|-
||33||[[Λιτόχωρο]]|| 6.615
|-
||34||[[Πολύκαστρο]]|| 6.602
|-
||35||[[Τρίλοφος Θεσσαλονίκης]]|| 6.557
|-
||36||'''[[Πολύγυρος]]'''|| 6.488
|-
||37||[[Ασβεστοχώρι]]|| 6.453
|-
||38||[[Νέα Καλλικράτεια]]|| 6.128
|-
||39||[[Νέοι Επιβάτες]]|| 5.882
|-
||40||[[Σκύδρα]]|| 5.686
|-
||41||[[Φίλυρο]]|| 5.531
|-
||42||[[Πλαγιάρι]]|| 5.091
|}
<small>*Με έντονα γράμματα σημειώνονται οι πρωτεύουσες των Περιφερειακών ενοτήτων</small>
<gallery mode="packed">
Αρχείο:White Tower and Beach front.jpg|[[Θεσσαλονίκη]]
Αρχείο:Kavala Castle.jpg|[[Καβάλα]]
Αρχείο:Serres overview.jpg|[[Σέρρες]]
Αρχείο:Mount Olympus from Litochoro.jpg|[[Λιτόχωρο]]
Αρχείο:Kastoria1 200704.JPG|[[Καστοριά]]
Αρχείο:Florina-houses2.jpg|[[Φλώρινα]]
Αρχείο:Agia Varvara Park and Saint Barbara Church in Drama.jpg|[[Δράμα (πόλη)|Δράμα]]
Αρχείο:Ασπροβάλτα - panoramio (24).jpg|[[Ασπροβάλτα]]
Αρχείο:Panoramic view of Veria - 2014.JPG|[[Βέροια]]
</gallery>

==Διοίκηση==
Το διαμέρισμα της Μακεδονίας μοιράζεται διοικητικά ανάμεσα σε τρεις{{fn|1=1}} [[Περιφέρειες της Ελλάδας|Περιφέρειες]]:
{| class="wikitable" style="text-align:left; font-size:90%"
|- style="font-size:100%; text-align:left"
!  style="width:10px; background:#6495ed;"| Ο χάρτης της Μακεδονίας !! [[Αριθμός]] !! style="width:220px; background:#6495ed;"| [[Περιφέρειες της Ελλάδας|Περιφέρεια]] !! style="width:90px; background:#6495ed;"| [[Πρωτεύουσα]] !! style="width:90px; background:#6495ed;"| [[Εμβαδόν|Έκταση]] !! style="width:70px; background:#6495ed;"| [[Πληθυσμός]] </tr>
|-
| rowspan=20 | [[Αρχείο:Greek Macedonia map with subdivisions.svg|400px]]
|-
|  style="width:32px; background:#ffcbcb;"| || style="width:32px; background:#ffcbcb;"| <big>'''[[περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας|Δυτικής Μακεδονίας]]'''</big> <br /><small> με τις περιφερειακές ενότητες / νομούς: </small> || style="width:32px; background:#ffcbcb;"| '''[[Κοζάνη]]''' || style="width:32px; text-align:right; background:#ffcbcb;"|'''9.451 χμ²'''|| style="width:32px; text-align:right; background:#ffcbcb;"|'''254.595'''
|-
|  style="width:32px; background:#ffcbcb;"| '''1''' || <big>[[Περιφερειακή Ενότητα Καστοριάς|Καστοριάς]]</big> || [[Καστοριά]] || style="text-align:right" |1.720 χμ²|| style="text-align:right" |45.929
|-
|  style="width:32px; background:#ffcbcb;"| '''2''' || <big>[[Νομός Φλώρινας|Φλώρινας]]</big> || [[Φλώρινα]] || style="text-align:right" |1.924 χμ²|| style="text-align:right" |44.880
|-
|  style="width:32px; background:#ffcbcb;"| '''3''' || <big>[[Νομός Κοζάνης|Κοζάνης]]</big> || [[Κοζάνη]] || style="text-align:right" |3.516 χμ²|| style="text-align:right" |137.210
|-
|  style="width:32px; background:#ffcbcb;"| '''4''' || <big>[[Νομός Γρεβενών|Γρεβενών]]</big> || [[Γρεβενά]] || style="text-align:right" |2.291 χμ²|| style="text-align:right" |26.576
|-
|  style="width:32px; background:#b9ffc5;"| || style="width:32px; background:#b9ffc5;"| <big>'''[[περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας|Κεντρικής Μακεδονίας]]'''</big> <br /><small> με τις περιφερειακές ενότητες / νομούς: </small> || style="width:32px; background:#b9ffc5;"| '''[[Θεσσαλονίκη]]''' || style="width:32px; text-align:right; background:#b9ffc5;"|'''18.811 χμ²'''|| style="width:32px; text-align:right; background:#b9ffc5;"|'''1.795.669'''
|-
|  style="width:32px; background:#b9ffc5;"| '''5''' || <big>[[Νομός Πέλλας|Πέλλας]]</big> || [[Έδεσσα]] || style="text-align:right"|2.506 χμ²|| style="text-align:right"|126.740
|-
|  style="width:32px; background:#b9ffc5;"| '''6''' || <big>[[Νομός Ημαθίας|Ημαθίας]]</big> || [[Βέροια]] || style="text-align:right"|1.701 χμ²|| style="text-align:right"|131.001
|-
|  style="width:32px; background:#b9ffc5;"| '''7''' || <big>[[Πιερία]]ς</big> || [[Κατερίνη]] || style="text-align:right"|1.516 χμ²|| style="text-align:right"|119.384
|-
|  style="width:32px; background:#b9ffc5;"| '''8''' || <big>[[Νομός Κιλκίς|Κιλκίς]]</big> || [[Κιλκίς]] || style="text-align:right"|2.519 χμ²|| style="text-align:right"|70.477
|-
|  style="width:32px; background:#b9ffc5;"| '''9''' || <big>[[Νομός Θεσσαλονίκης|Θεσσαλονίκης]]</big> || [[Θεσσαλονίκη]] || style="text-align:right"|3.683 χμ²|| style="text-align:right"|1.092.919
|-
|  style="width:32px; background:#b9ffc5;"| '''10''' || <big>[[Νομός Χαλκιδικής|Χαλκιδικής]]</big> || [[Πολύγυρος]] || style="text-align:right"|2.918 χμ²|| style="text-align:right"|102.085
|-
|  style="width:32px; background:#b9ffc5;"| '''11''' || <big>[[Νομός Σερρών|Σερρών]]</big> || [[Σέρρες]] || style="text-align:right"|3.968 χμ²|| style="text-align:right"|151.317
|-
|  style="width:32px; background:#ccf;"| || style="width:32px; background:#ccf;"| <big>'''[[περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης|Ανατολικής Μακεδονίας]]'''</big>'''{{fn|1=2}}''' <br /><small> με τις περιφερειακές ενότητες / νομούς: </small> || style="width:32px; background:#ccf;"| '''[[Καβάλα]]''' || style="width:32px; text-align:right; background:#ccf;"|'''5.580 χμ²'''|| style="width:32px; text-align:right; background:#ccf;"|'''215.942'''
|-
|  style="width:32px; background:#ccf;"| '''12''' || <big>[[Νομός Δράμας|Δράμας]]</big> || [[Δράμα (πόλη)|Δράμα]] || style="text-align:right"|3.468 χμ²|| style="text-align:right"|86.643
|-
|  style="width:32px; background:#ccf;"| '''13''' || <big>[[Νομός Καβάλας|Καβάλας]]</big> || [[Καβάλα]] || style="text-align:right"|1.728 χμ²|| style="text-align:right"|116.195
|-
|  style="width:32px; background:#ccf;"| '''14''' || <big>[[Περιφερειακή Ενότητα Θάσου|Θάσος]]</big>{{fn|1=3}} || [[Λιμένας Θάσου]] || style="text-align:right"|384 χμ²|| style="text-align:right"|13.104
|-
| 15 || <big>[[Άγιο Όρος]]</big>{{fn|1=1}} <small>(αυτόνομη περιοχή)</small> || [[Καρυές Αγίου Όρους|Καρυές]] || style="text-align:right"|336 χμ²|| style="text-align:right"|1.746
|- style="background:#ffdb58;" 
|  style="width:32px; "| <big></big> || style="width:32px; background:#ffdb58;"| <big>'''Σύνολο'''</big> || style="width:32px; background:#ffdb58;"| || style="width:32px; text-align:right; background:#ffdb58;"|<big>'''34.178'''</big> <big>χμ²</big>'''|| style="width:32px; text-align:right; background:#ffdb58;"|<big>'''2.266.206'''</big><ref name="statistics.gr"/>
|}

'''Σημειώσεις'''
*{{fnb|1=1}} - Επιπλέον, υπάρχει μία αυτόνομη περιοχή στη Μακεδονία, το [[Άγιο Όρος]], μία μοναστική πολιτεία υπό Ελληνική κυριαρχία. Βρίσκεται στην ανατολικότερη των τριών μεγάλων χερσονήσων της [[Χαλκιδική]]ς.
*{{fnb|1=2}} - Στην [[περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης]] περιλαμβάνονται και οι τρεις νομοί του διαμερίσματος της [[Θράκη (διαμέρισμα)|Θράκης]].
*{{fnb|1=3}} - Η [[Θάσος]], που μέχρι το 2010 ανήκε διοικητικά στο [[Νομός Καβάλας|Νομό Καβάλας]], από το 2011 αποτελεί την ξεχωριστή ομώνυμη Περιφερειακή Ενότητα. Επίσης, η Θάσος ανήκει γεωγραφικά στα [[Νησιά Αιγαίου Πελάγους|Νησιά Αιγαίου]].

==Σύμβολα==
Η σημαία με το 16άκτινο [[Ήλιος της Βεργίνας|«αστέρι» ή «ήλιο της Βεργίνας»]] σε μπλε φόντο είναι ανεπίσημη σημαία της Μακεδονίας, που έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως στα [[Συλλαλητήρια για τη Μακεδονία (2018 - 2019)|συλλαλητήρια για τη Μακεδονία]].<ref>{{Cite web|url=https://www.dimokratiki.gr/20-01-2019/to-gyro-toy-kosmoy-kanei-i-eidisi-gia-ti-diadilosi-sto-syntagma-gia-ti-makedonia/|title=Το γύρο του κόσμου κάνει η είδηση για τη διαδήλωση στο Σύνταγμα για τη Μακεδονία - Δημοκρατική της Ρόδου|ημερομηνία=2019-01-20|website=www.dimokratiki.gr|language=el|accessdate=2022-09-17}}</ref>

Η χρήση του Ήλιου της Βεργίνας είναι επίσης ευρέως διαδεδομένη τα τελευταία χρόνια και έχει κατοχυρωθεί από την [[Ελλάδα]].<ref>{{Cite web |url=https://www.wipo.int/cgi-6te/ifetch5?ENG+SIXTER+15-00+21605669-KEY+256+0+-1+F-ENG+3+5+1+25+SEP-0/HITNUM,B+CC%2fGR+ |title=Vergina Sun |accessdate=2020-12-15 |archive-date=2021-04-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210412044400/https://www.wipo.int/cgi-6te/ifetch5?ENG+SIXTER+15-00+21605669-KEY+256+0+-1+F-ENG+3+5+1+25+SEP-0/HITNUM,B+CC%2FGR+ |url-status= }}</ref>

<gallery class="float-right" widths="120" heights="120">
Αρχείο:Vergina Sun WIPO.svg|[[Ήλιος της Βεργίνας]] ως έμβλημα
Αρχείο:Flag of Greek Macedonia.svg|[[Σημαία της Μακεδονίας]]
</gallery>

==Αξιοθέατα==
Η Μακεδονία απαριθμεί μνημεία από όλο το φάσμα του ιστορικού χρόνου, με πλειάδα [[Αρχαία Ελλάδα|αρχαιοελληνικών]], [[Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία|ρωμαϊκών]], [[Χριστιανισμός|πρωτοχριστιανικών]] και [[Βυζαντινή Αυτοκρατορία|βυζαντινών]]. Πολύ γνωστά μνημεία και σύμβολα που δεσπόζουν στη Μακεδονία είναι:

α) Στην [[Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης|Ανατολική Μακεδονία]]:
{| class="wikitable"
|-
!Νομός||Αξιοθέατα
|-
||'''[[Νομός Καβάλας|Καβάλας]]'''||Οι Καμάρες, το παλιό υδραγωγείο, η παλιά συνοικία της Παναγιάς και το κάστρο της [[Καβάλα|ομώνυμης πόλης]], καθώς και ο αρχαιολογικός χώρος των [[Φίλιπποι|Φιλίππων]].
|-
||'''[[Νομός Δράμας|Δράμας]]'''||
*Στην πόλη της Δράμας: οι πηγές της Αγίας Βαρβάρας, το [[Αρχαιολογικό Μουσείο Δράμας]], οι καπναποθήκες, τα βυζαντινά τείχη, ο [[Ναός Αγίας Σοφίας Δράμας|βυζαντινός ναός της Αγίας Σοφίας]] και ο βυζαντινός ναός των Ταξιαρχών.
*το Παρθένο Δάσος στο [[Φρακτό όρος]] στο [[Παρανέστι Δράμας|Παρανέστι]].
*το Δάσος της [[Ελατιά]]ς, που είναι το μεγαλύτερο δάσος στην Ελλάδα.
*το [[Σπήλαιο Αγγίτη]] (Μααρά) στο χωριό "Αγγίτης".
*το χιονοδρομικό κέντρο Φαλακρού.
*ο αρχαίος οικισμός στο χωριό «Καλή Βρύση» και το Ιερό του Διονύσου.
*το [[οχυρό Λίσσε]], το μοναδικό οχυρό το οποίο δεν έπεσε από τις ναζιστικές δυνάμεις το 1941.
|}

β) Στην [[Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας|Κεντρική Μακεδονία]]:
{| class="wikitable"
|-
!#||Νομός||Αξιοθέατα
|-
||1||'''[[Νομός Ημαθίας|Ημαθίας]]'''||
*στη [[Βεργίνα]]: το Μουσείο του «Μεγάλου Τύμβου», τάφου του Μακεδόνα Βασιλέα [[Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας|Φιλίππου Β']].
*στη [[Βέροια]]: «Το Βήμα του Αποστόλου Παύλου», ο βυζαντινός πύργος στη πλατεία Ωρολογίου και η οδός Μητροπόλεως με τις πλάκες της παλιάς οδού.
*στη [[Νάουσα]]: το Άλσος του Αγίου Νικολάου με τα υπεραιωνόβια πλατάνια του και τις πηγές της Αραπίτσας, ο «Πύργος του Ρολογιού» μπροστά από το Δημαρχείο, η Σχολή του [[Αριστοτέλης|Αριστοτέλη]] στη θέση «Ισβόρια», το αρχαίο θέατρο της Μίεζας (ελληνιστικών χρόνων - 2ου αιώνα π.Χ.), επίσης οι Μακεδονικoί τάφοι των «Λύσωνος» και «Καλλικλέους» στα Λευκάδια (10 χλμ.) και της «Κρίσεως», των «Ανθεμίων» και του "Kinch" στον Κοπανό (7 χλμ.)
*τα Χιονοδρομικά Κέντρα [[Βέρμιο|3-5 Πηγάδια]] και Χρυσό Ελάφι.
*το Μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά.
|-
||2||'''[[Νομός Θεσσαλονίκης|Θεσσαλονίκης]]'''||στη [[Θεσσαλονίκη]]: ο [[Λευκός Πύργος]], η [[Αψίδα του Γαλερίου]] (''Καμάρα''), το μαυσωλείο του ([[Ροτόντα (Θεσσαλονίκη)|Ροτόντα]] - Άγιος Γεώργιος), η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, ο [[Αγία Σοφία (Θεσσαλονίκη)|Ναός της Αγίας Σοφίας]], ο [[Ναός Αγίων Αποστόλων Θεσσαλονίκης|Ναός Αγίων Δώδεκα Αποστόλων]] και πλήθος άλλων βυζαντινών εκκλησιών, τα τείχη της πόλης και το [[Επταπύργιο (Θεσσαλονίκη)|Επταπύργιο]], η [[πλατεία Αριστοτέλους]], το [[Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης‎]], το [[Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης]], το [[Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης]] και πολλά άλλα μουσεία. Εκτός πόλης η βυζαντινή καστροπολιτεία της Ρεντίνας, οι λίμνες Βόλβη και Κορώνεια, το [[Μουσείο Βαλκανικών Πολέμων]] και οι τουριστικές ακτές των [[Νέα Βρασνά|Νεών Βρασνών]] και της [[Ασπροβάλτα]]ς.
|-
||3||'''[[Νομός Κιλκίς|Κιλκίς]]'''||Οι καταρράκτες του Σκρά και η λίμνη [[Δοϊράνη]].
|-
||4||'''[[Νομός Πέλλας|Πέλλας]]'''||
*στην περιοχή της Έδεσσας: η πόλη οι καταρράκτες της [[Έδεσσα]]ς, το Βαρόσι, η βυζαντινή εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, ο Αρχαιολογικός Χώρος του Λόγγου, ο [[Άγιος Αθανάσιος Πέλλας|Παλαιός Άγιος Αθανάσιος]], το Χιονοδρομικό Κέντρο [[Βόρας|Καϊμακτσαλάν]] και η [[Λίμνη Βεγορίτιδα]].
*στην περιοχή της Αλμωπίας: η [[Αριδαία]], τα Λουτρά Πόζαρ και η Μονή Αρχαγγέλου Μιχαήλ στον [[Αρχάγγελος Πέλλας|Αρχάγγελο]].
*στην περιοχή της Πέλλας: ο [[Αρχαιολογικός Χώρος Πέλλας|Αρχαιολογικός Χώρος]] της [[Πέλλα]]ς, οι Μακεδονικοί τάφοι και το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας.
*στα [[Γιαννιτσά]]: ο Πύργος του Ρολογιού, το Μαυσωλείο του Γαζή Βρέννος και Μακεδονικοί τάφοι της ευρύτερης περιοχής.
|-
||5||'''[[Νομός Πιερίας|Πιερίας]]'''||η περιοχή του όρους [[Όλυμπος]] (Αρχαιολογικός Χώρος και Ιστορικός Τόπος εθνικής σημασίας), η αρχαία πόλη του [[Δίον Πιερίας|Δίου]], της [[Αρχαία Πύδνα|Πύδνας]], το βενετικό κάστρο του [[Πλαταμώνας Πιερίας|Πλαταμώνα]], το Χιονοδρομικό κέντρο [[Ελατοχώρι Πιερίας|Ελατοχωρίου]] καθώς και όμορφες παραλίες του νομού.
|-
||6||[[Νομός Σερρών|Σερρών]]|| Το [[Σπήλαιο Αλιστράτης]] και το φαράγγι του ποταμού [[Αγγίτης|Αγγίτη]], η ιερά [[Μονή Παναγίας Εικοσιφοινίσσης|Μονής Παναγίας Εικοσιφοινίσσης]], ο αρχαιολογικός χώρος της [[Αμφίπολη]]ς και το [[Αρχαιολογικό Μουσείο Αμφίπολης]], το οχυρό [[Ρούπελ]] και το [[Αρχαιολογικό Μουσείο Σερρών]].
|-
||7||[[Νομός Χαλκιδικής|Χαλκιδικής]]||στα [[Πετράλωνα Χαλκιδικής]]: το περίφημο [[σπήλαιο Πετραλώνων]], καθώς και παραλίες του νομoύ.
|}

γ) Στη [[Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας|Δυτική Μακεδονία]]:
{| class="wikitable"
|-
!#||Νομός||Αξιοθέατα
|-
||1||[[Νομός Γρεβενών|Γρεβενών]]||Το Χιονοδρομικό Κέντρο [[Βασιλίτσα]], τα δεκάδες τοξωτά γεφύρια, στα πολυάριθμα χωριά του νομού και η πόλη των [[Γρεβενά|Γρεβενών]].
|-
||2||[[Νομός Καστοριάς|Καστοριάς]]||στην [[Καστοριά]]: οι πολλές βυζαντινές και μεσαιωνικές εκκλησίες και η [[λίμνη Ορεστιάδα]], το [[Νεστόριο Καστοριάς|Νεστόριο]] και το [[Δισπηλιό Καστοριάς|Δισπηλιό]] με τα λείψανα ενός εκτεταμένου λιμναίου οικισμού της Μέσης και Νεότερης Νεολιθικής, από τους σημαντικότερους και παλαιότερους του είδους στην Ευρώπη.
|-
||3||'''[[Νομός Κοζάνης|Κοζάνης]]'''||
*στην [[Κοζάνη]]: το ρολόι του Αγίου Νικολάου, λαογραφικό, ιστορικό και Φυσικής ιστορίας μουσείο της πόλης που στεγάζεται σε κτήριο μακεδονικής αρχιτεκτονικής και η Κοβεντάρειος δημοτική βιβλιοθήκη της Κοζάνης.
*στην [[Πτολεμαΐδα]]: το ''Υδραγωγείο'' που αποτελεί ξεχωριστό και σπάνιο δείγμα αρχιτεκτονικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας του προσφυγικού ελληνισμού τον περασμένο αιώνα καθώς και το ''Παλαιοντολογικό, Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο'' με πολλά εκθέματα από ευρήματα της περιοχής που ανάγονται στην Προϊστορική Περίοδο και την Αρχαιότητα.
*Η γραφική κωμόπολη της [[Σιάτιστα]]ς.
*Η Λίμνη Πολυφύτου.
|-
||4||'''[[Νομός Φλώρινας|Φλώρινας]]'''||
*στην περιοχή της Φλώρινας: η πόλη της [[Φλώρινα]]ς και η παλιά πόλη, και ο ποταμός [[Σακουλέβας]].
*στην περιοχή των Πρεσπών: Οι λίμνες [[Μικρή Πρέσπα|Μικρή]] και [[Μεγάλη Πρέσπα]], το νησί [[Άγιος Αχίλλειος Πρεσπών|Άγιος Αχίλλειος]]. Στο νησάκι υπάρχουν αρκετές βυζαντινές εκκλησίες, από τις οποίες σημαντικότερη είναι η τρίκλιτη Βασιλική του Αγίου Αχιλλείου, η οποία χρονολογείται από τα τέλη 10ου αιώνα μ.Χ., κτισμένη από τον τσάρο Σαμουήλ της Βουλγαρίας και στην οποία φυλάσσονταν τα λείψανα του αγίου Αχιλλείου. Το κεφαλοχώρι [[Άγιος Γερμανός Φλώρινας|Άγιος Γερμανός]] και το χιονοδρομικό κέντρο Βίγλας Πυσοδερίου.
*στη περιοχή του Αμυνταίου: Ο παραδοσιακός οικισμός [[Νυμφαίο Φλώρινας|Νυμφαίο]], το μαρτυρικό χωριό [[Λέχοβο]], οι λίμνες [[Λίμνη Βεγορίτιδα|Βεγορίτιδα]], [[Λίμνη Πετρών|Πετρών]], [[Χειμαδίτιδα]] και [[Ζάζαρη]] και το κέντρο άγριας πανίδας [[Αρκτούρος (οργάνωση)|Αρκτούρος]], στον [[Αετός Φλώρινας|Αετό]].
|}

<gallery mode="packed">
Αρχείο:White_Tower_of_Thessaloniki_(2007-06-15).jpg|Ο Λευκός Πύργος, σύμβολο της [[Θεσσαλονίκη|Θεσ/νίκης]]
Αρχείο:Olympus Litochoro.JPG|Ο Όλυμπος
Αρχείο:Edessa waterfalls.jpg|Καταρράκτες [[Έδεσσα]]ς
Αρχείο:Thessaloniki-Arch of Galerius (eastern face).jpg|[[Αψίδα του Γαλερίου|Αψίδα Γαλερίου (Καμάρα)]]
Αρχείο:Prespes.jpg|Εθνικός δρυμός [[Λίμνες Πρέσπες|Πρεσπών]]
Αρχείο:Ancient macedonian grave ptolemaida greece 1.jpg|Μακεδονικός τάφος [[Πτολεμαΐδα]]ς
Αρχείο:Φίλιππος ΙΙ βασ. Μακεδόνων - panoramio.jpg|Φίλιππος ΙΙ βασ. Μακεδόνων
</gallery>

==Μεταλλικές πηγές==
Η Μακεδονία παρουσιάζει πολλές μεταλλικές πηγές με αξιόλογη χημική σύσταση και θεραπευτικές ιδιότητες. Κυριότερες εξ αυτών κατά νομό είναι:

{| class="wikitable"
|-
!#||Πηγές||Πληροφορίες
|-
|1||Πηγές Λαγκαδά||18 χλμ. από Θεσσαλονίκη, τρεις στην ομώνυμη περιοχή, θερμ. 37-39° Με σύσταση ανά 1χγρ = 0,58 γρ. υδρανθρακικά άλατα ασβεστίου, μαγνησίου, νατρίου και χλωριούχα νατρίου και καλίου καλύπτοντας όλους τους όρους λουτρόπολης.
|-
|2||Πηγές [[Θέρμη]]ς||Από αυτές πήρε το όνομά του ο [[Θερμαϊκός Κόλπος|Θερμαϊκός]], 15 χλμ. από Θεσσαλονίκη, τέσσερις, με στοιχεία όπως των πηγών του Λαγκαδά.
|-
|3||Πηγές [[Μεταλλικό Κιλκίς|Γιαννών (Μεταλλικού)]]||([[νομός Κιλκίς]]) τρεις, θερμ. 18-21°. Σύσταση 1λίτρο = 0,58γρ ανθρακικό οξύ και κύρια συστατικά τα αυτά των πηγών Λαγκαδά, προτείνεται κατά στομαχικών παθήσεων.
|-
|4||Πηγές [[Λουτρά Λουτροχωρίου Πέλλας|Λουτρών]]||στο [[Λουτροχώρι Πέλλας|Λουτροχώρι]] νομού Πέλλης, μεταξύ [[Έδεσσα]]ς και [[Βέροια]]ς, με θειούχα ύδατα.
|-
|5||Πηγές [[Πετράλωνα Χαλκιδικής|Πετραλώνων]]||Θερμά ύδατα που αναβλύζουν παρά τη θέση Τελκιλή.
|-
|6||Πηγές [[Δουμπιά Χαλκιδικής|Δουμπιών]]||([[Χαλκιδική]]) όμοιας σύστασης με πηγές Γιάννες.
|-
|7||Πηγές [[Λουτρά Πόζαρ|Λουτρών Πόζαρ]]||στο [[Λουτράκι Πέλλας|Λουτράκι]] νομού Πέλλης, αναβλύζουν σε θερμ. 41°.
|-
|8||Πηγές [[Άγκιστρο Σερρών|Αγκίστρου]]||Πηγές σε θερμ. 44,5°. Πολύ γνωστές κατά τη Βυζαντινή περίοδο.
|-
|9||Πηγές [[Νιγρίτα]]ς||(Επαρχία Βισαλτίας, νομού Σερρών): 4χλμ από Σέρρες. Αναβλύζουν σε θερμ. 55° Μεγάλης περιεκτικότητας αλάτων, τυγχάνουν ευρείας κατανάλωσης.
|-
|10||Πηγές [[Ξινό Νερό Φλώρινας|Έξυ-Σου (Ξυνού Νερού)]]||στο 165ο χλμ. Θεσσαλονίκης - Μοναστηρίου, όμοιες με εκείνες του Λαγκαδά
|-
|11||Πηγές [[Ελευθερές Καβάλας|Ελευθερών]]||ΝΔ της [[Καβάλα]]ς, ύδατα οξυανθρακικά, θεωρούνται ιαματικά κατά ψαμμίασης, λιθίασης, στομαχικών νοσημάτων κλπ.
|-
|12||Πηγές [[Αγία Παρασκευή Χαλκιδικής|Αγίας Παρασκευής]]||στο νότιο άκρο της [[Κασσάνδρα]]ς, ύδατα θειούχα.
|-
|13||Πηγές [[Πικρολίμνη]]ς||στο [[Νομός Κιλκίς|νομό Κιλκίς]].
|-
|14||Πηγές Θερμιών Δράμας||40 χλμ. βόρεια του [[Παρανέστι Δράμας|Παρανεστίου]].
|-
|15||Πηγές Σουρωτής||στη Σουρωτή [[Νομός Θεσσαλονίκης|Θεσσαλονίκης]].
|}

==Οικονομία και μεταφορές==
[[Αρχείο:Greek Macedonia GDP per capita.svg|αριστερά|μικρογραφία|Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Μακεδονίας σε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης]]
Η Μακεδονία είναι μία από τις πιο εύφορες εκτάσεις στην Ελλάδα με τις πεδιάδες της Βέροιας, της Θεσσαλονίκης, των Σερρών και της Δράμας. Μία ευρεία ποικιλία αγροτικών προϊόντων παράγονται, όπως ρύζι, σιτάρι, φασόλια, ελιές, βαμβάκι, καπνός, φρούτα, σταφύλια και πιπεριές Φλωρίνης. Υπάρχει επίσης παραγωγή κρασιού και άλλων αλκοολούχων προϊόντων. Ο τουρισμός είναι μία σημαντική βιομηχανία στις παραλιακές περιοχές και κυρίως στη χερσόνησο της Χαλκιδικής, το νησί της Θάσου, καθώς και το όρος Όλυμπος. Πολλοί τουρίστες προέρχονται από τη Γερμανία και την Ανατολική Ευρώπη. Η Θεσσαλονίκη είναι ένα σημαντικό λιμάνι και βιομηχανικό κέντρο. Η Καβάλα είναι το δεύτερο μεγαλύτερο λιμάνι της Μακεδονίας. Εκτός από το κύριο αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης ([[Διεθνής Κρατικός Αερολιμένας Θεσσαλονίκης «Μακεδονία»|Αεροδρόμιο Μακεδονία]]), αεροδρόμια υπάρχουν επίσης στην Καβάλα, την Κοζάνη και την Καστοριά. Η «[[Εγνατία Οδός]]» διασχίζει ολόκληρη τη Μακεδονία,<ref>{{Cite web|url=http://www.egnatia.gr/files/images/Project_Status_ENG.jpg|title=Εγνατία|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110721080519/http://www.egnatia.gr/files/images/Project_Status_ENG.jpg|archivedate=2011-07-21|url-status=dead}}</ref> συνδέοντας πολλές πόλεις μεταξύ τους. Υπάρχει επιπλέον και σιδηροδρομικό δίκτυο.

===Αεροδρόμια===
{| class="wikitable sortable"
|-
! '''Αερολιμένας'''
! '''Τύπος αερολιμένα'''
! '''[[IATA]]/[[Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας|ICAO]]'''
! '''Πόλη'''
! '''Περιφέρεια'''
|-
| '''[[Διεθνής Κρατικός Αερολιμένας Θεσσαλονίκης «Μακεδονία»|Μακεδονία]]''' || Πολιτικό/Στρατιωτικό || [[Διεθνής Κρατικός Αερολιμένας Θεσσαλονίκης «Μακεδονία»|SKG]] / LGTS || [[Θεσσαλονίκη]] || [[Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας|Κεντρική Μακεδονία]]
|-
| '''[[Κρατικός Αερολιμένας Καβάλας «Μέγας Αλέξανδρος»|Μέγας Αλέξανδρος]]''' || Πολιτικό || [[Κρατικός Αερολιμένας Καβάλας «Μέγας Αλέξανδρος»|KVA]] / LGKV || [[Καβάλα]] || [[Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης|Ανατολική Μακεδονία]]
|-
| '''[[Κρατικός Αερολιμένας Κοζάνης «Φίλιππος»|Φίλιππος]]''' || Πολιτικό/Στρατιωτικό || [[Κρατικός Αερολιμένας Κοζάνης «Φίλιππος»|KZI]] / LGKZ || [[Κοζάνη]] || [[Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας|Δυτική Μακεδονία]]
|-
| '''[[Κρατικός Αερολιμένας Καστοριάς «Αριστοτέλης»|Αριστοτέλης]]''' || Πολιτικό/Στρατιωτικό || [[Κρατικός Αερολιμένας Καστοριάς «Αριστοτέλης»|KSO]] / LGKA || [[Καστοριά]] || [[Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας|Δυτική Μακεδονία]]
|-
| '''[[Θέρμη|Σέδες]]'''|| Στρατιωτικό || - / LGSD || [[Θεσσαλονίκη]]|| [[Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας|Κεντρική Μακεδονία]]
|-
|[[Αεροδρόμιο Αμυγδαλεώνα Καβάλας|'''Αμυγδαλεώνας''']]
|Στρατιωτικό
| - / LGKM
|[[Καβάλα]]
|[[Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης|Ανατολική Μακεδονία]]
|}

===Σιδηρόδρομος===
Στη Μακεδονία υπάρχουν 5 σιδηροδρομικές γραμμές με κυριότερη τη [[σιδηροδρομική γραμμή Πειραιά-Θεσσαλονίκης]]. Επίσης υπάρχουν και τρεις γραμμές [[Προαστιακός σιδηρόδρομος Θεσσαλονίκης|προαστιακού σιδηροδρόμου]] που συνδέουν τη [[Θεσσαλονίκη]] με τη [[Λάρισα]], την [[Φλώρινα]] και τις [[Σέρρες]].

===Λιμάνια===
{| class="wikitable"
|-
!Λιμάνι
!Τύπος λιμανιού
!Πόλη
!Περιφέρεια
|-
|'''[[Λιμάνι της Θεσσαλονίκης|Μακεδονία]]'''
|Πολιτικό
|[[Θεσσαλονίκη]]
|[[Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας|Κεντρική Μακεδονία]]
|-
|'''[[Φίλιπποι Καβάλας|Φίλιπποι]]'''
|Πολιτικό
|[[Καβάλα]]
|[[Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης|Ανατολική Μακεδονία]]
|-
|'''[[Θάσος]]'''
|Πολιτικό
|[[Λιμένας Θάσου|Θάσος]]
|[[Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης|Ανατολική Μακεδονία]]
|-
|'''[[Στρυμόνας]]/[[Αμφίπολη]]'''
|Πολιτικό
|[[Νέα Κερδύλια Σερρών|Νέα Κερδύλια]]
|[[Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας|Κεντρική Μακεδονία]]
|-
|'''[[Νέα Μηχανιώνα]]'''
|Εμπορικό
|[[Νέα Μηχανιώνα]]
|[[Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας|Κεντρική Μακεδονία]]
|-
|'''[[Σταυρός Θεσσαλονίκης|Σταυρός]]'''
|Πολιτικό/Εμπορικό
|[[Σταυρός Θεσσαλονίκης|Σταυρός]]
|[[Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας|Κεντρική Μακεδονία]]
|-
|'''[[Δήμος Νέας Προποντίδας|Νέα Προποντίδα]]'''
|Πολιτικό/Εμπορικό
|[[Νέα Μουδανιά]]
|[[Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας|Κεντρική Μακεδονία]]
|}

==Δείτε επίσης==

* [[Μακεδονία (αρχαίο βασίλειο)|Μακεδονικό Βασίλειο]]
* [[Αρχαίοι Μακεδόνες]]
* [[Κοινό των Μακεδόνων]]
* [[Διακυβέρνηση στην αρχαία Μακεδονία]]
* [[Ιστορία της αρχαίας Μακεδονίας]]
* [[Μακεδονία (ρωμαϊκή επαρχία)]]
* [[Μακεδόνες (Έλληνες)]]
*[[Μακεδονικό ονοματολογικό ζήτημα]]
*[[Συλλαλητήρια για τη Μακεδονία (2018 - 2019)|Συλλαλητήρια για τη Μακεδονία (2018-2019)]]
*[[Τραγούδια από τη Μακεδονία]]

===Διαβάστε επίσης===
*{{cite journal|last=Carabott|first=Philip|title=Aspects of the Hellenization of Greek Macedonia, ca. 1912 - ca. 1959|journal=Κάμπος: Cambridge Papers in Modern Greek|volume=13|year=2005|pages=21-61|url=https://www.academia.edu/9096364/Aspects_of_the_Hellenization_of_Greek_Macedonia_ca_1912_ca_1959}}
*{{cite journal|last=Michailidis|first=Iakovos|year=1998|title=The war on statistics: traditional recipes for the preparation of the Macedonian salad|journal=East European Quarterly|volume=32|issue=1|pages=9-21}}
*{{cite book|title=Μετακινήσεις σλαβόφωνων πληθυσμών (1912-1930): Ο πόλεμος των στατιστικών|last=Μιχαηλίδης|first=Ιάκωβος|location=Αθήνα|publisher=|year=2003}}

==Παραπομπές==
{{reflist|colwidth=30em}}

==Βιβλιογραφία==
*{{cite journal|first=Βασίλης Κ.|last=Γούναρης|title=Οι σλαβόφωνοι της Μακεδονίας: η πορεία της ενσωμάτωσης στο ελληνικό εθνικό κράτος, 1870-1940|journal=Μακεδονικά|volume=29|year=1994|url=https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/makedonika/article/view/5756|doi=10.12681/makedonika.195|pages=209-237|ref=harv|issn = 0076-289X }}
*{{cite journal|last=Gounaris|first=Basil G.|year=1995|title=Social Cleavages and National "Awakening" in Ottoman Macedonia|journal=East European Quarterly|volume=29|issue=4|pages=409-426|ref=harv}}
*{{cite book|last=Γούναρης|first=Βασίλης Κ.|chapter=Η Μακεδονία των Ελλήνων: Από το Διαφωτισμό έως τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο|title=Μακεδονικές ταυτότητες στο χρόνο: Διεπιστημονικές προσεγγίσεις|editor1=Γιάννης Στεφανίδης|editor2=Βλάσης Βλασίδης|editor3=Ευάγγελος Κωφός|year=2008|location=Αθήνα|publisher=Πατάκης|pages=185-210|ref=harv}}
*{{cite book|last=Κολιόπουλος|first=Ιωάννης Σ.|author-link=Ιωάννης Κολιόπουλος|title=Η πέραν Ελλάς και οι άλλοι Έλληνες: Το σύγχρονο ελληνικό έθνος και οι ετερόγλωσσοι σύνοικοι χριστιανοί 1800-1912|year=2003|publisher=Βάνιας|location=Θεσσαλονίκη|ref=harv}}
*{{cite book|last1=Koliopoulos|first1=John S.|last2=Veremis|first2=Thanos M.|title=Modern Greece: A History since 1821|publisher=Wiley-Blackwell|series=A New History of Modern Europe|year=2010|location=Chichester|ref=harv}}
*{{cite journal|last=Kostopoulos|first=Tasos|title="Land to the Tiller". On the Neglected Agrarian Component of the Macedonian Revolutionary Movement, 1893–1912|journal=Turkish Historical Review|year=2016|volume=7|issue=2|pages=134–166|doi=10.1163/18775462-00702002|url=https://brill.com/view/journals/thr/7/2/article-p134_2.xml|ref=harv}}
*{{cite book|last=Livanios|first=Dimitris|title=The Macedonian Question. Britain and the Southern Balkans 1939–1949|url=https://archive.org/details/macedonianquesti0000liva|year=2008|location=Oxford|publisher=Oxford University Press|ref=harv}}
*{{cite book|last=Perry|first=Duncan M.|year=1988|title=The politics of terror: The Macedonian liberation movements, 1893–1903|url=https://archive.org/details/politicsofterror0000perr|location=Ithaca, NY|publisher=Duke University Press|ref=harv}}
*{{cite book|last=Hatzopoulos|first=M. B.|title=Brill's Companion to Ancient Macedon. Studies in the Archaeology and History of Macedon, 650 BC-300 AD|url=https://archive.org/details/brillscompaniont00foxr|editor-first=Robin J.|editor-last=Lane Fox|year=2011|chapter=Macedonian studies|pages=[https://archive.org/details/brillscompaniont00foxr/page/n49 35]-42|location=Λέιντεν|publisher=Brill|ref=harv}}
*{{cite book|first=Hans|last=Vermeulen|chapter=Greek cultural dominance among the Orthodox population of Macedonia during the last period of Ottoman rule|title=Cultural Dominance in the Mediterranean Area|editor1-first=Anton|editor1-last=Blok|editor2-first=Henk|editor2-last=Driessen|location=Nijmegen|url=https://www.academia.edu/1603900/Greek_cultural_dominance_among_the_Orthodox_population_of_Macedonia_during_the_last_period_of_Ottoman_rule|pages=225–255|year=1984|ref=harv}}

==Εξωτερικοί σύνδεσμοι==
{{Wikivoyage|Macedonia_(Greece)}}
{{Commonscat|Macedonia_(Greece)}}
*[http://www.pkm.gov.gr/ Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας]
*[https://www.pdm.gov.gr/ Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας]
*[https://www.pamth.gov.gr/index.php/el/ Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης]
*{{Αρχείο ΕΡΤ|τίτλος=Γη Μακεδονίς|αριθμός=7841}}

{{Γεωγραφικά διαμερίσματα της Ελλάδας}}

[[Κατηγορία:Μακεδονία (ελληνικό διαμέρισμα)]]