Προβολή πηγαίου κώδικα για τη σελίδα Γιόζεφ Χάυντν

{{Πηγές|10|06|2012}}
{{Πληροφορίες προσώπου}}
Ο '''Φραντς Γιόζεφ Χάυντν''' ({{lang-de|''Franz Joseph Haydn''}}· [[31 Μαρτίου]] ή [[1 Απριλίου]] [[1732]] – [[31 Μαΐου]] [[1809]]) (αναφέρεται και γράφεται και ως '''Χάυδν'''), ήταν [[Αυστρία|Αυστριακός]] συνθέτης, από τους σημαντικότερους της [[Κλασική εποχή της μουσικής|κλασικής εποχής της μουσικής]]. Θεωρείται ο «πατέρας» της [[συμφωνία (μουσική)|συμφωνίας]] και του [[κουαρτέτο εγχόρδων|κουαρτέτου εγχόρδων]]. Το έργο του περιλαμβάνει κυρίως οργανική μουσική — [[Συμφωνία (μουσική)|συμφωνίες]] και [[μουσική δωματίου]] — καθώς και φωνητικά έργα στα οποία περιλαμβάνονται κωμικές και δραματικές [[όπερα|όπερες]]. Ο ίδιος περιέγραψε την απομόνωσή του από άλλους συνθέτες και μουσικά ρεύματα με το σχόλιο: «Ήμουν χωρισμένος από τον κόσμο, κανείς γύρω μου δεν μπορούσε να με τρελάνει και να βασανίσει τον εαυτό μου, και έτσι έπρεπε να γίνω πρωτότυπος».

Η μελοποίηση από τον Χάυντν του ποιήματος «Gott halte Franz, den Kaiser, Unser guten Kaiser Franz!», το τραγούδι του αυτοκράτορα, έκανε πρεμιέρα το 1797, έγινε ο αυστριακός αυτοκρατορικός ύμνος και, με διαφορετικά κείμενα, μεταγενέστερα ο [[Το τραγούδι των Γερμανών|γερμανικός εθνικός ύμνος]].

== Βιογραφία ==
=== Νεανικά χρόνια ===
Ο Χάυντν γεννήθηκε το [[1732]] στο χωριό Ρόραου (Rohrau) της [[Αυστρία]]ς κοντά στα σύνορα με την [[Ουγγαρία]]. Οι γονείς του δεν είχαν ιδιαίτερη σχέση με τη [[μουσική]], αν και ο πατέρας του έτρεφε ιδιαίτερη εκτίμηση για την παραδοσιακή μουσική και ήταν αυτοδίδακτος στην [[άρπα]]. Ο Χάυντν λαμβάνει τα πρώτα μαθήματα μουσικής κοντά στον συγγενή της οικογένειας Γιόχαν Ματίας Φρανκ και ειδικότερα στο [[πιάνο]] και το [[βιολί]]. Σε ηλικία επτά ετών γίνεται μέλος της παιδικής [[χορωδία]]ς στον [[Καθεδρικός Ναός Αγίου Στεφάνου (Βιέννη)|Καθεδρικό Ναό του Αγίου Στεφάνου]] στη [[Βιέννη]], ωστόσο γενικά δεν λαμβάνει μία συστηματική μουσική εκπαίδευση κατά τα νεανικά του χρόνια. Εγκαταλείποντας την παιδική [[χορωδία]], ο Χάυντν αναγκάζεται να εργαστεί ως ελεύθερος επαγγελματίας μουσικός, παίζοντας [[βιολί]] και [[Πληκτροφόρο|πληκτροφόρα]] όργανα ή διδάσκοντας μουσική. Αυτή την περίοδο, που διαρκεί περίπου δέκα χρόνια, καταγράφονται κάποια επιπλέον μαθήματα μουσικής σύνθεσης με τον [[Νίκολα Πόρπορα]] (Nicola Porpora), σημαντικό [[Ιταλία|Ιταλό]] συνθέτη και δάσκαλο τραγουδιού.

=== Μουσικός διευθυντής ===
[[Αρχείο:Haydnportrait.jpg|αριστερά|thumb|Πορτραίτο του Χάυντν, Λούντβιχ Γκούτενμπρουν (π. 1770).]]

Το [[1759]] (ή το [[1757]]) ο Χάυντν διορίζεται ως μουσικός διευθυντής στην αυλή του κόμη Καρλ φον Μόρτσιν, όπου διευθύνει μία μικρή [[ορχήστρα]], για την οποία συνθέτει και την πρώτη του συμφωνία.<ref>{{Cite book|title=Great Piano Works -- The Mini Series: Franz Joseph Haydn|first=Franz Joseph|last=Haydn|publisher=Alfred Music|isbn=978-1-4574-0139-8|url=https://books.google.com/books?id=U5-6SItaerUC&pg=PA2}}</ref> Σύντομα όμως, όλοι οι μουσικοί της αυλής απολύονται λόγω οικονομικών δυσχερειών του κόμη. Το γεγονός αυτό θεωρείται ορόσημο στην καλλιτεχνική σταδιοδρομία του Χάυντν, καθώς το [[1761]] βρίσκει μόνιμη εργασία στο παλάτι του πρίγκιπα [[Εστερχάζυ]] (Paul Anton Eszterházy), το οποίο μεταξύ άλλων περιλαμβάνει ένα θέατρο όπερας και δύο μεγάλα δωμάτια μουσικής. Ο Χάυντν είναι υπεύθυνος όχι μόνο για την σύνθεση της μουσικής και την διεύθυνση της ορχήστρας, αλλά και για την εκπαίδευση των μουσικών και την συντήρηση ακόμη των οργάνων. 

Σε αυτή τη θέση θα παραμείνει για περισσότερο από τριάντα χρόνια, παράγοντας σχεδόν το σύνολο του έργου του. Σε αυτό το διάστημα καταγράφεται και η ανάπτυξη της φιλίας του Χάυντν με τον [[Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ|Μότσαρτ]], του οποίου το έργο άσκησε σημαντική επίδραση στον Χάυντν. Στα σημαντικότερα έργα αυτής της περιόδου συγκαταλέγονται οι συμφωνίες ''του Παρισιού'' ([[1785]]-[[1786]]), η συμφωνία του ''Αποχαιρετισμού'' (αρ. 45), καθώς και αρκετές [[σονάτα|σονάτες]] για πιάνο και κουαρτέτα εγχόρδων.

=== Λονδίνο και Βιέννη ===
Μετά το θάνατο του πρίγκιπα Νικολάου το [[1790]], ο διάδοχος του Αντώνιος αποφασίζει να απολύσει όλους τους μουσικούς της αυλής. Το γεγονός αυτό επιτρέπει στον Χάυντν να αποδεχτεί την τιμητική πρόσκληση του ιμπρεσάριου Γιόχαν Πέτερ Σάλομον (Johann Peter Salomon) για μία περιοδεία στο [[Λονδίνο]] με την υποστήριξη μιας μεγάλης ορχήστρας. Στα πλαίσια αυτής της περιοδείας, ο Χάυντν συνθέτει συνολικά δώδεκα συμφωνίες, μεταξύ των οποίων η συμφωνία ''Της Εκπλήξεως'' (αρ. 94) και η ''Στρατιωτική'' (αρ. 100). Οι αποκαλούμενες και ''συμφωνίες του Λονδίνου'', τυγχάνουν μεγάλης απήχησης και συγκαταλέγονται στα πιο σημαντικά έργα του Χάυντν.

Μετά από την περιοδεία στο Λονδίνο, ο Χάυντν επιστρέφει στη Βιέννη, όπου εγκαθίσταται μόνιμα και συνθέτει κυρίως θρησκευτική μουσική. Στο διάστημα αυτό, ολοκληρώνει δύο [[Ορατόριο|ορατόρια]], τη ''Δημιουργία'' (''Die Schöpfung'') και τις ''Εποχές'' (''Die Jahreszeiten''), του [[1798]] και [[1801]] αντίστοιχα. Τα κείμενα για τα δύο αυτά ορατόρια έγραψε ο βαρόνος Γκότφριντ φον Σβίτεν και για την ''Δημιουργία'' βασίστηκε στη Γένεση και το έργο του Μίλτον ''Ο χαμένος παράδεισος''. Θεωρείται πως τα έργα αυτά είναι επηρεασμένα από τη μουσική του [[Γκέοργκ Φρήντριχ Χαίντελ|Χαίντελ]] και ειδικότερα από το ορατόριο του ''Μεσσία'', καθώς κατά την επίσκεψή του στο Λονδίνο, ο Χάυντν ήρθε σε επαφή με το έργο του Χαίντελ.

== Έργο ==
Τα έργα του Χάυντν είναι αριθμημένα με βάση την ημερομηνία ολοκλήρωσής τους. Εναλλακτικά χρησιμοποιείται συχνά η ταξινόμηση του Anthony van Hoboken που καθιερώθηκε το [[1957]]. Συνολικά το μουσικό έργο του Χάυντν περιλαμβάνει:

* [[ορατόριο|Ορατόρια]] και [[όπερα|όπερες]]
* 12 [[Λειτουργία (μουσική)|λειτουργίες]], με χαρακτηριστικά δείγματα τη ''Λειτουργία του Νέλσον'' και τη ''Λειτουργία των τυμπάνων'' (αριθμοί έργων 1-12).
* 104 [[συμφωνία (μουσική)|συμφωνίες]] (ή 108 σύμφωνα με την ταξινόμηση του Hoboken)
* 84 κουαρτέτα εγχόρδων
* 31 τρίο με πιάνο
* 60 [[σονάτα|σονάτες]] για πιάνο

== Δείτε επίσης ==
* [[Κατάλογος συνθετών κλασικής μουσικής]]

== Παραπομπές ==
<References/>

== Βιβλιογραφία ==
=== Βιβλιογραφικές πηγές ===
* ''Haydn: Chronicle and Works'', H. C. Robbins Landon (Indiana University Press, 1976-1980).
* {{cite book|last=Deutsch|first=Otto Erich|author-link=Otto Erich Deutsch|year=1965|title=Mozart: A Documentary Biography|url=https://archive.org/details/mozartdocumentar0000deut|url-access=registration|via=[[Internet Archive]]|publisher=[[Stanford University Press]]|location=Stanford}}
* {{cite book |last=Dies |first=Albert Christoph |author-link=Albert Christoph Dies |year=1810 |title=Biographische Nachrichten von Joseph Haydn nach mündlichen Erzählungen desselben entworfen und herausgegeben |trans-title=Biographical Accounts of Joseph Haydn, written and edited from his own spoken narratives |location=Vienna |publisher=Camesinaische Buchhandlung}} English translation in: {{cite book |last=Dies |first=Albert Christoph |chapter=Biographical Accounts of Joseph Haydn |year=1963 |editor-last=Gotwals |editor-first=Vernon |title=Haydn: Two Contemporary Portraits |others=(translation by Vernon Gotwals) |location=Milwaukee |publisher=University of Wisconsin Press |isbn=978-0-299-02791-9 |ref=CITEREFGotwals1963 }} One of the first biographies of Haydn, written on the basis of 30 interviews carried out during the composer's old age.
* {{cite book |last=[[Ludwig Finscher|Finscher]] | first= Ludwig | year=2000|title=Joseph Haydn und seine Zeit|publisher=Laaber-Verlag |place=Laaber|isbn=978-3-921518-94-6}} Highly detailed discussion of life and work; in German.
* {{cite book|last1=Geiringer|first1=Karl|author-link=Karl Geiringer|last2=Geiringer|first2=Irene|title=Haydn: A Creative Life in Music|publisher=University of California|edition=3rd|year=1982|isbn=978-0-520-04316-9|ref={{harvid|Geiringer|1982}}|url=https://archive.org/details/haydncreativelif00geir_0}} The first edition was published in 1946 with Karl Geiringer as the sole author.
* {{cite book|title=Haydn: Two Contemporary Portraits|translator=Vernon Gotwals |editor=Vernon Gotwals | place=Milwaukee | year= 1963 | publisher=University of Wisconsin Press|isbn=978-0-299-02791-9 | last=Griesinger| first=Georg August| author-link=Georg August Griesinger| chapter=Biographical Notes Concerning Joseph Haydn}} A translation from the original German: {{wikicite|ref={{harvid|Griesinger|1810}}|reference=[https://archive.org/details/bub_gb_sGhDAAAAcAAJ ''Biographische Notizen über Joseph Haydn''] (1810). Leipzig: Breitkopf und Härtel}}. Like Dies's, a biography produced from interviews with the elderly Haydn.
* {{cite book|last=Hadden|first=James|author-link=James Cuthbert Hadden|year=1902|title=Haydn|url=https://archive.org/details/haydnhad00hadduoft|publisher=J. Dent}} Reissued 2010 by Cambridge University Press.
* {{cite book| last=Hughes | first=Rosemary | year=1970| title= Haydn|place=New York|publisher=[[Farrar, Straus and Giroux]]|edition=Revised| isbn=978-0-460-02281-1}} Originally published in 1950. Gives a sympathetic and witty account of Haydn's life, along with a survey of the music.
* {{cite book |last=Jones |first=David Wyn |author-link=David Wyn Jones |year=2009a |title=The Life of Haydn |publisher=Oxford University Press}} Focuses on biography rather than musical works; an up-to-date study benefiting from recent scholarly research on Haydn's life and times.
* {{cite book |last=Jones |first=David Wyn |year=2009b |title=Oxford Composer Companions: Haydn |publisher=Oxford University Press}} A comprehensive one-volume collection of detailed contributions by Haydn scholars.
* {{cite book|last=Landon|first=H. C. Robbins|author-link=H. C. Robbins Landon|year=1976–1980|title=Haydn: Chronicle and Works|url=https://archive.org/details/haydnchroniclewo0005land|place= Bloomington, Indiana|publisher=Indiana University Press|isbn=978-0-253-37003-7}} An extensive compilation of original sources in five volumes.
* {{cite book|last1=Landon|first1=H. C. Robbins|last2=Jones|first2=David Wyn|author-link2=David Wyn Jones|title=Haydn: His Life and Music|publisher=Indiana University Press|year=1988|isbn=978-0-253-37265-9|url=https://archive.org/details/haydnhislifemusi00land}} Biography chapters by Robbins Landon, excerpted from {{harvnb|Landon|1976–1980}} and rich in original source documents. Analysis and appreciation of the works by Jones.
* {{cite encyclopedia|last=Larsen|first=Jens Peter|author-link=Jens Peter Larsen| year=1980 | encyclopedia=[[The New Grove Dictionary of Music and Musicians]] | title=Joseph Haydn}} Published separately as {{cite book | title=The New Grove: Haydn | year=1982 | publisher=Norton | place=New York | isbn=978-0-393-01681-9|url=https://archive.org/details/newgrovehaydn00lars }}
* {{Cite book|last=Redfern|first=Brian L.|url=https://books.google.com/books?id=NZ20AAAAIAAJ|title=Haydn: A Biography, with a Survey of Books, Editions & Recordings|date=1970|publisher=Archon Books|isbn=978-0-208-00886-2|language=en}}
* {{cite encyclopedia|last1=Webster|first1=James|author-link=James Webster (musicologist)|last2=Feder|first2=Georg|year=2001|title=Joseph Haydn|encyclopedia=[[The New Grove Dictionary of Music and Musicians]]}} Published separately as a book: {{cite book|last=Webster|first=James|author-mask=0|title=The New Grove Haydn| place=New York | publisher=Macmillan| year=2002| isbn=978-0-19-516904-1}} Careful scholarship with little subjective interpretation; covers both life and music, and includes a very detailed list of works.

== Κριτική ανάλυση ==
* {{cite book | last=Brendel | first=Alfred | author-link=Alfred Brendel | year=2001 | chapter=Does classical music have to be entirely serious? | editor-last=Margalit | editor-first=Edna | editor2-last=Margalit | editor2-first=Avishai | title=Isaiah Berlin: A Celebration | pages=[https://archive.org/details/isaiahberlincele00/page/193 193–204] | publisher=University of Chicago Press | place=Chicago | isbn=978-0-226-84096-3|chapter-url=https://archive.org/details/isaiahberlincele00/page/193 }} On jokes in Haydn and Beethoven.
* {{wikicite|ref={{harvid|Keefe|2023}}|reference=[[Simon Keefe|Keefe, Simon P]]. 2023. ''Haydn and Mozart in the Long Nineteenth Century: Parallel and Intersecting Patterns of Reception''. Cambridge: Cambridge University Press. {{ISBN|978-1-009-25437-3}} (hbk).}}
* {{cite book |last=Proksch | first=Bryan |title=Reviving Haydn: New Appreciations in the Twentieth Century |url=https://archive.org/details/revivinghaydnnew0000prok |publisher=University of Rochester Press |location=Rochester, New York|year=2015 |isbn=978-1-58046-512-0}} Surveys the decline in Haydn's reputation in the nineteenth century before examining the factors that led to a resurgence in the twentieth.
* {{cite book |last=Rosen | first=Charles | author-link=Charles Rosen |title=The classical style: Haydn, Mozart, Beethoven |url=https://archive.org/details/classicalstyleha00rose |url-access=registration |publisher=Norton |location=New York |year=1997 |isbn=978-0-393-31712-1 | edition=2nd}} First edition published in 1971. Covers much of Haydn's output and seeks to explicate Haydn's central role in the creation of the classical style. The work has been influential, provoking both positive citation and work (e.g., {{harvnb|Webster|1991}}) written in reaction.
* {{cite book|last=Rosen|first=Charles|year=1988|title=Sonata forms|url=https://archive.org/details/sonataforms00rose|url-access=registration|edition=2nd|location=New York|publisher=Norton}}. Further discussion of Haydn's style and technique as it relates to sonata form.
* {{cite book|last=Sisman|first=Elaine|author-link=Elaine Sisman|year=1993|title=Haydn and the Classical Variation|location=Cambridge|publisher=Harvard University Press|isbn=978-0-674-38315-9}}
* {{cite journal|doi=10.2307/966030|last=Sutcliffe|first=W. Dean|title=Haydn's Musical Personality|journal=[[The Musical Times]]|year=1989|volume=130|issue=1756|pages=341–344|jstor=966030}}
* {{cite book|last=Webster|first=James|author-link=James Webster (musicologist)|year=1991|title=Haydn's "Farewell" symphony and the idea of classical style: through-composition and cyclic integration in his instrumental music|publisher=Cambridge University Press|place=Cambridge|isbn=978-0-521-38520-6}} This book focuses on a single work, but contains many observations and opinions about Haydn in general.

== Περαιτέρω ανάγνωση ==
* {{cite book | last=Celestini | first=Federico | author-link=Federico Celestini | year=2010 | chapter=Aspekte des Erhabenen in Haydns Spätwerk | editor-last=Celestini | editor-first=Federico | editor2-last=Dorschel | editor2-first=Andreas | title=Arbeit am Kanon | pages=16–41 | publisher=Universal Edition | place=Vienna | isbn=978-3-7024-6967-2|ref=none}} On the sublime in Haydn's later works; in German.
* {{cite book | editor-last=Clark | editor-first=Caryl | year=2005 | title=The Cambridge Companion to Haydn | series = [[Cambridge Companions to Music]]| publisher=Cambridge University Press | place=Cambridge | isbn=978-0-521-83347-9|ref=none}} Covers each of the genres Haydn composed in as well as stylistic and interpretive contexts and performance and reception.
* {{cite book|editor1-last=Clark|editor1-first=Caryl|editor2-last=Day-O'Connell|editor2-first=Sarah|year=2019|title=The Cambridge Haydn Encyclopedia|location=Cambridge|publisher=University of Cambridge Press|isbn=9781107129016|ref=none}} Sixty-seven scholars contribute over eighty entries as well as seven longer thematic essays on biography and identity, ideas, institutions, musical materials, people and networks, performance, and place.
* {{cite book | last=Griffiths | first=Paul|author-link=Paul Griffiths (writer)| year=1983 | title=The String Quartet | url=https://archive.org/details/stringquartet0000grif | publisher=Thames & Hudson | place=New York | isbn=978-0-500-01311-3|ref=none}}
* {{cite book|last=Hughes|first=Rosemary|year=1966|title=Haydn String Quartets|publisher=BBC|location=London|ref=none}} A brief (55-page) introduction to Haydn's string quartets.
* {{cite book|last=Macek|first=Bernhard A.|author-link= Bernhard A. Macek|year=2012|title=Haydn, Mozart und die Großfürstin. Eine Studie zur Uraufführung der "Russischen Quartette" op. 33 in den Kaiserappartements der Wiener Hofburg|place=Vienna|publisher=Schloß Schönbrunn Kultur- und Betriebsges.m.b.H|isbn=978-3-901568-72-5|language=de|ref=none}}
* {{cite book |last=Sutcliffe | first=W. Dean |title=Haydn, string quartets, op. 50 |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge |year=1992 |isbn=978-0-521-39103-0|ref=none}} Covers not just Op. 50 but also its relevance to Haydn's other output as well as his earlier quartets.
* {{cite journal|last=Tolley|first=Thomas|title='Divorce a la mode': The Schwellenberg Affair and Haydn's Engagement with English Caricature|journal=Music in Art: International Journal for Music Iconography|volume=42|issue=1–2|year=2017|pages=273–307|issn=1522-7464|ref=none}}

== Εξωτερικοί σύνδεσμοι ==
{{commonscat}}
* Albert Christoph Dies: (German) ''[https://web.archive.org/web/20090817104156/http://www.donjuanarchiv.at/archiv/bestaende/ernestea-sezzatense/oesterreich/wien/biographische-nachrichten-von-joseph-haydn.html Biographische Nachrichten von Joseph Haydn. Wien: Camesinaische Buchhandlung]'', 1810.
* [http://www.gutenberg.net/etext/3788 Βιογραφία (Project Gutenberg)]—Βιογραφία του Χάυντν, του J. Cuthbert Hadden (1902) σε ηλεκτρονική μορφή.
* [http://www.mutopiaproject.org/cgibin/make-table.cgi?Composer=HaydnFJ&preview=1 Παρτιτούρες (Mutopia Project).]
* [https://web.archive.org/web/20051025042122/http://www.carolinaclassical.com/articles/haydn.html Ο Χάυντν και η Κλασική περίοδος.]
* [https://web.archive.org/web/20070208114832/http://www.valeriodistefano.com/haydnmasses.htm Missa Brevis Sancti Johannis de Deo] MP3 Creative Commons Recording.
* [https://www.britannica.com/biography/Joseph-Haydn "Joseph Haydn"] by [[Karl Geiringer]], Raymond L. Knapp, [[H. C. Robbins Landon]], ''[[Encyclopædia Britannica]]''.
* {{IMSLP|id=Haydn, Joseph}}
* [https://www.haydn-institut.de/ Joseph Haydn-Institut] (in German)
* [https://www.haydnsocietyna.org/ The Haydn Society of North America]

{{Πρώτη Βιεννέζικη Σχολή}}
{{Authority control}}
{{DEFAULTSORT:Χαυντν Φραντς Γιοζεφ}}
[[Κατηγορία:Συνθέτες της κλασικής εποχής]]
[[Κατηγορία:Αυστριακοί συνθέτες κλασικής μουσικής]]
[[Κατηγορία:Αυστριακοί ελευθεροτέκτονες]]