Χωρητικότητα πλοίου

Η Χωρητικότητα (tonnage, capacity) είναι ένας από τους σημαντικότερους όρους στη Ναυτιλία. Με αυτή αποδίδονται οι πραγματικές διαστάσεις του πλοίου και διακρίνεται σε ολική, σε καθαρά (τη συνολική μεταφορική ικανότητα σε όγκο) και σε φορτίου (τη συνολική μεταφορική ικανότητα φορτίου σε βάρος).

Γενικά

Σε κάθε πλοίο κατά τη διάρκεια της ναυπήγησής του γίνονται υποχρεωτικά (δια Νόμου) απαραίτητες μετρήσεις προκειμένου να καθορισθεί η χωρητικότητά ή το λεγόμενο τονάζ του. Το τονάζ αποτελεί τη βάση επί της οποίας εκτιμάται η καταβολή των διαφόρων εξόδων, ανάλογων τελών δεξαμενών, λιμένων, μέχρι και διέλευσης διωρύγων. Το σημερινό χρησιμοποιούμενο διεθνώς μετρικό σύστημα χωρητικότητας καθορίστηκε δια της "Πράξεως Εμπορικής Ναυτιλίας του 1854" (Merchant Shipping act of 1854). Λεπτομέρειες για τους κανονισμούς που ρυθμίζουν τον τρόπο μέτρησης της χωρητικότητας, τους εξειρουμένους χώρους καθώς και για τις διορθώσεις με τις οποίες βρίσκεται η "καθαρά χωρητικότητα" παρέχονται σε φυλλάδιο, ειδική έκδοση, του Βασιλικού Βρετανικού Ναυαρχείου (H.M. Stationery Office) υπό το τίτλο "Οδηγίες για τη μέτρηση χωρητικότητας πλοίων"(¹).
Λόγω των διαφορών στις λεπτομέρειες ναυπήγησης, η χωρητικότητα δεν μπορεί από μόνη της ν΄ αποτελέσει ασφαλές μέτρο σύγκρισης μεγέθους μεταξύ εμπορικών πλοίων. Ειδικά η "καθαρά χωρητικότητα", και πολλές φορές και η "ολική χωρητικότητα" οδηγεί σε παραπλανητικά συμπεράσματα όσον αφορά το μέγεθος του πλοίου παρόλο που η δεύτερη δίνει μια πιο πολύ προσεγγίζουσα ιδέα του όγκου του πλοίου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το πλοίο με κλειστό κατάστρωμα μ΄ ένα με ανοικτό κατάστρωμα όπου στο δεύτερο δεν προσμετράται ο υπό του καταστρώματος χώρος λαμβανόμενος ως "ανοικτός χώρος". Αυτό έχει ως συνέπεια για παράδειγμα ένα αλιευτικό να φαντάζει μεγαλύτερο από μια μεγάλη φορτηγίδα.

(¹) Στην Ελλάδα ακολουθείται ειδικός μεταφρασμένος οδηγός της Ε.Ε.Π. του ΥΕΝ με τον οποίο έχουν εφοδιασθεί όλες οι Λιμενικές Αρχές για τη πληρέστερη άσκηση των σχετικών καθηκόντων τους.

Είδη χωρητικότητας πλοίου

• Ολική χωρητικότητα (gross register tonnage): Είναι ο συνολικός όγκος σε κόρους όλων των μόνιμα σκεπαστών και κλειστών χώρων του πλοίου που βρίσκονται είτε κάτω από το ανώτατο κατάστρωμα είτε πάνω από αυτό. Έτσι προκύπτει η συνολική σε όγκο διάσταση του πλοίου η οποία είναι και η επίσημα καταχωρούμενη στα Νηολόγια για κάθε πλοίο εξ ου και η ονομασία "χωρητικότητα νηολογίου" (registered tonnage).

• Καθαρά χωρητικότητα (net register tonnage): Είναι ο συνολικός όγκος σε κόρους που μένει αν από τη παραπάνω ολική αφαιρεθεί ο όγκος ορισμένων χώρων του πλοίου (σύμφωνα με ισχύουσες διατάξεις) που δεν προσφέρονται προς εκμετάλλευση (είτε μεταφοράς επιβατών, είτε φορτίου) πχ οι χώροι μηχ/σίου, δεξαμενών και αποθηκών εφοδίων, χώροι ενδιαίτησης πληρώματος, Γέφυρα κλπ. Έτσι με τη καθαρά προσδιορίζεται η πλήρης μεταφορική ικανότητα του πλοίου σε όγκο δηλ. κόρους.

• Xωρητικότητα φορτίου (loading or carrying capacity): Υπολογίζεται σε τόννους "νεκρού βάρους" (dead weight tonnage - dwt). Είναι διάφορη των παραπάνω αφού υπολογίζεται σε βάρος, σε τόνους των 2.240 λιβρών. Η χωρητικότητα αυτή προσδιορίζει το μέγιστο συνολικό βάρος που μπορεί να μεταφέρει ασφαλώς το πλοίο σε φορτίο, εφόδια κ.ά. εφόσον διατηρεί το βύθισμα (γραμμή φόρτωσης) που προβλέπεται από ισχύοντες κανονισμούς. Από το συνολικό αυτό βάρος αν αφαιρεθεί το βάρος καυσίμων, εφοδίων (ύδατος, τροφίμων, κλπ) και έρματος προκύπτει το πραγματικό βάρος που μένει για το φορτίο δηλ. η πραγματική σε φορτίο μεταφορική ικανότητα του πλοίου.

Εκτός των παραπάνω κύριων διακρίσεων της χωρητικότητας, στη πράξη υφίστανται ακόμη:
α) Χωρητικότητα φορτίου σε "κυβικά πόδια" (cubic capacity): Αφορά κυρίως χωρητικότητα για χύδην (χύμα) φορτία και υπολογίζεται χωριστά για σιτηρά ή άλλο χύμα φορτίο και χωριστά για φορτία σε δέματα (bale capacity) αφού διαφορετικός ο όγκος στη πρώτη με εκείνο της δεύτερης. Αυτές οι χωρητικότητες αποτελούν και τη κατά περίπτωση ναυλώσιμη χωρητικότητα (freight tonnage).

β) "Χωρητικότητα Παναμά" (Panama canal tonnage - PST): Όρος στη Διώρυγα Παναμά με τον οποίο προσδιορίζονται τα τέλη (δικαιώμα) διέλευσης.

γ) "Χωρητικότητα Σουέζ" (Suez canal tonnage - SCT): Όρος στη Διώρυγα Σουέζ με τον οποίο προσδιορίζονται τα διόδια. (Οι κόροι καθ. χωρητ. Χ 23% περίπου!).

δ) "Χωρητικότητα συνολική" κράτους: Το άθροισμα της "ολικής" χωρητικότητας όλων των πλοίων που φέρουν τη σημαία ενός κράτους. Κατ΄ επέκταση ακολουθούν και άλλοι φορείς όπως Ε.Ε., Νηογνώμονες κ.ά. που αφορούν περισσότερο στατιστικές παρακολουθήσεις.