Αγαθό (οικονομία)

Έχοντας υπόψη την οικονομική έννοια του όρου ανάγκη, τότε ως οικονομικό αγαθό ορίζεται οτιδήποτε ικανοποιεί αυτή. Η επιμέρους διάκριση των αναγκών συνεπάγει ομοίως και τη διάκριση των ικανοποιήσεων αυτών δηλαδή των αγαθών. Έτσι κύρια διάκριση των αγαθών είναι τα φυσικά ή ελεύθερα αγαθά(*) και τα οικονομικά αγαθά. Τα οικονομικά αγαθά είναι μεταξύ εκείνων που αφενός μεν βρίσκονται σε ανεπαρκείς ποσότητες (για τα οποία επικρατεί στενότητα), και αφετέρου η απόκτησή τους απαιτεί κόπους ή και θυσίες, διακρινόμενα έτσι σε υλικά αγαθά και σε παροχή υπηρεσιών.

(*) Ελεύθερα αγαθά θεωρούνται εκείνα τα υλικά αντικείμενα που προσφέρονται σε απεριόριστες σε σχέση με τις ανάγκες ποσότητες, (π.χ. αέρας, θάλασσα κ.λπ.), όπου εξ αυτού του λόγου δεν παρουσιάζουν οικονομική αξία όπως συμβαίνει με τα οικονομικά αγαθά στα οποία περιλαμβάνονται και υπηρεσίες.

Καταναλωτικά αγαθά

Τα καταναλωτικά αγαθά συνηθέστερα χρησιμοποιούνται (καταναλώνονται) από τους ανθρώπους, χαρακτηριζόμενοι εξ αυτού «καταναλωτές», για ικανοποίηση άμεσων αναγκών, εξ ου και η ονομασία τους «άμεσα αγαθά».

Στα καταναλωτικά αγαθά που συνηθέστερα χρησιμοποιούνται για βραχεία χρονική περίοδο περιλαμβάνονται τα ενδύματα, υφάσματα, μηχανές, κτίρια, οχήματα κ.λπ., καθώς και αγαθά για μία χρήση π.χ. ψωμί, λάδι και διάφορα τρόφιμα.

Παραγωγικά αγαθά

Τα παραγωγικά αγαθά είναι αυτά που παράγουν, (δημιουργούν) οι άνθρωποι καλούμενοι εξ αυτού παραγωγοί. Τα παραγωγικά όμως αγαθά δεν μπορούν απόλυτα να ικανοποιήσουν ανθρώπινη ανάγκη αν δεν μετατραπούν (μεταποιηθούν) ή δεν ανταλλαχθούν προκειμένου έτσι να συμβάλουν σε ικανοποίηση ανάγκης.
Στα αγαθά αυτά η γη κατέχει κυρίαρχη σημασία, τόσο ως «μέσον» αγροτικής ή κτηνοτροφικής παραγωγής όσο και ως αποθηκευτικός χώρος μεταλλευτικής και λατομικής παραγωγής, χωρίς να παραβλέπεται και η θάλασσα αντίστοιχα. Αμέσως μετά ακολουθεί το χρήμα, παράλληλα με τα μέσα, μηχανήματα, οικήματα κ.λπ. που επιχειρείται η παραγωγή.

Κεφαλαιουχικά αγαθά

Τα κεφαλαιουχικά αγαθά διακρίνονται επιμέρους σε: πάγια και διακινούμενα αγαθά. Τα μεν πάγια αγαθά περιλαμβάνουν διαρκή αγαθά π.χ. εγκαταστάσεις, εξοπλισμό κ.λπ. τα λεγόμενα ακίνητα (αγαθά), ενώ τα διακινούμενα είναι εκείνα που καταναλώνονται κατα την διάρκεια της δραστηριότητας (παραγωγής) της επιχείρησης.

Εκτός όμως της παραπάνω κύριας διάκρισης των αγαθών υφίστανται και άλλες με δευτερεύοντα χαρακτήρα όπως είναι τα:

• Τελικά αγαθά
• Ενδιάμεσα αγαθά
• Αναλώσιμα αγαθά
• Διαρκή αγαθά
• Υποκατάστατα αγαθά
• Συμπληρωματικά αγαθά
• Αποταμιευτικά αγαθά κ.λπ.

Διάκριση οικονομικών αγαθών

Γενικά, από εμπορικής άποψης, τα αγαθά διακρίνονται σε καταναλωτικά , ή άμεσα αγαθά ή αγαθά πρώτης ανάγκης και σε παραγωγικά ή έμμεσα ή κεφαλαιουχικά αγαθά. Η διάκριση αυτή αποτελεί τη βάση σχεδόν όλων των οικονομικών θεωριών όσο και στις έννοιες της παραγωγής, της ανταλλαγής, της αξίας, του κέρδους και γενικότερα όλων των οικονομικών διακυμάνσεων και φαινομένων.
Σύμφωνα δε με τους οικονομολόγους η παραγωγή φθίνει όσο περισσότερο χρησιμοποιεί έμμεσα αγαθά. Μάλιστα δε τα φαινόμενα μιας οικονομικής ύφεσης ή αντίθετα άνθισης εξαρτώνται χρονικά, λαμβάνοντας αντίστοιχες διαστάσεις ανάλογα με το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί μεταξύ κατανάλωσης και παραγωγής, όπου όσο μεγαλύτερο είναι, τόσο η κρίση επιδεινώνεται. Εξ αυτού του λόγου, τουλάχιστον στη σύγχρονη εποχή όπου η πρόοδος της οικονομίας συνδέεται με μεγάλο όγκο κεφαλαίων, τόσο η Δημόσια διοίκηση όσο και οι επιχειρήσεις προσπαθούν να ελέγχουν τα προγράμματα επενδύσεων που αναφέρονται κυρίως σε κεφαλαιουχικά αγαθά.

Διαιρετότητα - Αποκλειστικότητα αγαθών

Η διαιρετότητα και η δυνατότητα αποκλεισμού είναι δύο χαρακτηριστικά που χρησιμοποιούνται για την κατηγοριοποίηση των αγαθών. Η διαιρετότητα αναφέρεται στο βαθμό που η χρήση ενός αγαθού από ένα άτομο μειώνει τη διαθέσιμη ποσότητα για άλλα άτομα. Για παράδειγμα η συγκομιδή μιας ποσότητας ξυλείας από ένα δάσος αφαιρεί τη δυνατότητα χρησιμοποίησης αυτής της ποσότητας από άλλα άτομα. Αντίθετα η απολαβή των ωφελειών ενός ηλεκτροφωτισμένου δρόμου από ένα οδηγό δεν στερεί από άλλους τη δυνατότητα απολαβής της ίδιας ωφέλειας. Η δυνατότητα αποκλεισμού αναφέρεται στο βαθμό δυσκολίας του περιορισμού αυτών που επωφελούνται από τις ωφέλειες ενός αγαθού και δεν συμμετέχουν στην παροχή του. Όταν ο αποκλεισμός είναι δύσκολος καθένας έχει το κίνητρο να μη συνεισφέρει στην κοινή προσπάθεια παραγωγής του αγαθού, αλλά να συμπεριφερθεί παραβατικά εις βάρος των προσπαθειών των άλλων. Έτσι από τη μια το συνολικό κόστος γίνεται απαγορευτικό για ένα άτομο, όταν οι υπόλοιποι δεν συνεισφέρουν, και από την άλλη όταν οι υπόλοιποι συνεισφέρουν τότε το άτομο δεν έχει λόγο να συνεισφέρει και αυτό.

Τα ιδιωτικά αγαθά, όπως είναι τα είδη ένδυσης και διατροφής ή τα αυτοκίνητα διακρίνονται για τη σχετικά εύκολη δυνατότητα αποκλεισμού και μεγάλη διαιρετότητα της χρήσης καθώς αν ένα ιδιωτικό αγαθό καταναλωθεί από ένα άτομο δεν μπορεί να καταναλωθεί από άλλο. Ακριβώς το αντίθετο συμβαίνει όσον αφορά τα χαρακτηριστικά αυτά στα δημόσια αγαθά στα οποία περιλαμβάνονται ο καθαρός αέρας, η αντιπλημμυρική ή αντιπυρική προστασία, η πρόγνωση του καιρού, η γνώση γενικότερα. Τα αγαθά αυτά είναι πλήρως αδιαίρετα καθώς η χρήση τους από ένα άτομο δεν μειώνει την δυνατότητα χρήσης τους από άλλα άτομα και επίσης κανείς δε μπορεί να εξαιρεθεί από τη χρήση τους. Η αδιαιρετότητα ενός αγαθού δεν σημαίνει πάντα πως είναι διαθέσιμο για ευρύ αριθμό χρηστών καθώς σε ορισμένες περιπτώσεις είναι σχετικά εύκολη η δυνατότητα αποκλεισμού και αυτά διαιρούνται μεταξύ μικρού συνόλου ατόμων όπως συμβαίνει για παράδειγμα με τη συνδρομητική τηλεόραση ή με "κλειδωμένα" λογισμικά προγράμματα για ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Τα αγαθά αυτά ονομάζονται αγαθά περιορισμένου κύκλου. Οι πόροι κοινής δεξαμενής, τέλος, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται μεταξύ άλλων τα επιφανειακά συστήματα άρδευσης, οι υπόγειοι υδροφορείς, τα δάση και τα αλίπεδα μοιάζουν με τα δημόσια αγαθά στο γεγονός ότι είναι δύσκολο να εξαιρεθούν χρήστες από την χρήση τους και με τα ιδιωτικά αγαθά στο γεγονός ότι το επίπεδο χρήσης ενός ατόμου επηρεάζει το επίπεδο χρήσης των άλλων.

Δείτε επίσης

• Φυσικοί πόροι
• Ένας κόκκινος συνδετήρας

Πηγές

• "Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα" τομ.1ος, σελ.130.