Ασκηταριό (προϊστορικός οικισμός)

Ο προϊστορικός οικισμός του Ασκηταριού εντοπίζεται 3 χλμ. νοτίως του κέντρου της σημερινής πόλης της Ραφήνας, στην κορυφή του ομώνυμου ακρωτηρίου. Η ίδρυσή του ανάγεται, σύμφωνα με τα υπάρχοντα δεδομένα, στο τέλος της Νεολιθικής και τις αρχές της Πρωτοελλαδικής Περιόδου (3000 π.Χ.), κατά την οποία και άκμασε. Ανασκάφηκε την περίοδο 1954-1955 από τον αρχαιολόγο Δημήτρη Ρ. Θεοχάρη που έμελλε αργότερα να διακριθεί για τις ανασκαφικές του έρευνες στη Θεσσαλία.

Ανασκαφή

Μετά τις ανακαλύψεις του Δ. Θεοχάρη στη Ραφήνα, ο αρχαιολόγος στράφηκε προς την περιοχή του Ασκηταριού, δίπλα στην παραλία Μαρίκες, με την οποία ασχολήθηκε επί δύο συναπτά έτη (1954 - 1955). Ανακάλυψε τμήματα οικισμού που εκτείνονται χρονικά από την ΠΕ Ι έως και την ΠΕ ΙΙΙ περίοδο (3000 - 2200 π.Χ.) και με μεταγενέστερη κατοίκιση στα Μυκηναϊκά χρόνια (ΥΕ ΙΙΙ). Οι τομείς που ανασκάφηκαν αφορούν δύο συνοικίες του ΠΕ ΙΙΙ κυρίως οικισμού με συνολικά 11 οικίες (Α - Λ) που ποικίλουν σε τυπολογία και μέγεθος, καθώς και ένα τμήμα του τείχους μήκους 32 μέτρων. Εντόπισε επίσης το Πρωτοελλαδικό νεκροταφείο, σε χαμηλότερο επίπεδο του ακρωτηρίου, το οποίο ωστόσο δεν ανέσκαψε, λόγω της ύπαρξης ναρκών από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τριάντα πέντε και πλέον χαρακτηριστικά ευρήματα, αποκλειστικά αγγεία, βρήκαν τη θέση τους στις προθήκες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (αίθουσα 3). Έκτοτε, δεν έχει υπάρχει συνέχιση της έρευνας και γι' αυτό και η εικόνα που έχουμε είναι ελλιπής, μιας και αφορά μόνο το 15% του συνολικού χώρου.

Αρχιτεκτονικά ευρήματα

Η πολίχνη του Ασκηταριού (υπολογίζεται ότι θα στέγαζε περί τις 35-50 οικογένειες) αναπτύσσεται με οδούς και ανοικτούς χώρους (πλατείες) που διαχωρίζουν ενίοτε τις οικίες. Καθεμιά τους αναπτύσσεται αυτόνομα και σχεδόν ποτέ με τη χρήση μεσοτοιχίας, προσαρμοσμένη στις ανάγκες του κάθε νοικοκυριού. Οι σημαντικότερες είναι οι Α και οι Ε, όπου μάλιστα έχουμε και σημαντικά κινητά ευρήματα.

Η βασική δομή αυτών των οικιών είναι:

1. Τετράγωνος θάλαμος, όπου και η εστία, που μπορεί να πάρει τη μορφή πήλινου ταψιού τοποθετημένου στο έδαφος (Οικία Ε), τηγάνου (Οικία Ζ) κ.α.
2. Στενός προθάλαμος
3. Υποτυπώδης πρόδομος με παραστάδες (προεκτάσεις των τοίχων του προθαλάμου)
4. Αυλή, όπου βρίσκεται ο ιπνός (φούρνος) ή ο "βόθρος". Η αυλή δεν υπάρχει παρά στα μεγαλύτερου μεγέθους κτίσματα.