Θέμα (μουσική)

Θέμα ενός μουσικού έργου ονομάζεται στη μορφολογία της μουσικής μια συμπυκνωμένη, μελωδικά και ρυθμικά μεστή μουσική ιδέα, που αποτελεί το θεμέλιο λίθο του έργου. Παρουσιάζεται συνήθως στην αρχή ενός μουσικού κομματιού, στην έκθεση, και επανέρχεται στην επανέκθεση, αν υπάρχει. Το θέμα, μοτίβα του ή παραλλαγές του γίνονται αντικείμενο πολύμορφης επεξεργασίας στο ενδιάμεσο τμήμα του έργου, την ανάπτυξη, και εξασφαλίζουν την ομοιογένειά του.

Στην κλασική περίοδο τα θέματα χαρακτηρίζονται από συμμετρία, είναι δηλ. χτισμένα από δύο, τέσσερις ή οκτώ δίμετρες φράσεις με ευδιάκριτες τομές ανάμεσά τους. Πολλά θέματα, λόγω της μελωδικότητάς τους, έχουν αποκοπεί από τα έργα που τα πρωτοχρησιμοποίησαν, έχουν εμπνεύσει άλλα κλασικά έργα ή έχουν γίνει πολύ γνωστά περνώντας στη δημοφιλή λαϊκή μουσική και αναπτύσσοντας εκεί μια νέα πορεία. Αντίστροφα, πολλοί συνθέτες, ιδιαίτερα των Εθνικών Σχολών της Ρομαντικής περιόδου, χρησιμοποίησαν θέματα από τη λαϊκή παραδοσιακή μουσική στα έργα τους.