Προς μια κοινωνία της λιτής αφθονίας. Παρανοήσεις και διαμάχες γύρω από την αποανάπτυξη

Το βιβλίο “Προς μια κοινωνία της λιτής αφθονίας. Παρανοήσεις και διαμάχες γύρω από την αποανάπτυξη” είναι δημιουργία του Γάλλου καθηγητή Σερζ Λατούς, ενός από τους πιο γνωστούς θεωρητικούς της αποανάπτυξης.

Το συγγραφικό του έργο περιλαμβάνει 14 συγγράμματα, 2 από τα οποία έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, καθώς και πλήθος άρθρων.

Περίληψη

Προς μια κοινωνία της λιτής αφθονίας

Ο δρόμος για την οικοδόμηση της “Κοινωνίας της λιτής αφθονίας” είναι ένα πρόγραμμα αποανάπτυξης, όπως μας πληροφορεί ο Σερζ Λατούς, για να συνεχίσει αναφερόμενος στην οικονομική και χρηματοοικονομική κρίση των κοινωνιών της κατανάλωσης και την λύση που προτείνεται από τη σκοπιά της αποανάπτυξης. Κάνει λόγο για τη φορολόγηση και το ανώτατο επιτρεπόμενο εισόδημα, την έκδοση χρήματος, τις χρηματαγορές και τα δάνεια, την αύξηση της απασχόλησης μέσω της επανατοπικοποίησης και της μείωσης του χρόνου εργασίας και κυρίως την έξοδο από το φαντασιακό της οικονομικής μεγέθυνσης.

Η αποανάπτυξη: παρανοήσεις και διαμάχες

Οι παρανοήσεις

Κατά τον Σερζ Λατούς, οι σύνηθες παρανοήσεις γύρω από την αποανάπτυξη έχουν ως εξής:

• Σύγχυση της αρνητικής οικονομικής μεγέθυνσης και του σχεδίου της αποανάπτυξης
• Αποανάπτυξη σημαίνει στάσιμη οικονομική μεγέθυνση
• Αποανάπτυξη σημαίνει μηδενική οικονομική μεγέθυνση
• Η αποανάπτυξη είναι εχθρός της επιστήμης, είναι τεχνοφοβική
• Η αποανάπτυξη θα μας γυρίσει πίσω στον φωτισμό με κεριά
• Η αποανάπτυξη σημαίνει επιστροφή στην κοινοτική πατριαρχική τάξη πραγμάτων
• Η αποανάπτυξη ισοδυναμεί με ανεργία
• Η αποανάπτυξη είναι ασύμβατη με τη δημοκρατία
• Η αποανάπτυξη μπορεί να συμβαδίσει με τον καπιταλισμό
• Η αποανάπτυξη είναι δεξιά ή αριστερή?

Ο συγγραφέας μας πληροφορεί ότι η αποανάπτυξη δεν αντιπροσωπεύει την αρνητική οικονομική ανάπτυξη, αλλά την έξοδο από την κοινωνία της κατανάλωσης. Δεν ταυτίζεται με τη στάσιμη οικονομική κατάσταση ή τη μηδενική οικονομική μεγέθυνση. Αν και εντοπίζονται ομοιότητες, οι διαφορές είναι ουσιώδεις. Η αποανάπτυξη έχει χαρακτήρα εθελοντικό, εκούσιο και δεν επιβάλλεται βίαια από τα όρια του συστήματος, όπως στην περίπτωση της αρνητικής ανάπτυξης και την προσέγγισή της από τους κλασσικούς οικονομολόγους. Η ρήξη με τη λογική της οικονομίας, τον τρόπο παραγωγής, κατανάλωσης και τρόπο ζωής αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό του προγράμματός της.

Η αποανάπτυξη δεν είναι ενάντια στην επιστήμη και δεν θα μας γυρίσει πίσω στον φωτισμό με κεριά. Είναι ενάντια στην τυφλή πίστη στην παντοδυναμία της επιστήμης, η οποία προβάλλεται ικανή να παρέχει τις λύσεις για όλα τα προβλήματα - ενέργεια, περιορισμένοι φυσικοί πόροι, υπερθέρμανση και κλιματική αλλαγή, περιβαλλοντική μόλυνση – καθώς και να μας εξασφαλίσει την αφθονία.

Αναφορικά με την εργασία αναφέρεται ότι η επανατοποικοποίηση όπως άλλωστε και η οικολογική στροφή των οικονομικών δραστηριοτήτων, θα αυξήσει τις θέσεις εργασίας, σε αντίθεση με την αλλαγή του τρόπου ζωής και την εγκατάλειψη των περιττών αναγκών. Κεντρικό ζήτημα είναι η θέση της εργασίας στο φαντασιακό της κοινωνίας, η οποία και θα πρέπει σταδιακά να απολέσει τον σημαίνον χαρακτήρα της.

Τέλος, κατά στον συγγραφέα η αποανάπτυξη δεν συναπάγεται τον θάνατο της Δημοκρατίας και η εφαρμογή της δεν απαιτεί ένα δικτατορικό σύστημα. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα θεμελιωδώς δημοκρατικό, μια δημοκρατία οικολογική. Δεν μπορεί να συνυπάρξει με τον καπιταλισμό, στον οποίο και ασκεί έντονη κριτική. Αυτή η κριτική στον οικονομικό φιλελευθερισμό και τη βιομηχανοποίηση καθώς και η σύνδεσή της με τις βάσεις του σοσιαλισμού την προσδιορίζει ως πρόγραμμα αριστερό.

Οι διαμάχες

Οι διαμάχες που αριθμεί ο Σερζ Λατούς έχουν ως ακολούθως :

• Η αποανάπτυξη στηρίζεται σε λανθασμένη επιστημονική βάση
• Η οικονομική μεγέθυνση εξακολουθεί να είναι δυνατή χάρη στην υποστήριξη της άυλης παραγωγής
• Η αύξηση της εμπορικής αξίας είναι συμβατή με τη μείωση του υλικού περιεχομένου
• Η οικονομική μεγέθυνση είναι αναγκαία για την εξάλειψη της φτώχειας στον Βορρά
• Πως μπορεί η αποανάπτυξη να δώσει λύση στο πρόβλημα της εξαθλίωσης στις χώρες του Νότου
• Οι νέες βιομηχανικές χώρες, η Κίνα, η Ινδία, η Βραζιλία
• Ποιό “υποκείμενο” θα αναλάβει και θα οδηγήσει σε επιτυχία ένα πρόγραμμα αποανάπτυξης
• Η αλλαγή θα έρθει από τα πάνω ή από τα κάτω;

Ο συγγραφέας αναλύει ξεχωριστά κάθε μια από τις παραπάνω θεματικές. Αναφέρεται στην υλική υποδομή που απαιτούν ακόμα και τα αύλα αγαθά, στο φαινόμενο της αναπήδησης, τις συνέπειες του αποκλεισμού μερίδας του πληθυσμού από την κατανάλωση των προϊόντων, ως αποτέλεσμα των περιορισμένων ποσοτήτων. Δεν παραβλέπει το ζήτημα της αύξησης του πληθυσμού σε σχέση με το περιορισμένο των πόρων και μας εφιστά την προσοχή στα μοντέλα κατανάλωσης. Όσον αφορά στο “υποκείμενο” που θα υλοποιήσει το πρόγραμμα της αποανάπτυξης, ο Σερζ Λατους μας παραπέμπει στο πληθυντικό υποκείμενο, ... την ανθρωπότητα.

Συμπέρασμα

Για τον συγγραφέα, στόχος του βιβλίου δεν είναι να δώσει ένα οριστικό τέλος στις παρανοήσεις και τις διαμάχες γύρω από την αποανάπτυξη, αλλά ένα ξεκαθάρισμα των θέσεων, ώστε αυτές να προχωρήσουν ένα βήμα παρακάτω, να πάρουν ένα χαρακτήρα περισσότερο τεχνικό και πολιτικό και ίσως να επανεμφανιστούν υπό νέα μορφή. Δεν φιλοδοξεί σε μια επανάσταση συνειδήσεων και συμπεριφορών, αλλά ελπίζει στην ωριμότητα των ανθρώπων και την ικανότητα να ανακαλύψουν έναν νέο κόσμο.

Λίγα λόγια

Το εν λόγω βιβλίο του Σερζ Λατους είναι αφιερωμένο στις παρανοήσεις και τις διαμάχες γύρω από την έννοια της αποανάπτυξης. Είναι γραμμένο σε ύφος λιτό και περιεκτικό. Περιέχει πλήθος παραδειγμάτων, καθώς και αναφορές σε γνωστούς θεωρητικούς της αποανάπτυξης. Ένα από τα χαρακτηριστικά του που ξεχωρίζουν είναι η οργανωμένη παρουσίαση των επιχειρημάτων και από τις δύο πλευρές – αρνητές της οικονομικής μεγέθυνσης και οπαδούς της. Όλες οι υποενότητες ξεκινούν με την κριτική στο εκάστοτε σημείο και τα επιχειρήματά της, για να αντικρουστούν με επίσης λογικά επιχειρήματα, και παραδείγματα.

Βιβλιογραφία

Σερζ Λατους, Προς μια κοινωνία της λιτής αφθονίας. Παρανοήσεις και διαμάχες γύρω από την αποανάπτυξη, μετάφραση Βασίλης Παπακριβόπουλος, Οι Εκδόσεις των Συναδέλφων, Αθήνα 2013.