Χρήστης:Αρχίδαμος/Αποδεκτές πηγές

Τίθεται συχνά το ερώτημα ποιες πηγές μπορούν να παραπέμπονται στα άρθρα και ποιες θεωρίες μπορούν να μνημονεύονται. Στην "εποχή της πληροφορίας" πληροφορίες, πηγές και θεωρίες συνήθως δε λείπουν. Το ζητούμενο είναι η σωστή τους διαχείριση, το ξεχώρισμα της ήρας απ' το στάρι. Η Βικιπαίδεια προσπαθεί να γίνει εγκυκλοπαίδεια, προσπαθεί με άλλα λόγια να δίνει στον μη ειδικό αναγνώστη ευσύνοπτα μια ικανή ποσότητα πληροφοριών γύρω από το θέμα του άρθρου και να "εγκρίνεται" ταυτόχρονα και από τον ειδικό ως πλήρης και ακριβής (ιδιαίτερα δύσκολη ισορροπία). Αυτό σημαίνει ότι οι πηγές που χρησιμοποιούνται στα άρθρα πρέπει να είναι κατά το δυνατόν αξιόπιστες. Κρίσιμο είναι να θυμόμαστε ότι κατα το Βικιπαίδεια:Επαληθευσιμότητα τη Βικιπαίδεια δεν την ενδιαφέρει η αλήθεια, αλλά το τι γίνεται δεκτό από τους πολλούς/ειδικούς ως αλήθεια. Επίσης κατά το Βικιπαίδεια:Όχι πρωτότυπη έρευνα η απόρριψη μιας θεωρίας δε σημαίνει ότι είναι λάθος, σημαίνει απλά ότι δεν έχει εδραιωθεί αρκετά ακόμη, ώστε να μπορεί να συμπεριληφθεί. Επειδή το ζήτημα ποιες πηγές είναι αξιόπιστες και ποιες απορριπτέες επανέρχεται, συγκέντρωσα τις απαντήσεις δύο εκλεκτών συμβικιπαιδιστών από άλλες συζητήσεις εδώ, με σκοπό την αποφυγή επαναλήψεων.

Δεν είναι κάθε βιβλίο αποδεκτή βιβλιογραφία

Καθένας μπορεί να τυπώσει τις απόψεις του σε ένα βιβλίο. Η έντυπη μορφή και η παρουσία εκδοτικού οίκου μόνες τους δεν εγγυώνται απολύτως τίποτα. Το θέμα είναι να αναγνωρίζεται το βιβλίο ως αξιόλογο (όχι απαραίτητα ως σωστό) από τους ειδικούς του εκάστοτε κλάδου. Ή, με τα λόγια του Papyrus:

"Εγώ ξέρω ένα πράγμα: Το περιεχόμενο οποιουδήποτε βιβλίου, δεν αποτελεί εγγύηση για την επιστημονικότητα του περιεχομένου, αλλά χρειάζονται κάποιες προϋποθέσεις γι αυτό. Επίσης ξέρω και κάτι άλλο: Δεν είναι καθόλου εύκολο, κάποιος που δεν κατέχει άριστα ένα αντικείμενο, να διακρίνει μέσα στη διατύπωση μιας θεωρίας, τα σημεία που είναι αντιεπιστημονικά, ή παραπλανητικά ή ψευδή, ή αποτελούν μισές αλήθειες.

Εμένα προσωπικά, η ενασχόλησή μου με την θεολογία, την ιστορία, τη μουσική και άλλα πράγματα που τυχαίνει να με ενδιαφέρουν, μου δίνει την ευχέρεια, πολλά θέματα που σχετίζονται με όσα αγαπώ, να ξεχωρίζω αν διατυπώνονται με ειλικρίνεια ή όχι. Υπάρχουν όμως χιλιάδες άλλα θέματα για τα οποία οι γνώσεις μου δεν μπορούν να είναι οδηγός. Τότε, λοιπόν, υπάρχει ανάγκη για κάποιο εξωτερικό κριτήριο.
Ένα εξωτερικό κριτήριο είναι η βιβλιογραφία. Ποια βιβλιογραφία όμως; Αν πρόκειται για ζήτημα που δεν είναι υψηλής εξειδίκευσης, μία καλή εγκυκλοπαίδεια γενικών γνώσεων συχνά λύνει το πρόβλημα. Αυτή που θεωρείται παγκοσμίως κορυφαία είναι η Britannica που επιπλέον περιέχει και βιβλιογραφία σε κάθε λήμμα της. Για την Ελλάδα, κορυφαία θεωρείται η Πάπυρος-Larousse-Britannica, πλέον σε έκδοση 2004, με πάρα πολλά λήμματα μεταφρασμένα αυτούσια από την Britannnica και τη Γαλλική Larousse ενώ τα ελληνικά λήμματά της προέρχονται από το χέρι καταξιωμένων επιστημόνων της χώρας μας. Μια εγκυκλοπαίδεια που υπάρχει σε βιβλιοθήκες πανεπιστημιακών ιδρυμάτων.
Από εκεί και πέρα όμως, για ζητήματα που πρέπει να ανιχνευθούν με λεπτομέρεια χρειάζεται ψάξιμο. Ξεκινάς από τα κορυφαία ιδρύματα της χώρας μας σε κάθε αντικείμενο. ψάχνεις να βρεις τί διδάσκεται εκεί σήμερα και από ποιους. Αυτή είναι μια καλή αρχή για να βρεις αξιόλογα βιβλία στην ελληνική γλώσσα. Εκτός όμως αυτού, παίζουν ρόλο και οι εκδοτικοί οίκοι. Το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης έχει εκδώσει πολλά από τα βιβλία που διδάσκονται στα πανεπιστήμια της χώρας. Οι εκδόσεις Παπαδήμα το ίδιο. Οι εκδόσεις Καρδαμίτσα επίσης έχουν πολλή καλή φήμη. Επίσης μπορείς να συνδυάσεις τις πληροφορίες αυτές με ενημέρωση από γνωστά μεγάλα βιβλιοπωλεία που μπορούν να σου υποδείξουν έργα σταθμούς και εκδοτικούς οίκους αξιόλογους επάνω στο αντικείμενο που ψάχνεις.
Πολύ σημαντικό είναι και κάτι ακόμη: κάθε αξιόλογο βιβλίο που αγοράζεις περιέχει επίσης μια βιβλιογραφία. Καθώς η βιβλιοθήκη σου μεγαλώνει, αποκτάς διαρκώς μεγαλύτερη σχέση με το αντικείμενο που σε ενδιαφέρει.
Για παράδειγμα, ίσως να μην βρεις βιβλίο που να αναφέρεται στο Βυζάντιο και να μην περιέχει αναφορές στα έργα του Vasiliev, του Runciman, ή του Ostrogorsky Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορείς να αγνοήσεις αυτούς τους συγγραφείς, παρά μόνο όταν θα αρχίσουν σταδιακά να εξαφανίζονται οι αναφορές γι αυτούς και το έργο τους καθώς νεότεροι θα παίρνουν τη θέση τους.
Για την ξένη βιβλιογραφία ακολουθείς τον ίδιο δρόμο. Επιπλέον οι εκδόσεις μεγάλων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων όπως Oxford, Cambridge, Princeton, Harvard είναι πολύ καλός οδηγός ώστε να αποφύγεις τις παγίδες όταν δεν έχεις μεγάλη γνώση του αντικειμένου. Οι βαθμολογίες και οι αξιολογήσεις των ιδρυμάτων είναι εύκολο να βρεθούν από τον καθένα σήμερα όπως και τα έργα που διδάσκονται και οι επιστήμονες που εργάζονται εκεί.

Έτσι, για όλους εμάς που δεν τα ξέρουμε όλα αλλά έχουμε όρεξη να μάθουμε, δεν υπάρχει άλλος δρόμος για την αποδοχή μίας άποψης, παρά αυτός της παγκόσμιας αναγνώρισης της.

Περισσότερο και λιγότερο ρεαλιστικές θεωρίες

Σε τομείς κυρίως των θεωρητικών επιστημών οι ειδικοί κάνουν υποθέσεις, οι οποίες δεν επαληθεύονται με "μαθηματική απόδειξη". Αυτό δεν αφήνει πολλές φορές να διαφανεί προς τα έξω η εργασία που κρύβεται πίσω από μια θεωρία και η μεθοδολογία για τη διατύπωσή της. Πολλές φορές σκεφτόμαστε "κι εγώ θεωρία έχω κι ο καθηγητής αρχαιολογίας το ίδιο. Γιατί η δική του θεωρία να μετράει παραπάνω;". Με αφορμή τις θεωρίες για την καταγωγή του ελληνικού αλφαβήτου είχα γράψει τις ακόλουθες σκέψεις:

Υπάρχουν θεωρίες και θεωρίες. Μπορεί πράγματι οι Έλληνες να έδωσαν αυτοί το αλφάβητο στους Φοίνικες, κανείς μας δεν ήταν εκεί να ξέρει. Το θέμα είναι αν υπάρχουν πηγές σοβαρές που να το αμφισβητούν (σοβαρές εννοώ που να τις λαμβάνει υπ'όψιν της η διεθνής βιβλιογραφία). Ό,τι τέτοιο υπάρχει είναι προφανώς ευπρόσδεκτο και χωράει και οφείλει να μπει στο άρθρο. Από την άλλη βέβαια ας έχουμε κατά νου ότι με την ίδια λογική και το ότι η Γραμμική Β είναι ελληνική μυκηναϊκή γραφή μια θεωρία είναι, πάλι κανείς μας δε βρέθηκε στην Κρήτη του 13αι π.Χ. να δει τι έγραφαν και τι διάβαζαν. Απλά ως θεωρία είναι απολύτως κρατούσα, διότι αυτά που αποδίδει (η ανάγνωση δηλαδή των πινακίδων) βγάζουν νόημα. Υπάρχει όμως πάντα η πιθανότητα να έρθει κάποιος αργότερα και να παρουσιάσει μια πιο πειστική θεωρία, που να λέει ότι ko-no-so δε θα πει Κνωσός, αλλά κάτι τελείως διαφορετικό ή ότι αυτά τα συλλαβογράμματα δεν σημαίνουν ko-no-so αλλά i-stan-bul. Γι' αυτό, να πούμε μεν ότι είναι θεωρίες, αλλά να πούμε και αν υπάρχουν άλλες εξίσου πειστικές θεωρίες (στη διεθνή βιβλιογραφία πάντα)

Και για συμπλήρωμα άλλη μια γνώμη του Papyrus:

[...] πρέπει να διαχωρίσουμε, αυτό που θα θέλαμε να διαβάσουμε, με αυτό που λέει η κοινή λογική. Για ποιο λόγο να διαλέξω την άποψη για τη λύση ενός ορχηστικού προβλήματος ενός δ/ντή ορχήστρας που μόλις αποφοίτησε, και να μην ακούσω την άποψη του Μητρόπουλου, με τον οποίο όμως συμφωνεί ο Böhm, και μαζί τους συμφωνεί και o Bernstein;

Θεωρίες συνωμοσίας

Συχνά εμφανίζεται και η λογικοφανής άποψη που λέει ότι το πανεπιστημιακό κατεστημένο δύσκολα θα δώσει βήμα σε μια αντίθετη θεωρία που ανατρέπει τις υπάρχουσες θεωρίες. Η άποψη αυτή παραγνωρίζει ένα βασικό χαρακτηριστικό των θεωρητικών επιστημών: επειδή ασχολούνται αυτές οι επιστήμες κυρίως με θεωρίες, οι θεράποντές τους (ερευνητές, καθηγητές κλπ.) συνήθως ψοφάνε για καινούργιες θεωρίες, αυτές είναι το ψωμί τους. Στον ελλαδικό χώρο μπορεί αυτό να μην είναι τόσο εμφανές, αλλά σε μεγάλα πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα του εξωτερικού, όπου εκατοντάδες ερευνητές πληρώνονται για να "ερευνούν", θα είχαν πεθάνει οι άνθρωποι από την πλήξη, αν δεν εφεύρισκαν διαρκώς καινούργιες θεωρίες. Επίσης μην ξεχνάμε το αδηφάγο τέρας που λέγεται "Βιομηχανία συνεδρίων και δημοσιεύσεων", κι αυτό πρέπει κάπως να τραφεί και δεν μπορεί να τρώει διρκώς τα ίδια και τα ίδια. Κι αν ένας καθηγητής δε θέλει να ανατρέψει τις δικές του θεωρίες, θα βρεθούν αρκετοί "άσπονδοι φίλοι" του να ασπαστούν μια καινούργια θεωρία και να του υποδείξουν τα λάθη του. Αυτό δημιουργεί τον "επιστημονικό διάλογο", την κριτική και τον αντίλογο. Κανείς δεν έχει μόνο φίλους, ώστε να περνά τις θεωρίες του χωρίς αντίλογο. Κι αν συμβεί κάτι τέτοιο, δε θα κρατήσει πολύ. Θα πρέπει να πείσει. Επ' αυτού ένα σχόλιο πάλι του Papyrus:

Αν διατυπώθηκε σήμερα μια θεωρία σε ένα βιβλίο, μέχρι να τύχει αποδοχής, αποτελεί απλώς μια άποψη. Αν πάλι, μια θεωρία έχει γραφτεί και έχουν περάσει 20-25 χρόνια και κανείς δεν την υιοθετεί ή δεν της δίνει κάποια βάση, τότε οι δικαιολογίες ότι "το σύστημα εμποδίζει την αλήθεια να βγει στο φως" θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με καχυποψία. Και στην τελική, μπορείς εσύ ή εγώ να κρίνουμε αν αυτή η θεωρία που είναι εκτός της βασικής γραμμής που ακολουθείται παγκοσμίως, είναι όντως αξιόλογη;

ακολουθούμενη από μια συναφή επισήμανση του Dr Moshe:

Αναρωτηθείτε ποιο είναι το ποιόν των υποστηρικτών τής άλλης απόψεως. Ελέγξτε την κατάρτισή τους. Σκεφθείτε γιατί άραγε δεν την παρουσίασαν ποτέ σε κάποιο διεθνές συνέδριο, ώστε να υποστεί τις ερωτήσεις και να αντιμετωπίσει τον έλεγχο. Σκεφθείτε γιατί δεν τη δημοσίευσαν σε ένα έγκυρο επιστημονικό περιοδικό, ώστε να τύχει της κριτικής των ομοτέχνων (peer-reviewing). Και κατόπιν είστε ελεύθερος να κρίνετε. Μόνο που τότε θα έχετε, όχι μόνο τα στοιχεία, αλλά και τα εφόδια για το βήμα αυτό.