Codex Purpureus Rossanensis

Codex Purpureus Rossanensis

Τα Ευαγγέλια του Ροσάνο, επίσης γνωστά ως ο Πορφυρός Κώδικας του Ροσάνο (Codex Purpureus Rossanensis) λόγω του κόκκινου-μωβ (purpureus στα Λατινικά) χρώματος των σελίδων του είναι ένα από τα παλαιότερα εικονογραφημένα χειρόγραφα της Καινής Διαθήκης που επιβίωσαν. Το χειρόγραφο είναι διάσημο για τον εισαγωγικό κύκλο μινιατούρων του, με θέματα που σχετίζονται με τη Ζωή του Χριστού και παρουσιάζονται οργανωμένα σε δυο επίπεδα στην κάθε σελίδα. Στο κάτω μέρος, μερικές φορές, υπάρχουν προφητικά πορτραίτα της Παλαιάς Διαθήκης, τα οποία προμηνύουν, δείχνοντας προς τα πάνω, τα γεγονότα που περιγράφονται στην παραπάνω σκηνή της Καινής Διαθήκης.

Το Ευαγγελικό βιβλίο γράφτηκε μετά την ανάκτηση της Ιταλικής Χερσονήσου από την Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ορίζονται από 042 ή Σ (στην αριθμολογία του Gregory-Aland), ε 18 (Soden) και βρίσκονται στο Μουσείο της Επισκοπής και του Κώδικα στο Ροσάνο στην Ιταλία.

Το χειρόγραφο χρονολογείται τον 6^ο αιώνα σύμφωνα με το INFT.

Ο κώδικας ανακαλύφθηκε το 1831 στο σκευοφυλάκιο του Καθεδρικού ναού του Ροσάνο από τον Scipione Camporata. Το 1844, εισήχθηκε στην επιστημονική κοινότητα από τους Oskar von Gebhardt και  Adolf Harnack.

Στις 9 Οκτωβρίου του 2015 στο Abu Dhabi, η παγκόσμια επιτροπή της UNESCO ενέταξε τον Codex Purpureus Rossanensis στον επίσημο κατάλογο πολιτισμικής κληρονομιάς «Μνήμη του Κόσμου».

Προέλευση

Τα Ευαγγέλια του Ροσάνο ανακαλύφθηκαν το 1831 στον Καθεδρικό ναό του Ροσάνο και συνιστούν το παλαιότερο σωζόμενο εικονογραφημένο χειρόγραφο των Ευαγγελίων της Νέας Διαθήκης. Ο ακριβής χρόνος και χώρος της δημιουργίας τους χαρακτηρίζεται μέχρι και σήμερα από ανακρίβεια.

Σύμφωνα με το INFT, το χειρόγραφο χρονολογείται τον 6^ο αιώνα. Τα Ευαγγέλια γράφτηκαν αφού οι Οστρογότθοι της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ανέκτησαν την Ιταλική Χερσόνησο μετά τον πόλεμο (από το 535 μέχρι και το 553).  

Ανακάλυψη

Ο κώδικας ανακαλύφθηκε το 1831 στο σκευοφυλάκιο του Καθεδρικού ναού του Ροσάνο από τον Oskar von Gebhardt και τον Adolf Harnack.

Στις 9 Οκτωβρίου του 2015, στο Abu Dhabi, η παγκόσμια επιτροπή της UNESCO ενέταξε τον Codex Purpureus Rossanensis στον επίσημο κατάλογο πολιτισμικής κληρονομιάς «Μνήμη του Κόσμου».

Τα Eυαγγέλια του Ροσάνο παρουσιάζουν το κείμενο τους σε λειτουργική σειρά όπως κάποια άλλα αναστηλωμένα χειρόγραφα. Τα κεφάλαια του είναι οργανωμένα σύμφωνα με το εκκλησιαστικό έτος. Στην συγκεκριμένη περίπτωση, τα αναγνώσματα που ακολουθούν την εποχική σειρά της Σαρακοστής, μιλούν για την ιστορία των τελευταίων εβδομάδων του Ιησού στη γη όπως και για το θάνατό του.

Παρόλο που δεν χρησιμοποιείται πλέον σε Χριστιανικές τελετές, το χειρόγραφο θεωρείται σημαντικό για το συμβολισμό του, για την ανατομία της τέχνης, καθώς και για την έρευνα των σελίδων του που διαφωτίζουν τις πρώιμες χριστιανικές πεποιθήσεις.

Περιγραφή

Περιεχόμενα

Tα Ευαγγέλια του Ροσάνο βοηθούν τον αναγνώστη να αποκτήσει μια πνευματική οπτική της ιστορίας, της πολιτικής, της θρησκείας και των ανθρώπων. Χαρακτηρίζεται από φωτεινά χρώματα σε μωβ περγαμηνή με χρυσά και ασημένια γράμματα, καθώς και έντονα χρωματισμένες αναπαραστάσεις.

Στον 6^ο αιώνα, τα Ευαγγελικά βιβλία αναπαρίστανται με δύο βασικούς τρόπους, δηλαδή με Βιβλική σειρά και λειτουργική σειρά. Ως λειτουργική σειρά ορίζεται η οργάνωση των αναγνωσμάτων, σύμφωνα με το εκκλησιαστικό έτος, το οποίο ξεκινά από την Έλευση και τελειώνει με την Πεντηκοστή. Οι αναπαραστάσεις των Ευαγγελίων του Ροσάνο είναι διαχωρισμένες από το κείμενο των Ευαγγελίων και είναι οργανωμένες σύμφωνα με το λειτουργικό ημερολόγιο κατά την περίοδο της Σαρακοστής.

Ο πλέον ημιτελής κώδικας περιλαμβάνει το κείμενο των Ευαγγελίων του Ματθαίου και την πλειονότητα των Ευαγγελίων του Μάρκου με ένα μόνο κενό, Μάρκος 16:14-20. Θεωρείται ότι υπήρχε συνοδευτικός δεύτερος τόμος, ο οποίος έχει χαθεί. Περιλαμβάνει την Επιστολή του Ευσέβιου, τους πίνακες των κεφαλαίων (πίνακες περιεχομένων) πριν από κάθε Ευαγγέλιο, τους τίτλους στην κορυφή των σελίδων, τους αριθμούς των Αμμωνιακών τμημάτων καθώς και αναφορές στους Ευσεβικούς κανόνες.

Το κείμενο του Kώδικα συμφωνεί γενικά με το Βυζαντινό τύπο κειμένου και σχετίζεται άμεσα με τον Codex Petropolitanus Purpureus. Τα Ευαγγέλια του Ροσάνο μαζί με τα χειρόγραφα Ν,Ο και Φ, ανήκουν στην ομάδα των Purple Uncials (ή διαφορετικά μωβ κώδικες). Ο Aland τοποθέτησε και τα τέσσερα χειρόγραφα της ομάδας (the Purple Uncials) στην κατηγορία V.

Υλικά

Τα Ευαγγέλια του Ροσάνο είναι ένα από τα παλαιότερα εικονογραφημένα χειρόγραφα που έχουν γραφτεί με ασημί μελάνι σε μωβ περγαμηνή με χρωματικές αποχρώσεις, που διακρίνονται από σκούρο μωβ έως και κοκκινωπό καφέ. Ο Vienna Genesis και ο Sinope Gospels είναι επίσης γραμμένοι με ασημί μελάνι σε μωβ περγαμηνή. Στο Μεσαίωνα, το μωβ θεωρούνταν το σύμβολο της βασιλείας ή της αγιότητας και επειδή ο Χριστιανισμός θεωρούσε τον Ιησού Χρηστό ως ενσάρκωση του Θεού, είναι άξιος της σπάνιας πορφυρής βαφής του.

Το χαρτί στα Ευαγγέλια του Ροσάνο είναι περγαμηνή, φτιαγμένο από δέρμα μοσχαριού: όσο πιο λεπτή είναι η περγαμηνή, τόσο μεγαλύτερη είναι η αξία της.

Το μεγάλο βιβλίο (300 mm επί 250 mm) έχει κείμενο γραμμένο σε 215 mm με δυο στήλες των είκοσι σειρών η καθεμία. Ο εισαγωγικός κύκλος αναπαραστάσεων είναι επίσης σε μωβ βαμμένη περγαμηνή.

Ο κώδικας του Ροσάνο είναι πλήρως επιχρυσωμένος σε πολύτιμη επιφάνεια, γεγονός που καθιστά την αξία του χειρόγραφου ως μοναδική και πολύτιμη. Στα Μεσαιωνικά χρόνια, η γραφή αναμεμειγμένη με χρυσό ή ασήμι είχε πνευματικές συνδηλώσεις, αντανακλώντας την παρουσία του Θεού.

Διακόσμηση

Στην αναπαράσταση ο Χριστός πριν τον Πιλάτο, παρουσιάζεται η δίκη του Χριστού ενώπιον του Πιλάτου, όπου ο Πόντιος Πιλάτος κάθεται σε μια καρέκλα περιτριγυρισμένος από ανθρώπους. Υπάρχει ένα σχήμα που θυμίζει φωτοστέφανο σε όλη τη σκηνή και οι άνθρωποι είναι διατεταγμένοι σε ημικύκλιο. Κάτω από αυτή την αναπαράσταση, διαχωρισμένο από μια γραμμή εδάφους, βρίσκονται ο Ιησούς και πολλές άλλες μορφές που υποτίθεται ότι στέκονται μπροστά από τον Πιλάτο. Αν κάποιος σχεδίαζε μια γραμμή γύρω από  ολόκληρη εικόνα, θα σχηματιζόταν ένα τόξο. Ένα μοντέλο αψίδας παρουσιάζει πόσο εύκολα η μινιατούρα θα μπορούσε να χωρέσει μέσα στο σχήμα. Σε πολλές από τις εικόνες, τα μάτια των μορφών που αναπαριστούν το πλήθος δεν είναι αρκετά εστιασμένα στο θέμα του σχεδίου, υποδηλώνοντας ότι είχαν άλλη θέση όταν σχεδιάστηκαν για πρώτη φορά. Ο Χριστός στέκεται σε υποδεέστερη θέση, χαμηλά στη μία πλευρά. Η προστακτική στάση του Πιλάτου διακρίνει αυτή την μινιατούρα από σχεδόν όλες τις υπόλοιπες εκδοχές της αναπαράστασης της δίκης, στην πρώιμη Χριστιανική και Μεσαιωνική τέχνη. Ένα ακόμη διαχωριστικό σημάδι αυτών των μινιατουρών είναι η στιγμή που επιλέχθηκε για την αναπαράσταση. Στην πρώτη σκηνή, αναπαρίσταται η αρχή της δίκης, όταν ο Χριστός οδηγείται στον Πιλάτο από τους αρχιερείς, ένας από τους οποίους υποστηρίζει τις κατηγορίες. Η δεύτερη σκηνή αναπαριστά την επιλογή μεταξύ του Χριστού και του Βαραββά που πρόσφερε ο Πιλάτος στους Εβραίους. Αυτές οι δυο σκηνές αποτυπώνουν την επίσημη έναρξη της δίκης καθώς και την κομβική στιγμή της. Σχεδόν όλες οι υπόλοιπες αναπαραστάσεις αρκούνται στην παρουσίαση της περίφημης σκηνής του πλυσίματος των χεριών, της τελευταίας πράξης της δίκης, στην οποία ο Πιλάτος αποποιήθηκε της ευθύνης για την απόφαση που ελήφθη. Στη δική του Χριστού που απεικονίζεται στα Ευαγγέλια του Ροσάνο, υπάρχουν τρεις πράξεις και τρία ιντερλούδια. Η επιγραφή του εφημέριου  στο πάνω μέρος (Ματθαίος 27:2) ανήγγειλε την έναρξη της δίκης στην οποία η σιωπή του Χριστού και η άρνησή του να απαντήσει στις κατηγορίες είναι το επίκεντρο. Αυτή η σκηνή παρεμβάλλεται από την μοίρα του Ιούδα (27:3-5). Η δεύτερη πράξη της δίκης, δηλαδή η επιλογή ανάμεσα στον Χριστό και τον Βαραββά (Λουκάς 23:18 ή Ματθαίος 27:21), περιλαμβάνει μια ενδιάμεση σκηνή με τον Ηρώδη (Λουκάς 23:6-12). Η τρίτη πράξη της δίκης είναι το Πλύσιμο των χεριών του Πιλάτου (Ματθαίος 27:23-25) με την ενδιάμεση παρεμβολή του Μηνύματος της Γυναίκας του Πιλάτου (Ματθαίος 27:19).

Στην απεικόνιση του Αγίου Μάρκου στην οποία γράφει τα Ευαγγέλια, υπάρχουν δύο φιγούρες: Ο Άγιος Μάρκος κάθεται σε μια καρέκλα που μοιάζει με θρόνο με την μούσα του, την Σοφία ως Θεία Σοφία. Στην αναπαράσταση, οι ρόμπες των δύο φιγούρων είναι επενδυμένες με πολυπλοκότητα. Επιπροσθέτως, είναι εντυπωσιακό το πως η γύρω αρχιτεκτονική, η οποία αποτελείται από δύο κίονες και αυτό που φαίνεται να είναι μια αψίδα, χαρακτηρίζεται από απλές λεπτομέρειες. Ακόμη και το πάνω μέρος της αψίδας, με το σχέδιο να θυμίζει κοχύλι, είναι άκαμπτη και αιχμηρή, γεγονός που αποδεικνύει ακόμη περισσότερο τη θεωρία ότι οι μινιατούρες στις σελίδες των συγκεκριμένων Ευαγγελίων προέρχονται από υπάρχουσες κατασκευές.

Άλλες σημαντικές εικόνες περιλαμβάνουν τον Ιησού να προσφέρει το μυστικό δείπνο στους μαθητές του και τον Ιησού να πλένει τα πόδια του Πέτρου. Ο Ιησούς και ο μαθητής στη δεξιά άκρη του τραπεζιού είναι ξαπλωμένοι: είναι γυρισμένοι με έναν τρόπο που δεν είναι ανάλογος σύμφωνα με την ιδιότυπη διπλή προοπτική. Το πάτωμα φαίνεται- με την πρώτη ματιά -σαν να αποτελεί μέρος του τραπεζιού, αφού δεν υπάρχει καμία ένδειξη στο που τελειώνει το τραπέζι και που αρχίζει το πάτωμα. Tο δάπεδο, επίσης, έχει ανατραπεί από θαύμα και πάνω του υπάρχουν σχέδια φασιανών και παγωνιών. Οι μαθητές συγκεντρώνονται γύρω από το ημικυκλικό τραπέζι και τα μάτια τους είναι ελαφρώς αποπροσανατολισμένα καθώς κοιτούν τον Ιησού. Η τοποθέτησή τους στο τραπέζι δημιουργεί το σχήμα μιας αψίδας, υποδηλώνοντας πως πιθανότατα μια πρωτότυπη εκδοχή του συγκεκριμένου έργου ήταν κάποτε τοποθετημένη με τέτοιο τρόπο.

Δείτε επίσης

• Παλαιοχριστιανική τέχνη και αρχιτεκτονική
• Κατάλογος των ουσιαλίων της Καινής Διαθήκης
• Ο Χριστός ενώπιον του Πιλάτου
• Ευαγγελιστής Μάρκος

Εικόνες

• 
  Christ before Pilate
• 
  Evangelist Mark
• 
  The Proverb
• 
  The last Supper
• 
  Good Samaritan
• 
  Triumphal entry of Jesus
• 

Περαιτέρω ανάγνωση

• AIT Jonker, Studien, Groningen 1880, Bd. 6, S. 405–412.
• Zucker, Göttingische gelehrte Anzeigen, Göttingen 1881, Heft 30.
• S. Lamprecht, Jahrbuch des Vereins von Alterhumsfreunden im Rheinland, Βόννη 1880, Heft 69, S. 90–98.
• SA Usow, Die Miniaturen zu. dem στο Rossano entdeckten Evangeliencodex aus dem 6. Jahrh, Moskau 1881.
• Oscar von Gebhardt, Die Evangelien des Matthaeus und des Marcus aus dem Codex purpureus Rossanensis . Λειψία: Hinrichs, 1883.
• William Sanday, The Text of the Codex Rossanensis (Σ) Studia biblica, [τομ. 1] Oxford 1885, S. 103–112.
• Walther, Ingo F. και Norbert Wolf. Codices Illustres: Τα πιο διάσημα εικονογραφημένα χειρόγραφα του κόσμου, 400 έως 1600, Köln: Taschen, 2005, pp. 62–63.
• Weitzmann, Kurt, εκδ., Age of spirituality : ύστερη αρχαία και παλαιοχριστιανική τέχνη, τρίτος έως έβδομος αιώνας, αρ. 443, 1979, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Νέα Υόρκη,(ISBN 9780870991790) ; πλήρες κείμενο διαθέσιμο διαδικτυακά από το The Metropolitan Museum of Art Libraries.
• Kurt Weitzmann. Late Antique and Early Christian Book Illumination, Νέα Υόρκη: George Braziller, 1977.
• Loerke, William C. «The Miniatures of the Trial in the Rossano Gospels». Δελτίο Τέχνης 43 (1961): 171–195.
• Γουίτλι, Κάθλιν. Η επιχρυσωμένη σελίδα. New Castle, Oak Knoll Press: 2000.
• Loerke, W. "The Monumental Miniature." The Place of Book Illumination in Byzantine, Art. Princeton, Princeton University Press: 1975.
• Weitzmann, Kurt. Μελέτες Κλασικών και Βυζαντινών Χειρογράφων Φωτισμών. Chicago, University of Chicago Press, 1971.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ausführliche Beschreibung auf www.silagreca.de (in γερμανική)
• Abbildungen auf der Seite des erzbischöflichen Μουσεία στο Rossano Αρχειοθετήθηκε 2012-09-24 στο Wayback Machine. (in γερμανική)
• Online παρουσίαση με εξαιρετικές αναπαραγωγές (in ιταλική)
• εικόνες Αρχειοθετήθηκε 2012-09-24 στο Wayback Machine.
• Evangeliorum codex Graecus purpureus Rossanensis LDAB