Χρήστης:Antonisp

Ερευνητική εργασία με θέμα:

Οι απόψεις των ειδικών για τις επιπτώσεις του video και της τηλεόρασης στα παιδιά και στους νέους.

Δρ. Παπαθανασίου Αντώνης Κοινωνιολόγος-Παιδαγωγός Αναπληρωτής Καθηγητής ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Τηλ. 2671026537 Κιν. 6974192522 Ιθάκης 13 28100 Αργοστόλι

‘Τη στιγμή ακριβώς που ο άνθρωπος υποστηρίζει την αγνή αλήθεια επειδή είναι το ζώο που μπορεί να ψεύδεται και προσποιείται ότι είναι φυσιολογικός -τόσο περισσότερο αγωνίζεται να είναι συντονισμένος με τη σκληρή πραγματικότητα, ακριβώς επειδή τόσο εύκολα πέφτει σε αυταπάτες και αφαιρέσεις. Και τα δύο, η αλήθεια και η πραγματικότητα είναι υπό εξέταση όταν ο άνθρωπος πρέπει να προσδιορίσει τι εννοεί όταν λέει παίζει ή ότι δεν παίζει.’ Eric Η. Erikson

Η έρευνα

Η αφορμή για την μικρή αυτή έρευνα μας δόθηκε, διαβάζοντας μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε στη Σουηδία, στη Στοκχόλμη για την ακρίβεια, της οποίας τα αποτελέσματα είναι άκρως εντυπωσιακά και ενδιαφέροντα αν προσπαθήσει να συσχετίσει κανείς τα εκεί αποτελέσματα με την σημερινή ελληνική πραγματικότητα. Η ανησυχία ότι τα παιδιά επηρεάζονται από τις ταινίες βίας είναι πλέον διάχυτη. Η άποψη ότι τα παιδιά επηρεάζονται από ταινίες βίας, τρόμου, και Πορνοταινίες, όχι μόνο ότι μιμούνται και προβαίνουν σε βανδαλισμούς, και βίαιες πράξεις, αλλά και ότι κατά κάποιον τρόπο μέσω αυτών, εκδηλώνονται και ψυχικές διαταραχές.

Δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η έρευνα σε αυτόν τον τομέα μας δίνει μια ξεκάθαρη εικόνα. Υπάρχουν έρευνες οι οποίες επισημαίνουν τη σχετικότητα μεταξύ βίαιων ταινιών και επιθετικότητας ή βίαιων πράξεων. Η αντίθετη άποψη υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει καμία τέτοια συσχέτιση και ότι ο μόνος συσχετισμός βρίσκεται μεταξύ κοινωνικο-ψυχολογικών παραγόντων, οι οποίοι παράγοντες είναι η αιτία της επιθετικότητας, αλλά και της επιθυμίας να παρακολουθήσουν τα παιδιά μια ταινία βίας ή τρόμου. Υπάρχουν επίσης ερευνητές οι οποίοι υποστηρίζουν τη χρήση της τηλεόρασης και ταινιών για την ανάπτυξη του παιδιού. Αλλά και από αυτή την άποψη είναι δύσκολο να αξιολογήσει κανείς το τι μπορεί να επιφέρει ψυχολογικά τραύματα. Από κοινωνιολογικής πλευράς υπάρχουν πολλές έρευνες για το πόσες ώρες την ημέρα βλέπουν τα παιδιά και οι νέοι τηλεόραση και video-ταινίες. Για τα αποτελέσματα ή τη σημαντικότητα της παρακολούθησης αυτού του είδους ταινιών, είναι δύσκολο να βγάλει κανείς συμπεράσματα, και γενικούς ορισμούς

Στη συνέχεια αναφερόμαστε στα αποτελέσματα μιας έρευνας με παρόμοια προβληματική, που έχει γίνει στη Στοκχόλμη το 1988

Η αύξηση της παρακολούθησης video-ταινιών από μαθητές.

Περίπου 40% των μαθητών βλέπουν video-ταινίες, ένας αριθμός που καθημερινά αυξάνεται. Η πρόσβαση σε video και video-ταινίες είναι σχετικά καλή. Ένα 58% των μαθητών αναφέρουν ότι έχουν video στο σπίτι τους. Εάν συγκρίνουμε τις απαντήσεις με άλλες έρευνες που αφορούν ενήλικες παρατηρούμε ότι τα παιδιά και οι νέοι είναι αυτοί που σαγηνεύονται περισσότερο από video-ταινίες. Μια απλή ερμηνεία θα μπορούσε να ήταν ότι οι video-ταινίες προσφέρουν έκσταση και ενδυναμώνουν το συναίσθημα της ελευθερίας στην επιλογή, πράγμα που ταιριάζει με την ανάπτυξη του παιδιού. Εάν παρατηρήσουμε κατά ηλικία τη ποσοτική παρακολούθηση video-ταινιών βρίσκουμε ότι: η ποσότητα παρακολούθησης μειώνεται στις ηλικίες 16-17 χρόνων.

Παρακολούθηση video-ταινιών: Περιπέτειας, βίας και ακατάλληλων .

Γνωρίζουμε πλέον το ποιες video-ταινίες βλέπουν τα παιδιά. Σχεδόν το 57% βλέπει video-ταινίες, περιπετειώδεις, κωμωδίες, και δραματικές. Ενα 10% παρακολουθεί ταινίες τρόμου και ένα 13% ταινίες βίας. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι οι ταινίες τρόμου κυμαίνονται από παιδικές μέχρι αυστηρώς ακατάλληλες. Οι πληροφορίες που έχουμε δείχνουν ότι σχετικά λίγα παιδιά αναφέρουν ότι είδαν αυστηρώς ακατάλληλες ταινίες.

Πόσα παιδιά βλέπουν ταινίες που μπορεί να θεωρηθούν ότι επιφέρουν ψυχικές διαταραχές;

Είναι πολύ δύσκολο να υπολογίσουμε τα ποσοστά των παιδιών που παρακολουθούν τέτοιες ταινίες επειδή η δυσκολία εντοπίζεται στο γεγονός του ορισμού αυτού του είδους ταινιών. Οι ταινίες που θα μπορούσαμε να τις θεωρήσουμε αυτού του είδους ανέρχονται μόνο στο 3% των μαθητών που τις παρακολουθούν.

Διαφοροποίηση της παρακολούθησης

Έχοντας τη δυνατότητα να συγκρίνουμε το τι έβλεπαν οι μαθητές στις αρχές της δεκαετίας του 1980, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι έχει παρατηρηθεί μια σημαντική αλλαγή στην ποιότητα των ταινιών. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ήταν συχνότερη η χρήση ταινιών τρόμου, βίας, και πορνό - που σε κάποιο βαθμό κατευθύνονταν και από την προσφορά ταινιών σε συσχετισμό με την αίσθηση του απαγορευμένου και του διαφορετικού. Σήμερα παρατηρείται ότι οι μαθητές έχουν μια κάποια συνειδητοποίηση και γνώσεις για την αγορά video-ταινιών και οι περισσότεροι επιλέγουν ταινίες περιπετειώδεις, κωμωδίες, ή δραματικές. Σίγουρα οι γονείς, ίσως οι δάσκαλοι και άλλοι ενήλικες να έχουν επηρεάσει τα παιδιά προς αυτή την κατεύθυνση.

Σαν παράδειγμα αξίζει να αναφερθεί ότι έχει αλλάξει και η προσφορά στα διάφορα video-clubs, έτσι έχουμε τις Πορνοταινίες που το 1981 ήταν στη πέμπτη θέση αναφορικά με τη προσφορά-ενοικίαση ή αγορά, ενώ σήμερα, 1991 είναι στην 16η θέση.

Παρακολούθηση video-ταινιών από 12χρονα και 13χρονα

Ένας μεγάλος αριθμός παιδιών βλέπουν ταινίες επειδή υπάρχει video στο σπίτι, ή πηγαίνουν σε φίλους να δουν μια ταινία. Ο αριθμός παιδιών προσχολικής ηλικίας αλλά και των πρώτων τάξεων του δημοτικού είναι σχετικά μικρός και βλέπουν περισσότερο παιδικές ταινίες. Ειδικότερα αναφέρεται στην έρευνα, μια μικρή σχετικά ομάδα, ηλικίας 12-13 χρόνων, της οποίας η παρακολούθηση ταινιών αποτελείται απο τις πιό χειρότερες ταινίες βίας και τρόμου. Ο αριθμός δεν είναι και τόσο μεγάλος 7.5% από όλα τα 12-13χρονα, αλλά είναι σημαντικός αν αναλογιστούμε ότι μπορεί να αντιπροσωπεύει μερικές χιλιάδες παιδιά. Αυτή η ομάδα παιδιών βλέπει πολλές ώρες video και τηλεόραση.

Μια ερώτηση που προκύπτει είναι : Τι προσάπτουν τα παιδιά από τις video- ταινίες και πως επηρεάζονται από αυτές;

Το Ερωτηματολόγιο

Το ερωτηματολόγιο που δημιουργήσαμε είναι μετάφραση και προσαρμογή του ερωτηματολογίου που στάλθηκε στα Τμήματα Ψυχικής Υγιεινής Παιδιών και Εφήβων της Σουηδίας ( PBU)

Το ερωτηματολόγιο αποτελείται από εννέα ανοιχτές ερωτήσεις οι οποίες μπορούν να απαντηθούν και γραπτώς.

1.Πόσα περίπου παιδιά παρακολουθείτε επαγγελματικά κάθε χρόνο ;

2.Πιστεύετε ότι υπάρχει κάποια ηλικία ή στάδιο ανάπτυξης όπου παρουσιάζονται με μεγαλύτερη συχνότητα ψυχικά προβλήματα ;

3.Ποιά ψυχικά προβλήματα θεωρείτε ότι είναι σήμερα τα πιο συνηθισμένα στα παιδιά και στους νέους που παρακολουθείτε. Πιστεύετε ότι έχει επέλθει κάποια σημαντική διαφοροποίηση τα τελευταία δέκα χρόνια.

4.Θεωρείτε ότι μερικές ταινίες, κάτω από προϋποθέσεις, ίσως θα μπορούσαν να συνδράμουν ώστε να εκδηλωθούν ψυχώσεις οι άλλες προβληματικές σε μικρά παιδιά και νέους; Έχετε την καλοσύνη να αιτιολογήσετε την άποψή σας.

5.Εχετε συναντήσει παιδί ή νέο του οποίου να εκδηλώθηκε ή να δημιουργήθηκε ένα πρόβλημα ή μια προβληματική κατάσταση από την παρακολούθηση μιας τρομακτικής ταινίας, σύμφωνα με την κρίση σας; Αν ναι θα σας παρακαλούσαμε να περιγράψετε την περίπτωση (ανώνυμα).

6.Θεωρείτε ότι η παρακολούθηση ταινιών τρόμου-, βίας-, ή πορνό κάτω από προϋποθέσεις μπορούν να οδηγήσουν δε αλλαγή συμπεριφοράς στα παιδιά και τους νέους ; Γιατί; Γιατί όχι ; Έχετε την καλοσύνη να αιτιολογήσετε την άποψή σας.

7. Έχετε συναντήσει παιδιά ή νέους που εσείς πιστεύετε ότι η παρακολούθηση video- ταινιών ή άλλων μέσων μαζικής ενημέρωσης είχε ως αποτέλεσμα τη σημαντική αλλαγή της συμπεριφοράς τους ; Αν ναι θα σας παρακαλούσαμε να περιγράψετε την περίπτωση (ανώνυμα).

8. Στις δημόσιες συζητήσεις ( τηλεόραση , εφημερίδες, περιοδικά ) αναφέρεται συχνά, ότι η τηλεόραση και το video επηρεάζουν τη ψυχική υγεία των παιδιών. Πόσο σημαντική θεωρείτε ότι είναι τελικά αυτή η άποψη ; Που δίνεται εσείς περισσότερο βάρος σε σχέση με άλλους σημαντικούς παράγοντες.

9.Εχετε μήπως κάποιες άλλες απόψεις, από την εμπειρία σας στο επάγγελμα, για την παρακολούθηση ταινιών τρόμου, βίας, ή πορνό  ; Αν ναι θα σας παρακαλούσαμε να τις αναφέρατε.

Το δείγμα

Επειδή το δείγμα μόνο των παιδοψυχιάτρων και των παιδοψυχολόγων, ιδιαίτερα στην επαρχία, ήταν σχετικά μικρό συμπεριλάβαμε και τους παιδιάτρους για να έχουμε μια εκτενέστερη γνώμη, αλλά και επειδή, πολλές φορές οι παιδίατροι στην επαρχία, συναντούν και τέτοιου είδους περιστατικά ελλείψη παιδοψυχιάτρων και παιδοψυχολόγων.

Στείλαμε με τη βοήθεια σπουδαστριών του ΤΕΙ το ερωτηματολόγιο σε 54 άτομα σε πόλεις όπως Ιωάννινα, Αθήνα, Πρέβεζα, Ηράκλειο Κρήτης, Κοζάνη, Βέροια, Βόλο, Τρίκαλα, τα άτομα αυτά, αφού έλαβαν μια επιστολή από μέρους μας, είχαν τη δυνατότητα να συμπληρώσουν το ερωτηματολόγιο μόνοι τους ή με τη βοήθεια της σπουδάστρια ως ένα είδος σχετικά κλειστής συνέντευξης. Από τους 54 απάντησαν 43 δηλ. 77.7%, δεν απάντησαν οι 11 δηλ 20.3% Διαμορφώσαμε ένα δείγμα το οποίο αποτελείται από τους εξής:

Παιδίατροι 18 41.9% Ψυχίατροι-Παιδοψυχίατροι 11 25.6% Ψυχολόγοι-Παιδοψυχολόγοι 14 32.5%

Οι απαντήσεις

1. Ο αριθμός των παιδιών

Είναι αυτονόητο ότι οι Παιδίατροι παρακολουθούν τα περισσότερα παιδιά, από 10 έως 1200 αλλά όχι μόνον για ψυχικές διαταραχές. Οι Παιδοψυχίατροι έχουν έναν αριθμό παιδιών από 5 έως 300, και τέλος οι Παιδοψυχολόγοι που παρακολουθούν τα λιγότερα παιδιά 25 μέχρι 100 το χρόνο. Βάση αυτών των δεδομένων δεν είναι δυνατόν αλλά ούτε και επιθυμητό να γενικεύσουμε τον αριθμό των παιδιών που πηγαίνουν για κάποιου είδους θεραπεία.

Θα μπορούσαμε όμως να υποθέσουμε βάση των παραπάνω στοιχείων, ότι ένας, σχετικά μικρός, αριθμός παιδιών πηγαίνουν για κάποιου είδους θεραπεία. Ο σχετικά μικρός, αριθμός όμως μπορεί να είναι και αποτέλεσμα προκαταλήψεων όσοναφορά στη θέση των γονέων απέναντι σε αυτό που ονομάζουμε ψυχική υγεία, σε αντίθεση με την ‘κληρονομική τρέλα’ που συχνά γίνεται ο σημαντικότερος παράγοντας αποφυγής μιας επίσκεψης σε ψυχίατρο ή ψυχολόγο. Επίσης η άγνοια μπορεί να είναι ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει τη στάση των γονέων απέναντι στα ψυχικά προβλήματα.

2 Ψυχικά προβλήματα σε κάποια ηλικία;

Οι απαντήσεις στην ερώτηση ‘εάν υπάρχει κάποια ηλικία ή στάδιο ανάπτυξης όπου παρουσιάζονται με μεγαλύτερη συχνότητα ψυχικά προβλήματα’ ήταν οι εξής: Σχεδόν όλοι πιστεύουν ότι παρουσιάζονται σε κάποια ηλικία, ψυχικά προβλήματα. Οι περισσότεροι θεωρούν ότι στην εφηβεία και προ-εφηβεία παρουσιάζονται με μεγαλύτερη συχνότητα ψυχικά προβλήματα. Επίσης η σχολική περίοδος θεωρείται σημαντική για την εκδήλωση ψυχικών προβλημάτων. Μερικοί πιστεύουν γενικά στην παιδική ηλικία ή ότι σε κάθε στάδιο ανάπτυξης είναι δυνατόν να εκδηλωθούν ψυχικά προβλήματα. Επίσης δεν αναφέρθηκε σχεδόν από κανέναν εάν υπάρχει διαφορά μεταξύ αγοριών και κοριτσιών.

3 Ποιά Ψυχικά προβλήματα

Οι περισσότεροι από αυτούς που απάντησαν πιστεύουν ότι έχει επέλθει διαφοροποίηση και η κατάσταση βαδίζει προς το χειρότερο. Μόνον ένας πιστεύει ότι δεν υπάρχει διαφοροποίηση τα τελευταία 10 χρόνια.

Αναφορικά δε με τα ψυχικά προβλήματα που οι περισσότεροι θεωρούν ότι είναι τα πιο συνηθισμένα αναφέρονται τα εξής κατά σειρά προτεραιότητας:

32 άγχος-στρες 25 ενούρηση 25 διαταραχές ύπνου 20 διαταραχή συμπεριφοράς 18 φοβίες 18 υπερκινητικότητας 18 επιθετικότητα 13 ζήλιας 13 ανασφάλειας 9 σχέσεων με την οικογένεια-γονείς 7 αυτισμός 7 αυνανισμός 7 απομόνωση 5 ψυχοσωματικά ενοχλήματα 5 σχολική άρνηση 5 συναισθηματικές διαταραχές 5 συμπεριφοράς 5 προσαρμογής 5 παλινδρόμησης 5 νευρωτικές καταστάσεις 5 κατάθλιψη 5 δυσλεξία 2 ψυχοπαθητικές διαταραχές 2 σχιζοφρένεια 2 αντιδραστικές ψυχώσεις

4 Υπάρχουν επικίνδυνες ταινίες;

Αυτό που συνήθως αναφέρεται ως αιτία για εκδήλωση προβληματικών καταστάσεων είναι οι συνθήκες ανάπτυξης στη βρεφική και νηπιακή ηλικία. Και γενικά οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης στη παιδική ηλικία.

Είναι δυνατόν μία ταινία ή ένα video-film να θεωρηθεί ότι πυροδοτεί μια προβληματική κατάσταση στο βαθμό εκείνο ώστε να εκδηλωθούν ψυχικά προβλήματα;

Εδώ οι απόψεις διχάζονται υπάρχουν αυτοί που συμφωνούν ότι πράγματι

οι ταινίες τρόμου προκαλούν ψυχώσεις. Τα προβλήματα δημιουργούνται με την αδυναμία γνωστικού ελέγχου (φοβίες ) και την ταύτιση.

Ακόμη ότι οι ταινίες βίας - έντονης σεξουαλικής βίας και διαστροφής είναι δυνατό να προκαλέσουν φοβίες, ανασφάλεια και αντικοινωνική συμπεριφορά.

Ενώ μερικοί από αυτούς πιστεύουν ότι, η τηλεόραση μας δίνει μια μη ρεαλιστική θεώρηση των προβλημάτων της ζωής και αντιφατικές λύσεις, και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργούν φοβίες και εφιάλτες αν το παιδί δεν έχει τη δυνατότητα συζήτησης με τους άλλους ανθρώπους για ρεαλιστικές απαντήσεις.

Ένας σημαντικός παράγων που αναφέρεται συχνά είναι και το οικογενειακό περιβάλλον, μπορεί μερικές ταινίες να συνδράμουν στο να εκδηλωθούν προβληματικές καταστάσεις όταν υπάρχει κάποια προδιάθεση ή ‘κακή’ σχέση με τους γονείς κ.λ.π.

Ακόμη είναι δυνατόν οι ταινίες να δυσκολεύουν τη σχέση των παιδιών με τους γονείς, αλλά και την προσπάθεια των γονέων για μια σωστή διαπαιδαγώγηση: οι ταινίες επιδρούν αρνητικά στην προσωπικότητα των παιδιών επειδή αυξάνουν τις δυσκολίες για σωστή διαπαιδαγώγηση από την πλευρά της οικογένειας.

Η άλλη άποψη είναι ότι: σ’ ένα υγιές παιδί είναι δύσκολο να εκδηλωθούν ψυχώσεις μόνο από τις ταινίες αν δεν υπάρχει κάποια προδιάθεση.

Η προδιάθεση θεωρείται σημαντική επειδή μπορεί οι ταινίες να μην συμβάλλουν αλλά, μπορούν να φέρουν στην επιφάνεια μια ψυχική συμπεριφορά που ήδη υπάρχει.

Και ως προϋπάρχουσα συμπεριφορά αλλά και αιτία, αναφέρεται η οικογένεια, σε παιδιά με συναισθηματική ανωριμότητα είναι αρκετά εύκολο να δημιουργηθούν προβλήματα από κάποιες ταινίες αλλά σημαντικό ρόλο παίζει η ελλιπής καθοδήγηση από τους γονείς.

Υπάρχει και η τρίτη άποψη που μπορεί να θεωρηθεί μια ενδιάμεση άποψη: αν το περιβάλλον παρέχει ικανοποιητικά πρότυπα στο παιδί και το αφήνει να εκτονώνεται ελεγχόμενα σε όλα τα επίπεδα τότε είναι δύσκολο να αναπτυχθούν προβληματικές συμπεριφορές ή ψυχώσεις. Στην αντίθετη περίπτωση εμφάνιση προβλημάτων είναι πολύ πιθανή.

Τέλος υπήρχε και η άποψη ότι η ερώτηση δεν ήταν κατανοητή και ότι ήταν άτοπη χρήση του όρου ‘ψύχωση’.

5 Ταινίες τρόμου και ψυχικά προβλήματα

Οι οποίοι και αναφέρουν τις παρακάτω περιπτώσεις:

περίπτωση: 4 χρονου αγοριού, το οποίο εκδηλωσε ψύχωση ενώ παρακολουθούσε τα γεγονότα που συνέβαίναν στον Περσικό κόλπο (πάλινδρόμηση, σφιγκτήρες, διακοπή λόγου, διακοπή κοινωνικών σχέσεων).

περίπτωση: Ένα αγοράκι ηλικίας 9 χρονών παρουσίαζε διαταραχές ύπνου.

περίπτωση: Ένα άλλο αγοράκι 13 χρονών άρχιζε να εφαρμόζει αυτά που έβλεπε στο μικρό αδελφάκι του καθώς και σε διάφορα μέρη του σπιτιού, όπως τοίχους ή πόρτες.

περίπτωση: ένα 12χρονο κοριτσάκι όπου μετά την παρακολούθηση ταινίας βίας είχε την ιδέα ότι κάποιος θα το βίάζε. Αυτό το σκεφτόταν κάθε φορά που έβλεπε έναν άνδρα ή όταν πήγαινε να κοιμηθεί.,

περίπτωση: το παιδί φοβόταν μην πέσει θύμα βιασμού. Για το λόγο αυτό το παιδί κοιμόταν με τη μητέρα του και αυτό συνέβαινε γιατί αυτή ήθελε ν’ αποφύγει να κάνει έρωτα με το σύζυγό της. Αυτό λύθηκε κατά την πορεία συζυγικών συνεδρίων.

περίπτωση: κορίτσι, ηλικίας 8 ετών, καθώς επίσης και ένα αγοράκι 5 ετών, δεν μπορούσαν να κοιμηθούν, ενώ τις λίγες ώρες που κοιμόνταν έβλεπαν τρομακτικούς εφιάλτες.

περίπτωση: Ένα κοριτσάκι 14 χρονών ανέπτυξε μια ψυχωτική τάση με διωκτικό παραλήρημα και υπεβλήθη σε 3μηνη θεραπεία.

περίπτωση: παιδάκι 3 χρόνων, στο οποίο δημιουργήθηκε πρόβλημα τραυλισμού.

Μερικοί από αυτούς θεωρούν ότι: εκτός από την παρακολούθηση ταινιών υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την παρουσίαση διαταραχών, όπως είναι οι γονείς που δεν μπορούν να υποστηρίξουν τα παιδιά τους.

Ακόμη όταν τα παιδιά παρουσιάζουν ψυχικές διαταραχές, ευθύνη φέρνουν και οι γονείς παράλληλα με την παρακολούθηση κάποιας ταινίας.

Και η τελείως αντίθετη άποψη ότι η παρακολούθηση ταινιών βίας ή τρόμου δεν έχει καμιά σχέση με την εκδήλωση ψυχικών διαταραχών.

6 Αλλαγή συμπεριφοράς;

Μπορεί να μην συμφωνούσαν οι ερωτώμενοι οσοναφορά στην εκδήλωση ψυχικών διαταραχών αλλά η συντριπτική πλειοψηφία (εκτός από τρεις) πιστεύει ότι η παρακολούθηση ταινιών τρόμου- βίας- ή πορνό κάτω από προϋποθέσεις μπορούν να οδηγήσουν σε αλλαγή συμπεριφοράς στα παιδιά και τους νέους.

Με διαφορετικές βέβαια αιτιολογίες, όπως:

1. Την ταύτιση και μίμηση: Τα παιδιά μιμούνται πράξεις μεγαλυτέρων και μάλιστα ηρώων ταινιών. Ταυτίζονται με τον ήρωα κάποιας ταινίας και έτσι αλλάζει η συμπεριφορά τους.

Τα παιδιά χρησιμοποιώντας το μηχανισμό της ταύτισης διαμορφώνουν βίαια μοντέλα αναφοράς.

Το παιδί και ο νέος χαρακτηρίζονται από το στοιχείο του, μιμητισμού, και ότι το παιδί χαρακτηρίζεται και από το στοιχείο της ανασφάλειας και η παρακολούθηση ταινιών τρόμου- βίας - πορνό επηρεάζουν το στοιχείο αυτό και έχουμε αλλαγή της συμπεριφοράς.

2. Την επίδραση της ανεξέλεγκτης εικόνας, του ανύπαρκτου ελέγχου της ποιότητας των ταινιών και των μη ρεαλιστικών καταστάσεων που εξελίσσονται.

Η εικόνα είναι μια επίδραση. Η επιλογή που κάνει το παιδί έχει να κάνει με προϋπάρχουσα επιθετικότητα και άλλους λόγους. Γιατί δεν υπάρχει έλεγχος, σωστά προγράμματα και σωστές ταινίες τις κατάλληλες ώρες. Η προβολή του ρόλου των φοβιών και της σεξουαλικότητας στην τηλεόραση δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

Μια επίσης σημαντική άποψη είναι η επανάληψη η οποία έχει ώς αποτέλεσμα την παθητική αντίδραση ή αποδοχή: Η επανειλημμένη έκθεση στη βία προδιαθέτει παθητική αντίδραση σ' αυτήν. Και εδώ επισημαίνεται η σπουδαιότητα του οικογενειακού αλλά και του σχολικού περιβάλλοντος: Στις περιπτώσεις όπου το οικογενειακό μοντέλο και οι οικογενειακές σχέσεις εμφανίζουν ίδιες ή παρόμοιες δυναμικές. Μόνο όταν το περιβάλλον (οικογενειακό, σχολικό) μέσα στο οποίο αναπτύσσεται το παιδί, αναθέτει ρόλους πέρα από τις δυνατότητες και τις ανάγκες του παιδιού.

Και ότι στην Ελλάδα η οικογένεια και το σχολείο παίζουν μικρό διαπαιδαγωγικό ρόλο. 

Η δε αρνητικές απαντήσεις αιτιολογούνται με τα εξής:

τέτοιου είδους ταινίες επηρεάζουν παιδιά που έχουν ήδη ψυχοπαθολογική συμπεριφορά. Ενώ παιδιά με ομαλή συμπεριφορά δεν επηρεάζονται.

Η αλλαγή της συμπεριφοράς που παρουσιάζουν τα παιδιά, έχει σαν βάση τη συζυγική-γονεϊκή στάση των κηδεμόνων απέναντι στα παιδιά.

7 Προσωπικές εμπειρίες

Και εδώ διχάζονται οι απόψεις όταν γίνεται αναφορά σε συγκεκριμένα παραδείγματα ή περιπτώσεις.

Η μία άποψη αναφέρει περιπτώσεις παιδιών που έχει επισημανθεί η αλλαγή της συμπεριφοράς τους όπως: Στις περιπτώσεις που το πρόβλημα του παιδιού συνοδεύεται από επιθετικότητα. Οι ανάλογες ταινίες όχι μόνο την εκτείνουν αλλά το παιδί δεν μπορεί να την ελέγξει πια. 0που η σεξουαλική ενημέρωση είναι ανύπαρκτη και με την παρακολούθηση ανάλογων ταινιών, τα παιδιά, αποπροσανατολίζονται τελείως πάνω στο θέμα του σεξ και της ανθρώπινης σεξουαλικότητας.

Η παρακολούθηση τέτοιων ταινιών μπορεί να επιφέρει άσχημες αλλαγές στη συμπεριφορά των παιδιών, όπως μη ανάπτυξη της επικοινωνίας, της νοημοσύνης και του λόγου.

Παραδείγματα περιπτώσεων:

περίπτωση: δύο νέοι ηλικίας Ι7 ετών με συμπεριφορά ιδια με αυτή που, παρουσίαζε πρωταγωνιστής σε κάποια τέτοιου είδους ταινία, την οποία συμπεριφορά αυτοί δεν παραδέχονταν.

περίπτωση: Ένα παιδί που άρχισε να παρακολουθεί τηλεόραση μετά την ηλικία των 9 ετών, παρουσίασε σημαντικές αλλαγές στη συμπεριφορά του στο σχολείο. Είχε τάση εφαρμογής της βίας και ήθελε να κάνει αναπαράσταση στους συμμαθητές του.

περίπτωση: ένα αγόρι ηλικίας 8- 9χρόνων το οποίο προηγουμένως είχε παρουσιάσει σχολική άρνηση, ο μεγαλύτερος αδελφός του έφερνε πορνοπεριοδικά στο σπίτι. Ακόμη οι γονείς του συχνά μάλωναν μπροστά του και πολλές φορές το άφηναν μόνο του.

περίπτωση: ένα παιδί ηλικίας 7 χρόνων, το οποίο είπε μέσα στην τάξη του, ότι θα ήθελε να διαβάσει ένα βιβλίο με εικόνες μαζί με μια συμμαθήτριά του, που του άρεσε. Η δασκάλα θεώρησε τη συμπεριφορά του ως απόρροια ερωτικών ταινιών που έβλεπε στην τηλεόραση και τον τιμώρησε. Έπρεπε να γίνει παρέμβαση στη δασκάλα για ν' αποδειχθεί ότι η ίδια αντιμετώπιζε κάποια προβλήματα και βρισκόταν σε ψυχοθεραπεία.

περίπτωση: Μαθητές Ηλικίας 13- 15 ετών, που παρακολουθούσαν ταινίες τρόμου και βίας, βίασαν εννιάχρονη μαθήτρια. Πιστεύεται ότι αυτή η σημαντική αλλαγή στη συμπεριφορά τους, συντελέστηκε με την επίδραση της τηλεόρασης, απ’ την οποία το ποσοστό 90-99% είναι δυσμενέστατο. Ο ίδιος Παιδίατρος αναφέρει ακόμη ότι οι νεαροί μαθητές έκαναν διαρρήξεις και κλοπές, επηρεασμένοι από τα θέματα ταινιών που παρακολουθούσαν.

περίπτωση: Μετά την παρακολούθηση του παιδικού προγράμματος ‘Νιντζάκια’ πολλά παιδιά παιζουν από το συγκεκριμένο έργο στο ελεύθερο παιχνίδι τους, αμύνονται δηλ. με κινήσεις του καράτε.

Σχεδόν οι άλλοι μισοί θεωρούν ότι δεν υπάρχουν σημαντικές αλλαγές στη συμπεριφορά των παιδιών που παρακολουθούν ταινίες στην τηλεόραση ή στο βίντεο και ότι η επιδείνωση των ψυχολογικών προβλημάτων, οφείλονται σε άλλες αιτίες, όπως τα παιδοψυχιατρικά φαινόμενα, που οι γονείς ισχυρίζονται ότι προκλήθηκαν από τέτοια θέματα, έχουν σαν βάση τη συζυγική- γονική στάση των κηδεμόνων απέναντι στα παιδιά, η οποία είναι χρόνια και παθογόνος.

8 Η κοινή γνώμη

Σχεδόν τα 3/ 5 συμφωνούν ότι η τηλεόραση και το νideο επηρεάζουν την ψυχική υγεία των παιδιών, ενώ οι υπόλοιποι διαφωνούν. Η τηλεόραση προάγει την επιθετικότητα, το έγκλημα, τη σεξουαλική διαστροφή, την ανόητη καταναλωτικότητα και ότι τα παιδιά πολλές φορές ταυτίζονται και υιοθετούν διάφορα πρότυπα, οι ταινίες τρόμου και βίας δημιουργούν αρνητικές αντιδράσεις στο παιδί, με δεδομένο πρώτιστα, το χαμηλό πολιτιστικό επίπεδο των παιδιών και την κακή οργάνωση των φορέων τους. Η τηλεόραση απασχολεί τα παιδιά πολλές ώρες την ημέρα και η μη σωστή παρακολούθηση ταινιών επηρεάζει την ψυχική υγεία τους. Τα 2/ 5 αν και δεν θεωρούν ότι η τηλεόραση επηρεάζει άμεσα την ψυχική υγεία των παιδιών, δίνουν βαρύτητα στο ρόλο της οικογένειας και του σχολείου. Ωστόσο δεν αρνούνται ότι η τηλεόραση επηρεάζει αρκετά το παιδί.

Η τηλεόραση έχει καταργήσει το διάλογο μεταξύ γονέων -παιδιών και ότι θα έπρεπε να λειτουργεί μόνο 2 ως 3 ώρες την ημέρα και να γίνεται στο σχολείο σωστή προπαγάνδα από τους δασκάλους, (ώστε τα παιδιά να μην παρακολουθούν πολλές ώρες τηλεόραση, η τηλεόραση μπαίνει ανάμεσα στις σχέσεις παιδιών και γονιών). Απαιτείται συζήτηση συναισθημάτων, περισσότερος χρόνος αφιερωμένος στο παιδί από μέρος των γονιών, προώθηση ‘καλών’ ενδιαφερόντων, ώστε να αποκτήσει θετικό ρόλο (μίμηση). Συναίσθημα και επαφή παιδιών-γονιών και γονιού-γονιού, αν ένα παιδί παρουσιάζει αντικοινωνική συμπεριφορά δεν ευθύνονται γι’ αυτό οι ταινίες που βλέπει, αλλά η οικογένειά του καθώς και το κοινωνικό περιβάλλον. Τα δύο τελευταία μεταδίδουν τα μηνύματα στο παιδί.

Όλοι όμως συμφωνούν ότι θα πρέπει να υπάρχει κάποιο είδος ελέγχου της ποιότητας αλλά και της ποσότητας των ταινιών δηλ. ένα είδος ποιοτικής λογοκρισίας.

Η τηλεόραση δίνει μηνύματα, δημιουργεί πρότυπα ζωντανά, παραστατικά και τροφοδοτεί τη φαντασία. Η αλόγιστη παρακολούθηση ταινιών τρόμου-βίας. με εικόνες έτοιμες και ζωντανές, φυσικό είναι να επηρεάσουν τη συμπεριφορά των παιδιών, γίνεται κακή επιλογή των προγραμμάτων που προβάλλονται επειδή προσφέρονται ανά πάσα στιγμή σ’ όλους, χωρίς πολύ σκέψη και κρίση. Η τηλεόραση μπαίνει ανεξέλεγκτα μέσα στο σπίτι.

9 Προσωπικές απόψεις

Αν και οι περισσότεροι θεωρούν ότι τα ΜΜΕ μπορεί και θα πρέπει να παίζουν ένα θετικό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων και ιδιαίτερα στη ζωή των παιδιών εντούτοις θεωρούν ότι μέχρι σήμερα στην ελληνική πραγματικότητα η κατάσταση είναι αρνητική έως επικίνδυνη:

Η τηλεόραση, ανάμεσα στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ψυχαγωγίας, διαφήμισης κ.λπ., είναι κάτι το ασύλληπτο και επαναστατικό και ενώ θα μπορούσε να έχει ενεργητικότατες επιδράσεις στο χαρακτήρα των παιδιών, καθώς και των μεγάλων, δυστυχώς έχει αποβεί ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τα παιδιά και την κοινωνία μας γενικότερα, επειδή εξυπηρετεί κάποιες σκοπιμότητες στο βωμό του χρήματος.

Βασικά στοιχεία για το παιδί είναι τα πρότυπα που του δίνονται, η σωστή αντιμετώπισή του κατά την έναρξη κάποιων προβλημάτων, η μη εμπλοκή των παιδιών στα προβλήματα των γονέων, ο έλεγχός του σ’ ότι αφορά στην ποιότητα και ποσότητα παρακολούθησης ταινιών. Επίσης απαραίτητο στοιχείο για την ομαλή ανάπτυξη των παιδιών είναι να τεθούν κάποια ‘όρια’. Ο συνδυασμός των παραπάνω βοηθούν, ώστε να αποφευχθούν δυσάρεστες συνέπειες. Με δεδομένο όμως το χαμηλό πολιτιστικό επίπεδο, την ανεπάρκεια, την προσωπικότητα των περισσοτέρων Ελλήνων και την κακή ποιότητα των ταινιών τρόμου και βίας, που τις πιο πολλές φορές εκφράζουν εξωπραγματικά γεγονότα. Η άποψη είναι αρνητική Δεν υπάρχουν μόνο κοινωνικές αρνητικές επιπτώσεις αλλά όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως υπάρχουν και άμεσες ατομικές επιπτώσεις: Αποχαύνωση-μείωση δραστηριότητας, απομόνωση-μειωμένη ενασχόληση με το παιχνίδι, που όπως είναι γνωστό συμβάλλει στην ανάπτυξη της κοινωνικότητας του παιδιού και την όξυνση του νου του. αυξάνεται ο φόβος, ιδιαίτερα τη νύχτα και δημιουργείται ο φόβος του αποχωρισμού, δημιουργούνται φοβίες, εφιάλτες και διαταραχές στη φυσιολογία του οργανισμού (π.χ. νυχτερινή ενούρηση) σε μικρές ηλικίες, οι ταινίες με τέτοιου είδους περιεχόμενο, είναι αρκετά επικίνδυνες για τα παιδιά επειδή δε διαθέτουν την ανάλογη ωριμότητα ώστε να ξεχωρίσουν την πραγματικότητα από το μύθο.

Και εδώ επίσης υπάρχουν μερικοί οι οποίοι πιστεύουν ότι: ταινίες τρόμου με πραγματικά γεγονότα, συμβάλλουν στην εκτόνωση της επιθετικότητας

Όλα όμως αυτά θα πρέπει να βρίσκονται κάτω από κάποιον έλεγχο: το παιδί μέσα από μελετημένα προγράμματα που ταιριάζουν στην ηλικία του και με τη ‘σωστή’ διδασκαλία, να δει και να μάθει μέχρι ποια όρια μπορεί να φτάσει, τι πρέπει και τι δεν πρέπει να μάθει.

Συμπεράσματα

Η εικόνα που σχηματίστηκε από τις απόψεις των ειδικών δεν είναι καθόλου ομοιόμορφη. Μερικοί θεωρούν ότι είναι από σοβαρή μέχρι επικίνδυνη η επιρροή των ταινιών και της τηλεόρασης. Ενώ άλλοι πιστεύουν ότι δεν παίζει πρωτεύοντα ρόλο, αλλά είναι άλλοι οι παράγοντες που επηρεάζουν τη συμπεριφορά των παιδιών. Άμεσα εννοείται ότι το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον θεωρούνται περισσότερο σημαντικά αναφορικά με ψυχικά προβλήματα και προβληματικές συμπεριφορές.

Παρόλα αυτά σχεδόν όλοι συμφωνούν ότι η τηλεόραση και τα video-film μπορεί να επηρεάσουν τη συμπεριφορά των παιδιών. Επίσης εκφράστηκε η επιθυμία, να υπήρχε ένα είδος ποιοτικού ελέγχου, στο τι θα πρέπει να επιτρέπεται να βλέπουν τα παιδιά και πόσες ώρες θα μπορούσε να είναι επιτρεπτό να βλέπουν τα παιδιά τηλεόραση ή video-film.

Θα μπορούσαμε να διαμορφώσουμε μια υπόθεση ή συμπέρασμα κάπως έτσι: Για παιδιά τα οποία ανατρέφονται σε σχετικά υγιές οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον η επιρροή της τηλεόρασης και των video-film μπορεί να είναι σχεδόν μηδαμινή. Αντίθετα όμως σε παιδιά με βεβαρημένο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον η επιρροή της τηλεόρασης και των video-film μπορεί να λειτουργήσει ως μηχανισμός ανάφλεξης για να εκδηλωθούν προβλήματα συμπεριφοράς, ακόμη και ψυχικά προβλήματα.

Οι παράγοντες που θεωρούνται ως αποτελεσματικοί στην εκδήλωση ψυχικών προβλημάτων είναι οι σχέσεις των παιδιών με τους γονείς, οι σχέσεις των γονέων μεταξύ τους , οι σχέσεις των παιδιών με το σχολείο, τους συμμαθητές τους αλλά και με τη κοινωνική ομήγυρη.

Χειρότερα ή τα ίδια

Η άποψη ότι η κατάσταση βαδίζει από το κακό στο χειρότερο και την οποία συμμερίζονται οι περισσότεροι εκτίθεται σε πολλές ερμηνείες. Θα μπορούσε να ερμηνευτεί και ότι μέχρι σήμερα δεν έχουν γίνει παρόμοιες έρευνες για να γνωρίζουμε τι ακριβώς συμβαίνει. Επίσης ότι, στο παρελθόν δεν έχουν πραγματοποιηθεί τέτοιου είδους έρευνες ώστε να μπορούμε να τεκμηριώσουμε μια συγκεκριμένη άποψη με το να συγκρίνουμε δεδομένα. Ακόμη συμβαίνει ότι τη στιγμή που τίθεται ένα ερώτημα δημιουργείται ταυτόχρονα και η εικόνα ή η άποψη που έχει ο ερωτώμενος πάνω σε αυτό το θέμα. Κάτω από αυτό το πρίσμα θα μπορούσαμε να δούμε και τις αντιφάσεις που διαφαίνονται στις απαντήσεις Για παράδειγμα: Η συντριπτική πλειοψηφία πιστεύει ότι η παρακολούθηση ταινιών τρόμου- βίας- ή πορνό κάτω από προϋποθέσεις μπορούν να οδηγήσουν σε αλλαγή συμπεριφοράς στα παιδιά και τους νέους. Παρόλα αυτά στην εκδήλωση ψυχικών διαταραχών οι απόψεις είναι διχασμένες. Ποια είναι η συσχέτιση που κάνουν οι ερωτώμενοι μεταξύ συμπεριφοράς και ψυχικών διαταραχών; Είναι ανεξάρτητη η συμπεριφορά από τις ψυχικές διαταραχές ή είναι αλληλένδετη;

Εκδήλωση ψυχικών διαταραχών

Οι απόψεις εδώ διχάζονται σχεδόν σε 50- 50 σε αυτούς που υποστηρίζουν ότι οι ταινίες τρόμου παίζουν σημαντικό ρόλο και μερικοί από αυτούς που θεωρούν ότι υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την παρουσίαση διαταραχών, ευθύνη φέρνουν και οι γονείς παράλληλα με την παρακολούθηση κάποιας ταινίας, οι γονείς που δεν μπορούν να υποστηρίξουν τα παιδιά τους.

Και η τελείως αντίθετη άποψη ότι η παρακολούθηση ταινιών βίας ή τρόμου δεν έχει καμία σχέση με την εκδήλωση ψυχικών διαταραχών.

Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί και η άποψη ότι αν το περιβάλλον του παιδιού παρέχει ικανοποιητικά πρότυπα, οι καλές ταινίες βοηθούν το παιδί να εκτονώνεται ελεγχόμενα σε όλα τα επίπεδα.

Ταινίες ποιότητας

Αλήθεια ποιες είναι οι καλές ταινίες βίας και τρόμου; Αν είναι καλές ταινίες αυτές του Polanski. Με τις άλλες που κυκλοφορούν στα video-club τι γίνεται. Άλλωστε εάν μία ταινία έχει τη δυνατότητα συνεπάρει τον θεατή ώστε να ταυτιστεί με τα δρώμενα τότε αυτό είναι και ένα κριτήριο ότι σε κάποιο βαθμό η ταινία είναι επιτυχημένη. Άλλωστε η προσπάθεια του σκηνοθέτη είναι να δημιουργήσει τέτοια ατμόσφαιρα ώστε να συνεπάρει τον θεατή. Το πρόβλημα δημιουργείται κατά τη στιγμή που ο θεατής συνεπαρμένος από το θέαμα ταυτίζεται με τον ήρωα ή την ηρωίδα, και μέσω αυτού βγαίνουν στην επιφάνεια προσωπικά βιώματα. Μπορεί το άγχος-στρες , η ενούρηση, οι διαταραχές ύπνου ή συμπεριφοράς, οι φοβίες, η υπερκινητικότητα, η επιθετικότητα να είναι εκδηλώσεις οι οποίες επισημαίνονται μετά από την παρακολούθηση κάποιας ταινίας τρόμου ή βίας. Μπορούμε όμως να υποστηρίξουμε ότι, το περιεχόμενο και μόνον, ήταν αυτό η αιτία μιας προβληματικής συμπεριφοράς; Μήπως οι άλλοι παράγοντες είναι περισσότερο σημαντικοί στην πυροδότηση, παρά το περιεχόμενο μιας ταινίας.

Αιτία και πράξη

Εδώ αξίζει να επισημανθεί η σύνδεση μεταξύ αιτίας και πράξης, Είναι δυνατόν μια ταινία να πυροδοτήσει προβληματική συμπεριφορά; παιδιά που έχουν προβλήματα, τείνουν να επιλέγουν ταινίες βίας και τρόμου; Αυτό είναι ένα ερώτημα που αξίζει να ερευνηθεί. Ας πάρουμε το παράδειγμα με τα ‘νιντζάκια’ πολλά παιδιά παίζουν διάφορές σκηνές από το συγκεκριμένο έργο στο ελεύθερο παιχνίδι τους, αμύνονται με κινήσεις του καράτε. Η άμυνα όμως των παιδιών είναι συγκεκριμένη σύμφωνα με τις κινήσεις του καράτε ενάντια σε κάποια επίθεση. Η συγκεκριμένη αμυντική μορφή μπορεί όντως να διαμορφώθηκε με τη συμβολή της ταινίας, μετά όμως από επιθετικότητα. Η επιθετικότητα δεν υπάρχει σε άλλες μορφές στη παρέα των παιδιών;

Επανατίθεται το ερώτημα: Ήταν η ταινία που πυροδότησε την άμυνα με τη βοήθεια του καράτε ή η λανθάνουσα επιθετικότητα η οποία διαμορφώθηκε σύμφωνα με τα πεπραγμένα της ταινίας;

Διαφοροποιητικά περιεχόμενα

Πολλοί από εμάς θεωρούμε ότι η νεολαία βλέπει μόνον ταινίες τρόμου και βίας. Τις περισσότερες φορές, δεν κάνουμε διακρίσεις αναφορικά με λιγότερο ή περισσότερο επιβλαβές ταινίες. Θεωρούμε το κάθε περιεχόμενο εξίσου επιβλαβές επειδή έτσι αναφέρει ή κοινή λογική. Μπορεί να διακρίνει κανείς από τις απαντήσεις ότι και οι περισσότεροι ερωτώμενοι έχουν ακριβώς την ίδια άποψη. Δηλ συνδέουν την αφορμή με την πράξη. Αλλά το περιεχόμενο μιας ταινίας μπορεί να είναι η αφορμή, σπανίως όμως είναι η αιτία αυτή καθ’ αυτή. Οι έννοιες ψυχικά προβλήματα, ψυχώσεις, άλλες προβληματικές είναι έννοιες που τις έχουμε δανειστεί από την ψυχολογία και την κοινωνιολογία της συμπεριφοράς. Το περιεχόμενο μιας ταινίας μπορεί να θεωρηθεί φυσιολογικό σε σχέση πάντα με την έννοια φυσιολογική συμπεριφορά και σε σύγκριση με τη μη φυσιολογική συμπεριφορά. Αλλά τις ταινίες με φυσιολογική συμπεριφορά συνήθως η νεολαία και τα παιδιά τις θεωρούν ανιαρές. Όταν όμως το περιεχόμενο διαφέρει και οι ήρωες δεν συμπεριφέρονται φυσιολογικά τότε αναπτύσσεται και το ενδιαφέρον. Τελικά αξίζει να αναφερθεί η αλλαγή της ζήτησης και της προσφοράς που παρατηρήθηκε στη Σουηδία, στα διάφορα video-clubs.

Η διαφοροποίηση της ζήτησης ίσως σε κάποιο βαθμό να διαφοροποίησε και το περιεχόμενο, ακόμη μια πιο συνειδητή επιλογή και ζήτηση από την πλευρά των γονέων και των παιδιών σε συνεργασία με τους δασκάλους ίσως θα μπορούσε να διαφοροποιήσει και την ποιότητα του περιεχομένου.

Βιβλιογραφία Erikson Η. Eric  : "PLAY, its role in the development and evolution" άρθρο από το βιβλίο: PLAY, Editors: J.S.Bruner, Α.Jolly and Κ.Sylva

Sonneson Ι: Vem fostrar vara barn video Εller vi?, Stockholm 1989, Esselte

Wall, J och Cederblad, Μ-L: Stockholms elevers ΤΥ- och videovanor. Stockholm 1984, Socialgorvaltningen, UtredinigenStockhomsbarn

Wall, J : Skolbarns videotittande och videofilmer Stockholm, 1988. IMS Οι παραπάνω πληροφορίες έιναι απο της έρευνα " Η παρακολούθηση Video και video-ταινιών από τους μαθητές" του J. Wall Στοκχόλμη, 1988, του Ινστιτούτου Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης ( IMS ) της Στοκχόλμης-Σουηδίας. Η έρευνα αυτή αποτελεί ένα μέρος της έρευνας "Γιά τη βία" του Σουηδικού Υπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας.